Taksonomia aksjologiczna wartości

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Taksonomia aksjologiczna wartości"

Feliks Kowalik
6 lat temu
Przeglądów:

Epistemologiczne aspekty ujęcia systemowego teorii wartości Tadeusz Gospodarek

2015 Taksonomia aksjologiczna wartości Wartość określa się między innymi jako:

szczególnie cenne; przedmiot dążenia, pożądania, cel; to, co zaspokaja czyjeś

Wartość można podzielić na : wartości dodatnie jeżeli dana rzecz jest

Wartości względne jeżeli dana rzecz jest oceniana przez jej cechy wartości

jest środkiem osiągnięcia celu; wartości przyjemnościowe (hedonistyczne)

1 Epistemologiczne aspekty ujęcia systemowego teorii wartości Tadeusz Gospodarek Poznań Taksonomia aksjologiczna wartości Wartość określa się między innymi jako: to, co być powinno; to, co daje przyjemność, satysfakcję, zadowolenie; to, co szczególnie cenne; przedmiot dążenia, pożądania, cel; to, co zaspokaja czyjeś zainteresowania, potrzeby. Wartość można podzielić na : wartości dodatnie jeżeli dana rzecz jest traktowana pozytywnie wartości ujemne jeżeli mówimy o danej rzeczy negatywnie Wartości względne jeżeli dana rzecz jest oceniana przez jej cechy wartości utylitarne ze względu na użyteczność rzeczy; wartości instrumentalne dana rzecz jest środkiem osiągnięcia celu; wartości przyjemnościowe (hedonistyczne) dostarczają przyjemności; Jeżeli danej rzeczy przypisujemy doskonałość, wówczas wartość: absolutną bezwzględną Biorąc pod uwagę dziedzinę, wyróżniamy wartości: etyczne, estetyczne, religijne, poznawcze, ogólno kulturowe. 1

2 Dlaczego warto zająć się tematyką epistemologii wartości? Turbulencja otoczenia Rewolucja informacyjna Redefinicja pojęć Relatywizm etyczny i moralny Rola informacji i dezinformacji Braki prawd epistemicznych Trudności pomiaru i oceny Zjawiska adaptatywne Nowe zjawiska kulturowe Globalizacja Złożoność problematyki Będąc podmiotem poznającym zagadnienie wartości możemy nie być rozdzieleni od przedmiotu poznania, albowiem tkwimy zwykle w otoczeniu, w którym dana wartość bytuje. Hipotezy: 1. Znajdujemy się na etapie koniecznej redefinicji naszego układu wartości i budowania nowych kryteriów aksjologicznych znaczenia wartościowy. 2. Nie da się zagadnień związanych z epistemologią wartości badać w sposób analityczny w układzie izolowanym, stosując kartezjański redukcjonizm. Konieczne jest podejście holistyczne (systemowe). 2

3 Wartość jako zagadnienie złożone Rozważania licznych filozofów nie uwzględniają kwestii udziału informacji, globalizacji i wiedzy multidyscyplinarnej w analizie wartości. Ujęcie systemowe jest zazwyczaj mylone z koncepcją systemu wartości jako pewnego konstruktu hierarchicznego pozytywów. Występuje wyraźna luka epistemologiczna pomiędzy ujęciem intencjonalnym i konsekwencjalnym bytowania wartościowego. Nie ma dobrej i uniwersalnej definicji wartości, nadającej się do zastosowania do wszelkich bytów uznawanych za pozytywy. Występuje eklektyzm epistemologiczny (byt/uposażenie) w odniesieniu do wypowiadania sądów o faktach związanych z wartością. Subiektywizm oceny wartości wywołuje problem braku kryteriów epistemicznych sądów aksjologicznych w odniesieniu do wartości. Istnieją reprezentacje formalne wartości i jej równoważniki. Kontekst bytowania wartości Wartość bytuje w zbiorowiskach ludzkich (zbiory iteresariuszy wartości), które wykazują działania i zachowania inteligentne. Zbiory interesariuszy są zorganizowane, samorefleksyjne i uczące się (systemy społeczne i ekonomiczne). Opis bytowania wartości w czasie w takim środowisku nie podlega prostym regułom formalnym (indeterminizm). Ocena aksjologiczna i definicja wartości jest na ogół zmienna w czasie i wśród grup interesariuszy (miejscu). Nie można przewidzieć zmian wartości danego pozytywu w czasie w sposób pewny (brak kryteriów epistemicznych). Występujący psychologizm w ocenach wartości prowadzi do subiektywizmu i relatywizmu wartości pozytywów (konieczny kompromis pragmatyczny kryteriów aksjologicznych). 3

