Detektory cząstek. Procesy użyteczne do rejestracji cząstek Techniki detekcyjne Detektory Eksperymenty. D. Kiełczewska, wykład 3
|
|
- Aniela Janiszewska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Detektory cząstek Procesy użyteczne do rejestracji cząstek Techniki detekcyjne Detektory Eksperymenty
2 Przechodzenie cząstek naładowanych przez materię Cząstka naładowana: traci energię przez zderzenia z elektronami zmienia kierunek w polu kulombowskim jądra de dx wielokrotne rozpraszanie kulombowskie wzbudza atomy scyntylacje promieniowanie hamowania promieniowanie Czerenkowa
3 Wzór Bethego-Blocha Minimalne straty energii: 1 de MeV 1 2 ρ dx = min g 2 cm
4 Cząstka w polu kulombowskim jądra Wielokrotne rozpraszanie kulombowskie Średni kąt odchylenia cząstki: 13.6 MeVz θ = v p x X 0 gdzie X 0 v i p to prędkość i pęd cząstki Promieniowanie hamowania (bremsstrahlung) to długość radiacyjna charakterystyczna dla Z ośrodka 1 X 0 ZZ+ ( 1) Na skutek emisji fotonu cząstka traci energię (straty radiacyjne): de = E E = E exp( x ) dx X X Straty radiacyjne proporcjonalne do: E m 2 czyli ważne dla elektronów, mionów dużych energii Powyżej energii krytycznej E c straty radiacyjne przewyższają straty na jonizację.
5 Straty energii elektronów Energia krytyczna: Dla elektronów: E c 600 MeV Z Dla cząstek o masie m: E m c 2 m = E me c E c
6 Emisja światła w wyniku wzbudzeń Scyntylacje: atomów W niektórych materiałach zwanych scyntylatorami deekscytacja atomów prowadzi do emisji światła widzialnego, łatwego do detekcji. Krótki puls światła po przejściu cząstki Emisja izotropowa, niezależna od kierunku cząstki Liczniki do pomiaru czasu rozdzielczości czasowe < 0.5 ns Promieniowanie Czerenkowa: Koherentna emisja światła wywołana naładowaną cząstką o prędkości większej niż prędkość światła w danym ośrodku Emisja kierunkowa
7 Promieniowanie Czerenkowa Liczba fotonów: 2 dnγ 2πα z 1 = 1 dxde hc β n 2 2 ct / n 1 cosθ = = βct βn n współczynnik załamania np. w wodzie n=1.33 β > θ 42 Praktycznie dla relat. cząstki kąt stały pierścienie Czerenkowa Detektory Czerenkowa sygnalizują cząstki które przekraczają charakterystyczny dla nich próg prędkości (pędu). Umożliwiają też pomiar kierunku cząstki. 1 n Dla relat. cząstek stała liczba fotonów na jednostkę długości toru (dla wody ok. 200 fot/cm
8 Pochłanianie kwantów gamma Efekt fotoelektryczny Dla energii > 100 MeV stała długość konwersji λ I I exp x = 0 λ λ = 9 7 X 0 X 0 długość radiacyjna Kreacja par γ + ee Rozpraszanie Comptona: γ + e γ + e
9 Pomiar pędu cząstek Naładowana cząstka w polu magnetycznym: p= 0.3 B R [ p] [ B] [ R] = GeV/c, = T, = m Jeśli jednocześnie zmierzymy energię lub prędkość cząstki to możemy ją zidentyfikować (ustalić jej masę)
10 Identyfikacja cząstek Pomiary w komorze TPC (time projection chamber)
11 Magnesy nadprzewodzące w detektorach (solenoidy) Experyment{Lab} Pole mgt Średnica Długość Energia (T) (m) (m) (MJ) CDF{Fermilab} DØ {Fermilab} BaBar{SLAC} ATLAS{CERN CMS{CERN
12 Detektory Zadania detektorów: zmierzyć położenie zmierzyć czas zidentyfikować cząstki zmierzyć pędy zmierzyć energie Nie da się tego zrobić optymalnie w jednym typie detektora detektory wielowarstwowe
13 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Komora pęcherzykowa µm 1 ms 50 ms Komora strymerowa 300 µm 2 µs 100 ms Komora proporcjonalna µm 2 ns 200 ns Scyntylator 100 ps 10 ns Komora dryfowa µm 2 ns 100 ns Komora dryfowa LAr ~ µm ~200 ns ~2 µs Silicon strip <25 µm ograniczone przez elektronikę
14 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Najlepsza przestrzenna zdolność rozdzielcza - ale bardzo powolny przegląd pod mikroskopem Stosowana wyjątkowo
15 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Komora pęcherzykowa µm 1 ms 50 ms Komora strymerowa 300 µm 2 µs 100 ms Komora proporcjonalna µm 2 ns 200 ns -praktycznie już nieużywane w fizyce wielkich energii. Wielodrutowe komory proporcjonalne były kosztowne i zostały zastąpione przez komory dryfowe. (były omawiane na wykładzie Wstęp do fizyki jądra i cząstek elem. )
16 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Komora pęcherzykowa µm 1 ms 50 ms Komora strymerowa 300 µm 2 µs 100 ms Komora proporcjonalna µm 2 ns 200 ns Scyntylator 100 ps 10 ns W typowym scyntylatorze fotonów na 1 cm toru naładowanej cząstki. Z powodu znakomitej zdolności rozdzielczej stosowane do trygerowania lub pomiarów czasu przelotu (TOF). Można pokazać, że 2 cząstki o tym samym pędzie p i masach m 1 i m 2 pokonają odległość L z różnicą czasu: Czyli przy rozdzielczości czasowej 100 ps rozróżnimy piony i kaony o pędach do 3GeV/c jeśli odl. >2.4m t 2 2 ( 1 2) L m m c 2 p 2
17 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Komora pęcherzykowa µm 1 ms 50 ms Komora strymerowa 300 µm 2 µs 100 ms Komora proporcjonalna µm 2 ns 200 ns Scyntylator 100 ps 10 ns Komora dryfowa µm 2 ns 100 ns Komora dryfowa LAr ~ µm ~200 ns ~2 s Elektrony jonizacji dryfują w polu elektrycznym do drutu anody ze stałą prędkością i stąd czas ich przybycia mierzy odległość punktu od anody. W gazowych komorach typowe prędkości dryfu to: 5 m v=10 Ciekły argon LAr używany jest w komorach TPC s z 3 wymiarową rekonstrukcją - patrz dalej...
