O ANTROPOLOGII STAROŻYTNEGO EGIPTU
|
|
- Kinga Górska
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Dr ANDRZEJ W IERCIŃSKI (Warszawa) O ANTROPOLOGII STAROŻYTNEGO EGIPTU Pełne przedstawienie rezultatów cudnych i własnych badań nad antropologią starożytnego Egiptu jest niemożliwe w szczupłych ramach n i niejszego artykułu ze względu na niezwykle obfitą literaturę dotyczącą tego zagadnienia. Zadaniem artykułu będzie więc jedynie zasygnalizowanie bogactwa problematyki oraz ukazanie niektórych wyników własnych prac autora, dokonanych w czasie jego pobytu w Egipcie od 1.XI do 15.VI.1958 r. W pierwszym rzędzie należy podkreślić, że wielka ilość różnorodnych i najczęściej wzajemnie sprzecznych koncepcji, ujmujących strukturę rasową populacji staro-egipskiej stwarza już na wstępie duże trudności. Można bowiem wyróżnić co najmniej trzy zasadnicze grupy tych koncepcji. Pierwsza z nich, zarazem najwcześniejsza, obejmuje ujęcia bazowane n? założeniu wyrównawczego działania procesu panmiksji w obrębie populacji etnicznej, prowadzącego w efekcie do powstawania względnie jednorodnego przeciętnego typu rasowego populacji lub zespołu powiązanych ze sobą populacji. Syntezy C h a n t r e a, G. Ruggeri i G. S e r - g i mogą służyć jako znakomite ilustracje zastosowania powyższego założenia do badań nad zróżnicowaniem rasowym starożytnego Egiptu. Główną metodą analizy jest tu porównywanie średnich arytmetycznych kilku cech pomiarowych i wskaźników zbadanych próbek populacyjnych. Ogólnym rezultatem obszernej publikacji Chantre a (1904) jest stwierdzenie, że typ antropologiczny zarówno współczesnych jak i starożytnych Egipcjan stanowi homogeniczną jednostkę taksonomiczną, niezależnie od licznych immigracji i krzyżówek. Autor ten wyraża swój pogląd w sposób bardziej poetyczny niż naukowy, pisząc:...le sol de la vallee du Nil parait, en particulier s assimiler a peu pres toutes les formes etrangeres (s. 308, op. cit.). Istotnie, opublikowane przez Chantre a średnie arytmetyczne różnych serii egipskich dla kilku cech antropometrycznych, stanowiące jedyną podstawę jego wnioskowania nie wykazują wzajemnie większych rozbieżności. Warto dodać, że pomiary wykonane były wg przestarzałej techniki
2 O a n tro p o lo g ii s ta r o ż y tn e g o E g ip tu 185 francuskiej, czego efektem jest nie tylko praktyczna niemożność odróżnienia od siebie serii egijskich, lecz nawet niewielkie różnice tych ostatnich w stosunku do serii sudańskich. Chantre jednak, jako morfolog i dobry obserwator, w oparciu o starożytne malowidła, bez porównania lepiej wyodrębniające typy rasowe niż XIX-wieczni antropologowie, wyróżnił dwa typy w populacji egipskiej. Jeden z nich, nazwany krótko fin charakteryzować się miał wysokim wzrostem, pośrednio lub krótkogłowością, harmonijną budową ciała, owalną twarzą, wydatnym i często wypukłym nosem i szeregiem innych cech, których nie przytaczam, gdyż mają one bardziej walor estetyczny niż diagnostyczny. Drugi typ grossier miał być niskorosły o krępej budowie ciała, długogłowy, z grubymi rysami twarzy, nosie wklęsłym i szerokim, o włosach falistych lub kędzierzawych. Do podobnych wniosków doszli G. Ruggeri i G. Sergi, przy czym pierwszy zaliczył do swej odmiany etiopskiej predynastycznych mieszkańców Egiptu, Nuba, Yans, Wawat, Srodk. Nubijczyków i współczesnych Abisyńczyków, zaś do pododmiany śródziemnomorskiej Libijczyków oraz dynastycznych i współczesnych Egipcjan. Sergi natomiast włączył po prostu populację egipską in toto do typu śródziemnomorskiego pochodzenia afrykańskiego. Identyczny pogląd wysunął M. B o u 1 e. Jak widać z powyższych przykładów, konsekwentni zwolennicy panmiksji przy zastosowaniu prostego porównywania średnich arytmetycznych kilku cech pomiarowych i wskaźnikowych byli w stanie wyróżnić jedynie bądź oddzielny, przeciętny typ populacji egipskiej jako całości, bądź też stworzyli pojęcie 'jeszcze bardziej zbiorcze, zawierające typy kilku czy nawet kilkunastu jednostek etnicznych. Drugą grupę koncepcji stanowią współczesne ujęcia, wynikające z założeń uproszczonego mendelizmu, tj. tezy o niezależnym kombinowaniu się pojedynczych par aleli, determinujących różne cechy rasowe. W praktyce taksonomicznej ujęcie powyższe prowadzi do pojmowania typów jako poszczególnych, wykrzyżowujących się populacji etnicznych, różniących się od siebie tylko koncentracją ilościową tych samych genów, co wyraża się statystycznie odpowiednimi rozbieżnościami w średnich populacyjnych i miarach dyspersji. Jako piękne przykłady zastosowania powyższych koncepcji do antropologii Egiptu można zacytować prace G. M. Moranta (1925) oraz B a t r a w i (1950). Morant na podstawie porównania współczynników podobieństwa rasowego (Cóeff. of Racial Likeness) różnych serii egipskich wyróżnił 2 ty- PY; jeden charakterystyczny dla Dolnego Egiptu, drugi zaś dla Górnego. Cały proces przemian rasowych w Egipcie sprowadza się tu do stopniowego opanowywania obszarów południowych przez typ z Delty Nilu. Batrawi w swym syntetycznym opracowaniu wiernie postępując śladem
3 186 A. W ie r c iń s k i Moranta, potwierdził jego wnioski, podkreślając jedynie bardziej homogeniczność współczesnej populacji egipskiej. Wg tego autora populacja egipska jest w swej głównej masie jednorodna pod względem rozkładu częstości klasycznych grup krwi i średnich arytmetycznych cech antropometrycznych. Nieco inne rezultaty otrzymali R. D a r t (1939) i F. Falkenburger (1946), którzy, wychodząc w zasadzie z podobnych założeń genetycznych posłużyli się w swym postępowaniu diagnostycznym metodą mechanicznego podziału kilku cceh wskaźnikowych na kategorie. Szczególnie jasno widać wady tej metody u Darta, który operował mechanicznym podziałem tylko dla dwóch cech: wskaźnika głowy i wskaźnika wysokościowo-długościowego. W rezultacie cały materiał 2861 czaszek został zaliczony przez Darta do 9 typów. Wystarczy chyba zademonstrować wyniki Darta na przykładzie serii z kultury Badari (Górny Egipt neolit), w której usiłował on wykazać przewagę typu nordycznego. Oczywiście, kombinacje dwóch cech wskaźnikowych nie mogą prowadzić do prawidłowego wyróżnienia i opisu typów rasowych. Bardziej prawdopodobne rezultaty