Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej

Transkrypt

1 Mat. Symp. str Jan DULEWSKI, Zdzisław KULCZYCKI Wyższy Urząd Górniczy, Katowice Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej Streszczenie Działalność górnicza najbardziej uwidacznia się we wpływach na poszczególne elementy środowiska poprzez zajmowanie terenów pod działalność górniczą wraz z późniejszą ich rekultywacją, powstawanie dużej ilości odpadów górniczych w tym problematyki ich wykorzystania bądź unieszkodliwienia, zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni. Referat omawia najistotniejsze zmiany w przepisach prawnych, determinujących sposób działania zakładów górniczych i organów nadzoru górniczego w sprawach związanych z ochroną powierzchni ziemi, właściwą gospodarką odpadami oraz ochroną wód podziemnych i powierzchniowych. 1. Wstęp Kiedy mowa jest o realizowaniu zadań z zakresu ochrony środowiska w zakładach górniczych, należy pamiętać, że ustawa Prawo geologiczne i górnicze jest przepisem szczególnym w zakresie ochrony środowiska w stosunku do gospodarowania złożem kopaliny i związaną z eksploatacją złoża ochroną środowiska, dlatego też zawiera jedynie ogólne zapisy dotyczące tej tematyki, natomiast przepisy szczegółowe wynikają z innych ustaw. Rok 2001 był rokiem wyjątkowym, w którym całkowicie zostały zmienione regulacje prawne z zakresu ochrony środowiska, co wynikało między innymi z procesu wdrażania do prawodawstwa polskiego przepisów Unii Europejskiej. Uchwalone zostały nowe ustawy: Prawo ochrony środowiska, Prawo wodne, ustawa o odpadach. W tym samym roku dokonano również znaczącej nowelizacji Prawa geologicznego i górniczego. Mając na uwadze aktualny stan prawny należy stwierdzić, że zagadnienia ochrony środowiska w odniesieniu do działalności górniczej regulują obecnie następujące ustawy wraz z przepisami wykonawczymi: ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo wodne, ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody, ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe. Analizując wpływ zakładów górniczych na środowisko można zauważyć, że na pierwszy plan wysuwają się następujące zagadnienia: 57

2 J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony... zajmowanie terenów pod działalność górniczą, a po jej zakończeniu rekultywacja i zagospodarowanie tych obszarów, powstawanie dużej ilości odpadów górniczych oraz problem ich odzysku (wykorzystania) bądź unieszkodliwiania, zmiany stosunków wodnych w górotworze i na powierzchni ziemi. Poniższy referat ma na celu omówienie najistotniejszych zmian w przepisach prawnych, determinujących sposób działania zakładów górniczych i organów nadzoru górniczego w sprawach związanych z ochroną powierzchni ziemi, właściwą gospodarką odpadami, a także z ochroną wód podziemnych i powierzchniowych. 2. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów po działalności górniczej rozwiązania ustawowe Już z konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej [1] wynika obowiązek ochrony wszystkich elementów przyrodniczych środowiska (art. 86). W zakresie ochrony złóż kopalin, gleb i gruntów, w związku z wydobyciem kopalin, obowiązek ten spoczywa na przedsiębiorcy górniczym. Pojęcie rekultywacji występuje w ustawie Prawo ochrony środowiska oraz ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Celem rekultywacji jest przywrócenie zdegradowanemu terenowi jego własności użytkowych poprzez: przywrócenie do stanu poprzedniego niekorzystnie przekształconego naturalnego terenu, przywrócenie zanieczyszczonej gleby lub ziemi do stanu wymaganego standardami jakości. Nowelizacja Prawa geologicznego i górniczego [2] spowodowała poszerzenie zapisów dotyczących rekultywacji terenów po działalności górniczej. Obecnie, zgodnie z treścią art. 80 ust. 1 pkt 5 Prawa geologicznego i górniczego, w razie likwidacji zakładu górniczego przedsiębiorca jest zobowiązany podjąć niezbędne środki w celu ochrony środowiska oraz rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Z kolei w ustępie drugim tegoż artykułu mowa jest o tym, że do rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów, o których mowa wyżej, przepisy o ochronie gruntów rolnych i leśnych stosuje się odpowiednio. Z zastrzeżeniem przepisów art. 109 ust. 1 pkt 5 w sprawach dotyczących rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej właściwe są organy określone w tych przepisach. We wspomnianym wyżej punkcie 5 art. 109 ust. 1, po nowelizacji ustawy, stwierdza się, że organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych również w zakresie rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej. Należy tutaj zaznaczyć, że nadzór i kontrola urzędów górniczych w zakresie ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom obejmuje także bezzbiornikowe magazynowanie substancji oraz składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych oraz wykonywanie robót geologicznych Zgodnie z artykułem 41 ust. 3 pgg, wskazanie możliwości i kierunków rekultywacji terenów poeksploatacyjnych powinno nastąpić już na etapie sporządzania dokumentacji geologicznej, jeśli stanowi ona podstawę do ubiegania się przez przedsiębiorcę o udzielenie koncesji na wydobywanie kopaliny. Z kolei projekt zagospodarowania złoża powinien zawierać określenie sposobu likwidacji zakładu górniczego oraz przewidywanego sposobu rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej, co wynika z rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złóż [3]. 58

