This copy is for personal use only - distribution prohibited.

Transkrypt

1 Czy zakładanie drenu wentylacyjnego u dzieci chorych na wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest konieczne? Is ventilation tube insertion necessary in children with otitis media with effusion? Wkład autorów: A Projekt badań B Zbieranie danych C Analiza statystyczna D Interpretacja danych E Przygotowanie manuskryptu F Analiza literatury G Zbieranie funduszy Yakup Yegin CBADF, Mustafa Çelik A, Burak Olgun BC, Hasan Emre Koçak BCE, Fatma Tülin Kayhan BCEF Bakırköy Dr.Sadi Konuk Training and Research Hospital, Department of Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery, Istanbul, Turkey Article history: Received: Accepted: Published: STRESZCZENIE: Cel: Porównanie wyników badań audiologicznych u chorych na wysiękowe zapalenie ucha środkowego (WZUŚ) po adenoidektomii z założeniem drenu wentylacyjnego (ang. ventilation tube insertion, VTI) oraz po adenoidektomii z samą myringotomią. Projekt badania: Retrospektywny przegląd kart pacjentów. Materiał i metody: Do badania włączono w sumie 148 pacjentów (78 mężczyzn, 70 kobiet; średnia wieku 6,02±1,98 lat, zakres od 4 do 7 lat), którzy zostali poddani w naszej klinice zabiegowi adenoidektomii w połączeniu z VTI lub z samą myringotomią. Zebrano dane demograficzne oraz wyniki badań audiologicznych. Pacjentów podzielono losowo na dwie grupy: grupę A (72), którą poddano adenoidektomii z VTI, oraz grupę B (76), którą poddano adenoidektomii z myringotomią. Wyniki audiologiczne porównujące obie grupy po upływie 6 miesięcy kontynuowano również u pacjentów pozostających w obserwacji w okresie do jednego roku po operacji. Wyniki istotne statystycznie przyjęto dla poziomu istotności p < 0,05. Wyniki: Średnia wartość progu słyszalności czystego tonu przed operacją wynosiła 28,68±11,72 db w grupie A oraz 24,25±12,68 db w grupie B. W okresie 6 miesięcy po operacji średnie wartości wynosiły 8,4±2,32 db w grupie A oraz 10,4±3,36 db w grupie B. Analiza porównawcza wykazała istotną statystycznie różnicę między średnimi wartościami progów słyszalności czystego tonu w obu grupach podczas całego okresu obserwacji (p < 0,05). Wnioski: Nasze dane sugerują, że wyniki audiologiczne po VTI i adenoidektomii były lepsze w porównaniu z samą myringotomią w połączeniu z adenoidektomią. Potrzebne są jednak dalsze badania, prowadzone z udziałem większej grupy pacjentów, aby porównać wyniki audiologiczne po zastosowaniu różnego rodzaju drenów wentylacyjnych. SŁOWA KLUCZOWE: zapalenie ucha środkowego, audiometria, dziecko, adenoidektomia, dren wentylacyjny ABSTRACT: Objectives: To compare audiological outcomes of ventilation tube insertion (VTI) and myringotomy alone in association with adenoidectomy in patients with otitis media with effusion (OME). Study Design: Retrospective clinical chart review. Materials and Methods: In total, 148 patients (78 male, 70 female; mean age of 6.02±1.98 years, range 4 to 7 years) who underwent adenoidectomy in association with VTI or myringotomy alone in our clinic were included in this study. Demographics and audiological outcomes were collected. The patients were divided randomly into two groups, group A (72) subjected to adenoidectomy with VTI, and group B (76) subjected to adenoidectomy with myringotomy. Audiological studies comparing both groups at six months were also continued to follow up patients for one year after sur- OTOLARYNGOL POL 2015; 69 (6): DOI: /

