Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / CP SK-GRUNDTVIG-G11

Transkrypt

1 Materiały edukacyjne przygotowane w ramach programu Socrates Grundtvig Action 1, Law through Experience / CP SK-GRUNDTVIG-G11 TEMAT: DYSKRYMINACJA LEKCJA 3: (Janka Debrecéniová) Nowe rozwiązanie? W sprawie akcji afirmatywnej CELE: Zdać sobie sprawę ze złoŝonego charakteru kwestii podejmowania akcji afirmatywnych (affirmative action tzw. postawa uprzywilejowanego traktowania). Rozwijanie umiejętności prezentacji i prowadzenia argumentacji. ZAMIERZENIA: Wykazać złoŝony charakter kwestii podejmowania akcji afirmatywnych poprzez omówienie pojęciowych i filozoficznych aspektów z nimi związanych oraz potencjalnych korzyści i niedogodności, które mogą być związane z zastosowaniem akcji afirmatywnych. Poinformować uczestników kursu o moŝliwościach stosowania akcji afirmatywnych w Unii Europejskiej oraz o ustawodawstwie i polityce dotyczących akcji afirmatywnych, przyjętych w odpowiednich Krajach Członkowskich Unii. METODY: Burza mózgów (brainstorming), metoda: zajmij stanowisko, gorące krzesło (debata strukturalizowana), dyskusja. CZAS TRWANIA: 45 minut. PROCEDURA: Na początku, we współpracy z uczestnikami kursu, zdefiniowane zostanie pojęcie akcji afirmatywnej (w tym róŝne moŝliwe znaczenia tego terminu). Następnie naleŝy połoŝyć nacisk na akcję afirmatywną w formie stwarzania udogodnień dla członków pewnych grup w procesie 1

2 selekcji tj. na przypadkach gdy członkowie pewnych grup są przyjmowani do szkół lub uzyskują specjalne stanowiska, których nie mogliby uzyskać w normalnych warunkach konkurencji; ma to często miejsce przy nakładaniu kwot, limitów przyjęć w systemie edukacji, zatrudnienia, polityce, itp.). Pierwszy etap szkolenia moŝna zorganizować np. na zasadzie burzy mózgów (brainstorming), w trakcie której uczestnicy będą mogli prezentować swoje idee, które wiąŝą z pojęciem akcji afirmatywnej. W ten sposób termin ulegnie przedefiniowaniu. Otrzymaną definicję moŝna zapisać na tablicy flipchart, tak aby, gdy zajdzie taka potrzeba, moŝna się było do niej odwołać w późniejszym terminie. KaŜdy róg pokoju zostanie oznaczony jedną z czterech etykiet: Zgadzam się, Raczej się zgadzam", "Nie zgadzam się oraz Raczej się nie zgadzam". KaŜdy uczestnik przejdzie do jednego z rogów pokoju zgodnie z postawą jaką reprezentuje wobec stosowania akcji afirmatywnych poprzez stwarzanie udogodnień dla pewnych grup podczas procesu selekcji. Jeden lub dwóch studentów z kaŝdego rogu pokoju wyjaśni grupie powody, dla których podjął taką decyzję. Następnie studenci zostaną podzieleni na dwie grupy: ci stojący w rogach oznaczonych etykietami Zgadzam się i Raczej się zgadzam utworzą jedną grupę, natomiast osoby z rogów pokoju oznaczonych etykietami Nie zgadzam się i Raczej nie zgadzam się będą reprezentować drugą grupę. JeŜeli grupy nie będą miały w przybliŝeniu równych rozmiarów, niektórzy studenci o opinii Raczej zostaną przeniesieni do mniejszej grupy. Uczestnicy obydwu grup przygotują się do uczestnictwa w grze w gorące krzesło ("hot seat"). Jedna grupa (której członkowie podzielają pozytywną opinię na temat opisanej powyŝej formy akcji afirmatywnej) przygotują argumenty za akcją afirmatywną w formie stwarzania udogodnień dla pewnych grup w procesie selekcji. Druga grupa przygotuje argumenty dla poparcia przeciwnej opinii. Obydwa zespoły wybiorą swoich przedstawicieli (rzeczników), którzy będą prezentować argumenty grupy w czasie polemiki. Pośrodku pokoju zostaną umieszczone dwa krzesła, przeznaczone dla tych studentów, którzy reprezentują grupy o przeciwnych opiniach. Pozostali studenci staną za swoimi przedstawicielami. KaŜdy rzecznik grupy będzie miał jedną minutę na przedstawienie argumentów swojej grupy. JeŜeli którykolwiek ze studentów czuje, Ŝe