PRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ

Transkrypt

1 PRAKTYCZNE METODY BADANIA NIEWYPŁACALNOŚCI ZAKŁADÓW UBEZPIECZEŃ Autor: Wojciech Bijak, Wstęp Praca koncentruje się na ilościowych metodach i modelach pozwalających na wczesne wykrycie zagrożenia niewypłacalnością zakładów ubezpieczeń. Odrębną sprawą jest określanie rzeczywistych przyczyn niewypłacalności (w tym również niemierzalnych) oraz kosztów bankructwa (bezpośrednich i społecznych). Z punktu widzenia zapobiegania bankructwom zakładów ubezpieczeń duże znaczenie ma również infrastruktura instytucjonalna, informacyjna i nadzorcza. Przyczyny upadłości europejskich zakładów ubezpieczeń oraz wystąpienia zagrożenia niewypłacalnością zostały omówione np. w raporcie: Sharma Koszty bankructwa zakładów ubezpieczeń są trudne do modelowania ze względu na małą liczbę takich przypadków i brak odpowiednich informacji na temat zaspokajania w czasie zobowiązań wobec ubezpieczonych, uposażonych i uprawnionych z tytułu umów ubezpieczenia zawartych z upadłymi zakładami oraz skutków gospodarczych i społecznych tych upadłości. Próbę modelowania kosztów bankructwa zakładów ubezpieczeń w USA przedstawiono w pracy: Bohn i Hall W polskiej literaturze ubezpieczeniowej nie ma zwartych pozycji poświęconych aspektom instytucjonalnym upadłości zakładów ubezpieczeń. Próbę całościowego spojrzenia na to zagadnienie w odniesieniu do innych niż ubezpieczenia działów gospodarki w Polsce można znaleźć w pracy Bankructwa przedsiębiorstw Jedną z istotnych tendencji dających się ostatnio zauważyć jest dążenie do wzmocnienia roli mechanizmów rynkowych w zakresie gwarantowania bezpieczeństwa działania instytucji finansowych, a w tym zakładów ubezpieczeń. Coraz więcej krajów w odniesieniu do coraz większej grupy instytucji finansowych nakłada obowiązek podawania do publicznej wiadomości danych finansowych i danych dotyczących ryzyka ponoszonego przez te podmioty. Rodzą się więc m.in. pytania: 1. Czy na podstawie dostępnych publicznie danych można przeprowadzać kompetentnie niezależną (od organów nadzoru) analizę pozycji finansowej poszczególnych zakładów ubezpieczeń i identyfikować występujące zagrożenia? 2. Jakie metody i modele są odpowiednie do prowadzenia analiz, biorąc pod uwagę ograniczony zakres danych?

2 Niniejsza praca stanowi próbę odpowiedzi na postawione wyżej pytania i wskazuje, że można zaproponować całą gamę modeli o zbliżonych własnościach detekcyjnych jak te wykorzystywane przez organy nadzoru, pozwalających dodatkowo analizować różne aspekty działalności prowadzonej przez zakłady ubezpieczeń. Praca składa się z czterech rozdziałów. Rozdział 1 zawiera wprowadzenie w problematykę badania wypłacalności zakładów ubezpieczeń. Obejmuje rozważania dotyczące sposobów definiowania pojęcia wypłacalności. Omówione są w nim podstawowe elementy składające się na systemy monitorowania wypłacalności oraz rodzaje ryzyka, na jakie narażony jest zakład ubezpieczeń. W rozdziale 2 przedstawiony został model marginesu wypłacalności. Model tego rodzaju w sposób jednolity stosowany jest w krajach Unii Europejskiej do określania wymogów kapitałowych zakładów ubezpieczeń. Jego wprowadzenie w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej w latach 70. XX w. poprzedziły liczne badania i dyskusje. Najważniejsze z nich zostały zaprezentowane w niniejszej pracy. W rozdziale 2 omówiono również modele rozszerzonego marginesu wypłacalności skonstruowane na podstawie danych publicznych dla zakładów ubezpieczeń na życie i nie na życie. W rozdziale 3 omówiono zagadnienia związane z mierzeniem ryzyka. Przedstawione zostały w nim różne miary ryzyka i miary zależności między poszczególnymi jego rodzajami. W rozdziale tym zaprezentowany został model kapitału obarczonego ryzykiem (Risk Based Capital - RBC) oraz różne jego wersje stosowane w wybranych krajach (USA, Australii, Kanadzie, Finlandii i Szwajcarii). Omówiono w nim również standardową formułę kapitałowego wymogu wypłacalności (Solvency Capital Requirement - SCR) określaną na potrzeby systemu Wypłacalność II. W rozdziale tym zaprezentowany został model RBC skonstruowany na podstawie danych publicznie dostępnych dotyczących polskich zakładów ubezpieczeń nie na życie. Rozdział 4 wprowadza w problematykę modelowania działalności zakładów ubezpieczeń za pomocą dynamicznych modeli symulacyjnych. Omówiono w nim zasady konstruowania i stosowania modeli wewnętrznych dla potrzeb określania wypłacalności zakładów ubezpieczeń. W rozdziale tym zaprezentowano model zakładu ubezpieczeń skonstruowany na podstawie danych publicznych i możliwości jego wykorzystania do kalibracji standardowej formuły określania minimalnego wymogu kapitałowego (Minimum Capital Requirement - MCR). Rozważania zawarte w niniejszej pracy ilustrowane są wynikami analiz empirycznych opartych na danych publicznie dostępnych dotyczących polskich zakładów ubezpieczeń. Najważniejszym źródłem danych publicznych jest Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski B". Recenzja