2 WSTĘP KEYWORDS: gery. Results with a p-value of <0.05 were considered statistically significant. Results: The mean pure-tone hearing threshold preoperatively in group A was 28.68±11.72 db, while it was 24.25±12.68 db in group B. At postoperative six months, that mean value in group A was 8.4±2.32 db, while it was 10.4±3.36dB in group B. Statistical analysis showed statistically significant difference between the means of pure-tone hearing thresholds in both groups during the whole follow-up period (p<0.05). Conclusion: According to our data, audiological outcomes of VTI were higher as compared with myringotomy alone in association with adenoidectomy. However, further studies with a higher number of patients are needed to compare the audiological outcomes of various ventilation tube types. Otitis media, audiometry, child, adenoidectomy, ventilation tube. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (WZUŚ) charakteryzuje się gromadzeniem płynu w uchu środkowym, za nienaruszoną błoną bębenkową, bez objawów podmiotowych lub przedmiotowych ostrego zakażenia [1]. WZUŚ występuje zwłaszcza w dzieciństwie [2]. WZUŚ jest najskuteczniej diagnozowane dzięki starannej otoskopii, ze zrozumieniem objawów przedmiotowych i podmiotowych. W okresie między 3 a 10 rokiem życia u dzieci wskaźnik występowania WZUŚ wynosi około 20% i 50% [3]. WZUŚ może wpływać na słuch, edukację, język lub zachowanie u dzieci [4]. W związku z powyższym może stanowić poważny problem u dzieci. WZUŚ klasyfikuje się jako wysięk ostry, jeżeli trwa do 3 tygodni, podostry, definiowany jako trwający do 3 miesięcy, lub przewlekły, definiowany jako trwający dłużej niż 3 miesiące [5, 6]. Wyróżniono wiele czynników przyczyniających się do rozwoju WZUŚ, m.in.: dysfunkcję trąbki słuchowej Eustachiusza, przerost migdałka gardłowego, niedobory odporności, czynniki dziedziczne i genetyczne, infekcje wirusowe lub bakteryjne, alergie i objawy miejscowe chorób autoimmunologicznych [7 9]. Aktualny konsensus zakłada jednak podejście wieloczynnikowe. Zalecane są różne strategie terapeutyczne, takie jak antybiotyki, miejscowe i ogólnoustrojowe leki obkurczające, adenoidektomia, założenie drenu wentylacyjnego (VTI) [10, 11]. Leczenie zachowawcze daje dobre wyniki, ale niestety często dochodzi do nawrotów [11]. Zakładanie drenu wentylacyjnego (VTI), przeprowadzane zwykle w znieczuleniu ogólnym, wciąż pozostaje jednym z najpowszechniej wykonywanych zabiegów chirurgicznych u dzieci na całym świecie [12]. Istnieją silne przesłanki, że w obserwacjach krótkoterminowych VTI poprawia słuch oraz jakość życia, wyniki długoterminowe pozostają jednak kontrowersyjne [13, 14]. Dodatkowo VTI związane jest z pewnymi potencjalnymi powikłaniami, takimi jak zakażenie, wyciek z ucha, myringoskleroza i przetrwała perforacja. W niniejszym badaniu porównujemy wyniki audiologiczne pacjentów z WZUŚ po adenotomii w połączeniu z VTI lub myringotomią. MATERIAŁ I METODY Retrospektywną ocenę danych zebranych w okresie od stycznia 2012 r. do grudnia 2014 r. przeprowadzono w Oddziale Otolaryngologii Chirurgii Głowy i Szyi szpitala Bakirkoy Dr. Sadi Konuk Training and Research