4 System z funkcjonującą wartością To, co pozwala określić wartość stanowi pewien układ: zbiór interesariuszy wartości posługujących się nią, zbiór korzyści rozumianych jako stany psychofizyczne lub emocjonalne systemu wynikające z pozyskania pozytywu, kapitał jako reprezentacja wymierna korzyści wnoszonych przez dany pozytyw (lub inna miara i skala umożliwiająca porównanie), zasoby (w tym wiedza i doświadczenie) jako źródła powstawania pozytywów użytecznych, zbiór użyteczności danego pozytywu, przekładających się na zbiór korzyści. zbiór informacji powiązanych z wartością, możliwych do uwiadomienia przez system w układzie wartości. System z funkcjonującą wartością c.d. Układ, w którym zdefiniowano wartość jako pewien pozytyw przynoszący określoną korzyść dowolnemu interesariuszowi nazwiemy układem wartości. W układzie wartości kluczowym interesariuszem jest system z funkcjonującą wartością Celem działania tego systemu jest ustalanie czym jest wartość, jak ją mierzyć, jak oceniać i jak ma ona bytować w układzie wartości. Pojawia się też kwestia bytowania w układzie wartości podsystemów: posiadających, generujących, ustalających, przejmujących, wpływających na wartość. 4

5 Dwa lematy Lemat 1: każdy system generujący lub przejmujący wartość zawiera w sobie podsystem ją definiujący; Lemat 2: każdy system z funkcjonującą wartością zawiera się w jakimś układzie wartości. Układ wartości 5

6 Cztery kluczowe elementy funkcjonowania wartości w układzie Zasoby Użyteczność Korzyści Kapitał (reprezentacja) Bez zasobów nie powstanie kapitał. Bez kapitału nie powstaną wartościowe zasoby Kwestie do rozważenia Czy musi coś istnieć a priori, żeby powstały wartościowe zasoby (pytanie do teorii RBT)? Czy w tym celu musi istnieć wiedza lub informacja dana a priori? Skąd się wziął i czym jest pierwotny kapitał? Jak ustalić wymienialność zasobów i ich ocenę aksjologiczną (oszacowania równoważnika wartości)? 6

7 Wartość nie istnieje jeżeli obiekt wartościowy nie jest użyteczny. Nie istnieje użyteczność bezwartościowa. Kwestie do rozważenia: Skąd się bierze użyteczność? Czy małpa znając użyteczność kamienia potrafi ocenić jego wartość? Czy redefinicja użyteczności zmienia wartość pozytywu? Czy istnieje obiektywna miara użyteczności? Wartość pozostaje w równowadze dynamicznej z kapitałem z nią powiązanym. Kapitał sam z siebie stanowi wartość (intrinsic value) i jest jej reprezentacją wymierną. Kwestie do rozważenia Co jest nadrzędne wartość czy kapitał? Jakie kryterium przyjąć dla oceny wartości kapitału? Czym jest pieniądz w ocenie wartości? 7

8 Użyteczność nie powstanie bez wartościowych zasobów. Wartościowe zasoby są z definicji użyteczne. Kwestie do rozważenia Czy muszą być dane zasoby a priori, żeby powstała jakakolwiek użyteczność? Czy użyteczność definiuje zasoby, czy też relacja ta jest zwrotna? Czy możliwe jest ustalenie kryterium dla uznania danego zasobu za wartościowy? Układ relacji i mapa interesariuszy w układzie wartości Jak powstaje wartość? 8