18 Typowe własności różnych detektorów Typ detektora Zdolność Zdolność Czas przestrz. czasowa martwy Emulsja 1 µm Komora pęcherzykowa µm 1 ms 50 ms Komora strymerowa 300 µm 2 µs 100 ms Komora proporcjonalna µm 2 ns 200 ns Scyntylator 100 ps 10 ns Komora dryfowa µm 2 ns 100 ns Komora dryfowa LAr ~ µm ~200 ns ~2 s Paski silikonowe <25 µm ograniczone przez elektronikę W mikro-paskach półprzewodnikowych cząstka naładowana produkuje pary elektron dziura, które w polu elektr. zbierane są na elektrodach. Znakomita przestrzenna rozdzielczość wykorzystywana jest w detektorach wierzchołka.
19 Kalorymetry używane do pomiarów energii. W kalorymetrach jest materiał o krótkiej drodze na oddziaływania, co powoduje powstawanie kaskad cząstek. Sygnał pochodzi z jonizacji przez cząstki wtórne. Na ogół uzywane są oddzielne kalorymetry: elektro-magnetyczne hadronowe
20 Kaskady elektromagnetyczne prosty model kaskady - e - e γ - e + e γ e + + e γ γ - e γ - e Po odległości równej kilku drogom radiacyjnym X 0 kaskada zamiera ( ) ln E/ E t max = c ln 2 Kalorymetry elektromagnetyczne budowane są z materiałów o małej długości radiacyjnej t= drogi radiacyjne X 0 Pb Fe X 0 (cm)
21 Kaskady elektromagnetyczne Kalorymetry elektromagnetyczne mierzą również energię kwantów γ
22 Kalorymetry hadronowe Na ogół gubimy energię unoszoną przez neutrony. Czasem dodawany jest uran, z którym neutrony wywołują rozszczepienie i częśc energii jest odzykana (kalorymetry kompensujące ) Rozmiar jest podyktowany średnią drogą na oddziaływanie
23 Kalorymetry Kalorymter jednorodny cały obszar jest aktywny. Zwykle jest to materiał o małej gęstości i musi być odpowiednio duży. Kalorymetr próbkujący - gorszy pomiar, ale mniejszy i tańszy. Np. warstwy ołowiu i scyntylatora
24 Detektory warstwowe Kalorymetry elmgt są mniejsze niż hadronowe bo: X < λ 0 oddz
25
26
27
28 Detektor CDF w Fermilabie
29 Odkrycie kwarka top w detektorze D0
30
31
32 Detektor ATLAS w LHC
33
34 SOLENOIDALNA CEWKA CMS
35 SOLENOIDALNA CEWKA CMS
36 SOLENOIDALNA CEWKA CMS
37 Kalorymetr hadronowy - CMS
38 End cap detektora CMS
39 Detektor Super-Kamiokande Wodny detektor wykorzystujący zjawisko Czerenkowa 50kton wody, 22.5kton przestrzeni roboczej >11tys fotopowielaczy (PMT) o średnicy 50 cm
40 Super-Kamiokande po odbudowie 2005/2006
41
42 copyright: Paweł Przewłocki
43
44 Zatrzymujący się mion w Super-Kamiokande Każdy punkt to jeden PMT Kolory czas trafienia PMT poprawiony na czas przelotu z wierzchołka Energia obliczana z sumy foto-elektronów zarejestrowanyc we wszystkich PMT Oddziaływanie neutrino bo brak sygnału w detektorze zewnętrznym Czerwony pierścień od elektronu z rozpadu mionu
45 Identyfikacja cząstek elektrony, kwanty gamma: Rozmyty pierścień bo elektrony z kaskady elmgt ulegają wielokrotnemu rozpraszaniu kulomb. ν e + N1 e+ N2 ν + N µ + N µ 1 2 miony, piony, protony:
46 SNO (Sudbury Neutrino Observatory) Detektor Czerenkowa wypełniony ciężką wodą 1000 ton D 2 O 2 km pod ziemią (Kanada) PMTs 6500 ton H 2 O
47 SNO
48 Detektor OPERA Warstwy emulsji użyte do precyzyjnej rekonstrukcji oddziaływań ν τ W sumie ok 40 ton emulsji Neutrina z CERNu do Gran Sasso (730km). ν 1 mm Plastic base τ zasięg τ >100µm Pb 56 emulsion films / brick 200 tys cegiełek: Emulsion layers
49 Electric Field Ionizing Track PMT UV Light Detektor ICARUS Drifting e - in LAr Detektor typu TPC (Time Projection Chamber) E 1 Komora dryfowa z 3-wym. rekonstrukcją d E 2 Screen Grid wire pitch Induction Plane Charge Induction wire Signal (schematic) Waveform d E 3 Collection Plane Amplifier Light T 0 T drift T peak PMT Signal time
50 Detektor ICARUS W laboratorium podziemnym Gran Sasso Zbiornik wypełniony 300 tonami ciekłego argonu (LAr). Elektrony dryfują do 1.5 m Pole elektryczne 500V/cm odległość między drutami 3mm
51 ICARUS wyniki testu na powierzchni ziemi K K+ µ+ e+ + + ν µ µ + + µ e ν ν e µ x (cm) K µ e y(cm) z (cm)
52 Gazowy detektor TPC
Detektory cząstek. Procesy użyteczne do rejestracji cząstek Techniki detekcyjne Detektory Przykłady użycia różnych technik detekcyjnych.