Hospital w Turcji. Do badania włączono w sumie 148 pacjentów (78 mężczyzn, 70 kobiet; średnia wieku 6,02±1,98 lat, zakres od 4 do 7 lat), którzy przeszli adenoidektomię w połączeniu z myringotomią lub adenoidektomię w połączeniu z VTI. Kryterium włączenia do badania było rozpoznanie obustronnego wysiękowego zapalenia ucha środkowego (WZUŚ), podpisanie formularza świadomej zgody, obecność rezerwy ślimakowej wynoszącej ponad 20 db dla średniej częstotliwości tonów czystych w obojgu uszach oraz różnego stopnia przerost Tab. I. Dane demograficzne pacjentów. CECHA GRUPA A (N=72%) GRUPA B (N=76%) Wiek, rok życia ± SD** 5.8± ± Mężczyźni, n (%) 32 (%44.4) 46 (%60.5) Kobiety, n (%) 40 (%55.6) 30 (%39.5) Główne dolegliwości - ZOBS***, n (%) - Upośledzenie słuchu, n (%) Średni okres obserwacji, miesiące ± SD 24 (%33.3) 48 (%66.7) 28 (%36.9) 48 (%63.1) P* ± ± Bierni palacze, n (%) 68 (%94.4) 73 (%96.05) Upośledzenie słuchu, n (%) 23 (%31.95) 25 (%32.9) Czas trwania WZUŚ, zakres (miesiące) 8.8 (4-13) 7.2 (3.5-15) * test dla prób zależnych * p < 0.05 ** SD ang. standard deviation odchylenie standardowe *** ZOBS zespół obturacyjnych bezdechów sennych 40

3 Tab. II. Porównanie wyników audiometrii tonalnej (AT) w grupie A i B przed operacją i 6 miesięcy po operacji. ŚREDNIA AT PRZEDOPERACYJNA (DB) POOPERACYJNA (DB) P A WZROST P B Grupa A 28.68± ±2.32 <0.001** 20.2± * Grupa B 24.25± ±3.36 <0.001** 13.8±9.83 a* test dla prób zależnych b test Manna-Whitneya ** p < 0.01 * p < 0.05 a Porównanie wyników AT między grupą A i B przed- i pooperacyjnie. b Porównanie między dwiema grupami pod względem wzrostu Do niniejszego badania włączono w sumie 148 pacjentów, wśród których znalazło się 70 kobiet (54,0%) oraz 78 mężmigdałka gardłowego, po co najmniej 3 miesiącach udokumentowanego leczenia. Wszyscy pacjenci byli obserwowani w naszej klinice przez co najmniej 6 miesięcy przed zabiegiem. W okresie przedoperacyjnym zostali poddani endoskopowemu badaniu nosa i nosowej części gardła, otoskopii pneumatycznej, audiometrii tonalnej (AT) i tympanometrii. W przypadku występowania kieszonek retrakcyjnych retrakcje części wiotkiej oceniano zgodnie z klasyfikacją Tosa i wsp. [15], natomiast retrakcje części napiętej określano według klasyfikacji Sade a i wsp. [16]. Z badania wykluczono pacjentów z wywiadem w kierunku wcześniejszej adenoidektomii, tonsillektomii lub operacji ucha, zespołów genetycznych i wad wrodzonych, rozszczepu podniebienia, perforacji błony bębenkowej lub przewlekłego ropnego zapalenia ucha środkowego, niedosłuchu odbiorczego, a także zgłaszających się na wizyty kontrolne nieregularnie i niewyrażających pisemnej, świadomej zgody na udział w badaniu. Rodzicom dzieci udzielono wszelkich informacji na temat ryzyka operacyjnego i powikłań. Po uwzględnieniu powikłań i następstw, takich jak myringoskleroza, wyciek z ucha, a szczególnie przetrwała perforacja, część rodziców nie wyraziła zgody na VTI. Pacjentów włączonych do badania podzielono losowo na dwie grupy, w zależności od rodzaju operacji. Grupa A składała się z 72 pacjentów zakwalifikowanych do adenoidektomii i myringotomii z VTI, natomiast grupa B obejmowała 76 pacjentów zakwalifikowanych do adenoidektomii z myringotomią, bez VTI. Dzieci z grupy B, pomimo wskazań do drenażu, były leczone wyłącznie za pomocą