argumenty podane przez stronę przeciwną spowodowały, Ŝe zmienił swoje zdanie, moŝe się przyłączyć do tej właśnie grupy. Po wstępnej prezentacji, grupy będą miały krótką przerwę (trwającą maksymalnie trzy minuty) po to, aby przekonsultowały argumenty, które powinny być wykorzystywane w następnej rundzie. W następnej rundzie grupy ponownie będą miały jedną minutę na przedstawienie swoich argumentów (w odwrotnej kolejności niŝ poprzednio). W tej rundzie osoby prowadzące dyskusję mogą odpowiedzieć na argumenty przedstawiane przez stronę przeciwną oraz wprowadzić nowe. Po kolejnej przerwie na konsultacje, rozpocznie się następna runda (lub więcej rund). Argumenty nie muszą być prezentowane przez tych samych studentów w czasie poszczególnych rund; grupy mogą zadecydować o zmianie rzeczników. Podczas prezentacji argumentów, pozostali studenci mogą przechodzić do drugiej grupy, jeśli się z nią identyfikują lub czują się przekonani przez argumenty prezentowane przez tę stronę. W czasie dyskusji końcowej obydwie grupy podsumują argumenty za i przeciw akcji afirmatywnej w formie stwarzania udogodnień dla członków pewnych grup w procesie selekcji (którzy w przeciwnym przypadku prawdopodobnie nie byliby w stanie uzyskać takiego stanowiska). W czasie dyskusji powinno się takŝe przeanalizować jakie argumenty przekonały poszczególnych studentów do zmiany swojej opinii i przyłączenia się do drugiej grupy. NaleŜy 2

3 podać takŝe więcej informacji o praktykach legislacyjnych i politykach akcji afirmatywnych stosowanych w Unii Europejskiej. NARZĘDZIA: Tablice typu flipchart, kartki z napisami Zgadzam się, Raczej się zgadzam, Raczej się nie zgadzam, Nie zgadzam się, stoper do pomiaru czasu prezentacji przez uczestników debaty. WSKAZÓWKI DLA TRENERÓW: Niniejsza lekcja wymaga wysokich umiejętności moderacji dyskusji np. przez kontrolę harmonogramu czasowego, itp. Czas zarezerwowany na dyskusję moŝe być dostosowany do potrzeb w sposób elastyczny. W trakcie końcowej dyskusji moŝna takŝe zwrócić uwagę na znaczenie precyzyjnego formułowania opinii i argumentów. NaleŜy takŝe zauwaŝyć, Ŝe ten rodzaj dyskusji polemicznej często powoduje, Ŝe uczestnicy obstają przy swojej opinii i bronią jej wszelkimi moŝliwymi sposobami nie biorąc pod uwagę argumentów prezentowanych przez stronę przeciwną (szczególnie gdy nie dochodzi do zmiany opinii). Ponadto moŝna wskazać na źródła niechęci do pozytywnej dyskryminacji (jeŝeli nie zostały one wymienione przez studentów w czasie dyskusji), np. troska o własne szanse w konkurencyjnym środowisku, moŝliwe przypadki naduŝywania akcji afirmatywnej, itp. UWAGI PRAWNIKA: Akcja afirmatywna (affirmative action) lub akcja pozytywna (positive action) moŝe być zdefiniowana jako zestaw postaw i instrumentów oferujących specjalne ułatwienia dla członków grup, którzy w przeszłości byli dyskryminowani lub są dyskryminowani obecnie, ze względu na ich przynaleŝność do konkretnej grupy, w związku z ich przynaleŝnością rasową, płcią, religią lub przynaleŝnością do grupy etnicznej, orientacją seksualną, niepełnosprawnością, itp. Taka dyskryminacja jest często efektem róŝnorodnych przesądów i mitów głęboko zakorzenionych w społeczeństwie. Takie postawy stereotypowe i dyskryminacyjne powodują zbyt niską reprezentację wymienionych grup w Ŝyciu społecznym, ekonomicznym oraz politycznym społeczności, w których Ŝyją, co często jest przyczyną dalszego pogłębiania funkcjonujących nierówności w porównaniu z sytuacją dominującej większości lub członkami innych grup. Cele akcji afirmatywnej zasadniczo mogą dotyczyć zapewnienia rekompensaty dla członków grup pokrzywdzonych wobec sytuacji dyskryminacji w jakiej się znajdują, lub bardziej ogólnie zwiększenia stopnia uczestnictwa zbyt słabo reprezentowanych grup na przykład w systemie edukacji, polityce