uzyskał Falkenburger operujący nieco większą ilością cech. Wyodrębnił on 3 typy zasadnicze: A wiążący się z Cro-Magnon, B negroidalny i C śródziemnomorski, oraz 1 typ mieszany D, złożony z wyżej wymienionych. Wydaje się, że stwierdzona przez autora nikła liczebność jedynego typu mieszanego D, w stosunku do swych składników podstawowych A. B i C, wynosząca najczęściej poniżej 25%, dostatecznie dyskwalifikuje ogólne rezultaty pracy, pozostające w sprzeczności ze znanym faktem, że ilość hybrydów jest w przeważającej części populacji zawsze znacznie większa od ilości ich elementów. Nie mniej nader interesujące jest zwrócenie przez Falkenburgera uwagi na obecność elementu kromanionoidalnego w starożytnym Egipcie. Trzecią wreszcie grupę koncepcji tworzą ujęcia oparte o założenie dziedziczenia się zespołu cech rasowych jako pewnej całości, co w konsekwencji prowadzi do pełnego zastosowania metody indywidualnej diagnostyki rasowej, szczególnie szeroko rozbudowanej w polskiej antropologii. Elementy takiego postępowania badawczego, przy bliżej niesprecyzowanych założeniach genetycznych można spotkać w pracach wybitnego znawcy antropologii Egiptu G. Elliot Smit h a. Smith bowiem określał w większości przypadków przynależność rasową pojedynczych osobników w oparciu o cały kompleks cech diagnostycznych. Dzięki temu uzyskał on dość prawidłowy obraz stosunków rasowych w starożytnym Egipcie. Przede wszystkim wykazał heterogeniczność struktury rasowej, wyróżniając typ armenoidalny wraz z jego berberyjskim mieszańcem nazwanym typem lewantyńskim. Podstawowym składnikiem rasowym
4 O a n tro p o lo g ii s ta r o ży tn e g o E g ip tu 187' w Egipcie, miał być typ zbliżony do współczesnych Berberów. W Nubii i w Górnym Egipcie Smith dopuszcza możliwość przymieszek buszmeńskich, a w późniejszym okresie nigryckich. Migracja libijska i ludów morza miała się wiązać z przewagą elementu śródziemnomdrskiego. Bardzo interesujące jest także stwierdzenie Elliot Smith a dotyczące braku ostrej granicy między typem śródziemnomorskim a etiopskim, który okazał się w świetle badań I. Michalskiego mieszańcem śródziemnomorsko-sudańskim (ES). Pierwsze badania antropologów polskich nad strukturą rasową Egiptu zostały zapoczątkowane przez S. Żejmo-Żejmisa, który zbierał materiały antropologiczne w ramach polsko-francuskiej ekspedycji archeologicznej w Edfu w okresie międzywojennym, pracującej pod kierunkiem najwybitniejszego polskiego egiptologa K. Michałowskiego. Zebrane przez Żejmisa materiały zostały zanalizowane przez I. Michalskiego, który część tych wyników opublikował w postaci przeciętnej charakterystyki elementu berberyjskiego (BB). Dalsze badania, obejmujące 170 osobników żywych, (studentów Wydz. Dentyst. Uniw. Kairskiego) oraz ok. 300 czaszek przeważnie dotąd nieogłoszonych, a pochodzących z różnych okresów przedhistorycznych i Starego Państwa przeprowadził autor niniejszego artykułu podczas wspomnianej już bytności w Egipcie w r. Ogólne, wstępne rezultaty tych badań można ująć następująco: 1) Zasadniczym składnikiem zarówno starożytnej jak i współczesnej ludności Egiptu jest element chamicki zwany też berberyjskim (BB) charakteryzujący się: niskim wzrostem, krępą, pyknoidalną budową ciała, ciemną pigmentacją oczu, włosów i skóry, wykazującej przeważnie odcień żółtawy, włosami o kształcie prostym, falistym, rzadziej kędzierzawym, nigdy wełnistym, długogłowcścią, szeroką, nieco przypłaszczoną twarzą o średnio wystającym, szerokim nosie z dość szeroką nasadą, oczami niekiedy lekko skośnymi, osadzonymi w wąskiej szparze ocznej o wydatnej fałdzie powiekowej, a czasem ze śladami fałdy mongolskiej. Czaszka tego typu wykazuje niskie lub średnie oczodoły, dolny brzeg otworu groszkowatego formy antropina ze średnio wykształconym kolcem nosowym przednim, słabo rozwinięte wcięcie szczęki górnej i mezo- a nawet prognatyzm zębodołowy przy orto- względnie mezognatycznym profilu całkowitym twarzy. Należy jeszcze podkreślić wysokie i duże kości jarzmowe oraz często szerokie i krótkie podniebienie. Taki zespół cech sugeruje przynależność do odmiany białej z przesunięciami w kierunku odmiany żółtej, co można by wyjaśnić bądź swoistym, ewolucyjnym wykształceniem typu chamickiego (berberyjskiego), bądź też wymianą genów z jakimś długogłowym (wyżynnym QQ?) składnikiem odmiany żółtej, który dołączył się w dalekiej przeszłości do pier-
5 188 A. W ie r c iń s k i wotnie białego elementu chamickiego, tak jak wyodrębnia się on na materiałach berberyjskich. Trudno w tej chwili przesądzać, która z tych hipotez jest bliższa rzeczywistości. Być może zresztą, że nie wykluczają się one wzajemnie. Element chamicki (wzgl. berberyjski) nie może być uznany w żadnym razie na terenie Egiptu za autochtoniczny. W chwili obecnej stwierdza się jego występowanie na rozległych obszarach Afryki północnej, Azji zachodniej i południowej i nawet na południowych krańcach Europy. Wydaje się, że rozprzestrzenienie i nasilenie ilościowe tego elementu było jeszcze większe w odległej starożytności. Wystarczy wspomnieć, że w postaci swego śródziemnomorskiego mieszańca (BE) był to jeden z najliczniejszych składników nie tylko w neolitycznym Egipcie, lecz, że sięgał także aż do Iranu (Sialk) z jednej strony, a do Syberii południowej z drugiej. Nie jest przeto wykluczone, że kolebką tego elementu mógł być zachodni Turkiestan skąd rozprzestrzenił się on w różnych kierunkach, jako główna komponenta ludów prechamickich i chamickich oraz ewentualnie tzw. ludów azjanickich. Stąd słuszniejsza wydaje się autorowi jako bardziej ogólna nazwa element chamicki zamiast berberyjski. Wiadomo, że wraz z Iberami, poprzez Hiszpanię i Wyspy Brytyjskie element ten dosięgał Skandynawii w okresie megalitów. Obejmuje on także Grecję południową i cały świat wyspiarski oraz morze Egejskie, gdzie wg badań I. Michalskiego występuje w formie tzw. typu egejskiego, będącego mieszańcem chamicko-nordycznym (AB). 