myringotomii, ze względu na brak zgody rodziców z powodu ryzyka powikłań związanych z VTI, takich jak zakażenie, wyciek z ucha, myringoskleroza, a szczególnie przetrwała perforacja. Adenoidektomię wykonywano przy użyciu adenotomu St. Clair-Thompsona, w znieczuleniu ogólnym, w pozycji leżącej, zabezpieczając hemostazę tamponowaniem. Myringotomię przeprowadzano za pomocą noża typu Agnes Myringotom, wykonując promieniowe nacięcie w przednio- -dolnym kwadrancie błony bębenkowej. Następnie odsysano płyn z ucha środkowego. U pacjentów z grupy A zakładano dren wentylacyjny typu Shepard. Wszystkie operacje były wykonywane przez jednego z chirurgów naszego oddziału, zgodnie z dobrze znanymi zasadami otochirurgii. Wszyscy pacjenci otrzymywali profilaktyczną antybiotykoterapię (amoksycylina z kwasem klawulanowym w dawce 40 mg/kg/dobę) przez okres do siedmiu dni po operacji. Wszyscy pacjenci zostali zaproszeni na badania kontrolne w pierwszym, drugim i trzecim tygodniu po operacji. Potem (przez rok) zgłaszali się na comiesięczne badania kontrolne. Stan błony bębenkowej był oceniany w pierwszym, trzecim i szóstym miesiącu po operacji, natomiast ocenę audiologiczną przeprowadzano 6 miesięcy po operacji. Audiometrię wykonywano w kabinie dźwiękoszczelnej z wykorzystaniem standardowego zestawu słuchawkowego. Przed rozpoczęciem badania przeprowadzono kalibrację urządzenia. Poziomy przewodnictwa powietrznego (ang. air conduction, AC) i przewodnictwa kostnego (ang. bone conduction, BC) zostały obliczone dla czterech częstotliwości (0,5, 1, 2 i 4 khz), wszystkie zarejestrowano na poziomie 5 db HL. Pomiary były przeprowadzane przez audiologa. Wszystkim pacjentom udzielono informacji na temat niniejszego badania. Od wszystkich pacjentów uczestniczących w badaniu uzyskano pisemną zgodę na udział w projekcie. Protokół badania został zatwierdzony przez lokalną komisję etyczną naszego szpitala (komisja etyczna nr: 2015/176). ANALIZA STATYSTYCZNA Do analizy statystycznej wykorzystano oprogramowanie The Number Cruncher Statistical System (NCSS) 2007 Statistical Software (UT, USA). Wartości median liczby całkowitej obliczono z filtrowanych danych surowych, u obu grup dla każdego punktu odniesienia. Dane zostały ocenione za pomocą opisowych metod statystycznych (średnia, odchylenie standardowe, mediana i przedział międzykwartylowy). Dodatkowo istotność różnic między grupami analizowano za pomocą testu t-studenta, a znaczenie median badano przy użyciu testu Manna-Whitneya. Sparowany test t-studenta został przeprowadzony, aby sprawdzić różnice między przed- i pooperacyjnymi wynikami audiologicznymi. Jakościowe porównania danych przeprowadzano za pomocą testu zgodności chi-kwadrat oraz testu Fishera-Freemana-Haltona. Wyniki istotne statystycznie przyjęto dla poziomu istotności p < 0,05. WYNIKI OTOLARYNGOL POL 2015; 69 (6):