lub systemie zatrudnienia, a takŝe zapewnienia róŝnorodności w systemie społecznym i jego instytucjach. W praktyce akcja afirmatywna moŝe przyjąć róŝne formy, takie jak programy dla słabiej rozwiniętych regionów lub dzielnic miast o wysokim bezrobociu, zamieszkałych głównie przez członków grup rasowych lub etnicznych, lub teŝ programy edukacyjne przeznaczone specjalnie dla kobiet w celu poprawienia ich umiejętności profesjonalnych, aby w ten sposób zwiększyć ich szanse na zdobycie pracy. Metody akcji afirmatywnych mogą takŝe obejmować narzucanie kwot, limitów tj. konkretnych, dokładnych udziałów procentowych członków grup zbyt mało reprezentowanych, którzy muszą zostać przyjęci do danej instytucji edukacyjnej, pracy lub organu przedstawicielskiego (np. parlament krajowy lub regionalny). Ustalanie kwot przyjmowania kandydatów lub obowiązek preferowania kandydatów reprezentujących niektóre grupy, którzy w przeciwnym przypadku nie zostaliby wybrani na dane stanowisko w normalnych warunkach konkurencyjnych, jest najbardziej charakterystycznym a równocześnie najbardziej 3

4 kontrowersyjnym typem akcji afirmatywnej. Czasami jest ona takŝe nazywana dyskryminacją pozytywną. Filozofia akcji afirmatywnej oraz jej stosowanie wywołały wiele rozbieŝnych opinii. Przeciwnicy tej koncepcji opierają swoją postawę na idei równości formalnej, która gwarantuje takie samo traktowanie kaŝdej osobie niezaleŝnie od jej pozycji w społeczeństwie oraz od jej poczucia, Ŝe znajduje się w niekorzystnej sytuacji w obrębie społeczności, w której Ŝyje. Taka postawa jest mocno powiązana z koncepcją zasług, w ramach której jej obrońcy aktywnie przekonywali, Ŝe rzeczywiste funkcjonowanie idei równości wymaga tego, aby decyzje o przydzielaniu udogodnień przy wyznaczaniu stanowisk były podejmowane wyłącznie na podstawie przewag i wysokich wyników uzyskiwanych przez poszczególne osoby. Innymi słowy, przeciwnicy akcji afirmatywnej są przekonani o tym, Ŝe wszyscy posiadamy jednakowe szanse, a sposób w jaki moŝemy uzyskać przewagę nad innymi, zaleŝy wyłącznie od nas naszych zdolności, wiedzy, uzyskanego poziomu edukacji, umiejętności oraz innych walorów. Mimo iŝ przeciwnicy idei akcji afirmatywnej czasami przyznają, Ŝe członkowie niektórych grup zostali pozbawieni moŝliwości osiągnięcia konkretnego poziomu edukacji lub uzyskania innych umiejętności, nadal są przekonani, Ŝe przedstawiciele populacji spoza tych grup nie ponoszą odpowiedzialności za istnienie tego problemu i nie mogą za niego płacić. Z drugiej strony obrońcy akcji afirmatywnej wskazują na fakt, Ŝe nawet jeśli zagwarantuje się pełną równość i zabroni się dyskryminacji na mocy konstytucji, przepisów prawnych i róŝnych dokumentów międzynarodowych, nie wszyscy ludzie będą mogli korzystać z takiej praktyki. Takie nierówności są prawdopodobnie najbardziej widoczne w przypadkach członków tych grup, którym nie udało się uzyskać wyników porównywalnych z tymi, które uzyskują członkowie innych grup we wszystkich sferach Ŝycia, ze względu na to, iŝ w przeszłości byli lub obecnie są poddawani dyskryminacji lub podlegają ocenom, które są obciąŝone róŝnymi przesądami i mitami. Wyraźna niŝsza reprezentacja kobiet na wyŝszych stanowiskach zarządu i w polityce w porównaniu z liczbą męŝczyzn zajmujących te stanowiska, róŝne zarobki męŝczyzn i kobiet wykonujących tę samą pracę lub niska reprezentacja niektórych mniejszości, na przykład Romów w niektórych sferach Ŝycia społecznego (np. edukacji, polityce) mogą słuŝyć jako przykłady rzeczywistych nierówności. Dlatego teŝ sam fakt, iŝ wszyscy jesteśmy równi wobec prawa nie oznacza automatycznie, Ŝe jesteśmy takŝe równi w praktyce. Aby wyeliminować tę wielką przepaść pomiędzy formalną równością a nierównością wyników, trzeba podjąć dodatkowe działania. Jeśli chodzi