2) Populacja Egiptu od najdawniejszych czasów jest mieszana pod względem rasowym. Oprócz wspomnianego już elementu chamickiego (BB), należy podkreślić liczne występowanie elementów: śródziemnomorskiego (EE), orientalnego (KK), a później armenoidalnego (EH). Ponadto obserwuje się do okresu Średniego Państwa nikłe przymieszki elementu sudańskiego (SS), wyżynnego (QQ) i nordycznego (AA) oraz kromanionoidalnego (YY). Ten ostatni wiąże się przypuszczalnie z wpływami, idącymi z Afryki północno-zachodniej, która stanowi centrum występowania tego typu, począwszy od mezolitu, jak wskazują na to badania antropologów francuskich, a ostatnio Cabot Briggsa (1955). Obecnie element kromanionoidalny ogranicza swój zasięg w Afryce do górskich plemion Rifu (I. Michalski) i sporadycznie trafia się jeszcze w Egipcie. 3) Bardzo interesująca jest nikła liczebność przymieszek odmiany czarnej we wcześniejszych okresach, co przeczy ujęciom anglosaskim M c Hera i Thompsona (1905), którzy na podstawie kombinacji tylko dwóch cech, wsk. nosowego i prognatyzmu alweolarnego usiłowali zwiększyć odsetki jej przedstawicieli. Uderzającym faktem jest również występowanie elementu wyżynnego (QQ), niewątpliwego skład-
6 O a n tro p o lo g ii s ta r o ży tn e g o E g ip tu 189 nika odmiany żółtej. Czyżby na terenie Egiptu wyłonił się on z elementu chamickiego (BB)? Warto podkreślić, że obecność tego składnika I. Michalski stwierdził aż u plemion zuluskich, co zresztą może się tłumaczyć tam efektem rozszczepialności elementu negroidalnego (NN), który jest przypuszczalnym mieszańcem pigmej sko-wyżynnym (QQ), jak. zdają się za tym przemawiać prace I. Michalskiego (1957) i A. Wiercińskiego (1958). 4) Od okresu neolitycznego istniały niewątpliwe różnice między populacjami Górnego i Dolnego Egiptu. Południe, jak można o tym sądzić na podstawie predynastycznej serii z Abydos leżało w sferze silniejszych oddziaływań elementu orientalnego (KK), który w kombinacji z chamickim (BB) tworzył jeden z najgłówniejszych składników mieszanych (typ kuszycki BK obok mieszańca BE). Idąc dalej na południe ku Nubii widać stopniowe narastanie elementu orientalnego osiągającego zdecydowaną przewagę w predynastycznej Nubii, gdzie średnia arytmetyczna wskaźnika nosowego całej serii wynosi 46,0. Nubia stanowiła więc przypuszczalnie wtórne centrum tego elementu, którego hipotetyczną kolebką była pustynia Arabska. Stąd szły przez cieśninę Bab el Mandeb kolejne fale ludności presemickiej już w epoce młodszego paleolitu, jak wskazują na to znaleziska z Gamble s Cave w Kenii, powtórnie zanalizowane przez A. Wiercińskiego (1958). Migracje te nasilają się w mezolicie i neolicie, idąc w dwóch kierunkach: południowym ku Kenii i Ugandzie i północnym ku Egiptowi przez Nubię. Jednocześnie przez Synaj do Delty Nilu i dalej na południe wędrują ludy o bliżej nieznanym, przypuszczalnie prechamickim pochodzeniu, niosąc ze sobą obok elementu chamickiego i śródziemnomorskiego także poważne przymieszki orientalne i armenoidalne. Niestety, jedyna seria neolityczna z Merimde jest zniszczona i tak nieliczna, że żadnych pewniejszych wniosków nie da się z niej wyciągnąć poza stwierdzeniem przewagi mieszańca (BE). Lepszą orientację daje seria późno-predynastyczna z Maadi zrekonstruowana i zbadana przez autora (1958), która choć może w nieco zniekształcony sposób odzwierciedla zasadniczą strukturę eneolitycznej ludności Delty. Skład rasowy Maadi przedstawia się następująco: e-22,5; b-42,5; k-20,0; h-12,5; s-2,50. Druga seria z Dolnego Egiptu, również zbadana przez autora, mianowicie Wadi Digla, synchroniczna do Maadi ujawnia wyraźne rozbieżności, będące przypuszczalnie skutkiem przemieszania się z populacją górno-egipską. Skład Wadi Digla jest bowiem następujący: e-31,3; b-21,9; k-31,2; h-6,3; V-6,3; *-3,1. 5) W okresie Starego Państwa zachowuje się struktura okresów predynastycznych, jak można o tym sądzić na podstawie serii tebańskich i heluańskiej. Zaznacza się jednak silniejszy wpływ elementu armenoidalnego (HH), który wzrasta w późniejszych czasach. Nie do odrzucenia
7 190 A. W ie r c iń s k i jest także możliwość znaczniejszych przymieszek nordycznych. Wyniki opracowania Maadi i Wadi Digla zdają się przeczyć koncepcji podtrzymywanej przez D. D e r r y e g o o inwazji szerokogłowej, tzw. rasy dynastycznej, mającej ze sobą przynieść inwentarz kulturowy okresu dynastycznego. Jeśli bowiem chodzi tu o typ lewantyński (BH), to znaczne jego odsetki występują już w Maadi. Kluczową pozycję w rozwiązaniu tego zagadnienia mogą tu jednak zająć dopiero serie z kultury gerzejskiej, niestety dotąd nieopracowane. W okresie Średniego Państwa zwiększają się wpływy odmiany czarnej w postaci głównie elementu sudańskiego (SS) i w mniejszym stopniu negroidalnego (NN), docierające przez Nubię z Sudanu. Widać to wyraźnie w strukturze serii, tzw. Pangrave People z Górnego Egiptu. Niestety, brak opracowań materiałów z okresu dynastycznego i późniejszych metodami antropologii polskiej uniemożliwia wyciągnięcie jakichkolwiek ściślejszych wniosków. Zresztą wszystkie wyżej omówione rezultaty badań autora, z wyjątkiem szczegółowo zanalizowanych i oddanych do publikacji serii z Maadi i Wadi Digla należy uznać jedynie za przybliżone hipotezy robocze, które zostaną zweryfikowane w miarę dalszych, bardziej ścisłych badań. PIŚM IENNICTW O 1. B a i r a w i A.: The racial history of N ubia and Egypt. Journ. Roy. A nthr. Inst B r i g g s L. Cabot.: The Sfcone Age races of N orthw est A frica, Amer. School Breh. Res. Peab. Mus., H arv., Univ., Buli. 18, C h a n t r e E.: Recherches anthropologiąues dans TA friąue o rim ta le Egypte. Lyon D a r t R. A.: P opulaiion flu ctu atio n ower 7000 years in Egypt. Trans. Roy. Soe. S. A fr., t. 27, Falkenburger F.: K raniologie der Aegypter. M ainz Michalski I.: A ntropologia Sródziemniomorza. Congr. A nthr. Bohem. Slov. O paw a (w druku). 7. M i c h a 1 s k i I., H e n z e 1 T.: P odstaw y klasyfikacji człowieka w u jęciu Tadeusza H enzla i Ireneusza M ichalskiego. Przegl. A ntropol., t. 21, Poznań M o r a n t G. M.: A study of Egyptian craniology from p rehistorie to Rom an tdmes. B iom etrika, t. 17, Ruggeri-G iuffrida V.: W ere the RredDynastic Egyptians Libyans o r Khtiopans. Man, n r S2, S e r g i G.: Into rn o alle origini degli Egiziani. A tti Soc. A ntr. Rom. 11. Thomson A,, Mac I v e r - R a n d a 1 1 D.: The aneient raoeis of the Thebaid. O xford 1905.