Detektory cząstek Procesy użyteczne do rejestracji cząstek Techniki detekcyjne Detektory Przykłady użycia różnych technik detekcyjnych Eksperymenty D. Kiełczewska, wykład 3 1 Przechodzenie cząstek naładowanych
Bardziej szczegółowoEgzaminy. Egzamin testowy: oko!o 50 pyta" z 4 odpowiedziami do wyboru oraz kilkana#cie pyta" otwartych. Termin: 25 czerwca 2010, 10:00 13:00 Nowa Aula
Egzaminy Egzamin testowy: oko!o 50 pyta" z 4 odpowiedziami do wyboru oraz kilkana#cie pyta" otwartych Termin: 25 czerwca 2010, 10:00 13:00 Nowa Aula Po pisemnym b$d% zaproponowane oceny, które w wi$kszo#ci
Bardziej szczegółowoDetektory cz"stek. Eksperymenty
Detektory cz"stek! Przekrój czynny! Procesy u#yteczne do rejestracji cz"stek! Techniki detekcyjne! Detektory! Przyk!ady u#ycia ró#nych technik detekcyjnych Eksperymenty D. Kie!czewska, wyk!ad 3 1 Przekrój
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wykład 2: prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wykład 2: Detekcja Czastek 27 lutego 2008 p.1/36 Wprowadzenie Istota obserwacji w świecie czastek
Bardziej szczegółowoMarek Kowalski
Jak zbudować eksperyment ALICE? (A Large Ion Collider Experiment) Jeszcze raz diagram fazowy Interesuje nas ten obszar Trzeba rozpędzić dwa ciężkie jądra (Pb) i zderzyć je ze sobą Zderzenie powinno być
Bardziej szczegółowoWszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Detekcja cząstek
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 24 października 2017 A.F.Żarnecki WCE Wykład 4 24 października
Bardziej szczegółowoIdentyfikacja cząstek
Określenie masy i ładunku cząstek Pomiar prędkości przy znanym pędzie e/ µ/ π/ K/ p czas przelotu (TOF) straty na jonizację de/dx Promieniowanie Czerenkowa (C) Promieniowanie przejścia (TR) Różnice w charakterze
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoElementy Fizyki Jądrowej. Wykład 7 Detekcja cząstek
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 7 Detekcja cząstek Detekcja cząstek rejestracja identyfikacja kinematyka Zjawiska towarzyszące przechodzeniu cząstek przez materię jonizacja scyntylacje zjawiska w półprzewodnikach
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 2
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 2 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Jak badamy cząstki elementarne? 2010/11(z) Ewolucja Wszech'swiata czas,energia,temperatura Detekcja cząstek
Bardziej szczegółowoJak działają detektory. Julia Hoffman
Jak działają detektory Julia Hoffman wielki Hadronowy zderzacz Wiązka to pociąg ok. 2800 wagonów - paczek protonowych Każdy wagon wiezie ok.100 mln protonów Energia chemiczna: 80 kg TNT lub 16 kg czekolady
Bardziej szczegółowoOddziaływanie cząstek z materią
Oddziaływanie cząstek z materią Trzy główne typy mechanizmów reprezentowane przez Ciężkie cząstki naładowane (cięższe od elektronów) Elektrony Kwanty gamma Ciężkie cząstki naładowane (miony, p, cząstki
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoTheory Polish (Poland)
Q3-1 Wielki Zderzacz Hadronów (10 points) Przeczytaj Ogólne instrukcje znajdujące się w osobnej kopercie zanim zaczniesz rozwiązywać to zadanie. W tym zadaniu będą rozpatrywane zagadnienia fizyczne zachodzące
Bardziej szczegółowoT E B. B energia wiązania elektronu w atomie. Fotony
Fotony Gdy wiązka fotonów (promieniowanie X i γ) przechodzi przez ośrodek, zasadnicze znaczenie mają trzy procesy : 1) zjawisko fotoelektryczne 2) rozpraszanie Comptona 3) kreacja pary e + e Szczegółowa
Bardziej szczegółowoPracownia Jądrowa. dr Urszula Majewska. Spektrometria scyntylacyjna promieniowania γ.