4 chiusza, umożliwiając lepszą wentylację struktur ucha środkowego. Zgodnie z taką opinią adenoidektomia jest wskazana w leczeniu WZUŚ. Adenoidektomia zwiększa jednak ryzyko krwotoku pooperacyjnego [4]. Wykazano, że dzieci z WZUŚ zakwalifikowane do adenoidektomii i myringotomii z założeniem lub bez założenia drenu wentylacyjnego wykazywały istotnie krótszy czas pooperacyjnego wysięku z ucha środkowego niż te, które były leczone samą myringotomią lub VTI, bez adenoidektomii [18, 19]. W retrospektywnym badaniu Yousaf i wsp. wykazali, że dzieci z WZUŚ, które nie ustępuje lub nawraca, powinny być leczone za pomocą myringotomii i VTI lub adenoidektomii [20]. Gleinser i wsp. zbadali, że w przypadku zapalenia ucha środkowego adenoidektomia wykonywana w połączeniu z pierwszorazowym założeniem drenu wentylacyjnego może zmniejszać ryzyko ponownego drenażu wentylacyjnego, szczególnie wśród dzieci > 4 10 r.ż. życia [19]. Adenoidektomia i VTI mogą jednak zwiększać ryzyko ponownego zabiegu u dzieci w powyżej 4 lat [5]. Sama myringotomia z aspiracją, bez zakładania drenu wentylacyjnego, okazała się rozczarowująca w długoterminowej obserwacji u dzieci. Bezwzględną korzyścią myringotomii z VTI jest poprawa w zakresie słyszenia, czasu trwania wysięku z ucha środkowego, czasu do nawrotu choroby i potrzeby powtórzenia zabiegu [21]. Opisane rezultaty prawdopodobnie można wyjaśnić faktem, że tubka wentylacyjna utrzymuje wentylację i drenaż struktur ucha środkowego przez długi czas, w porównaniu z samą myringotomią, która goi się w ciągu pierwszych kilku dni po zabiegu. Mandel i wsp. wykazali, że sama myringotomia jest nieskuteczna w leczeniu przewlekłego WZUŚ, ponieważ nacięcie zamyka się w ciągu kilku dni, w odróżnieniu od drenu wentylacyjnego, który wentyluje ucho środkowe przez okres średnio od 12 do 14 miesięcy [12, 13]. Vlastos i wsp. podają, że u dzieci powyżej 3 r.ż. z WZUŚ, VTI w porównaniu ze zwykłą myringotomią przyczynia się do poprawy krótkoterminowej [14]. Rovers i wsp. donieśli, że VTI poprawia poziom słuchu średnio o 12 db [22]. W prospektywnym badaniu Hakansson i wsp. wykazali, że chorzy po VTI cechowali się istotnie wyżczyzn (38,5%), o średniej wieku 6,02±1,98 lat, w zakresie od 4 do 7 r.ż. W grupie A znalazło się 72 chorych, grupa B liczyła 76 chorych. Średni okres obserwacji wyniósł 14,4±3,4 miesiąca (zakres od 6 do 32 miesięcy). Charakterystyki grup przedstawiono w tabeli 1 (tab. 1). U wszystkich pacjentów w obu grupach przedoperacyjne tympanogramy przedstawiały płaskie krzywe (typu B). U wszystkich pacjentów w obu grupach błony bębenkowe w badaniu przy użyciu otoskopu pneumatycznego były nieruchome. Nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic między obiema grupami w zakresie wieku, płci i wyglądu błony bębenkowej (p > 0,05). W grupie A średnie wartości przed- i pooperacyjnej AT wynosiły odpowiednio 28,68±11,72 db oraz 8,4±2,32 db. Pooperacyjny wzrost wynosił 20,2±10,52 db w grupie A. W grupie B średnie wartości przed- i pooperacyjnej AT wynosiły odpowiednio 24,25±12,68 db oraz 10,4±3,36 db. Pooperacyjny wzrost wynosił 13,8±9,83 db w grupie B (tab. 2). W okresie sześciu miesięcy po operacji wyniki audiologiczne w grupie A były statystycznie istotnie wyższe niż w grupie B (p < 0,05). Tabela 3 przedstawia przedoperacyjne wyniki badań otoskopowych błony bębenkowej. DYSKUSJA W literaturze nie ustalono dotychczas konsensusu w sprawie leczenia WZUŚ, choć wśród dzieci jest to powszechna i poważna jednostka chorobowa. Warto zauważyć, że rolę w strategiach leczenia WZUŚ może również odgrywać postępujące zdrowienie samoistnie [5]. Około 25% nowo wykrytych przypadków WZUŚ u dzieci o nieznanym czasie trwania przed rozpoznaniem ustępuje w ciągu 3 miesięcy, jeśli zdefiniujemy ustąpienie choroby jako zmianę