Złożoność w naukach ekonomicznych i w zarządzaniu

Transkrypt

1 Złożoność w naukach ekonomicznych i w zarządzaniu Ku ujęciom interdyscyplinarnym teorii ekonomii i zarządzania Prof. Tadeusz Gospodarek 2014 Złożoność nie jest równoważna trudności. (Zagadnienie trudne nie musi być złożone!) Złożoność odnosi się do badań obiektów, które składają się z wielu elementów składowych, oddziaływujących wzajemnie oraz z otoczeniem. Takie obiekty nazywane są systemami. Nie istnieje jednoznaczna definicja złożoności. Metodologia badań systemów sugeruje konieczność tzw. ujęcia holistycznego nie wskazując przy tym co to dokładnie oznacza i jaki poziom redukcjonizmu jest akceptowalny w danym przypadku. Dobre praktyki pokazują, że badania systemów złożonych wymagają ujęć modelowych oraz podziału zagadnień na warstwy logiczne (ponieważ nie da się analizować wszystkiego na raz). Doświadczenie wskazuje, że postawa epistemologiczna badacza systemów determinuje osiągane rezultaty. Stąd sądy o faktach wypowiadane są z pozycji nauk empirycznych i szczegółowych. Badania systemów doprowadziły do powstania teorii złożoności. 1

2 Historia dyscypliny naukowej Complexity Science Problematyka teorii systemów złożonych Dyscypliny naukowe i metodologie szczegółowe w obrębie dziedziny wiedzy Systemy złożone 2

3 Skąd się bierze złożoność Gdy próbujemy wyjaśnić jakieś nowe zjawisko posługujemy się modelami kognitywnymi będącymi uproszczeniami rzeczywistości. Gdy próbujemy opisać fakt za pomocą języka formalnego nauki popadamy w konflikt równoważności znaczenia z wyrażeniem tego sądu o fakcie w języku potocznym (złożoność semantyczna). Każda próba opisu stanu obiektu społeczno-ekonomicznego (systemu) za pomocą skończonej liczby zmiennych jest przybliżeniem. Jeżeli podmiot poznający nie może być rozdzielny z przedmiotem poznania popadamy w konflikt epistemologiczny racjonalności sądu. Jeżeli odwrócenie w czasie procesu lub eksperymentu nie jest możliwe popadamy w problem metodologiczny. Jeżeli system społeczno-ekonomiczny wykazuje działania inteligentne i zachowania wynikające z reguły przekory, opis jego rozwoju w czasie nie podlega prostym regułom formalnym. Jeżeli otoczenie jest szybkozmienne w czasie, możliwość stosowania opisów quasistacjonarnych nie jest uzasadniona. System stanowiący podmiot zarządzania może być uznany za złożony jeżeli: można w nim określić mnogość relacji i oddziaływań między komponentami (np. elementami zasobów, wydzielonymi podstrukturami, etc.), główie o charakterze nieliniowym, jego stan chwilowy nie może być opisany dokładnie za pomocą skończonej liczby zmiennych (parametrów stanu układu) w danym kontekście i przestrzeni fazowej, jego rozwój w czasie może być opisany formalnie za pomocą układu równań różniczkowo-całkowych (nieliniowość), uwzględniających dane bieżące i przeszłe, jest wrażliwy na warunki początkowe i zmiany parametrów sterujących, co może objawiać się łatwą utratą stabilności, w tym zachowaniami chaotycznymi lub katastroficznymi, można obserwować lub zdefiniować wielość ścieżek jego rozwoju w czasie, ewoluuje w sposób ciągły, wykorzystując zasady autoadaptacji i uczenia się. 3