Ćwiczenie nr 1 Spektrometria scyntylacyjna promieniowania γ. 3. Oddziaływanie promieniowania γ z materią: Z elektronami: zjawisko fotoelektryczne, rozpraszanie Rayleigha, zjawisko Comptona, rozpraszanie
Bardziej szczegółowoFizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych Wykład 1 Wstęp Jerzy Kraśkiewicz Krótka historia Odkrycie promieniotwórczości 1895 Roentgen odkrycie promieni X 1896 Becquerel promieniotwórczość
Bardziej szczegółowoJak działają detektory. Julia Hoffman# Southern Methodist University# Instytut Problemów Jądrowych
Jak działają detektory Julia Hoffman# Southern Methodist University# Instytut Problemów Jądrowych LHC# Wiązka to pociąg ok. 2800 paczek protonowych Każda paczka składa się. z ok. 100 mln protonów 160km/h
Bardziej szczegółowoEfekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach
Efekt Comptona. Efektem Comptona nazywamy zmianę długości fali elektromagnetycznej w wyniku rozpraszania jej na swobodnych elektronach Efekt Comptona. p f Θ foton elektron p f p e 0 p e Zderzenia fotonów
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek
Wszechświat czastek elementarnych Detekcja czastek Wykład Ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych, Instytut Fizyki Doświadczalnej A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoFizyka cząstek elementarnych
Wykład IV Metody doświadczalne fizyki cząstek elementarnych II Detektory cząstek elementarnych Cząstki naładowane elektrycznie, powodujące wzbudzenie lub jonizację atomów i cząsteczek, podlegają bezpośredniej
Bardziej szczegółowoJak działają detektory. Julia Hoffman
Jak działają detektory Julia Hoffman wielki Hadronowy zderzacz Wiązka to pociąg ok. 2800 wagonów - paczek protonowych Każdy wagon wiezie ok.100 mln protonów Energia chemiczna: 80 kg TNT lub 16 kg czekolady
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 9: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład
Bardziej szczegółowowyniki eksperymentu OPERA Ewa Rondio Narodowe Centrum Badań Jądrowych
wyniki eksperymentu OPERA Ewa Rondio Narodowe Centrum Badań Jądrowych RADA DO SPRAW ATOMISTYKI Warszawa, 1.12.2011 Ú istnienie ν zaproponowano aby uratować zasadę zachowania energii w rozpadzie beta Ú
Bardziej szczegółowoWyznaczanie efektywności mionowego układu wyzwalania w CMS metodą Tag & Probe
Wyznaczanie efektywności mionowego układu wyzwalania w CMS metodą Tag & Probe Uniwersytet Warszawski - Wydział Fizyki opiekun: dr Artur Kalinowski 1 Plan prezentacji Eksperyment CMS Układ wyzwalania Metoda
Bardziej szczegółowoTomasz Szumlak WFiIS AGH 03/03/2017, Kraków
Oddziaływanie Promieniowania Jonizującego z Materią Tomasz Szumlak WFiIS AGH 03/03/2017, Kraków Labs Prowadzący Tomasz Szumlak, D11, p. 111 Konsultacje Do uzgodnienia??? szumlak@agh.edu.pl Opis przedmiotu
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK. Julia Hoffman (NCU)
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK Julia Hoffman (NCU) WSTĘP DO WSTĘPU W wykładzie zostały bardzo ogólnie przedstawione tylko niektóre zagadnienia z zakresu fizyki cząstek elementarnych. Sugestie, pytania, uwagi:
Bardziej szczegółowoBadanie wysokoenergetycznych mionów kosmicznych w detektorze ICARUS.
Badanie wysokoenergetycznych mionów kosmicznych w detektorze ICARUS. Tomasz Palczewski Promotor: Prof. dr hab. Joanna Stepaniak. Warszawska Grupa Neutrinowa. Seminarium Doktoranckie IPJ 21.11.2006. Warszawa.
Bardziej szczegółowoZagadki neutrinowe. Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande
Zagadki neutrinowe Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande Deficyt neutrin słonecznych - w eksperymentach radiochemicznych - w wodnych detektorach Czerenkowa Super-Kamiokande,
Bardziej szczegółowoCompact Muon Solenoid
Compact Muon Solenoid (po co i jak) Piotr Traczyk CERN Compact ATLAS CMS 2 Muon Detektor CMS był projektowany pod kątem optymalnej detekcji mionów Miony stanowią stosunkowo czysty sygnał Pojawiają się
Bardziej szczegółowoBadanie schematu rozpadu jodu 128 I
J8 Badanie schematu rozpadu jodu 128 I Celem doświadczenie jest wyznaczenie schematu rozpadu jodu 128 I Wiadomości ogólne 1. Oddziaływanie kwantów γ z materią [1,3] a) efekt fotoelektryczny b) efekt Comptona
Bardziej szczegółowoOddziaływania elektrosłabe
Oddziaływania elektrosłabe X ODDZIAŁYWANIA ELEKTROSŁABE Fizyka elektrosłaba na LEPie Liczba pokoleń. Bardzo precyzyjne pomiary. Obserwacja przypadków. Uniwersalność leptonów. Mieszanie kwarków. Macierz
Bardziej szczegółowoZagadki neutrinowe. Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande
Zagadki neutrinowe Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande Deficyt neutrin słonecznych - w eksperymentach radiochemicznych - w wodnych detektorach Czerenkowa Super-Kamiokande,
