Wymogi siedliskowe. Status gatunku w Polsce

Transkrypt

1 Fot. Mateusz Matysiak Kropiatka Porzana porzana Status gatunku w Polsce Kropiatka jest ptakiem lęgowym na niżu Polski, nielicznym lub średnio licznym na wschodzie, bardzo nielicznym lub nielicznym na zachodzie (Tomiałojć i Stawarczyk 2003). Stwierdzana na niemal całym niżu, jednak jej rozmieszczenie ma charakter plamowy, który odzwierciedla występowanie odpowiednich środowisk (Lontkowski 2007). Najliczniejsza w północno-wschodnich oraz środkowych rejonach kraju, z Bagnami Biebrzańskimi, doliną Narwi i Siemianówką na Podlasiu. Kolejnym miejscem liczniejszego występowania są torfowiska węglanowe koło Chełma. W zachodniej części kraju liczniej odnotowana w okolicach Zalewu Szczecińskiego, na jeziorze Świdwie, Międzyodrzu i jeziorze Dąbie. Ważnym lęgowiskiem kropiatki jest dolina Noteci oraz ujście Warty, gdzie wraz ze zmianami poziomu wody występują silne wahania liczebności tego gatunku (Lontkowski 2004, 2007). Wymogi siedliskowe Lęgowiska kropiatki stanowią obszary zalewowe, starorzecza oraz tereny bagienne w dolinach rzek, jak również zabagnione obrzeża stawów i jezior. Optymalnymi siedliskami są podmokłe łąki, torfowiska niskie, z szuwarami turzycowymi wysokimi, manną mielec, mozgą, skrzypem i tatarakiem. Kropiatka jest wrażliwa na zmiany poziomu wody, unika zbyt głębokiej wody zalewowej oraz terenów przesuszonych (Lontkowski 2004, 2007). Badania prowadzone na Bagnach Biebrzańskich wykazały, że gatunek ten gniazduje na obszarach o głębokości wody cm, na ogół w turzycowiskach o strukturze kępowej (Schäffer 1999). Z kolei w Szwecji śpiewające samce kropiatki najczęściej odzywały się w szuwarze skrzypowym, rzadziej w trzcinowiskach bądź w sitowiu (Bengtson 1962). Wyniki uzyskane za pomocą radiotelemetrii w Danii wskazują, że podstawowe znaczenie dla występowania gatunku ma obec- Kropiatka Porzana porzana 189

2 ność terenów płytko zalanych porośniętych gęstą roślinnością zielną, podczas gdy sam typ roślinności ma mniejsze znaczenie (Fox i in. 2013). Terytorializm i wielkość obszaru użytkowanego w okresie lęgowym Gatunek wykazuje silne zachowania terytorialne. Poszczególne pary zajmują bardzo niewielkie terytoria, niekiedy liczące zaledwie m 2, chociaż obszar użytkowany w czasie całego sezonu lęgowego może być 2 3 razy większy. Gniazda sąsiednich par mogą znajdować się w odległości m od siebie, a nawet zaledwie m. W innych miejscach zagęszczenie może być wielokrotnie niższe (Koenig 1943, Fox i in. 2013). Podstawowe informacje o biologii lęgowej Gniazdo Gniazdo kropiatki znajduje się w miejscach o niskim poziomie wody (choć sporadycznie ptaki mogą je zbudować nawet na suchym lądzie), osadzone jest zwykle w kępie roślinności szuwarowej, która zapewnia osłonę przed drapieżnikami i niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi (Cramp i Simmons 1980). Gatunek ten nie wykazuje szczególnych preferencji co do roślinności, w której buduje gniazda. Na Węgrzech gniazda kropiatki znajdowały się m.in w kępach mietlicy olbrzymiej, śmiałka darniowego, turzycy błotnej, turzycy dwustronnej, turzycy lisiej oraz wyczyńca łąkowego (Szabó 1970). Konstrukcja gniazda tworzy czarkę ze stromymi ściankami, splecionymi po bokach. Do budowy gniazda kropiatka używa niejednorodnego materiału. W podstawie znajdują się najczęściej liście, podczas gdy część zewnętrzna