9 Luka epistemologiczna intencjonalno konsekwencjalna Proces autoadaptatywny definiowania i ustalania wartości przez system Intencjonalne sądy na temat wartości 9

10 Wartość w sensie systemowym rozumiana jest jako ontologia bytująca w układzie wartości, której wymiar stanowi wypłatę w grze wieloosobowej pomiędzy interesariuszami. Wynik gry ustala stan równowagi oceny wartości przez intresariuszy w sensie Pareto optymalnym. Lemat 3: Nie istnieje jedyny uniwersalny: model struktury i działania systemu generującego wartość, sposób sterowania systemem generującym wartość, cel działania danego systemu generującego wartość i sposób jego osiągnięcia, łańcuch wartości dowolnego systemu generującego wartość, przy tym kluczowym w powyższych zdaniach jest słowo jedyny. 10

11 Układ przestrzenny systemowego ujęcia wartości Układ systemu definiowania wartości Wartość w systemie należy rozpatrywać w układzie czterech kategorii stanu posiadania ekspresji pomiaru 11

12 Układ systemu definiowania wartości II Wartość w systemie należy również Rozpatrywać w układzie czterech kategorii twórczości użyteczności tożsamości społecznej Hierarchia potrzeb wg A. Maslowa System wartości a system z funkcjonującą wartością Kategorie pozytywów + Etyka prawa naturalnego 12

13 Zbiór praw człowieka jako wyraz dociekań prawa naturalnego Wartości absolutne Pięć zasadniczych kwestii aksjologicznych 1. Jak oceniać stopień korzyści danego pozytywu: dla systemu określającego wartość (w tym generującego ją)? dla otoczenia tego systemu? 2. Co jest pozytywem i jak bardzo korzystny on jest? 3. Co to znaczy równoważność korzyści w przypadku danego pozytywu? 4. Czy istnieje obiektywna miara korzyści niesionych przez dany pozytyw? 5. Jak zbudować racjonalne kryterium uznania wartości danego pozytywu? 13

14 Wnioski Aktualna wiedza na temat wartości wymaga istotnych uzupełnień związanych z udziałem informacji oraz procesów globalizacji w definiowaniu i pomiarze. Ujęcie systemowe jest racjonalnym wyborem metodologicznym w analizach dotyczących wartości i prowadzi do spójnej teorii opisowej. Luka epistemologiczna pomiędzy intencjonalnym i konsekwencjalnym ujęciem nie jest możliwa do wypełnienia ze względu na złożoność zagadnień związanych z wartością. Istnieje możliwość redukcji zagadnień mierzalnych w teorii wartości za pomocą metod teorii reprezentacji. Niektóre obiekty wartościowe stanowią analogi informacji i podlegają prawu C. Shannona (ilości informacji). W przypadku sądów o faktach na temat wartości, nie istnieją kryteria epistemiczne prawdziwości tych sądów, a jedynie możliwy jest pragmatyczny kompromis i osiągnięcie prawdy akceptowalnej tu i teraz. Epistemologiczne aspekty ujęcia systemowego teorii wartości Dziękuję za uwagę Tadeusz Gospodarek tadgospo@gmail.com Poznań

15 Filozof to ktoś, kogo świat zwykle nie akceptuje, ponieważ, jak się sądzi, nie przysparza on społeczeństwu ani przyjemności, ani pożytku. [David Hume] 15

Podobne dokumenty

Złożoność w naukach ekonomicznych i w zarządzaniu

Złożoność w naukach ekonomicznych i w zarządzaniu Ku ujęciom interdyscyplinarnym teorii ekonomii i zarządzania Prof. Tadeusz Gospodarek 2014 Złożoność nie jest równoważna trudności. (Zagadnienie trudne