Bardziej szczegółowoDetekcja promieniowania elektromagnetycznego czastek naładowanych i neutronów
Detekcja promieniowania elektromagnetycznego czastek naładowanych i neutronów Marcin Palacz Środowiskowe Laboratorium Ciężkich Jonów UW Marcin Palacz Warsztaty ŚLCJ, 21 kwietnia 2009 slide 1 / 30 Rodzaje
Bardziej szczegółowoCel. Pomiar wierzchołków oddziaływań. Badanie topologii przypadków. Pomiar pędów (ładunku) Pomoc w identyfikacji cząstek (e, µ, γ)
Pomiar torów w cząstek Cel Pomiar wierzchołków oddziaływań pomiar czasów życia preselekcja oddziaływań wybranej klasy Badanie topologii przypadków krotności rozkłady kątowe Jety Pomiar pędów (ładunku)
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące i metody radioizotopowe. dr Marcin Lipowczan
Promieniowanie jonizujące i metody radioizotopowe dr Marcin Lipowczan Budowa atomu 897 Thomson, 0 0 m, kula dodatnio naładowana ładunki ujemne 9 Rutherford, rozpraszanie cząstek alfa na folię metalową,
Bardziej szczegółowoPomiar energii wiązania deuteronu. Celem ćwiczenia jest wyznaczenie energii wiązania deuteronu
J1 Pomiar energii wiązania deuteronu Celem ćwiczenia jest wyznaczenie energii wiązania deuteronu Przygotowanie: 1) Model deuteronu. Własności deuteronu jako źródło informacji o siłach jądrowych [4] ) Oddziaływanie
Bardziej szczegółowoBadanie schematu rozpadu jodu 128 J
J8A Badanie schematu rozpadu jodu 128 J Celem doświadczenie jest wyznaczenie schematu rozpadu jodu 128 J Wiadomości ogólne 1. Oddziaływanie kwantów γ z materią (1,3) a/ efekt fotoelektryczny b/ efekt Comptona
Bardziej szczegółowoEksperyment ALICE i plazma kwarkowo-gluonowa
Eksperyment ALICE i plazma kwarkowo-gluonowa CERN i LHC Jezioro Genewskie Lotnisko w Genewie tunel LHC (długość 27 km, ok.100m pod powierzchnią ziemi) CERN/Meyrin Gdzie to jest? ok. 100m Tu!!! LHC w schematycznym
Bardziej szczegółowoNIEWIDZIALNE DO DETEKCJI CZĄSTEK. czyli. Z Hajduk Z. Hajduk IFJ PAN KRAKÓW
JAK WIDZIMY TO NIEWIDZIALNE czyli WPROWADZENIE DO DETEKCJI CZĄSTEK Z Hajduk Z. Hajduk IFJ PAN KRAKÓW Referencje Niniejszy wykład korzysta z materiałów i danych zawartych w : oraz CERN Summer Student Lectures
Bardziej szczegółowoOddziaływanie promieniowania jonizującego z materią
Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Plan Sposoby oddziaływania promieniowania Straty jonizacyjne Stopping power Krzywa Bragga cienkie absorbery energy straggling Przykłady oddziaływania
Bardziej szczegółowoNeutrina i ich oscylacje. Neutrina we Wszechświecie Oscylacje neutrin Masy neutrin
Neutrina i ich oscylacje Neutrina we Wszechświecie Oscylacje neutrin Masy neutrin Neutrina wokół nas n n n γ ν ν 410 cm 340 cm 10 10 nbaryon 3 3 Pozostałe z wielkiego wybuchu: Słoneczne Już obserwowano
Bardziej szczegółowoMaria Krawczyk, Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 2 14.X.2009 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Jak badamy cząstki elementarne I? Cząstka i fale falowe własności cząstek elementarnych Cząstki fundamentalne
Bardziej szczegółowoNeutrina. Źródła neutrin: NATURALNE Wielki Wybuch gwiazdy atmosfera Ziemska skorupa Ziemska
Neutrina X Źródła neutrin.. Zagadki neutrinowe. Neutrina słoneczne. Neutrina atmosferyczne. Eksperymenty neutrinowe. Interpretacja pomiarów. Oscylacje neutrin. 1 Neutrina Źródła neutrin: NATURALNE Wielki
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 8: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład
Bardziej szczegółowoOddziaływanie promieniowania jonizującego z materią
Oddziaływanie promieniowania jonizującego z materią Plan Promieniowanie ( particle radiation ) Źródła (szybkich) elektronów Ciężkie cząstki naładowane Promieniowanie elektromagnetyczne (fotony) Neutrony
Bardziej szczegółowoOddziaływania podstawowe
Oddziaływania podstawowe grawitacyjne silne elektromagnetyczne słabe 1 Uwięzienie kwarków (quark confinement). Przykład działania mechanizmu uwięzienia: Próba oderwania kwarka d od neutronu (trzy kwarki
Bardziej szczegółowoPodstawowe własności jąder atomowych
Podstawowe własności jąder atomowych 1. Ilość protonów i neutronów Z, N 2. Masa jądra M j = M p + M n - B 2 2 Q ( M c ) ( M c ) 3. Energia rozpadu p 0 k 0 Rozpad zachodzi jeżeli Q > 0, ta nadwyżka energii
Bardziej szczegółowoElementy Fizyki Jądrowej. Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania atom co jest elementarne? jądro nukleon 10-10 m 10-14 m 10-15 m elektron kwark brak struktury! elementarność... 1897 elektron (J.J.Thomson)
Bardziej szczegółowoSłońce obserwowane z kopalni Kamioka, Toyama w Japonii
Jak zobaczyć Słońce zkopalni? Ewa Rondio, CERN/IPJ Warsaw CERN, 16 kwietnia 2010. plan wykladu co chcemy zobaczyć, jakie cząstki mają szanse jaką metodą należy patrzeć patrzeć dlaczego takie eksperymenty
Bardziej szczegółowoOdkrycie jądra atomowego - doświadczenie Rutherforda 1909 r.