zbudowana jest ze źdźbeł traw, turzyc, pałki, trzciny i tataraku. Wewnętrzną część tworzą liście traw i trzciny. Średnica zewnętrzna ma cm, wewnętrzna 6 8 cm, głębokość 4 7 cm. Gniazdo kropiatki jest wyraźnie mniejsze od gniazda kokoszki i nieco mniejsze od gniazd wodnika oraz bączka (Gotzman i Jabłoński 1972, Taylor i van Perlo 1998). Okres lęgowy Kropiatka pojawia się w kraju w pierwszej lub drugiej dekadzie kwietnia, choć pierwsze, pojedyncze osobniki stwierdzane były na Pomorzu Zachodnim już w ostatniej dekadzie marca (Marchowski 2013). Gatunek odbywa zwykle 2 lęgi w roku. Szczyt pierwszych zniesień przypada najprawdopodobniej na okres od trzeciej dekady kwietnia (Polska zachodnia) do pierwszej lub drugiej dekady maja (Polska wschodnia). Składanie jaj trwa do końca lipca, kiedy to ptaki przystępują do drugich lęgów. Wielkość zniesienia Najczęściej zniesienia zawierają 8 12 (6 14) jaj, średnio 10,3. Jaja znoszone są w odstępie 1 lub 1,5 dnia. Lęg złożony z 10 jaj składany jest przez 15 dni, a z 8 jaj przez 12 dni. W przypadku straty lęgu kropiatka składa zniesienie zastępcze (Taylor i van Perlo 1998). Inkubacja Wysiadywanie rozpoczyna się przed złożeniem ostatniego jaja i trwa dni w przeliczeniu na jedno jajo (do 24 dni dla całego zniesienia). Lęg wysiadują oba osobniki z pary, z niewielką przewagą samicy (59% czasu), której udział jest największy na początku i pod koniec inkubacji. Asynchroniczne wykluwanie się piskląt trwa około 2 3 dni (Bengtson 1962, Cramp i Simmons 1980). Pisklęta Pisklęta są zagniazdownikami. Pierwsze pozostają w gnieździe do momentu wyklucia się pozostałych. Ostatnie przebywają w gnieździe 8 10 godzin, po czym opuszczają właściwe gniazdo i pomieszkują na usytuowanej w pobliżu platformie gniazdowej. Pisklęta potrafią się samodzielnie odżywiać już w wieku około 3 dni, a po około 3 tygodniach od wyklucia się są przeganiane przez rodziców z ich terytorium lęgowego. Zdolność do lotu osiągają w wieku 7 8 tygodni (Taylor i van Perlo 1998). Identyfikacja lęgu gniazdo, jaja i pisklęta Gniazdo kropiatki jest podobne do gniazd innych chruścieli. Od gniazd kokoszki czy wodnika różni się jednak mniejszymi rozmiarami (Cramp i Simmons 1980), natomiast w odróżnieniu od zielonki kropiatka używa do budowy gniazda kilku typów materiału roślinnego (odmiennego do konstrukcji warstwy zewnętrznej i wewnętrznej; Gotzman i Jabłoński 1972). Jaja kropiatki są zbliżone ubarwieniem, ale wyraźnie mniejsze od jaj kokoszki i wodnika, natomiast zupełnie odmienne od jaj zielonki są bardzo jasne, z żółtawoszarym tłem, o odcieniu zielonkawym lub brązowawym, nakrapiane dwoma rodzajami plam. Plamy głębokie są drobne, rzadkie, fioletowo-popielate, podczas gdy plamy powierzchniowe są większe, nieforemne, barwy brunatnej, często z czerwonymi obrzeżeniami. Pisklęta w szacie puchowej są podobne do piskląt innych gatunków chruścieli: czarny puch, jasna nasada dzioba. Do trzeciego, czwartego tygodnia życia oznaczanie piskląt tego gatunku w terenie jest bardzo trudne. Po tym okresie pisklęta kropiatki stają się rozpoznawalne po gładkich, kremowych lub jasnopomarańczowych pokrywach podogonowych oraz kropkowanym na biało zarówno wierzchu ciała, z szyją 190 Kropiatka Porzana porzana