krzywej tympanograficznej z typu B na typ A/C1 [10 13]. Istnieje wiele różnych strategii terapeutycznych WZUŚ, w tym leczenie zachowawcze i chirurgiczne [10, 11]. Postępowanie w przypadku rozpoznania WZUŚ u dzieci wciąż jednak pozostaje kontrowersyjne, a podejście do leczenia tego schorzenia różni się między poszczególnymi autorami. Część z nich zaleca długoterminową obserwację, część rekomenduje wczesną interwencję chirurgiczną, w celu zapobiegania długoterminowym następstwom WZUŚ [5, 10, 14]. W badaniu Brooka i wsp. wykazano, że kolonizacja bakteryjna migdałków gardłowych jest większa u dzieci z WZUŚ i w związku z tym chirurgiczne oczyszczenie nosowej części gardła może odpowiadać za zmniejszenie kolonizacji bakteryjnej [17]. Adenoidektomia redukuje zniekształcenie wyściółki błony śluzowej nosowej części gardła, co czyni ją środowiskiem mniej sprzyjającym późniejszej kolonizacji bakteryjnej [18]. Adenoidektomia poprawia przy tym stan dróg oddechowych nosowej części gardła i eliminuje nadmierne ciśnienie w obrębie ujścia gardłowego trąbki słuchowej Eusta- Tab. III. Przedoperacyjne wyniki badań otoskopowych. WYNIKI BADAŃ OTOSKOPOWYCH GRUPA A (N = 72%) GRUPA B (N = 76%) Pęcherzyki powietrza 28 (38,9%) 17 (22,6%) Stopień retrakcji, część napięta, n (%) - stopień 1 - stopień 2 - stopień 3 - stopień 4 Stopień retrakcji, część wiotka, n (%) - typ 0 - typ 1 - typ 2 - typ 3 34 (%47.2) 21 (%29.2) 13 (%18.0) 4 (%5.6) 56 (%77.8) 9 (%12.5) 3 (%4.2) 4 (%5.5) 29 (%38.2) 17 (%22.35) 17 (%22.35) 13 (%17.1) 49 (%64.5) 17 (%22.3) 8 (%10.5) 2 (%2.7) 42

5 szym poziomem słuchu w audiometrii, obserwowanym głównie w zakresie wysokich częstotliwości i częściej niż grupa kontrolna wykazywali patologie ucha środkowego [23]. Niemniej wskazania do VTI wciąż pozostają kontrowersyjne, a dostępna literatura nie dostarcza jasnych zasad kwalifikowania do zabiegu. W wytycznych praktyki klinicznej Rosenfeld i wsp. oceniali kandydatów do VTI na podstawie: liczby epizodów WZUŚ, problemów ze słuchem, innych objawów związanych z WZUŚ, zaburzeń strukturalnych błony bębenkowej lub ucha środkowego, nawracających epizodów ostrego zapalenia ucha środkowego (OZUŚ) z wysiękiem z ucha środkowego (ang. middle ear effusion, MEE). Rosenfeld i wsp. zalecali VTI u dzieci z przewlekłym obustronnym WZUŚ z problemami ze słuchem, z przewlekłym WZUŚ z objawami lub nawracającym OZUŚ z wysiękiem z ucha środkowego (MEE). Dziecko z nawracającymi OZUŚ lub z WZUŚ, niezależnie od czasu trwania, jest w grupie zwiększonego ryzyka powstania problemów z mową, językiem lub uczeniem się, spowodowanych przez związane z zapaleniem ucha środkowego czynniki sensoryczne, fizyczne, poznawcze lub behawioralne [24]. Ponadto w swoim badaniu Djurhuus i wsp. wykazali, że dreny wentylacyjne zmniejszają ryzyko perlaka w populacji duńskiej [25]. Jednak VTI niesie pewne możliwe powikłania i następstwa, m.in. wycieki z ucha, zakażenia, przetrwałe perforacje i myringosklerozę. Zielnik- -Jurkiewicz i wsp. zbadali, że u dzieci z WZUŚ leczonych VTI liczba następstw rosła wraz z upływem czasu, dlatego zalecany okres obserwacji powinien wynosić co najmniej 8 lat po leczeniu [26]. W randomizowanym, kontrolowanym badaniu klinicznym Ingels i wsp. wykazali, że małe dzieci leczone VTI z powodu przetrwałego WZUŚ mają większe ryzyko rozwoju