TEMAT: PRAWA, OBOWIĄZKI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Transkrypt

1 Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / CP SK-GRUNDTVIG-G11 TEMAT: PRAWA, OBOWIĄZKI, ODPOWIEDZIALNOŚĆ LEKCJA 1: (Autork: Sevastiana Lagonika Komentarze prawnika: Vassilis Papastergiou, Sevastiana Lagonika) Wprowadzenie do tematyki Praw Człowieka Cele: Zachęcić grupę do aktywnego uczestnictwa. Promować współpracę grupową. Rozwinąć u uczestników umiejętności prezentacyjne. Zamierzenia: Omówić oraz zrozumieć koncepcję praw człowieka. Dowiedzieć się, jakie przepisy prawne leŝą u podstaw praw człowieka. Przeprowadzić rozmowę o mechanizmach ochrony praw człowieka. Metody: burza mózgów, mini-lektura, praca w grupie, dyskusja. Czas trwania: minut. ZaleŜnie od grupy, moŝna rozbić ten czas na więcej niŝ jedną sesję. Materiały: długopisy, papier, tablice typu flipchart, Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1

2 Procedura: Ćwiczenie 1: NaleŜy poprosić uczestników szkolenia, aby usiedli w kółku. Następnie zwrócić się do kaŝdego z obecnych, aby podał swoje imię oraz wymienił takie prawo, z którego chciałby korzystać w stopniu większym niŝ obecnie (moŝe to być dowolne prawo, z którego w swojej opinii, dana osoba nie korzysta w pełni). Po zakończeniu prezentacji kaŝdej z osób naleŝy poinformować klasę, Ŝe jest to pierwsza lekcja z serii tematów dotyczących praw człowieka. Ćwiczenia 2: Poproś uczestników, aby zorganizowali burzę mózgów i odpowiedzieli na pytania: Czym w ich opinii są prawa człowieka? Jakie wartości i zasady leŝą u podstaw praw człowieka? (tj. prawa człowieka są powszechne, niezbywalne, wzajemne od siebie zaleŝne i wzajemnie ze sobą powiązane) Spróbuj pomóc uczestnikom tak, aby sami mogli udzielić odpowiedzi na zadane pytania zanim przekaŝesz im dokładne informacje na ten temat (patrz: Komentarze prawnika). Komentarze prawnika: Definicje, wartości i zasady. W literaturze nie znajdziemy jednej precyzyjnej definicji praw człowieka. Najczęściej autorzy odwołują się do definicji, według której prawa człowieka regulują stosunki pomiędzy piastującymi władzę (np. państwem) a przeciętnym obywatelem. Z tego teŝ względu, prawa człowieka stanowią koncepcje, których ochrona powinna gwarantować godność oraz równość wszystkich istot ludzkich. Prawa człowieka są w sposób bezpośredni powiązane z wartościami Wolności, Szacunku dla Innych, Braku Dyskryminacji, Tolerancji, Sprawiedliwości oraz Odpowiedzialności 1. Te fundamentalne wartości muszą być gwarantowane przez społeczeństwo poprzez podejmowanie działań pozytywnych lub powstrzymywanie się od działań, które mogłyby zagrozić ich poszanowaniu wobec kaŝdego członka społeczności. Po wielu dziesiątkach lat kontrowersyjnych dyskusji prowadzonych przez społeczności akademickie i organizacje międzynarodowe, obecnie ustalono pewne kluczowe zasady i uznano je za fundamentalne i obowiązujące dla wszystkich krajów. Są to następujące kluczowe zasady, które leŝą u podstaw praw człowieka: a. Prawa człowieka są niezbywalne. Oznacza to, Ŝe są powiązane nierozdzielnie z egzystencją istoty ludzkiej. UwaŜa się, iŝ kaŝda osoba rodzi się z tymi prawami i nie 1 Patrz: 2