8 O a n tro p o lo g ii sta r o ży tn e g o E g ip tu Wierciński A.: Dziedziczenia typu antropologicznego. Pr. M ater. Aniir. nr 43, W arszawa Wierciński A.: R eport on hum an orania recovered a t M aadi C em etery._ B u li Cairo UniV. (w druku). 14. W ierciński A.: Report on hum an crania recovered a t W adi Digla Cem etery from the L ata P redynastic Peniod. Buli. C airo Univ. (w druku). 15. W ierciński A.: The racial analysis. o f prahistorie hum an crania from Kenya. Congr. A nthr. Bohem. Slov. O pava (w druku).
LUDNOŚĆ CHARAKTERYSTYCZNA DLA ŚRODOWISK WIEJSKICH (fot. Mirosław Michalski)
LUDNOŚĆ CHARAKTERYSTYCZNA DLA ŚRODOWISK WIEJSKICH (fot. Mirosław Michalski) Fot. la i b. Przedstawiciel rasy nordyczncj (AA) Wzrost wysoki (b. rzadko średni rezultat zabiedzenia). Pigmentacja: skóra biała
Bardziej szczegółowoKonferencja typologiczna. 'i 80. Rasa kromanionoidalna
'i 80 Konferencja typologiczna Rasa kromanionoidalna Znak: Y. Wzrost: 165(164) - x. Skóra: czerwonawa do jasnopłowej. Oczy i włosy: przeciętnie jaśniejsze jak n nordyka, poza tym także włosy jasnorude.
Bardziej szczegółowoTYPY ANTROPOLOGICZNE EGIPTU
Prof. dr IRENEUSZ MICHALSKI (Łódź) TYPY ANTROPOLOGICZNE EGIPTU Antropologowie polscy, prowadząc gruntowne i rozlegle badania nad zróżnicowaniem taksonomicznym ludności własnego kraju, nigdy nie ograniczali
Bardziej szczegółowoT. Hen zol i 1. Michalski, Podstawy klasyfikacji fil 7
Rasa wyżynna Znak Q. Wzrost: różny ca 168 ( x -162?) Skóra: oliwkowożółtawa, żółtawośniada, często bardzo jasna niemal płowa. Oczy i włosy: 2-6, V(U?)-Y. Kształt włosów: proste, sztywne, bardzo rzadko
Bardziej szczegółowo1. Nazwa modułu kształcenia Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Wprowadzenie do archeologii śródziemnomorskiej 2. Kod modułu 05-WDAS-11 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia
Bardziej szczegółowoMgr Poradzisz Małgorzata Nauczyciel przyrody Nauczyciel kontraktowy. I. Temat lekcji: Ziemianie tacy podobni, a jednak różni. (2 godz.
Mgr Poradzisz Małgorzata Nauczyciel przyrody Nauczyciel kontraktowy Klasa: VI I. Temat lekcji: Ziemianie tacy podobni, a jednak różni. (2 godz.) II. Zakres treści programowych: - organizacje ONZ, UNESCO,
Bardziej szczegółowoOsteologia. Określanie płci
Osteologia Określanie płci 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Cecha Wielkość ogólna Jama oczodołu Powierzchnia otworu wielkiego Wyrostki sutkowate Kresy skroniowe Łuki nadoczodołowe Wysokość czaszki Spłaszczenie okolicy
Bardziej szczegółowoRASA 67 ODMIANA BIAŁA
RASA 67 idalne z fizjonomicznymi cechami mongoloidalnymi. Daje w ten sposób formę najbardziej skrajną i najbardziej charakterystyczną dla żółtej odmiany człowieka. Typ wyżynny. Wzrost średni (około 167
Bardziej szczegółowoPorównywanie populacji
3 Porównywanie populacji 2 Porównywanie populacji Tendencja centralna Jednostki (w grupie) według pewnej zmiennej porównuje się w ten sposób, że dokonuje się komparacji ich wartości, osiągniętych w tej
Bardziej szczegółowo4. Kierunek studiów Archeologia, specjalizacja Archeologia Orientalna i Antyczna
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu 2. Kod modułu 05-ASE-23 3. Rodzaj modułu obowiązkowy 4. Kierunek studiów Archeologia, specjalizacja Archeologia Orientalna i Antyczna
Bardziej szczegółowoW kolejnym kroku należy ustalić liczbę przedziałów k. W tym celu należy wykorzystać jeden ze wzorów:
Na dzisiejszym wykładzie omówimy najważniejsze charakterystyki liczbowe występujące w statystyce opisowej. Poszczególne wzory będziemy podawać w miarę potrzeby w trzech postaciach: dla szeregu szczegółowego,
Bardziej szczegółowoZmienność. środa, 23 listopada 11
Zmienność http://ggoralski.com Zmienność Zmienność - rodzaje Zmienność obserwuje się zarówno między poszczególnymi osobnikami jak i między populacjami. Różnice te mogą mieć jednak różne podłoże. Mogą one
Bardziej szczegółowoStatystyka Matematyczna Anna Janicka
Statystyka Matematyczna Anna Janicka wykład I, 22.02.2016 STATYSTYKA OPISOWA, cz. I Kwestie techniczne Kontakt: ajanicka@wne.uw.edu.pl Dyżur: strona z materiałami z przedmiotu: wne.uw.edu.pl/azylicz akson.sgh.waw.pl/~aborata
Bardziej szczegółowo3. Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia powszechna I (paleolit, mezolit) 2. Kod modułu 05-APIPM-12 3. Rodzaj modułu obowiązkowy lub fakultatywny obowiązkowy
Bardziej szczegółowoWeryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji
Weryfikacja hipotez statystycznych, parametryczne testy istotności w populacji Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
Bardziej szczegółowoStatystyka matematyczna. dr Katarzyna Góral-Radziszewska Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt
Statystyka matematyczna dr Katarzyna Góral-Radziszewska Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt Zasady zaliczenia przedmiotu: część wykładowa Maksymalna liczba punktów do zdobycia 40. Egzamin będzie
Bardziej szczegółowoTestowanie hipotez statystycznych. Wnioskowanie statystyczne
Testowanie hipotez statystycznych Wnioskowanie statystyczne Hipoteza statystyczna to dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Hipotezy
Bardziej szczegółowo2. Kod modułu kształcenia 05-ARSK1-11DU, 05-ARSK2-11DU, 05-ARSK3-11DU, 05-ARSK4-11DU
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu Archeologia regionów i stref kulturowych - moduł złożony z 4 części, a każda z tych części z dwóch, odmiennych ów 15- godzinnych,
Bardziej szczegółowoRenesans. Spis treści
Spis treści Rozdział 1) Renesans...3 Rozdział 2) Nazwa...5 Podrozdział 2.1) Ramy czasowe i periodyzacja...5 Podrozdział 2.2) Kontekst historyczno-kulturowy...5 Strona nr 2 z 6 Rozdział 1) Renesans Odrodzenie,
Bardziej szczegółowoWNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE
STATYSTYKA WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE ESTYMACJA oszacowanie z pewną dokładnością wartości opisującej rozkład badanej cechy statystycznej. WERYFIKACJA HIPOTEZ sprawdzanie słuszności przypuszczeń dotyczących
Bardziej szczegółowoANALIZA WIELOPOZIOMOWA JAKO NARZĘDZIE WSPARCIA POLITYK PUBLICZNYCH
ANALIZA WIELOPOZIOMOWA JAKO NARZĘDZIE WSPARCIA POLITYK PUBLICZNYCH - Adrian Gorgosz - Paulina Tupalska ANALIZA WIELOPOZIOMOWA (AW) Multilevel Analysis Obecna od lat 80. Popularna i coraz częściej stosowana
Bardziej szczegółowoOgraniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych.