4 Postulaty systemu społeczno ekonomicznego Najbardziej ogólnym podmiotem złożonym ekonomii i zarządzania jest system społeczno - ekonomiczny generujący wartość w otoczeniu. 1. Podmiot zarządzania realizuje określone procesy biznesowe wykorzystując dostępne mu zasoby, relacje i kompetencje, tworzy wartość w otoczeniu. 2. Otoczenie poprzez zarządzanie w skali makro tworzy reguły gry i warunki funkcjonowania systemu generującego wartość w skali mikro, w formie specyficznego ekosystemu społeczno-ekonomicznego. 3. Każdy podmiot zarządzania prowadzi grę przeciwko otoczeniu, której wynikiem jest określona alokacja wartości generowanej na rynku (w otoczeniu), wymiana kapitału i informacji z otoczeniem oraz zrównoważona struktura jego ekosystemu społeczno-ekonomicznego. Postulaty systemu społeczno ekonomicznego c.d. 4. W swoim ekosystemie społeczno-ekonomicznym system generujacy wartość pozostaje w stanie równowagi dynamicznej mikro-makro, dzięki realizacji procesów biznesowych, zachowaniom inteligentnym i odpowiedniemu zarządzaniu w skali mikro. 5. Zarządzanie wykonywane jest przez podejmowanie i wdrażanie szeregu decyzji, których skutki ustalają położenie (stan) podmiotu zarządzania w danym ekosystemie społeczno-ekonomicznym i w danej chwili. 6. Spełniona jest zasada ciągłości zmiany stanu systemu w czasie (następstwo czasowe - procesy Markowa). 7. Wartość kreowana przez dowolny system, określana jest przez charakterystyczny dla niego łańcuch wartości. 4

5 Proces, funkcja celu, informacje i decyzje Łańcuch wartości Porter M. E., Competitive Advantage, Free Press,

6 Człowiek w systemie generującym wartość W działalności biznesowej człowiekowi należy przypisać następujące domeny aktywności nie dające się zastąpić przez systemy fizykalne oraz technologię SI: Przedsiębiorczość i innowacyjność, Podejmowanie i wykonanie decyzji, Komunikowanie się, kreowanie zasobów informacji i wiedzy, Tworzenie wartościowych zasobów i kluczowych kompetencji, Budowanie układów relacji oraz struktur organizacyjnych, Tworzenie struktur społecznych, ekonomicznych oraz władzy, Podejmowanie ryzyka i prognozowanie, Definiowanie wartości, Podejmowanie działań inteligentnych, Uczenie się i samorefleksja. Powyższe stanowi o złożoności zagadnień ekonomii i zarządzania oraz o braku możliwości ścisłej kwantyfikacji stanu systemu generującego wartość i zupełności opisu formalnego procesów biznesowych. Fundamentalne uogólnienia obserwacji Dotychczasowe badania struktury biznesu, oddziaływań ekonomicznych, zachowań organizacji oraz ekosystemów społecznoekonomicznych pozwalają postawić tezy o charakterze paradygmatów, wymienione poniżej: Nie istnieje jedyny uniwersalny: model struktury i działania organizacji, sposób zarządzania dowolną organizacją, cel działania dowolnej organizacji i sposób jego osiągnięcia, łańcuch wartości dowolnej organizacji. Przy tym kluczowym w powyższych zdaniach jest słowo jedyny Wniosek Ekonomia i zarządzanie mogą stanowić cross-dyscypliny teorii złożoności. 6

7 Równowaga ogólna (G. Debreu) Założenia (ekonomii otwartej) Można skonsumować tylko tyle ile zostanie wyprodukowane. W przestrzeni dóbr konsument może swobodnie dokonywać wyborów (preferencje, prawa Gossena, reguła przekory ), W przestrzeni produktów, każdy producent ma swobodny dostęp do rynku (model M.Portera, koncepcja RBV ), Występuje idealna konkurencja (??? ), Istnieje pełny dostęp do informacji (dotyczy konsumenta i producenta). Wówczas Istnieje równowaga ogólna na rynku. Praktyka pokazuje, że założenia modelu ADM są zbyt optymistyczne, skąd wynika konieczność wprowadzenia równowagi dynamicznej mikro-makro oraz wystąpienie złożoności epistemologicznej nieusuwalnej. Gra systemu przeciwko otoczeniu Czym jest gra systemu z otoczeniem? Elementy gry (gracze, zasady, strategie, wypłata) Gracze Gracz 1 organizacja Gracz 2 - otoczenie Zasady gry Gracz 1 próbuje coś wyprodukować i sprzedać Gracz 2 stara się ograniczyć wejście na rynek Wynikiem jest alokacja określonej wartości w otoczeniu i następuje koniec gry. Strategie (czyste, mieszane, ) Funkcja wypłaty (macierz wypłaty) Wypłata Konsekwencje teorii gier (równowaga mikro-makro). 7