3 Praca dotyczy przede wszystkim metod pomiaru całkowitego ryzyka działalności zakładu ubezpieczeń i oceny wykorzystywanych w tym celu modeli ilościowych. Opracowanie stanowi bardzo użyteczne kompendium wiedzy z zakresu identyfikacji ryzyka i predykcji zagrożeń w funkcjonowaniu jednostek sektora ubezpieczeń. Ma walory nie tylko naukowe, ale także praktyczne. W pracy porządkowany jest dorobek badawczy w zakresie analizy ryzyka i predykcji bankructwa. Książka ta może z pewnością stanowić pomocne narzędzie dla menedżerów i decydentów na różnych poziomach gospodarki, odpowiedzialnych za tworzenie instytucjonalnych ram działalności przedsiębiorstw oraz kreujących standardy ryzyka działalności. Ma też cechy typowego podręcznika. z recenzji prof. dr hab. Elżbiety Mączyńskiej Problematyka niewypłacalności zakładu ubezpieczeń należy do kluczowych zagadnień teorii i praktyki ubezpieczeń. Wiąże się z jedną z głównych zasad ochrony ubezpieczeniowej, tj. zasadą realności ochrony ubezpieczeniowej. Rozprawa Praktyczne metody badania niewypłacalności zakładów ubezpieczeń jest udaną próbą rozwinięcia zagadnień modelowania matematycznego w dziedzinie niewypłacalności ubezpieczycieli, uwzględniającą stopień niewypłacalności zakładów ubezpieczeń funkcjonujących na polskim rynku ubezpieczeń. Praca ta jest unikatowa w polskiej literaturze ubezpieczeniowej ze względu na szerokie i dogłębne rozwinięcie zagadnień niewypłacalności zakładów ubezpieczeń. Książka jest adresowana głównie do matematyków i statystyków zajmujących się profesjonalnie modelowaniem matematycznym w ubezpieczeniach, a także do innych uczestników rynku ubezpieczeń (takich jak specjaliści od nadzoru ubezpieczeniowego, aktuariusze, analitycy rynku ubezpieczeniowego) oraz osób studiujących problematykę niewypłacalności zakładów ubezpieczeń. z recenzji dr. hab. prof. Politechniki Radomskiej Kazimierza Ortyńskiego Spis treści Wstęp

4 1. Wypłacalność i ryzyko 1.1. Wypłacalność zakładów ubezpieczeń i nadzór ubezpieczeniowy - rys historyczny 1.2. Definicja wypłacalności 1.3. Rola kapitału w zabezpieczaniu wypłacalności 1.4. Skala bezpieczeństwa 1.5. Rodzaje ryzyka 2. Margines wypłacalności 2.1. Definicja i rys historyczny 2.2. Badania związane z modelem marginesu wypłacalności Unii Europejskiej 2.3. Model marginesu wypłacalności w Polsce 2.4. Model rozszerzonego marginesu wypłacalności dla ubezpieczeń nie na życie (RMW II) 2.5. Model rozszerzonego marginesu wypłacalności dla ubezpieczeń na życie (RMW I) 2.6. Kierunki rozwoju modelu RMW 3. Kapitał obarczony ryzykiem 3.1. Definicja i rys historyczny 3.2. Miary ryzyka 3.3. Miary zależności 3.4. Model standardowy 3.5. Przegląd modeli RBC 3.6. Modele RBC konstruowane na podstawie danych publicznych 4. Dynamiczna analiza finansowa w badaniu wypłacalności zakładów ubezpieczeń 4.1. Definicja i rys historyczny

5 4.2. Wykorzystanie DAF w badaniu wypłacalności zakładów ubezpieczeń 4.3. Elementy składowe modelu DAF 4.4. Modele DAF oparte na danych publicznych 4.5. Przykłady wykorzystania modelu DAF opartego na danych publicznych Zakończenie Literatura