1 Ograniczenia środowiskowe nie budzą wielu kontrowersji, co nie znaczy że rozumiemy do końca proces powstawania adaptacji fizjologicznych. Wiadomo, że ściśle powiązane z zagadnieniem interakcji kompetencje
Bardziej szczegółowo1 n. s x x x x. Podstawowe miary rozproszenia: Wariancja z populacji: Czasem stosuje się też inny wzór na wariancję z próby, tak policzy Excel:
Wariancja z populacji: Podstawowe miary rozproszenia: 1 1 s x x x x k 2 2 k 2 2 i i n i1 n i1 Czasem stosuje się też inny wzór na wariancję z próby, tak policzy Excel: 1 k 2 s xi x n 1 i1 2 Przykład 38,
Bardziej szczegółowo-> Średnia arytmetyczna (5) (4) ->Kwartyl dolny, mediana, kwartyl górny, moda - analogicznie jak
Wzory dla szeregu szczegółowego: Wzory dla szeregu rozdzielczego punktowego: ->Średnia arytmetyczna ważona -> Średnia arytmetyczna (5) ->Średnia harmoniczna (1) ->Średnia harmoniczna (6) (2) ->Średnia
Bardziej szczegółowoStatystyka w pracy badawczej nauczyciela
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 1: Terminologia badań statystycznych dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyka (1) Statystyka to nauka zajmująca się zbieraniem, badaniem
Bardziej szczegółowoCharakterystyki liczbowe (estymatory i parametry), które pozwalają opisać właściwości rozkładu badanej cechy (zmiennej)
Charakterystyki liczbowe (estymatory i parametry), które pozwalają opisać właściwości rozkładu badanej cechy (zmiennej) 1 Podział ze względu na zakres danych użytych do wyznaczenia miary Miary opisujące
Bardziej szczegółowoBADANIA PSZENICY Z PIKTOGRAMU W WYLATOWIE.
BADANIA PSZENICY Z PIKTOGRAMU W WYLATOWIE. Jan A. Szymański W artykule Oni już tu są, opublikowanym w miesięczniku Nieznany Świat 2007 nr 2, przedstawiłem m.in. wyniki badań wzrostu pszenicy zebranej w
Bardziej szczegółowo), którą będziemy uważać za prawdziwą jeżeli okaże się, że hipoteza H 0
Testowanie hipotez Każde przypuszczenie dotyczące nieznanego rozkładu badanej cechy nazywamy hipotezą statystyczną. Hipoteza określająca jedynie wartości nieznanych parametrów liczbowych badanej cechy
Bardziej szczegółowoMitochondrialna Ewa;
Mitochondrialna Ewa; jej sprzymierzeńcy i wrogowie Lien Dybczyńska Zakład genetyki, Uniwersytet Warszawski 01.05.2004 Milion lat temu Ale co dalej??? I wtedy wkracza biologia molekularna Analiza różnic
Bardziej szczegółowoRozdział XI. STRUKTURA NARODOWO-ETNICZNA LUDNOŚCI
Rozdział XI. STRUKTURA NARODOWO-ETNICZNA LUDNOŚCI Informacje o narodowości, języku i wyznaniu mają w badaniach statystycznych specyficzny status, ponieważ odnoszą sie do najbardziej subiektywnych, delikatnych
Bardziej szczegółowoTestowanie hipotez statystycznych cd.
Temat Testowanie hipotez statystycznych cd. Kody znaków: żółte wyróżnienie nowe pojęcie pomarańczowy uwaga kursywa komentarz 1 Zagadnienia omawiane na zajęciach 1. Przykłady testowania hipotez dotyczących:
Bardziej szczegółowoPorównanie dwóch rozkładów normalnych
Porównanie dwóch rozkładów normalnych Założenia: 1. X 1 N(µ 1, σ 2 1), X 2 N(µ 2, σ 2 2) 2. X 1, X 2 są niezależne Ocena µ 1 µ 2 oraz σ 2 1/σ 2 2. Próby: X 11,..., X 1n1 ; X 21,..., X 2n2 X 1, varx 1,
Bardziej szczegółowoMIARY KLASYCZNE Miary opisujące rozkład badanej cechy w zbiorowości, które obliczamy na podstawie wszystkich zaobserwowanych wartości cechy
MIARY POŁOŻENIA Opisują średni lub typowy poziom wartości cechy. Określają tą wartość cechy, wokół której skupiają się wszystkie pozostałe wartości badanej cechy. Wśród nich można wyróżnić miary tendencji
Bardziej szczegółowoROZWÓJ FIZYCZNY I SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIEWCZĄT W II ETAPIE EDUKACYJNYM
ROZWÓJ FIZYCZNY I SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA DZIEWCZĄT W II ETAPIE EDUKACYJNYM Przez pojęcie rozwoju fizycznego rozumiemy kompleks morfo-funkcjonalnych właściwości organizmu, stanowiących miarę jego fizycznych
Bardziej szczegółowoCECHY ILOŚCIOWE PARAMETRY GENETYCZNE
CECHY ILOŚCIOWE PARAMETRY GENETYCZNE Zarządzanie populacjami zwierząt, ćwiczenia V Dr Wioleta Drobik Rodzaje cech Jakościowe o prostym dziedziczeniu uwarunkowane zwykle przez kilka genów Słaba podatność
Bardziej szczegółowoS YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne. Antropologia i antropometria
Załącznik Nr 3 do Uchwały Nr 14/2012 Kod modułu Rodzaj modułu Wydział PUM Kierunek studiów S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) Nazwa modułu Specjalność - Poziom studiów Forma studiów Rok studiów Semestr studiów
Bardziej szczegółowoZabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze
Anna Hendel Zabytki z obszaru Mezoameryki w zbiorach Muzeum Archeologicznego Środkowego Nadodrza w Zielonej Górze Muzeum Archeologiczne Środkowego Nadodrza w Świdnicy, poza zabytkami związanymi z przeszłością
Bardziej szczegółowoStatystyka. Wykład 4. Magdalena Alama-Bućko. 19 marca Magdalena Alama-Bućko Statystyka 19 marca / 33
Statystyka Wykład 4 Magdalena Alama-Bućko 19 marca 2018 Magdalena Alama-Bućko Statystyka 19 marca 2018 1 / 33 Analiza struktury zbiorowości miary położenia ( miary średnie) miary zmienności (rozproszenia,
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH CBOS BRYTYJCZYCY I POLACY O ROZSZERZENIU UNII EUROPEJSKIEJ BS/46/2001 KOMUNIKAT Z BADAŃ
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ INSTYTUT SPRAW PUBLICZNYCH UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 http://www.cbos.pl sekretariat@cbos.pl SEKRETARIAT 629-35 - 69, 628-37
Bardziej szczegółowoTematyka prac dyplomowych 2016/2017 Instytut Antropologii UAM Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab.