8 Równowaga mikro-makro Globalny łańcuch dostaw T. Gospodarek, M.B. Neace Global Supply Chains as Multi-category, Intertwined Systems; B&ESI Conference Split,

9 Model makroekonomiczny. Obiegi: kapitału produkcji dóbr, usług i pieniądza Jak sobie radzić ze złożonością? Aspekty: modelowania, redukcjonizmu, reprezentacji formalnej i wnioskowania. 9

10 Narzędzia metodologiczne Redukcjonizm (czarna skrzynka, warstwy logiczne), Modelowanie (reprezentacje formalne), Modelowanie kognitywne (np. cynefin, analogia), Ujęcia problemu z punktu widzenia innych nauk, Eklektyzm metodologiczny, Wnioskowanie rozmyte, Weryfikacjonizm w sensie Carnapa, Kryterium prawdziwości akceptowalnej a nie ścisłej, Ujęcie indukcyjne (w sensie Milla), Metoda naukowa (demarkacja selekcjonująca), Kompromis heurystyczny wnioskowania, Teoria złożoności i systemów. Paradygmat modelowania 10

11 Modelowanie w zarządzaniu Dominacja analogii Obszar przenikania Dominacja metafor W systemach można wyróżnić 5 domen D.J. Snowden and M.E. Boone; A Leader s Framework for Decision Making; HBR, 11,2007 Jak postępować z systemami? The Cynefin Framework Prostoty, gdzie relacje pomiędzy przyczyną a skutkiem są oczywiste dla wszystkich. Wówczas można stosować najlepsze praktyki i podejście do problemu na zasadzie: Zrozum - Kategoryzuj - Odpowiedz. Komplikacji, gdzie ustalenie relacji przyczynowo-skutkowych wymaga analiz lub innych form badań oraz wiedzy eksperckiej. Podejście do problemu Wyczuj - Analizuj Odpowiedz. Można przy tym zastosować dobre praktyki. Złożoności, gdzie relacje pomiędzy przyczyną a skutkiem mogą być postrzegane retrospektywnie, ale nie są do przewidzenia w przyszłości. Podejście metodyczne do problemu: Spróbuj - Zrozum Odpowiedz. Można stosować praktyki rozwijane (w fazie B+R) Chaotyczności, gdzie nie ma relacji przyczynowo-skutkowej na poziomie systemu. Właściwe podejście to Działaj - Wyczuj Odpowiedz a wówczas można odkryć nowatorskie praktyki. Nieuporządkowania- brak metodologii. 11

12 Autoadaptatywne modelowanie organizacji Użycie teorii kontyngencji oraz szablonu cynefin, jako przykład ujęcia systemowego problemu teorii złożoności T.Gospodarek, Aspekty złożoności i filozofii nauki w zarządzaniu, Wydawnictwo WWSZiP, Wałbrzych 2012 Koncepcja kontyngencji w modelowaniu organizacji. Przykład ujęcia systemowego. 12

13 Układ warstw logicznych w analizie przedsiębiorczości Konferencja, Istanbul 2009, Tadeusz%20Gospodarek pdf 13

14 Warstwy logiczne w ujęciu systemowym. Teatr Polski. Agile management w Teatrze Polskim Agile management w tworzeniu spektaklu. Warstwy logiczne ujęcia systemowego. Teatr Polski. 14

15 Warstwy logiczne reprezentacji informatycznej systemu Warstwy interoperacyjności Od danych do filozofii. 15

16 Dziękuję za uwagę Prof. dr hab. Tadeusz Gospodarek Kwiecień,