o akcję afirmatywną lub pozytywną dyskryminację istnieje cały szereg innych argumentów i kontrargumentów, które wywołują szczegółowe dyskusje prowadzone pomiędzy specjalistami oraz opinią publiczną. JednakŜe, nie są oni w stanie uzgodnić, czy i do jakiego stopnia akcja afirmatywna i pozytywna dyskryminacja mogą stanowić rozwiązanie tych problemów. Niektóre z tych argumentów są prezentowane poniŝej. Stosunkowo często na korzyść pozytywnej dyskryminacji prezentowany jest argument, Ŝe zezwolenie członkom pokrzywdzonych grup na dostęp do róŝnych sfer działalności społecznej przyniesie korzyści dla całego społeczeństwa. Dzięki temu społeczeństwo moŝe uzyskać nowe róŝnorodne perspektyw funkcjonowania a osoby zaznajomione z sytuacją pokrzywdzonych grup będą mogły poszukiwać rozwiązań innych kwestii, które łączą się z poprawą stopnia ich integracji w społeczeństwie. Kontrargument opiera się na przekonaniu, Ŝe sama reprezentacja osób, które w przeciwnym przypadku nie osiągnęłyby pewnych stanowisk nie musi koniecznie oznaczać, Ŝe będzie się to wiązać z nowymi perspektywami dla innych grup oraz, iŝ dołoŝą one jak najwięcej starań w tym celu, aby członkowie ich grupy lub mniejszości uzyskali większą równość w praktyce oraz aby znaleźli dla siebie lepsze miejsce w Ŝyciu. Dobrym przykładem na poparcie wyŝej wymienionego argumentu moŝe być osoba Margaret Thatcher, która po 4

5 osiągnięciu stanowiska, na którym mogła dokonywać decyzji oraz zarządzać wielką liczbą spraw na poziomie państwowym (aczkolwiek jest oczywiście prawdą, Ŝe nie uzyskała tej pozycji poprzez zastosowanie metod akcji afirmatywnej) całkowicie dostosowała się do męskiego stylu rządzenia. Nie wzbogaciła polityki w jakiekolwiek kobiece perspektywy ani nie spowodowała znacznego wzrostu liczby kobiet biorących udział w Ŝyciu publicznym. Inny argument bardzo często przytaczany przeciwko pozytywnej dyskryminacji deklaruje, Ŝe w związku z dopuszczeniem przedstawicieli grup dyskryminowanych do pewnych stanowisk, prac lub szkół, pod warunkiem, Ŝe ci wyróŝnieni adepci nie uzyskaliby takiego stanowiska w standardowym środowisku konkurencyjnym, ucierpi niezbędny poziom jakości i wydajności pewnych prac lub działalności. Innymi słowy, jeŝeli akademie medyczne będą przyjmować przeciętnych studentów zamiast najlepszych, utracimy dobrych studentów którzy w przeciwnym przypadku mieliby szansę stać się dobrymi lekarzami. Kontrargument dla tej opinii polega często na podkreślaniu faktu, Ŝe jeŝeli członkowie grup pokrzywdzonych, którym, w związku z dyskryminacją lub innymi warunkami społecznymi, tradycyjnie nie udaje się uzyskać wyŝszego wykształcenia, są zdolni, dzięki własnym wysiłkom, uzyskać stosunkowo dobre wyniki na egzaminie wstępnym na uniwersytet (aczkolwiek nie całkowicie porównywalne z wynikami członków niedyskryminowanej większości) to moŝna załoŝyć, Ŝe gdy tylko zaoferuje się im moŝliwość dalszego rozwijania swojego potencjału i stworzy odpowiednie warunki, bardzo szybko będą mogli przegonić tych, którzy mieli przewagę na samym początku. Przeciwnicy akcji afirmatywnych i pozytywnej dyskryminacji często podnoszą argument, iŝ pozytywna dyskryminacja jest groźna, poniewaŝ, mogłaby sugerować, Ŝe członkowie grup dyskryminowanych, którzy dostali przywilej otrzymania pewnych prac lub dostępu do pewnych zawodów są bezuŝyteczni i, Ŝe nie potrafiliby na własną rękę uzyskać stanowiska/ pracy bez pomocy innych osób lub jeśli nie istniałyby kwoty/ limity przyjęć. Taki sposób stygmatyzacji mógłby w efekcie prowadzić do pogorszenia relacji i zwiększenia liczby negatywnych postaw w stosunku do członków dyskryminowanych grup, którym polityka pozytywnej dyskryminacji miałaby pomóc. Innym argumentem, w świetle którego potencjalni obrońcy pozytywnej dyskryminacji powinni być raczej ostroŝni