Zakład Biologii Rozwoju Człowieka Kierownik: prof. dr hab. Maria Kaczmarek Prace dyplomowe licencjackie Prof. UAM dr hab. Magdalena Kosińska pokój 2.32 gdusia@amu.edu.pl Główne zagadnienie proponowanych
Bardziej szczegółowo5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE
5. WNIOSKOWANIE PSYCHOMETRYCZNE Model klasyczny Gulliksena Wynik otrzymany i prawdziwy Błąd pomiaru Rzetelność pomiaru testem Standardowy błąd pomiaru Błąd estymacji wyniku prawdziwego Teoria Odpowiadania
Bardziej szczegółowoCBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ ODPŁATNOŚĆ ZA ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE BS/76/2002 KOMUNIKAT Z BADAŃ WARSZAWA, MAJ 2002
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT OŚRODEK INFORMACJI 629-35 - 69, 628-37 - 04 693-46 - 92, 625-76 - 23 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET http://www.cbos.pl
Bardziej szczegółowoCENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ
CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT 69--69; 68-7-0 UL. ŻURAWIA A, SKR. PT. INTERNET http://www.cbos.pl OŚRODEK INFORMACJI 69-6-9, 6-76- 00-0 W A R S Z A W A E-mail: sekretariat@cbos.pl TELEFAX
Bardziej szczegółowoWnioskowanie bayesowskie
Wnioskowanie bayesowskie W podejściu klasycznym wnioskowanie statystyczne oparte jest wyłącznie na podstawie pobranej próby losowej. Możemy np. estymować punktowo lub przedziałowo nieznane parametry rozkładów,
Bardziej szczegółowohttp://www.rcin.org.pl
ANDRZEJ WIERCIŃSKI ZASTOSOWANIA BADAŃ ANTROPOLOGICZNYCH W DZIEDZINIE ETNOGENEZY WSTĘP Rola badań antropologicznych w dziedzinie etnogenezy zależy od wartości i zakresu dostarczanych przez nie informacji
Bardziej szczegółowoElementy statystyki opisowej, podstawowe pojęcia statystyki matematycznej
Elementy statystyki opisowej, podstawowe pojęcia statystyki matematycznej Dr Joanna Banaś Zakład Badań Systemowych Instytut Sztucznej Inteligencji i Metod Matematycznych Wydział Informatyki Politechniki
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki. Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2010 roku.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2010 roku. Warszawa 2010 I. Badana populacja. W marcu 2010 r. emerytury
Bardziej szczegółowoStatystyka. Wykład 3. Magdalena Alama-Bućko. 6 marca Magdalena Alama-Bućko Statystyka 6 marca / 28
Statystyka Wykład 3 Magdalena Alama-Bućko 6 marca 2017 Magdalena Alama-Bućko Statystyka 6 marca 2017 1 / 28 Szeregi rozdzielcze przedziałowe - kwartyle - przypomnienie Po ustaleniu przedziału, w którym
Bardziej szczegółowoStruktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2018 roku
Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2018 roku D DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa 2018 Opracowała: Ewa Karczewicz Naczelnik Wydziału Badań
Bardziej szczegółowoZakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych Struktura wysokości emerytur i rent wypłacanych przez ZUS po waloryzacji i podwyższeniu świadczeń najniższych w marcu 2017
Bardziej szczegółowoKOMUNIKATzBADAŃ. Stosunek do przyjmowania uchodźców NR 44/2017 ISSN
KOMUNIKATzBADAŃ NR 44/2017 ISSN 2353-5822 Stosunek do przyjmowania uchodźców Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą CBOS. Wykorzystanie fragmentów oraz danych
Bardziej szczegółowoI nforma cje ogólne. Nazwa modułu: Antropologia i antropometria. Specjalność -
Załącznik Nr do Uchwały Nr S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Antropologia i antropometria Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność - Poziom studiów
Bardziej szczegółowoĆwiczenia 3. Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki.
Ćwiczenia 3 Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki. Współczynnik przyrostu naturalnego gdzie: U t - urodzenia w roku t Z t - zgony w roku t L t
Bardziej szczegółowoPierwszy dzień wiosny i pory roku
Pierwszy dzień wiosny i pory roku W ostatnim czasie przygotowałem kilka skryptów GrADS, których zadaniem było obliczenie średnich wieloletnich wartości danego parametru. Głównie chodziło tu o średnie wieloletnie
Bardziej szczegółowoĆwiczenia 3. Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki.