3 moŝe ich całkowicie utracić. Aczkolwiek niektóre prawa człowieka mogą zostać ograniczone w pewnych szczególnych okolicznościach (np. w przypadku uwięzienia). b. Prawa człowieka są niepodzielne, wzajemnie od siebie zaleŝne i wzajemnie ze sobą powiązane. Oznacza to, Ŝe korzystanie z jednego z praw zaleŝy od korzystania z innych praw oraz Ŝe Ŝaden warunek ochrony praw człowieka nie moŝe zostać uznany za zadowalający w warunkach naruszenia choćby jednego z praw człowieka. c. Prawa człowieka są powszechne, co oznacza, Ŝe stosują się w równym stopniu do wszystkich ludzi w kaŝdym miejscu na świecie, bez względu na ich rasę, pochodzenie etniczne, płeć, język, religię, poglądy polityczne lub opinie innego rodzaju. Ćwiczenie 3: Podziel klasę na trzy podgrupy (lub więcej, zaleŝnie od rozmiarów grupy). Daj kaŝdej z grup długopisy i tablice typu flipchart oraz poproś, aby: Zapisali na te prawa, które według nich stanowią prawa człowieka. Przeznacz na tę pracę piętnaście minut. Gdy wszystkie grupy skończą pracę, poproś kaŝdą z nich, aby przedstawiła (poprzez swojego rzecznika) uzyskane przez siebie wyniki. Na koniec wszystkich prezentacji wykreśl z pomocą uczestników z list sporządzonych przez grupy wszystkie prawa, których nie moŝna nazwać prawami człowieka (o ile na ich listach znajdą się takie punkty.) Następnie przekaŝ grupom kredki i papier (mogą to być takŝe zwykłe ołówki) i poproś ich członków, aby powrócili do swoich list i pogrupowali prawa według kategorii. Zadanie to mają wykonać kreśląc na kartkach rysunki drzew. Poproś uczestników, aby wyobrazili sobie, Ŝe kaŝde drzewo reprezentuje jedną kategorię praw, natomiast jego owoce/ gałęzie reprezentują poszczególne prawa człowieka. Powinni oni nadać drzewom oraz ich owocom/gałęziom odpowiednie nazwy. PoniŜej prezentujemy przykład (stanowi on jedynie pomoc wizualną przeznaczoną dla instruktora): Drzewo Praw Obywatelskich Prawo do Ŝycia Względnie, moŝesz poprosić uczestników, aby zamiast drzew pomyśleli o innych sposobach opisu graficznego kategorii praw. Przeznacz na to ćwiczenie od dwudziestu do trzydziestu minut. Gdy wszystkie grupy zakończą swoją pracę, poproś je o wyznaczenie rzecznika, który zaprezentuje wyniki uzyskane przez grupę. Następnie zapisz na kartach tablicy flipchart rzeczywiste kategorie (generacje) praw prawa obywatelskie i polityczne, społeczne, ekonomiczne i kulturalne, zbiorowe oraz 3

4 przygotuj się do mini-lektury na temat generacji praw, korzystając z informacji zwartych w Uwagach prawnika. Po zakończeniu tej części lekcji moŝna uznać, iŝ uczestnicy zapoznali się z syntetycznym zestawieniem praw, ograniczeniem praw tylko do tych, które mieszczą się w kategorii praw człowieka oraz rozumieli, iŝ istnieją prawa, które mogą mieć podwójną formułę mieszczą się w więcej niŝ jednej kategorii. Uwagi prawnika: Aby przekazać informacje na temat generacji praw człowieka powinieneś przeczytać tekst ze stron tekstu Law- rights, duties, responsibilities (Przepisy prawne- prawa, obowiązki, zobowiązania). Nie zapomnij poinformować uczestników o tym, Ŝe zasada generacji praw człowieka stanowi waŝną pomoc przy zrozumieniu ewolucji praw człowieka. Nie pomiń takŝe faktu, Ŝe pierwsza generacja praw odnosi się głównie do praw negatywnych, podczas gdy druga generacja odnosi się do praw pozytywnych. Ćwiczenie 4: Zatrzymaj pierwszą tablicę flipchart z zapisanymi kategoriami praw i obróć kartkę na drugą stronę. Zapytaj uczestników kursu czy posiadają jakąś wiedzę dotyczącą przepisów prawnych, które mogą leŝeć u podstaw tych praw (wspomagać je lub chronić). Powinieneś oczekiwać od uczestników następujących odpowiedzi (lub teŝ starać się uzyskać od nich te odpowiedzi): Przepisy państwowe, Konstytucja, Konwencje Międzynarodowe. JeŜeli nie uda ci się uzyskać właściwych odpowiedzi od uczestników, powinieneś sam podać te odpowiedzi. Następnie zapytaj ich: Czym jest konstytucja? Czym są konwencje międzynarodowe? Zachęć uczestników, do tego, aby zorganizowali krótką burzę mózgów i zapisali swoje odpowiedzi na tablicy flipchart. Po zakończeniu tego zadania, niezaleŝnie od tego czy uczestnicy prawidłowo czy nieprawidłowo odpowiedzieli na pytania, powinieneś dokonać podsumowania (patrz: Uwagi prawnika). Uwagi prawnika: Konstytucja jest zestawieniem podstawowych zasad, które wiąŝą ustawodawstwo danego kraju. U podstaw jej filozofii leŝy szacunek dla praw człowieka. Konstytucja jest znacznie potęŝniejsza niŝ jakakolwiek inna ustawa lub decyzja rządowa. Przy wprowadzaniu nowej ustawy, rząd ma obowiązek szanować konstytucję i w Ŝadnym przypadku nie moŝe dokonać jej naruszenia. Ustawa musi w sposób kategoryczny wypowiadać się w sprawie praw człowieka (Ŝadna ustawa ani rządowy akt prawny nie moŝe obalać Konstytucji lub się jej sprzeciwiać, ani 4