3 włącznie, jak i ciemnym spodzie, niemal tej samej barwy co wierzch (Becker 1995). Inne informacje Liczebność samców kropiatki odzywających się głosem godowym wykazuje sporą zmienność nie tylko pomiędzy kolejnymi latami, ale i w obrębie pojedynczego sezonu rozrodczego (Fox i in. 2014). Charakterystyczne jest występowanie dwóch szczytów liczebności samców, odpowiadających prawdopodobnie okresom przystępowania do pierwszych i drugich lęgów. Pierwszy szczyt przypada na drugą połowę kwietnia i pierwsze dni maja, a drugi na pierwszą połowę lipca. W części lokalizacji lub sezonów drugi szczyt aktywności wokalnej może być mały lub niezauważalny, odzwierciedlając prawdopodobnie pogarszające się warunki siedliskowe (wysychanie mokradeł) i emigrację ptaków bez przystępowania do drugich lęgów. W innych miejscach lub sezonach drugi szczyt jest silnie zarysowany i liczebność kropiatek stwierdzanych w lipcu może być kilkakrotnie większa niż wczesną wiosną (Wylegała i Rosin 2010, Marchowski 2013, Fox i in. 2014). Takie sytuacje zdarzają się, gdy dany teren pozostaje płytko zalany m.in. z uwagi na wczesnoletnią powódź (Wylegała i Rosin 2010) lub celowe piętrzenie wody (Marchowski 2013). Ptaki koncentrujące się w lipcu na nielicznych płatach dogodnych siedlisk przemieszczają się tam prawdopodobnie z innych, odległych lokalizacji (Fox i in. 2014). Strategia liczeń monitoringowych Liczenie na całości obszaru czy na powierzchniach próbnych? Wielkość monitorowanej powierzchni zależy od rodzaju środowiska. Na stosunkowo niewielkich obszarach torfowisk, podmokłych łąk czy kompleksów stawów, o powierzchni nieprzekraczającej 10 km 2, liczenia należy wykonać na całym terenie. Jeśli powierzchnia odpowiedniego siedliska jest znacznie rozleglejsza (np. szeroka dolina zalewowa), monitoring należy zaplanować na reprezentatywnych powierzchniach próbnych, najlepiej losowo wskazanych kwadratach o rozmiarach 1 1 km. W przypadku ostoi w miarę jednorodnych krajobrazowo, z przeważającym udziałem siedlisk preferowanych przez kropiatkę, możliwy jest systematyczny wybór powierzchni. Dla obszarów z mozaiką krajobrazu powinno się stosować losowanie z wyodrębnionej warstwy. W takim przypadku konieczne będzie wytypowanie w oparciu o topografię terenu puli kwadratów charakteryzujących się dużym udziałem potencjalnych siedlisk kropiatki (patrz niżej, Siedliska szczególnej uwagi ) i potraktowanie jej jako operatu losowania. Łączna powierzchnia objęta monitoringiem powinna stanowić około 10 20% kwadratów wyodrębnionych jako potencjalne siedliska kropiatki. W kolejnych latach liczenia powinny być prowadzone na tych samych kwadratach. Liczba powierzchni jest zależna od rozległości obszaru. Zalecaną liczbę kontrolowanych powierzchni próbnych, w zależności od areału siedlisk kropiatki w obrębie badanego obszaru, przedstawia poniższe zestawienie: do 10 km 2 cały obszar objęty monitoringiem; km powierzchni; km powierzchni; ponad 100 km 2 ponad 20. Liczbę powierzchni zaplanowanych do monitoringu należy zweryfikować w kontekście posiadanych zasobów czasowych i ludzkich. Jeśli badania zalecaną metodyką okażą się niewykonalne (ze względów technicznych), należy zmniejszyć liczbę powierzchni próbnych stosownie do możliwości wykonawcy. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że dla większości terenów i sezonów oczekiwana liczba kropiatek w granicach powierzchni próbnej będzie wynosić 1 2 samców, przy sporej frekwencji powierzchni bez stwierdzeń gatunku (G. Grzywaczewski, P. Marczakiewicz dane niepubl.). Zbyt mała liczba powierzchni próbnych nie pozwoli w takiej sytuacji na uzyskanie wiarygodnych wskaźników liczebności. Wprawdzie w bardzo korzystnych warunkach hydrologicznych na 1 km 2 może odzywać się nawet ponad 30 samców (Wylegała i Rosin 2010, G. Grzywaczewski, P. Marczakiewicz dane niepubl.), to jednak są to sytuacje rzadko spotykane. Cenzus czy indeks co liczyć? Powtarzane liczenia odzywających się głosem godowym samców pozwolą wyznaczyć maksymalną liczbę rewirów w granicach powierzchni próbnych. Dane te będą traktowane jako indeks liczebności lokalnej populacji kropiatki w danym roku lub danym okresie (patrz niżej, Interpretacja uzyskanych danych ). Techniki kontroli terenowej Ogólne określenie metodyki Należy wykonać trzykrotne kontrole powierzchni próbnych (lub całości obszaru badań, gdy jest on relatywnie nieduży) powiązane z kartowaniem stwierdzeń odzywających się głosem godowym samców (ewentualnie par). Podczas każdej kontroli ptaki są liczone z wcześniej wyznaczonych punktów (rozmieszczonych co ok. 200 m), z wykorzystaniem stymulacji głosowej. W kolejnych latach monitoringu liczenia są prowadzone z tych samych punktów. Siedliska szczególnej uwagi W celu zwiększenia efektywności prowadzonego monitoringu (zmaksymalizowania wykrycia potencjalnych par lęgowych kropiatki) powierzchnie kontrolne należy lokalizować (losowo) w siedliskach potencjalnie najdogodniejszych dla tego gatunku. Trzeba pamiętać, że najistotniejsza jest obecność gęstej roślin- Kropiatka Porzana porzana 191

4 ności szuwarowej oraz odpowiednia głębokość wody (do 20 cm). Powierzchnie próbne, a w ich obrębie punkty monitoringowe, powinny być w pierwszej kolejności zlokalizowane w następujących siedliskach hydrogenicznych: rozległe torfowiska niskie z szuwarami turzycowymi; podmokłe, wilgotne łąki; zabagnione doliny rzek z roślinnością szuwarową; płytkie zbiorniki wodne z szuwarami turzycowymi, z mozgą, manną, tatarakiem i skrzypami. Liczba kontroli danego terenu i ich terminy Ponieważ kropiatka jest gatunkiem skrytym, wykrywanym w większości przypadków jedynie na podstawie głosu, zaleca się wykonanie minimum 3-krotnej kontroli w obrębie potencjalnych siedlisk w podanych niżej terminach: pierwsza kontrola: 10 kwietnia 25 kwietnia (zachodnia i centralna Polska) lub 20 kwietnia 5 maja (wschodnia Polska); druga kontrola: 26 kwietnia 10 maja (zachodnia i centralna Polska) lub 6 maja 20 maja (wschodnia Polska); trzecia kontrola: 1 lipca 10 lipca (całość kraju). W przypadku stwierdzenia znaczącego wzrostu liczebności kropiatki podczas kontroli lipcowej zaleca się wykonanie dodatkowej, czwartej kontroli w drugiej połowie lipca. Odstępy pomiędzy liczeniami zarówno wczesnowiosennymi, jak i lipcowymi powinny wynosić minimum 10 dni. W przypadku utrzymywania się wiosną bardzo wysokiego poziomu wody w dolinach rzecznych terminy liczeń można dopasować do okresu występowania, odpowiednich dla kropiatki, warunków hydrologicznych. Pora kontroli (pora doby) Kropiatka odzywa się najintensywniej w godzinach porannych i wieczornych, choć w szczycie aktywności głosowej ptaki mogą odzywać się nawet przez całą noc (Bengston 1962, Anders 1979). Kontrole należy przeprowadzać głównie o zmierzchu przy bezwietrznej pogodzie. Najlepiej rozpocząć je na godzinę przed zachodem słońca, a zakończyć około jednej do dwóch godzin po zachodzie