Ćwiczenia 3 Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki. Współczynnik przyrostu naturalnego r = U t Z t L t gdzie: U t - urodzenia w roku t Z t - zgony
Bardziej szczegółowoGeneracja źródeł wiatrowych cz.2
Generacja źródeł wiatrowych cz.2 Autor: Adam Klepacki, ENERGOPROJEKT -KATOWICE S.A. Średnioroczne prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych obciążeń źródeł wiatrowych w Niemczech dla siedmiu lat kształtują
Bardziej szczegółowoANALIZA SPRZEDAŻY: - struktura
KOŁO NAUKOWE CONTROLLINGU UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI ANALIZA SPRZEDAŻY: - struktura - koncentracja - kompleksowa analiza - dynamika Spis treści Wstęp 3 Analiza struktury 4 Analiza koncentracji 7 Kompleksowa
Bardziej szczegółowoRÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH
RÓWNOWAŻNOŚĆ METOD BADAWCZYCH Piotr Konieczka Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska Równoważność metod??? 2 Zgodność wyników analitycznych otrzymanych z wykorzystaniem porównywanych
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań
Bardziej szczegółowoMETODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA
METODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA AMFETAMINY Waldemar S. Krawczyk Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji, Warszawa (praca obroniona na Wydziale Chemii Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoMETODOLOGIA BADAŃ HUMANISTYCZNYCH METODYKA NAUCZANIA JĘZYKA OBCEGO CZ.II
METODOLOGIA BADAŃ HUMANISTYCZNYCH METODYKA NAUCZANIA JĘZYKA OBCEGO CZ.II Podział zmiennych Zmienne zależne zmienne, które są przedmiotem badania, których związki z innymi zmiennymi chcemy określić Zmienne
Bardziej szczegółowoWNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE
STATYSTYKA WNIOSKOWANIE STATYSTYCZNE ESTYMACJA oszacowanie z pewną dokładnością wartości opisującej rozkład badanej cechy statystycznej. WERYFIKACJA HIPOTEZ sprawdzanie słuszności przypuszczeń dotyczących
Bardziej szczegółowoMetody Statystyczne. Metody Statystyczne. #8 Błąd I i II rodzaju powtórzenie. Dwuczynnikowa analiza wariancji
gkrol@mail.wz.uw.edu.pl #8 Błąd I i II rodzaju powtórzenie. Dwuczynnikowa analiza wariancji 1 Ryzyko błędu - powtórzenie Statystyka niczego nie dowodzi, czyni tylko wszystko mniej lub bardziej prawdopodobnym
Bardziej szczegółowoEkologia wyk. 1. wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych
Ekologia wyk. 1 wiedza z zakresu zarówno matematyki, biologii, fizyki, chemii, rozumienia modeli matematycznych Ochrona środowiska Ekologia jako dziedzina nauki jest nauką o zależnościach decydujących
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 2. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5.
Bardziej szczegółowoĆwiczenia 3 ( ) Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki.
Ćwiczenia 3 (16.05.2014) Współczynnik przyrostu naturalnego. Koncepcja ludności zastojowej i ustabilizowanej. Prawo Lotki. Współczynnik przyrostu naturalnego gdzie: U t - urodzenia w roku t Z t - zgony
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia. Własności próby. Cechy statystyczne dzielimy na
Podstawowe pojęcia Zbiorowość statystyczna zbiór jednostek (obserwacji) nie identycznych, ale stanowiących logiczną całość Zbiorowość (populacja) generalna skończony lub nieskończony zbiór jednostek, które
Bardziej szczegółowoYou created this PDF from an application that is not licensed to print to novapdf printer (http://www.novapdf.com)
Prezentacja materiału statystycznego Szeroko rozumiane modelowanie i prognozowanie jest zwykle kluczowym celem analizy danych. Aby zbudować model wyjaśniający relacje pomiędzy różnymi aspektami rozważanego
Bardziej szczegółowoSyntetyczna ocena wyników płodności kohortowej według wykształcenia kohorty urodzeniowe 1951 1975.
Syntetyczna ocena wyników płodności kohortowej według wykształcenia kohorty urodzeniowe 1951 1975. E.Frątczak A.Ptak-Chmielewska M.Pęczkowski I.Sikorska Zakład Analizy Historii Zdarzeń i Analiz Wielopoziomowych
Bardziej szczegółowoTesty nieparametryczne
Testy nieparametryczne Testy nieparametryczne możemy stosować, gdy nie są spełnione założenia wymagane dla testów parametrycznych. Stosujemy je również, gdy dane można uporządkować według określonych kryteriów
Bardziej szczegółowoZarządzanie populacjami zwierząt. Parametry genetyczne cech
Zarządzanie populacjami zwierząt Parametry genetyczne cech Teoria ścieżki zależność przyczynowo-skutkowa X p 01 Z Y p 02 p 01 2 + p 02 2 = 1 współczynniki ścieżek miary związku między przyczyną a skutkiem
Bardziej szczegółowoMetody Statystyczne. Metody Statystyczne
#7 1 Czy straszenie jest bardziej skuteczne niż zachęcanie? Przykład 5.2. s.197 Grupa straszona: 8,5,8,7 M 1 =7 Grupa zachęcana: 1, 1, 2,4 M 2 =2 Średnia ogólna M=(M1+M2)/2= 4,5 Wnioskowanie statystyczne
Bardziej szczegółowoZad. 4 Należy określić rodzaj testu (jedno czy dwustronny) oraz wartości krytyczne z lub t dla określonych hipotez i ich poziomów istotności:
Zadania ze statystyki cz. 7. Zad.1 Z populacji wyłoniono próbę wielkości 64 jednostek. Średnia arytmetyczna wartość cechy wyniosła 110, zaś odchylenie standardowe 16. Należy wyznaczyć przedział ufności
Bardziej szczegółowoTypy zmiennych. Zmienne i rekordy. Rodzaje zmiennych. Graficzne reprezentacje danych Statystyki opisowe
Typy zmiennych Graficzne reprezentacje danych Statystyki opisowe Jakościowe charakterystyka przyjmuje kilka możliwych wartości, które definiują klasy Porządkowe: odpowiedzi na pytania w ankiecie ; nigdy,
Bardziej szczegółowoLVIII Olimpiada Matematyczna
LVIII Olimpiada Matematyczna Rozwiązania zadań konkursowych zawodów stopnia trzeciego 18 kwietnia 2007 r. (pierwszy dzień zawodów) Zadanie 1. W trójkącie ostrokątnym A punkt O jest środkiem okręgu opisanego,
Bardziej szczegółowoWykład 1. Podstawowe pojęcia Metody opisowe w analizie rozkładu cechy
Wykład Podstawowe pojęcia Metody opisowe w analizie rozkładu cechy Zbiorowość statystyczna - zbiór elementów lub wyników jakiegoś procesu powiązanych ze sobą logicznie (tzn. posiadających wspólne cechy
Bardziej szczegółowoCopyright by Wydawnictwo Lingo sp. j., Warszawa 2014 ISBN:
HISTORIA Autorzy: Szymon Krawczyk, Mariusz Włodarczyk Redaktor serii: Marek Jannasz Korekta: Paweł Pokora Koncepcja graficzna serii: Teresa Chylińska-Kur, KurkaStudio Opracowanie graficzne: Piotr Korolewski
Bardziej szczegółowoPopulacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część populacji, którą podaje się badaniu statystycznemu