5 teŝ obalać lub sprzeciwiać się ratyfikowanym Konwencjom Międzynarodowym o podwyŝszonej mocy prawnej). Konwencje Międzynarodowe są instrumentami prawnymi (traktaty, konwencje, deklaracje, protokoły), które zawierają w formie ogólnej lub szczegółowej szereg praw człowieka, które są uznawane powszechnie lub teŝ uznawane na gruncie europejskim (Rada Europy, Unia Europejska). MoŜna dokonać rozróŝnienia pomiędzy dokumentami o znaczeniu globalnym, dokumentami, które znajdują swoje zastosowanie na poziomie lokalnym oraz tekstami, które zapewniają ochronę określonych praw lub ochronę konkretnych grup ludzi. Nie wszystkie dokumenty międzynarodowe narzucają na kraje, które do nich przystąpiły, obowiązek szanowania praw na poziome krajowym. Istnieją traktaty wiąŝące i niewiąŝące, co oznacza, Ŝe niektóre (nawet podstawowe) międzynarodowe dokumenty dotyczące praw człowieka są po prostu deklaracjami intencji i nie stanowią zobowiązań prawnych oraz nie zawierają mechanizmów ich wprowadzania w Ŝycie. Mimo to, nawet traktaty niewiąŝące mają istotne znaczenie symboliczne, poniewaŝ odzwierciedlają poziom rozmów międzynarodowych w na temat praw człowieka i dość często stają się punktem odniesienia dla osób, które wymagają, aby ich państwa narodowe szanowały ich prawa. Ćwiczenie 5: Stajemy teraz przed zadaniem zbadania relacji pomiędzy trzema instytucjami prawnymi. Poproś uczestników, aby dobrali się w pary. Następnie naleŝy zwrócić się do nich z prośbą, aby pomyśleli o relacjach pomiędzy tymi trzema poziomami funkcjonowania dokumentów prawnych a następnie przedstawili je w formie graficznej (tj. za pomocą prostego rysunku). Po zakończeniu pracy powinni przedstawić swój wynik reszcie klasy. Na zakończenie ćwiczenia powinieneś dokonać podsumowania korzystając z informacji zawartych w Opiniach prawnika. Opinie prawnika: Relacje Prawa krajowe wyrastają z Konstytucji. Konwencje Międzynarodowe po ich podpisaniu i ratyfikacji zostają włączone do ustawodawstwa krajowego, co oznacza, Ŝe stają się przepisami państwowymi. Wyjaśnij grupie, Ŝe międzynarodowe dokumenty prawne są dokumentami prawnie obowiązującymi, poniewaŝ zostały podpisane przez Kraje Członkowskie a nawet ratyfikowane przez niektóre z nich. Po ratyfikacji Konwencji lub Protokołu Opcjonalnego Kraj Członkowski zobowiązuje się do przestrzegania, szanowania, promowania i wypełniania wymienionych praw w tym takŝe przez przyjęcie lub zmianę ustaw i przepisów, które wprowadzają w Ŝycie postanowienia Konwencji lub Protokołu. Przepisy ponadnarodowe mogą zostać włączone do prawodawstwa krajowego na dwa sposoby: albo poprzez ratyfikację przez Parlament albo sygnowanie przez państwo. Na przykład Konwencja Praw Dziecka została podpisana i ratyfikowana przez wszystkie kraje, ale nie została ratyfikowana przez USA i Somalię, poniewaŝ zabrania ona wykonywania kary śmierci wobec osób niepełnoletnich. Oznacza to, Ŝe te dwa kraje podpisały Konwencję na 5