Odkrycie jądra atomowego - doświadczenie Rutherforda 1909 r. 1 Budowa jądra atomowego Liczba atomowa =Z+N Liczba masowa Liczba neutronów Izotopy Jądra o jednakowej liczbie protonów, różniące się liczbą
Bardziej szczegółowoRozdział 6 Oscylacje neutrin słonecznych i atmosferycznych. Eksperymenty Superkamiokande, SNO i inne. Macierz mieszania Maki-Nakagawy- Sakaty (MNS)
Rozdział 6 Oscylacje neutrin słonecznych i atmosferycznych. Eksperymenty Superkamiokande, SNO i inne. Macierz mieszania Maki-Nakagawy- Sakaty (MNS) Kilka interesujących faktów Każdy człowiek wysyła dziennie
Bardziej szczegółowoWszechświata. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Ciemna Strona Wszechświata Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan 1)Ciemna strona Wszechświata 2)Z czego składa się ciemna materia 3)Poszukiwanie ciemnej materii 2 Ciemna Strona Wszechświata 3 Z czego składa
Bardziej szczegółowoWyznaczanie energii promieniowania γ pochodzącego ze. źródła Co metodą absorpcji
Wyznaczanie energii promieniowania γ pochodzącego ze 6 źródła Co metodą absorpcji I. Zagadnienia 1. Procesy fizyczne prowadzące do emisji kwantów γ. 2. Prawo absorpcji. Oddziaływanie promieniowania γ z
Bardziej szczegółowoBadanie oddziaływań neutrin za pomocą komory TPC wypełnionej ciekłym
Badanie oddziaływań neutrin za pomocą komory TPC wypełnionej ciekłym argonem Justyna Łagoda 21.10.2005 Plan obecny stan wiedzy o oscylacjach neutrin krótkie przypomnienie komora projekcji czasowej wypełniona
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki subatomowej. 3 kwietnia 2019 r.
Podstawy fizyki subatomowej Wykład 7 3 kwietnia 2019 r. Atomy, nuklidy, jądra atomowe Atomy obiekt zbudowany z jądra atomowego, w którym skupiona jest prawie cała masa i krążących wokół niego elektronów.
Bardziej szczegółowoOddziaływania. Zachowanie liczby leptonowej i barionowej Diagramy Feynmana. Elementy kwantowej elektrodynamiki (QED)
Oddziaływania Zachowanie liczby leptonowej i barionowej Diagramy Feynmana Elementy kwantowej elektrodynamiki (QED) Teoria Yukawy Zasięg oddziaływań i propagator bozonowy Równanie Diraca Antycząstki; momenty
Bardziej szczegółowoFizyka cząstek elementarnych warsztaty popularnonaukowe
Fizyka cząstek elementarnych warsztaty popularnonaukowe Spotkanie 3 Porównanie modeli rozpraszania do pomiarów na Wielkim Zderzaczu Hadronów LHC i przyszłość fizyki cząstek Rafał Staszewski Maciej Trzebiński
Bardziej szczegółowoI.4 Promieniowanie rentgenowskie. Efekt Comptona. Otrzymywanie promieniowania X Pochłanianie X przez materię Efekt Comptona
r. akad. 004/005 I.4 Promieniowanie rentgenowskie. Efekt Comptona Otrzymywanie promieniowania X Pochłanianie X przez materię Efekt Comptona Jan Królikowski Fizyka IVBC 1 r. akad. 004/005 0.01 nm=0.1 A
Bardziej szczegółowoŚwiatło fala, czy strumień cząstek?
1 Światło fala, czy strumień cząstek? Teoria falowa wyjaśnia: Odbicie Załamanie Interferencję Dyfrakcję Polaryzację Efekt fotoelektryczny Efekt Comptona Teoria korpuskularna wyjaśnia: Odbicie Załamanie
Bardziej szczegółowoIV.4.4 Ruch w polach elektrycznym i magnetycznym. Siła Lorentza. Spektrometry magnetyczne
r. akad. 005/ 006 IV.4.4 Ruch w polach elektrycznym i magnetycznym. Siła Lorentza. Spektrometry magnetyczne Jan Królikowski Fizyka IBC 1 r. akad. 005/ 006 Pole elektryczne i magnetyczne Pole elektryczne
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki cząstek III. Eksperymenty nieakceleratorowe Krzysztof Fiałkowski
Podstawy fizyki cząstek III Eksperymenty nieakceleratorowe Krzysztof Fiałkowski Zakres fizyki cząstek a eksperymenty nieakceleratorowe Z relacji nieoznaczoności przestrzenna zdolność rozdzielcza r 0.5fm
Bardziej szczegółowoTitle. Tajemnice neutrin. Justyna Łagoda. obecny stan wiedzy o neutrinach eksperymenty neutrinowe dalszy kierunek badań
Title Tajemnice neutrin Justyna Łagoda obecny stan wiedzy o neutrinach eksperymenty neutrinowe dalszy kierunek badań Cząstki i oddziaływania 3 generacje cząstek 2/3-1/3 u d c s t b kwarki -1 0 e νe µ νµ
Bardziej szczegółowoOddziaływanie Promieniowania Jonizującego z Materią
Oddziaływanie Promieniowania Jonizującego z Materią Plan Ogólne własności detektora Czułość Rozdzielczość energetyczna Funkcja odpowiedzi Wydajność i czas martwy Tomasz Szumlak AGH-UST Wydział Fizyki i
Bardziej szczegółowoFizyka jądrowa z Kosmosu wyniki z kosmicznego teleskopu γ
Fizyka jądrowa z Kosmosu wyniki z kosmicznego teleskopu γ INTEGRAL - International Gamma-Ray Astrophysical Laboratory prowadzi od 2002 roku pomiary promieniowania γ w Kosmosie INTEGRAL 180 tys km Źródła
Bardziej szczegółowoDetektory. Kalorymetry : Liczniki Czerenkowa Układy detektorów Przykłady wielkich współczesnych detektorów Wybrane eksperymenty ostatnich lat