słońca. W przypadku monitorowania większych obszarów lub dwóch powierzchni próbnych w ciągu doby kontrole można prowadzić również w nocy. Przebieg kontroli w terenie Liczenie kropiatek na całości niewielkiego obszaru badań (np. w niewielkich dolinach rzecznych i na stawach) jest zdecydowanie łatwiejsze niż na rozległych obszarach odpowiednich dla tego gatunku siedlisk (na powierzchniach próbnych 1 1 km). W tym pierwszym przypadku często wystarczy wykonanie liczenia z punktów wyznaczonych wzdłuż jednej trasy. Np. na wypłyconych stawach liczenia prowadzi się z grobli, jeśli szerokość odpowiedniego środowiska wynosi do 300 m. Na powierzchniach z szerszymi płatami optymalnych siedlisk wskazane jest wytyczenie transektu przez środek płata szuwaru. Na powierzchniach próbnych (1 1 km) poruszamy się po wytyczonych wcześniej na mapie liniach przejść, odległych od siebie o około 200 m. Należy zatrzymywać się w zawczasu wytyczonych punktach (rozmieszczonych co 200 m), prowadzić nasłuchy i stymulację głosową ptaków oraz zaznaczać na mapie miejsca odzywających się samców. Na mapę nanosimy jedynie te osobniki, które zostały stwierdzone w odległości nie większej niż 100 m od punktu nasłuchu. Nanoszenie osobników odzywających się z większej odległości może powodować, że część stwierdzeń będzie dublowanych na kolejnych punktach, a liczebność kropiatki będzie zawyżona. Nocą ptaki są generalnie słyszalne z większej odległości, jednak zbyt długi dystans pomiędzy punktami lub transektami uniemożliwia precyzyjne naniesienie stanowisk. Jeśli powierzchnia, na której będzie wykonane liczenie, jest rozległa i nie jest dobrze znana, należy w ciągu dnia zapoznać się z jej rzeźbą, lokalizacją rowów i ewentualnych przejść, aby poruszając się w nocy, nie utknąć w terenie na dłuższy czas. Do orientacji przydatny jest kompas oraz w szczególności odbiornik GPS, za pomocą którego można precyzyjnie odczytywać własną lokalizację i odległość od planowanych punktów nasłuchu. Jeśli powierzchnia jest bardzo jednorodna, bez licznych krzewów, to w celu lepszej orientacji w terenie warto ją wcześniej wyznakować, np. wbijając co 100 m wysokie tyczki. Przejście jednokilometrowej trasy, podczas którego obserwator nasłuchuje i wabi kropiatki, zajmuje około minut. Liczenie na kwadracie o powierzchni 100 ha (5 przejść, ok. 4,5 km) trwa około 4 godzin. Zatem jeden obserwator w ciągu jednej nocy może skontrolować maksymalnie 2 powierzchnie w całości pokryte siedliskami kropiatki (ewentualnie 3 powierzchnie z mniejszym udziałem dogodnych siedlisk). Stosowanie stymulacji głosowej Bardzo cennym narzędziem, pomocnym w liczeniu ptaków odzywających się w nocy, jest stymulacja głosowa. W krótkim czasie pomaga ona sprowokować milczące ptaki do odezwania się i tym samym ujawnienia swej obecności. Wabienie wykonuje się po wstępnym nasłuchu trwającym około 2 minut. Po tym czasie należy odtwarzać nagranie głosu godowego samca przez mniej więcej 1 minutę. Kolejny nasłuch powinien wynosić 2 3 minut. Następne odtworzenie (w przypadku braku reakcji) może trwać 3 minuty. Nie należy stosować zbyt długiego wabienia, bowiem sprowokowane samce mogą przemieszczać się w kierunku wabiącej osoby i można to zinterpretować jako kolejny zajęty 192 Kropiatka Porzana porzana