PIŚMIENNICTWO wycieku z ucha związanego z obecnością drenu oraz większe ryzyko konieczności leczenia antybiotykami [27]. W niniejszym badaniu wykonano adenoidektomię u wszystkich pacjentów w obu grupach i porównywano dwie metody leczenia chirurgicznego u dzieci z zapaleniem migdałków oraz z obustronnym wysiękowym zapaleniem ucha środkowego. Nasze dane sugerują, że istnieje statystycznie istotna różnica w zakresie poprawy słuchu między dziećmi leczonymi adenoidektomią i myringotomią z VTI a dziećmi, które były leczone adenoidektomią z myringotomią. Ograniczenia tego badania stanowiły mała liczebność próby oraz brak możliwości oceny porównawczej wyników audiologicznych obu grup badanych po okresie 1 roku. WNIOSKI Podsumowując, w krótkim okresie obserwacji uzyskaliśmy statystycznie istotne lepsze wyniki audiologiczne po leczeniu VTI z adenoidektomią w porównaniu z leczeniem adenoidektomią z samą myringotomią. Sugerujemy, że VTI daje dobre wyniki audiologiczne w leczeniu WZUŚ u dzieci. Zalecamy również VTI w przypadku wszystkich potencjalnych dzieci z WZUŚ, które nie ustępuje lub nawraca oraz w długoterminowej obserwacji po leczeniu WZUŚ. Potrzebne są jednak dalsze badania, prowadzone z udziałem większej grupy pacjentów, aby porównać wyniki audiologiczne po zastosowaniu różnego rodzaju drenów wentylacyjnych. 1. Hellstrom S, Groth A, Jorgensen F, Pettersson A, Ryding M, Uhlen I, et al. Ventilation tube treatment: a systematic review of the literature, Otolaryngol. Head Neck Surg. 145 (3 );2011: Lous J, Ryborg CT, Thomsen JL. A systematic review of the effect of tympanostomy tubes in children with recurrent acute otitis media. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2011;75(9): Vlastos IM, Hajiioannouj J, Houlakism. Otitis media with effusion: What parents want to know. J Laryngol Otol. 2008;122(1): Wallace IF, Berkman ND, Lohr KN, Harrison MF, Kimple AJ, Steiner MJ. Surgical treatments for otitis media with effusion: a systematic review. Pediatrics. 2014;133(2): Mikals SJ, Brigger MT. Adenoidectomy as an adjuvant to primary tympanostomy tube placement: a systematic review and meta-analysis. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg. 2014;140(2): R.LWilliams, T.C. Chalmers, K.C. Stange, etal.use of antibiotics in preventing recurrent acute otitis media and in treating otitis media with effusion. JAMA;1993;270(11): Rovers MM, Schilder AG, Zielhuis GA, Rosenfeld RM.Otitis media. Lancet, 2004;363(9407): Daniel M, Imtiaz-Umer S, Fergie N, Birchall JP, Bayston R. Bacterial involvement in otitis media with effusion. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2012;76(10): Rosenfeld RM, Kay D. Natural history of untreated otitis media. Laryngoscope.2003;113: American Academy of Family Physicians; American Academy of Otolaryngology - Head, Neck Surgery; American Academy of Pediatrics subcommittee on otitis media with effusion. Otitis media with effusion, Pediatrics 2004;113(5): Kenna MA. Otitis media and the new guidelines. J Otolaryngol. 2005;34(1): OTOLARYNGOL POL 2015; 69 (6):