Detektory Kalorymetry : rozwój kaskady kalorymetr elektromagnetyczny kalorymetr hadronowy budowa kalorymetru Liczniki Czerenkowa Układy detektorów Przykłady wielkich współczesnych detektorów Wybrane eksperymenty
Bardziej szczegółowoAutorzy: Zbigniew Kąkol, Piotr Morawski
Rodzaje rozpadów jądrowych Autorzy: Zbigniew Kąkol, Piotr Morawski Rozpady jądrowe zachodzą zawsze (prędzej czy później) jeśli jądro o pewnej liczbie nukleonów znajdzie się w stanie energetycznym, nie
Bardziej szczegółowoDetektory czastek. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład III. Detekcja czastek detektory śladowe kalorymetry Detektory w dużych eksperymentach
czastek Elementy fizyki czastek elementarnych Wykład III Detekcja czastek detektory śladowe kalorymetry w dużych eksperymentach Jonizacja U podstaw działania przeważajacej większości detektorów czastek
Bardziej szczegółowoFIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 1 własności jąder atomowych Odkrycie jądra atomowego Rutherford (1911) Ernest Rutherford (1871-1937) R 10 fm 1908 Skala przestrzenna jądro
Bardziej szczegółowoV.6.6 Pęd i energia przy prędkościach bliskich c. Zastosowania
V.6.6 Pęd i energia przy prędkościach bliskich c. Zastosowania 1. Ogólne wyrażenia na aberrację światła. Rozpad cząstki o masie M na dwie cząstki o masach m 1 i m 3. Rozpraszanie fotonów z lasera GaAs
Bardziej szczegółowoTomasz Szumlak WFiIS AGH 11/04/2018, Kraków
Oddziaływanie Promieniowania Jonizującego z Materią Tomasz Szumlak WFiIS AGH 11/04/2018, Kraków 2 Pomiary jonizacji Nasze piękne równania opisujące straty jonizacyjne mogą zostać użyte do wyznaczenia średniej
Bardziej szczegółowoOddziaływania. Przekrój czynny Zachowanie liczby leptonowej i barionowej Diagramy Feynmana. Elementy kwantowej elektrodynamiki (QED)
Oddziaływania Przekrój czynny Zachowanie liczby leptonowej i barionowej Diagramy Feynmana Elementy kwantowej elektrodynamiki (QED) Teoria Yukawy Zasięg oddziaływań i propagator bozonowy Równanie Diraca
Bardziej szczegółowoSeminarium. -rozpad α -oddziaływanie promienowania z materią -liczniki scyntylacyjne. Konrad Tudyka
Seminarium -rozpad α -oddziaływanie promienowania z materią -liczniki scyntylacyjne Konrad Tudyka 1 W 1908r. Rutheford zatopił niewielka ilość 86 Rn w szklanym naczyniu o ciękich sciankach (przenikliwych
Bardziej szczegółowo2008/2009. Seweryn Kowalski IVp IF pok.424
2008/2009 seweryn.kowalski@us.edu.pl Seweryn Kowalski IVp IF pok.424 Plan wykładu Wstęp, podstawowe jednostki fizyki jądrowej, Własności jądra atomowego, Metody wyznaczania własności jądra atomowego, Wyznaczanie
Bardziej szczegółowoMetamorfozy neutrin. Katarzyna Grzelak. Sympozjum IFD Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW. K.Grzelak (UW ZCiOF) 1 / 23
Metamorfozy neutrin Katarzyna Grzelak Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW Sympozjum IFD 2008 6.12.2008 K.Grzelak (UW ZCiOF) 1 / 23 PLAN Wprowadzenie Oscylacje neutrin Eksperyment MINOS
Bardziej szczegółowoJ6 - Pomiar absorpcji promieniowania γ
J6 - Pomiar absorpcji promieniowania γ Celem ćwiczenia jest pomiar współczynnika osłabienia promieniowania γ w różnych absorbentach przy użyciu detektora scyntylacyjnego. Materiał, który należy opanować
Bardziej szczegółowoSYMULACJA GAMMA KAMERY MATERIAŁ DLA STUDENTÓW. Szacowanie pochłoniętej energii promieniowania jonizującego
SYMULACJA GAMMA KAMERY MATERIAŁ DLA STUDENTÓW Szacowanie pochłoniętej energii promieniowania jonizującego W celu analizy narażenia na promieniowanie osoby, której podano radiofarmaceutyk, posłużymy się
Bardziej szczegółowoPromieniowanie X. Jak powstaje promieniowanie rentgenowskie Budowa lampy rentgenowskiej Widmo ciągłe i charakterystyczne promieniowania X
Promieniowanie X Jak powstaje promieniowanie rentgenowskie Budowa lampy rentgenowskiej Widmo ciągłe i charakterystyczne promieniowania X Lampa rentgenowska Lampa rentgenowska Promieniowanie rentgenowskie
Bardziej szczegółowoNeutrina (2) Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład IX
Neutrina (2) Wykład IX Elementy fizyki czastek elementarnych Oscylacje neutrin atmosferycznych i słonecznych Eksperyment K2K Eksperyment Minos Eksperyment Kamland Perspektywy badań neutrin Neutrina atmosferyczne
Bardziej szczegółowoDetekcja cząstek elementarnych. w eksperymencie MINOS. Krzysztof Wojciech Fornalski Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej 2006
Detekcja cząstek elementarnych w eksperymencie MINOS Krzysztof Wojciech Fornalski Wydział Fizyki Politechniki Warszawskiej 2006 Wstęp detektory budowa i typ scyntylatorów światłowody fotopowielacze kalibracja
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI FIZYKI Z WYKORZYSTANIEM FILMU PĘDZĄCE CZĄSTKI.