Bardziej szczegółowoI nforma cje ogólne. Nazwa modułu: Antropologia i antropometria. Specjalność -
Załącznik Nr do Uchwały Nr S YL AB US MODUŁ U ( PRZEDMIOTU) I nforma cje ogólne Nazwa modułu: Antropologia i antropometria Rodzaj modułu/przedmiotu Wydział PUM Kierunek studiów Specjalność - Poziom studiów
Bardziej szczegółowoPo co nam charakterystyki liczbowe? Katarzyna Lubnauer 34
Po co nam charakterystyki liczbowe? Katarzyna Lubnauer 34 Def. Charakterystyki liczbowe to wielkości wyznaczone na podstawie danych statystycznych, charakteryzujące własności badanej cechy. Klasyfikacja
Bardziej szczegółowoAnna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO
SAMOTNE OJCOSTWO Anna Dudak SAMOTNE OJCOSTWO Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków 2006 Copyright by Anna Dudak Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006 Recenzent: prof. zw. dr hab. Józef Styk Redakcja
Bardziej szczegółowoEwolucja człowieka. Ostatnie 5 milionów lat
Ewolucja człowieka Ostatnie 5 milionów lat 1 Złożone zagadki } } Odnaleziono wiele skamieniałości naczelnych, różne gatunki w tym samym czasie Trudno ustalić relacje między nimi } Przodkowie, czy boczne
Bardziej szczegółowoZMIANY MIĘDZYPOKOLENIOWE WYBRANYCH CECH STUDENTEK PEDAGOGIKI UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO W LATACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Małgorzata Roślak, Henryk Stolarczyk Uniwersytet Łódzki, Łódź ZMIANY MIĘDZYPOKOLENIOWE WYBRANYCH CECH STUDENTEK PEDAGOGIKI UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO
Bardziej szczegółowoStatystyka społeczna Redakcja naukowa Tomasz Panek
Statystyka społeczna Redakcja naukowa Podręcznik obejmuje wiedzę o badaniach zjawisk społecznych jako źródło wiedzy dla różnych instytucji publicznych. Zostały w nim przedstawione metody analizy ilościowej
Bardziej szczegółowoPROF. DR IRENEUSZ MICHALSKI (Łódź) SKŁADNIKI ANTROPOLOGICZNE LUDNOŚCI ŚRÓDZIEMNOMORZA. Część I Rasy
/ S T R U K T U R A R A S O W A E G I P T U PROF. DR IRENEUSZ MICHALSKI (Łódź) SKŁADNIKI ANTROPOLOGICZNE LUDNOŚCI ŚRÓDZIEMNOMORZA Część I Rasy W roku 1958 podałem w Człowieku w Czasie i Przestrzeni-!)
Bardziej szczegółowoCzarny EEBB, EeBB, EEBb, EeBb Żółty z czarnym nosem eebb, eebb Żółty z cielistym nosem (NBP) Czekoladowy EEbb, Eebb
3. Dziedziczenie umaszczenia. Dziedziczenie koloru czarnego i żółtego jest stosunkowo łatwe do wyjaśnienia i następuje według prostych praw Mendla : dominujący czarny i recesywny żółty. Dziedziczenie koloru,
Bardziej szczegółowoZestaw zadań dotyczących liczb całkowitych
V Zestaw zadań dotyczących liczb całkowitych Opracowanie Monika Fabijańczyk ROZDZIAŁ 1 Cechy podzielności Poniższe zadania zostały wybrane z różnych zbiorów zadań, opracowań, konkursów matematycznych.
Bardziej szczegółowoWeryfikacja hipotez statystycznych
Weryfikacja hipotez statystycznych Przykład. Producent pewnych detali twierdzi, że wadliwość jego produkcji nie przekracza 2%. Odbiorca pewnej partii tego produktu chce sprawdzić, czy może wierzyć producentowi.
Bardziej szczegółowoPODSTAWY GENETYKI. Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk
PODSTAWY GENETYKI Prawa Mendla (jako punkt wyjścia) Epistaza (interakcje między genami) Sprzężenia genetyczne i mapowanie genów Sprzężenie z płcią Analiza rodowodów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław
Bardziej szczegółowoZależność cech (wersja 1.01)
KRZYSZTOF SZYMANEK Zależność cech (wersja 1.01) 1. Wprowadzenie Często na podstawie wiedzy, że jakiś przedmiot posiada określoną cechę A możemy wnioskować, że z całą pewnością posiada on też pewną inną
Bardziej szczegółowoMetody badawcze. Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych
Metody badawcze Metodologia Podstawowe rodzaje metod badawczych Metoda badawcza Metoda badawcza to sposób postępowania (poznania naukowego). planowych i celowych sposobach postępowania badawczego. Muszą
Bardziej szczegółowo3. Warunki hydrometeorologiczne
3. WARUNKI HYDROMETEOROLOGICZNE Monitoring zjawisk meteorologicznych i hydrologicznych jest jednym z najważniejszych zadań realizowanych w ramach ZMŚP. Właściwe rozpoznanie warunków hydrometeorologicznych
Bardziej szczegółowo1 Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki. 2 Podstawowy model dziedziczenia
Rachunek Prawdopodobieństwa MAP8 Wydział Matematyki, Matematyka Stosowana Projekt - zastosowania rachunku prawdopodobieństwa w genetyce Opracowanie: Antonina Urbaniak Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki
Bardziej szczegółowoRuch ludności w Polsce
Zbigniew Długosz Ruch ludności w Polsce na tle państw Unii Europejskiej W świetle starań naszego kraju prowadzących w kierunku zintegrowania się z Europą Zachodnią, do aktualnych zadań różnych dziedzin
Bardziej szczegółowoPrzedsiębiorcy o podatkach
Przedsiębiorcy o podatkach Raport z badania ilościowego przeprowadzonego na zlecenie Związku Przedsiębiorców i Pracodawców Warszawa, 17.05.2017 Spis treści 2 OPIS BADANIA 3 PODSUMOWANIE 6 WYNIKI ANEKS
Bardziej szczegółowoP: Czy studiujący i niestudiujący preferują inne sklepy internetowe?
2 Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia czy pomiędzy zmiennymi istnieje związek/zależność. Stosujemy go w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali
Bardziej szczegółowoInstytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa. Irena E.Kotowska. Czy Polska doświadcza kryzysu demograficznego?
Instytut Statystyki i Demografii Szkoła Główna Handlowa Irena E.Kotowska Czy Polska doświadcza kryzysu demograficznego? Ekonomia w Muzeum Warszawa, 2.04.2012 Przemiany struktur wieku ludności w Polsce
Bardziej szczegółowoWprowadzenie do socjologii. Barbara Szacka. Spis treści
Wprowadzenie do socjologii Barbara Szacka Spis treści CZĘŚĆ PIERWSZA. PROLEGOMENA Rozdział I. CHARAKTER SOCJOLOGII I HISTORYCZNE WARUNKI JEJ POWSTANIA 1. Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie Przedsocjologiczna
Bardziej szczegółowoŹródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)
Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych
Bardziej szczegółowoUrszula Poziomek, doradca metodyczny w zakresie biologii Materiał dydaktyczny przygotowany na konferencję z cyklu Na miarę Nobla, 14 stycznia 2010 r.
Ćwiczenie 1 1 Wstęp Rozważając możliwe powiązania filogenetyczne gatunków, systematyka porównuje dane molekularne. Najskuteczniejszym sposobem badania i weryfikacji różnych hipotez filogenetycznych jest
Bardziej szczegółowo