5 Pisklę kropiatki (fot. Rob Belterman) rewir. Dlatego też w przypadku reakcji ptaków należy natychmiast przerwać wabienie z danego punktu. Bardzo istotne jest notowanie na mapie jednocześnie odzywających się samców. Po usłyszeniu głosu lub głosów ptaków trzeba określić kierunek oraz odległość od miejsca nasłuchu, w którym ptaki się odzywały, i nanieść daną lokalizację na mapę. Należy zdawać sobie sprawę, że określenie odległości może być trudne, ponieważ głos ptaków może być słyszany nawet z dystansu 1 km, a w ciche noce także z dalszej (Cramp i Simmons 1980). Interpretacja zebranych danych Wynikiem monitoringu jest indeks liczebności kropiatki na badanym obszarze przedstawiony osobno dla danych uzyskanych w trakcie dwóch wczesnowiosennych liczeń oraz dla danych z lipca (jedno lub dwa liczenia). Wartość indeksu oblicza się, sumując najwyższe wartości (liczby wykrytych rewirów) uzyskane podczas 2 liczeń wykonanych na każdym z wyznaczonych punktów kontrolnych w danej części sezonu. W celu określenia kategorii lęgowości kropiatki największą uwagę należy zwrócić na głosy odzywających się ptaków (tab. 6.5). Na stymulację głosową (głosem godowym) samce również odpowiadają charakterystycznym głosem godowym, świadczącym o zajęciu danego rewiru. Nie wszystkie samce odzywające się głosem godowym mają samice, zatem liczba stwierdzonych samców oznacza liczbę rewirów, a nie par. Należy więc przyjąć, że głos ten świadczy o zajętym terytorium, ale nie jest dowodem gniazdowania (kategoria gniazdowanie możliwe). Dodatkowo samce zwykle przestają wydawać głos godowy krótko po utworzeniu par lęgowych (Schäffer 1999). Odzywają się wtedy jedynie słabo słyszalnym głosem kontaktowym (Cramp i Simmons 1980). Przy określaniu liczby rewirów najważniejsze są jednoczesne stwierdzenia głosu godowego. Głos każdego słyszanego samca odpowiada zajętemu rewirowi. Jeśli słyszane są jednocześnie i bardzo blisko siebie dwa samce, należy uznać, że zajmują one dwa oddzielne rewiry. Wyniki uzyskiwane na tych samych powierzchniach z użyciem stymulacji głosowej oraz bez niej nie powinny być bezpośrednio porównywane. Tabela 6.5. Kryteria klasyfikacji statusu lęgowego dla obserwacji kropiatki Gniazdowanie możliwe Głos godowy samca w odpowiednim środowisku Pojedyncza obserwacja ptaka w odpowiednim środowisku w okresie od kwietnia do lipca Gniazdowanie prawdopodobne Jednoczesne stwierdzenie dwóch ptaków (samca i samicy) odzywających się w duecie głosem godowym Gniazdowanie pewne Głos alarmowy lub sykliwy przy pustym gnieździe Gniazdo z jajami lub skorupami jaj Gniazdo z pisklętami Obserwacja dorosłego ptaka z pisklętami w szacie puchowej Kropiatka Porzana porzana 193

6 Za gniazdowanie prawdopodobne należy uznać stwierdzenie dwóch ptaków (samca i samicy) odzywających się w duecie głosem godowym z tego samego miejsca. W takiej sytuacji samiec zwykle odzywa się pierwszy (wysoka, świszcząca sylaba huitt ), a tuż po nim głos wydaje samica (bardziej miękka sylaba huii ). Głos samicy często może wydawać się podwójną sylabą. Zdarza się też, że to samica odzywa się pierwsza, a samiec drugi. Dokładną charakterystykę takiego duetu podają Jilka (1978) oraz Cramp i Simmons (1980). W przypadku zlokalizowania gniazda z jajami (ewentualnie skorupami jaj), pisklętami bądź zaobserwowania dorosłego ptaka z pisklętami w szacie puchowej stwierdzenie należy zaliczyć jako gniazdowanie pewne. Techniki wyszukiwania gniazd Wyszukiwanie gniazd kropiatki jest mało efektywne i