6 poziomie deklaratywnym (deklaracja intencji), ale nie włączyły jej do swoich przepisów krajowych. W efekcie, wymieniona konwencja nie obowiązuje tych dwóch krajów (nie mają one obowiązku prawnego wprowadzania jej w Ŝycie). Ćwiczenie 6: Poproś uczestników, aby zorganizowali burzę mózgów na temat tego, w jaki sposób obywatel moŝe być poddany ochronie wtedy, gdy naruszane/ łamane są jego prawa. Odpowiedź, której powinieneś oczekiwać od uczestników lub którą moŝesz pomóc im uzyskać powinna brzmieć, Ŝe kaŝda osoba nie jest ograniczona wyłącznie do jednego sposobu poszukiwania rekompensaty, ale zwykle ma dodatkową opcję: moŝe przedłoŝyć swoją skargę do administracji państwowej (lub instytucji, w której nastąpiło naruszenie prawa). Poproś uczestników, aby pomyśleli o jednym takim przypadku. Na przykład, dyrektor więzienia jest zobowiązany do przeprowadzenia śledztwa w sprawie skargi więźnia na straŝnika. Administracja państwowa jest zwykle zobowiązana do odbioru skarg/protestów obywatelskich. ZaskarŜyć swoją sprawę do sądu: Krajowego Wymiaru Sprawiedliwości; Sądów Międzynarodowych (po wyczerpaniu wszystkich środków rekompensaty na poprzednim poziomie); Poprosić o interwencję inne instytucje wspomagające, na przykład Rzecznika Praw Obywatelskich. Zapytaj uczestników, czy wiedzą, kim jest Rzecznik Praw Obywatelskich. Następnie udziel im informacji o tej instytucji. Uwagi prawnika: Rzecznik Praw Obywatelskich jest niezaleŝnym organem władzy, który posiada misję oraz moc sprawowania kontroli nad państwem w przypadku jakiegokolwiek złamania/ naruszenia jego ustawodawstwa, które mogłoby wyrządzić szkodę obywatelom. Bada on poszczególne działania administracyjne lub zaniedbania lub teŝ działania rzeczowe podejmowane przez ministerstwa rządowe lub słuŝby państwowe, które naruszają prawa osobiste lub łamią interes prawny osób prywatnych lub prawnych. Szefem tej instytucji jest osoba, która posiada tytuł Rzecznika Praw Obywatelskich. KaŜdy Kraj Członkowski Unii Europejskiej posiada krajowego Rzecznika Praw Obywatelskich, istnieje takŝe Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich, zobowiązany do sprawowania kontroli nad działaniami instytucji Unii Europejskiej. Wskazówki dla nauczyciela/ trenera: Po zakończeniu tej sesji uczestnik szkolenia zdobył wiedzę dotyczącą następujących kwestii: Czym są prawa człowieka; 6

7 Jakie przepisy obejmują prawa człowieka; Jakie są mechanizmy ich ochrony. PoniewaŜ sesja dobiega końca, poproś uczestników o krótkie ustne podsumowanie tego, czego się nauczyli oraz pozostaw miejsce na ewentualną dyskusję i pytania. Jest to pierwsza seria szkoleń dotyczących róŝnorodnych tematów z zakresu praw człowieka. Prowadzenie tych szkoleń wymaga od Ciebie wiedzy na temat tego, czym są prawa człowieka, co one oznaczają, jak są wprowadzane w Ŝycie i jak są chronione, itp. PoniewaŜ jest to kurs wstępny, ty sam będziesz zmuszony do dłuŝszych wypowiedzi. Mimo to, wymagaj takŝe od studentów, aby zaczęli myśleć w sposób krytyczny i aktywnie uczestniczyli w procedurze uczenia. Na Temat: Prawa, obowiązki, odpowiedzialność następne lekcje będą stawiać względem nich więcej wymagań i będą musieli coraz aktywniej włączać się w ten proces. 7