SCENARIUSZ LEKCJI FIZYKI Z WYKORZYSTANIEM FILMU PĘDZĄCE CZĄSTKI. SPIS TREŚCI: I. Wprowadzenie. II. Części lekcji. 1. Część wstępna. 2. Część realizacji. 3. Część podsumowująca. III. Karty pracy. 1. Karta
Bardziej szczegółowoIII. EFEKT COMPTONA (1923)
III. EFEKT COMPTONA (1923) Zjawisko zmiany długości fali promieniowania roentgenowskiego rozpraszanego na swobodnych elektronach. Zjawisko to stoi u podstaw mechaniki kwantowej. III.1. EFEKT COMPTONA Rys.III.1.
Bardziej szczegółowoOsłabienie promieniowania gamma
Osłabienie promieniowania gamma Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest badanie osłabienia wiązki promieniowania gamma przy przechodzeniu przez materię oraz wyznaczenie współczynnika osłabienia dla różnych
Bardziej szczegółowoAtomowa budowa materii
Atomowa budowa materii Wszystkie obiekty materialne zbudowane są z tych samych elementów cząstek elementarnych Cząstki elementarne oddziałują tylko kilkoma sposobami oddziaływania wymieniając kwanty pól
Bardziej szczegółowoSkad się bierze masa Festiwal Nauki, Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 A.F.Żarnecki p.1/39
Skad się bierze masa Festiwal Nauki Wydział Fizyki U.W. 25 września 2005 dr hab. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Skad się bierze masa Festiwal Nauki,
Bardziej szczegółowoOscylacje neutrin. Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande
Oscylacje neutrin Deficyt neutrin atmosferycznych w eksperymencie Super-Kamiokande Deficyt neutrin słonecznych - w eksperymentach radiochemicznych - w wodnych detektorach Czerenkowa Super-Kamiokande, SNO
Bardziej szczegółowoDetektory w fizyce cząstek
4 Detektory w fizyce cząstek Krzysztof Fiałkowski Instytut Fizyki UJ Kiedy czytamy o nowych odkryciach z dziedziny fizyki cząstek, rzadko zastanawiamy się nad szczegółami doświadczeń, które doprowadziły
Bardziej szczegółowoPodstawy fizyki kwantowej i budowy materii
Podstawy fizyki kwantowej i budowy materii prof. dr hab. Aleksander Filip Żarnecki Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wykład 2 9 października 2017 A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 7: Współczesne eksperymenty prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład
Bardziej szczegółowoElementy Fizyki Jądrowej. Wykład 3 Promieniotwórczość naturalna
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 3 Promieniotwórczość naturalna laboratorium Curie troje noblistów 1903 PC, MSC 1911 MSC 1935 FJ, IJC Przemiany jądrowe He X X 4 2 4 2 A Z A Z e _ 1 e X X A Z A Z e 1 e
Bardziej szczegółowocz. 1. dr inż. Zbigniew Szklarski
Wykład 14: Pole magnetyczne cz. 1. dr inż. Zbigniew Szklarski szkla@agh.edu.pl http://layer.uci.agh.edu.pl/z.szklarski/ Wektor indukcji pola magnetycznego, siła Lorentza v F L Jeżeli na dodatni ładunek
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Promieniotwórczość Fizyka MU, semestr 2 Uniwersytet Rzeszowski, 8 marca 2017 Wykład II Promieniotwórczość Promieniowanie jonizujące 1 / 22 Jądra pomieniotwórcze Nuklidy
Bardziej szczegółowoFluorescencyjna detekcja śladów cząstek jądrowych przy użyciu kryształów fluorku litu
Fluorescencyjna detekcja śladów cząstek jądrowych przy użyciu kryształów fluorku litu Paweł Bilski Zakład Fizyki Radiacyjnej i Dozymetrii (NZ63) IFJ PAN Fluorescenscent Nuclear Track Detectors (FNTD) pierwsza
Bardziej szczegółowoZespół Zakładów Fizyki Jądrowej
gluons Zespół Zakładów Fizyki Jądrowej Zakład Fizyki Hadronów Zakład Doświadczalnej Fizyki Cząstek i jej Zastosowań Zakład Teorii Układów Jądrowych QCD Zakład Fizyki Hadronów Badanie struktury hadronów,
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 6: prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych Wykład 6: 27 marca 2013 p.1/43
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 25.11.2011
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 25.11.2011 Współczesne eksperymenty Wprowadzenie Akceleratory Zderzacze Detektory LHC Mapa drogowa Współczesne
Bardziej szczegółowoJ8 - Badanie schematu rozpadu jodu 128 I
J8 - Badanie schematu rozpadu jodu 128 I Celem doświadczenie jest wytworzenie izotopu 128 I poprzez aktywację w źródle neutronów próbki zawierającej 127 I, a następnie badanie schematu rozpadu tego nuklidu
Bardziej szczegółowoSPEKTROMETRIA CIEKŁOSCYNTYLACYJNA
SPEKTROMETRIA CIEKŁOSCYNTYLACYJNA Metoda detekcji promieniowania jądrowego (α, β, γ) Konwersja energii promieniowania jądrowego na promieniowanie w zakresie widzialnym. Zalety metody: Geometria 4π Duża
Bardziej szczegółowoJądra o wysokich energiach wzbudzenia
Jądra o wysokich energiach wzbudzenia 1. Utworzenie i rozpad jądra złożonego a) model statystyczny 2. Gigantyczny rezonans dipolowy (GDR) a) w jądrach w stanie podstawowym b) w jądrach w stanie wzbudzonym
Bardziej szczegółowo