bardzo czasochłonne, dlatego technika ta nie jest zalecana jako metoda monitoringu zmian liczebności populacji tego gatunku. Zalecenia negatywne Podczas analizy danych nie należy sumować obserwacji wczesnowiosennych (wykonanych w kwietniu i maju) z wynikami uzyskanymi w lipcu. Kontroli terenowych nie można prowadzić w niesprzyjających warunkach pogodowych wietrznej pogodzie lub padającym deszczu, gdyż może to znacząco obniżyć wykrywalność odzywających się ptaków. Bezpieczeństwo ptaków i obserwatora Podczas liczeń kropiatki nie zaleca się wyszukiwania gniazd ze względu na bardzo prawdopodobne zniszczenie roślinności wokół gniazda, co może z kolei prowadzić do porzucenia lęgu lub straty spowodowanej przez drapieżniki. Przed wykonaniem kontroli nocnych niezbędne jest zapoznanie się z terenem w ciągu dnia, co znacznie ułatwi orientację i zmniejszy możliwość błądzenia po mało znanym obszarze. W przypadku liczeń na terenach chronionych, np. w parkach narodowych, trzeba uzyskać zezwolenie od dyrekcji parku, a w przypadku kontroli stawów hodowlanych zgodę ich właściciela. Jan Lontkowski, Jan Jedlikowski Literatura Anders K Beobachtungen zur Brutbiologie der Tüpfelralle (Porzana porzana) und Kleinralle (Porzana parva). Ornithologische Mitteilungen 31: Becker P Identification of Water Rail and Porzana crakes in Europe. Dutch Birding 17: Bengtson S.A The occurrence and breeding biology of the Spotted Crake (Porzana porzana) in northeastern Scania. Var Fagelvarld 21: Cramp S., Simmons K.E.L. (red.) The Birds of the Western Palearctic. Vol. II. Oxford University Press, Oxford. Fox A.D., Desholm M., Rasmussen P.A.F., Balsby T.J.S Preliminary results from a study of habitat use of radio-tracked Spotted Crakes Porzana porzana at a restored wetland in northeast Jutland, Denmark. Wildfowl 63: Fox A.D., Kjeldsen J.P., Desholm M., Rasmussen P.A.F., Balsby T.J.S., Heldbjerg H Within and between year phenology of calling Spotted Crakes Porzana porzana in Denmark. Wildfowl 64: Gotzman J., Jabłoński B Gniazda naszych ptaków. PZWS, Warszawa. Jilka A Antiphones Duett zweier Tüpfelsumpfhühner (Porzana porzana). Egretta 21: 1 7. Koenig O Rallen und Bartmeisen. Niederdonau Natur und Kultur 25. Wien. Lontkowski J Porzana porzana kropiatka. W: M. Gromadzki (red.), Ptaki (cz. I). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 podręcznik metodyczny. T. 7. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s Lontkowski J Kropiatka Porzana porzana. W: A. Sikora, Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.), Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski Bogucki Wyd. Nauk., Poznań, s Marchowski D Wysoka liczebność kropiatki Porzana porzana na Bagnach Rozwarowskich w 2011 roku uwagi na temat metodyki liczeń. Ornis Polonica 54: Schäffer N Habitatwahl und Partnerschaftssystem von Tüpfelralle Porzana porzana und Wachtelko nig Crex crex. Ökologie der Vo gel 21: Szabó L.V Vergleichende Untersuchungen der Brutverhaltnisse der drei Porzana-Arten in Ungarn. Aquila 76 77: Taylor P.B., van Perlo B Rails: A guide to the Rails, Crakes, Gallinules and Coots of the world. Pica Press, Sussex. Tomiałojć L., Stawarczyk T Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Wylęgała P., Rosin Z Wzrost liczebności kropiatki Porzana porzana w Dolinie Środkowej Noteci podczas powodzi w roku Ornis Polonica 51: Kropiatka Porzana porzana