przy wprowadzaniu jej w Ŝycie, jest istnienie tak zwanej śmietanki towarzyskiej lub elity, tj. klasy zamoŝnej i wykształconej w populacji tej grupy, na której rzecz mają być podjęte środki pozytywnej dyskryminacji. Istnieje ryzyko, Ŝe w efekcie to członkowie tej elity będą mogli skorzystać z pozytywnej dyskryminacji, mimo iŝ najmniej jej potrzebują. Inni członkowie tej grupy, którzy znacznie bardziej potrzebowaliby tych udogodnień, pozostaliby z pustymi rękami. Ale wyłączenie elity z grupy beneficjentów pozytywnej dyskryminacji stanowiłoby duŝy problem, szczególnie ze względu na trudności ustalenia dokładnego kryterium wyboru oraz jego monitorowania w praktyce. Pomimo iŝ wyŝej wymienione argumenty stanowią zaledwie niewielką część całej masy argumentów wysuwanych za i przeciw akcji afirmatywnej w formie pozytywnej dyskryminacji, niewątpliwym jest fakt, Ŝe jeŝeli realizuje się w praktyce pozytywną dyskryminację, osoby zaangaŝowane we wprowadzanie w Ŝycie tej praktyki mogą mieć przed sobą trudne zadanie, nie tylko ze względu na konieczność wyjaśnienia całej filozofii odnoszącej się do róŝnych koncepcji równości, ale takŝe w związku z róŝnymi ryzykami proceduralnymi (np. w związku z istnieniem wymienionej wyŝej grupy elitarnej). Ponadto wyniki stosowania metod pozytywnej dyskryminacji na początku nigdy nie są pewne. MoŜe właśnie dlatego autorzy koncepcji pozytywnej dyskryminacji w Unii Europejskiej optowali za pewnym rodzajem kompromisu akcja afirmatywna w formie równości szans (patrz: rozdział dotyczący akcji afirmatywnej w tekście źródłowym Dyskryminacja ). Akcja afirmatywna ukształtowana w taki sposób (jak dotąd 5

6 Europejski Trybunał Sprawiedliwości miał tylko moŝliwość podejmowania decyzji w sprawach odnoszących się do udzielania preferencji kobietom) uznaje jedynie tak zwane miękkie limity a w bezpośredniej procedurze selekcyjnej zezwala wyłącznie na udzielanie preferencji kandydatkom płci Ŝeńskiej, których kwalifikacje są takie same jak współkandydatów płci męskiej. JednakŜe dyrektywy Unii Europejskiej skierowane przeciw dyskryminacji, umoŝliwiają takŝe wprowadzanie środków akcji afirmatywnej w stosunku do członków innych grup, które są dyskryminowane szczególnie w przypadku grup rasowych czy etnicznych, osób niepełnosprawnych oraz dyskryminowanych członków róŝnych grup wiekowych czy religijnych. Słowacka Ustawa Antydyskryminacyjna z roku 2004, takŝe usiłowała wprowadzić takie szczególne środki, mianowicie w ramach postanowień, które dopuszczały podjęcie specyficznych działań aby zapobiec niekorzystnym warunkom związanym z pochodzeniem rasowym lub etnicznym lub zrekompensować istnienie takich warunków po to, aby zapewnić równe szanse w praktyce oraz zgodność z zasadą równego traktowania. W październiku 2005 roku Słowacki Trybunał Konstytucyjny uznał, Ŝe te postanowienia stały w sprzeczności z Konstytucją. Konstytucja Słowacka zwiera szereg punktów, które zapewniają konkretną ochronę pewnym grupom oraz które mogłyby, pod pewnymi warunkami i w pewnych przypadkach, być uznane za postanowienia umoŝliwiające podjęcie akcji afirmatywnej. Na przykład, konstytucja gwarantuje lepszą ochronę zdrowia w miejscu pracy oraz specjalne warunki robocze dla kobiet, osób młodych i niepełnosprawnych oraz prawo do specjalnej ochrony w stosunkach pracy oraz pomocy przy szkoleniu przed podjęciem pracy dla osób młodych i niepełnosprawnych. Konkretne środki, które wprowadzają w Ŝycie te gwarancje konstytucyjne są przedłoŝone w oddzielnych aktach prawnych. Te akty prawne nie umoŝliwiają jednak pozytywnej dyskryminacji w rozumieniu ustalania limitów przyjęć. Prawdopodobnie jedynym wyjątkiem jest Ustawa o Zatrudnieniu, która wymaga od pracodawcy, który zatrudnia więcej niŝ 20 pracowników, aby zatrudniał pewien procent osób niepełnosprawnych. 6