6 Mandel EM, Rockette HE, Buestone CD, Paradise JL, Nozza RJ. Myringotomy with and without tympanostomy tubes for chronic otitis media with effusion. Arch Otolaryngol Head Neck Surg.1989;115(10): Mandel EM, Rockette HE, Buestone CD, Paradise JL, Nozza RJ. Efficacy of myringotomy with and without tympanostomy tubes for chronic otitis media with effusion. Pediatr Infect Dis J.1992;11(4): Vlastos IM, Houlakis M, Kandiloros D, Manolopoulos L, Ferekidis E, Yiotakis I. Adenoidectomy plus tympanostomy tube insertion versus adenoidectomy plus myringotomy in children with obstructive sleep apnoea syndrome. J Laryngol Otol. 2011;125(3): Tos M, Poulsen G. Attic retractions following secretory otitis. Acta Otolaryngol. 1980;89(5-6): Sadé J, Berco E. Atelectasis and secretory otitis media. Ann Otol Rhinol Laryngol ;85(2): Brook I, Shah K. Effect of amoxycillin with or without clavulanate on adenoid bacterial flora. J Antimicrob Chemother. 2001;48(2): Kadhim AL, Spilsbury K, Semmens JB, Coates HL, Lannigan FJ. Adenoidectomy for middle ear effusion:a study of 50,000 children over 24 years.laryngoscope. 2007;117(3): Gleinser DM, Kriel HH, Mukerji S. The relationship between repeat tympanostomy tube insertion and adenoidectomy. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2011;75(10): Yousaf M, Inayatullah, Khan F. Medical versus surgical management of otitis media with effusion in children. J Ayub Med Coll Abbottabad. 2012;24(1): Hong HR, Kim TS, Chung JW. Long-term follow-up of otitis media with effusion in children: comparisons between a ventilation tube group and a non-ventilation tube group. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2014;78(6): Rovers MM, Straatman H, Ingels K, van der Wilt GJ, van den Broek P, Zielhuis GA.The effect of short-term ventilation tubes versus watchful waiting on hearing in young children with persistentotitis media with effusion: a randomized trial. Ear Hear. 2001;22(3): Håkansson A, Florentzson R, Tuomi L, Finizia C. Transmyringeal ventilation tube treatment in children: hearing outcome after 10 years. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2015;79(2): Rosenfeld RM, Schwartz SR, Pynnonen MA, Tunkel DE, Hussey HM, Fichera JS, et al. Clinical practice guideline: tympanostomy tubes in children.otolaryngol Head Neck Surg Jul;149(1 Suppl):S Djurhuus BD, Christensen K, Skytthe A, Faber CE. The impact of ventilation tubes in otitis media on the risk of cholesteatoma on a national level. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2015;79(4): Zielnik-Jurkiewicz B, Olszewska-Sosińska O, Rakowska M. Results of treatment with tympanostomy tubes in children with otitis media with effusion. Otolaryngol Pol. 2006;60(2): Ingels K, Rovers MM, van der Wilt GJ, Zielhuis GA. Ventilation tubes in infants increase the risk of otorrhoea and antibiotic usage. B-ENT. 2005;1(4): Word count: 2660 Tables: 3 Figures: References: 27 Access the article online: DOI: / Full-text PDF: Corresponding author: Mustafa Çelik; Bakırköy Dr.Sadi Konuk Training and Research Hospital, Department of Otorhinolaryngology - Head and Neck Surgery, Istanbul, Turkey; dr.mcelik@yahoo.com Copyright 2015 Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons. Published by Index Copernicus Sp. z o.o. All rights reserved. Competing interests: The authors declare that they have no competing interests. Cite this article as: Yegin Y., Çelik M., Olgun B., Koçak H.e., Kayhan F. : Is ventilation tube insertion necessary in children with otitis media with effusion? Otolaryngol Pol 2015; 69 (6):