3 Plan ruchu zakładu górniczego, sporządzany na podstawie warunków określonych w koncesji oraz projektu zagospodarowania złoża (art. 64 ust. 1 pgg), powinien zawierać m.in. szczegółowe przedsięwzięcia niezbędne w celu zapewnienia ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi, w tym: prognozę wpływu działalności górniczej na przeobrażenia środowiska, kierunki rekultywacji i zagospodarowania terenów przekształconych na skutek działalności górniczej. Przepisem szczególnym w sprawach rekultywacji gruntów rolnych i leśnych jest ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych [4]. Zakres przedmiotowy ustawy określa art. 1, z którego wynika, że przepisy ustawy stosuje się w odniesieniu do ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania wartości użytkowej gruntów. Tak więc zasady rekultywacji określone w tej ustawie dotyczą tylko gruntów, które w operatach ewidencyjnych gruntów są określone jako rolne lub leśne, albo były takimi przed rozpoczęciem działalności przemysłowej. Gruntami rolnymi w rozumieniu ustawy są między innymi grunty określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne oraz zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa. Gruntami leśnymi natomiast są grunty określone jako lasy w przepisach o lasach, zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej oraz pod drogami dojazdowymi do gruntów leśnych. Nie uważa się natomiast za grunty rolne gruntów znajdujących się pod parkami i ogrodami wpisanymi do rejestru zabytków. Jak wynika z powyższego zestawienia, pojęcie gruntów rolnych ma charakter ewidencyjny, tj. wyłącznie formalny. Art. 21 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych przewiduje, że na terenach przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy, na wniosek właściciela, rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów. Natomiast w art. 22 ust. 1 sprecyzowano, że decyzje w sprawach rekultywacji i zagospodarowania określają: stopień ograniczenia lub utraty wartości użytkowej gruntów ustalony na podstawie dwóch odrębnych opinii rzeczoznawców, osobę zobowiązaną do rekultywacji gruntów, kierunek i termin wykonania rekultywacji gruntów, uznanie rekultywacji za zakończoną. Powyższy przepis wskazuje [5], że w odniesieniu do rekultywacji, wydawanych jest ciąg decyzji zawierających elementy, o których mowa w tym przepisie. Należy zwrócić uwagę, że wyliczenie tych elementów jest wyczerpujące, a nie przykładowe. Przyjmuje się, że obowiązek rekultywacji powstaje dopiero z chwilą wydania decyzji administracyjnej w tym przedmiocie, a więc decyzja taka ma charakter konstytutywny. Decyzje w sprawach rekultywacji są wydawane przez starostę po zasięgnięciu opinii: dyrektora właściwego terenowo Okręgowego Urzędu Górniczego, w odniesieniu do działalności górniczej, dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub dyrektora Parku Narodowego, w odniesieniu do gruntów o projektowanym leśnym kierunku rekultywacji, zarządu gminy. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska [6] określa jednoznacznie, że ochrona zasobów środowiska jest realizowana na podstawie ustawy oraz przepisów szczególnych (art. 81 ust. 1). Chodzi tu między innymi o przepisy ustawy Prawo geologiczne i górnicze, a także ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Zgodnie z treścią art. 3 pkt 25 Prawa ochrony środowiska pod pojęciem powierzchni ziemi należy rozumieć naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod nią ziemię do głębokości oddziaływania 59

4 J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony... człowieka, z tym że pojęcie gleba oznacza górną warstwę litosfery, złożoną z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebie. W artykułach od 101 do 111 określono zakres obowiązków i odpowiedzialności podmiotów gospodarczych i organów administracji publicznej w zakresie ochrony powierzchni ziemi oraz zachowania wartości przyrodniczych. Ze szczegółowych zapisów wynika, że władający powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo też niekorzystne przekształcenie naturalnego ukształtowania terenu, dokonane po dniu objęcia przez niego władania, spowodował inny wskazany podmiot, to obowiązek rekultywacji spoczywa na tym podmiocie. W przypadku gdy te niekorzystne przekształcenia dokonane zostały za zgodą lub wiedzą władającego powierzchnią ziemi, jest on obowiązany do rekultywacji solidarnie ze sprawcą. W przypadku gdy podmiot, który spowodował niekorzystne przekształcenie terenu, nie dysponuje prawami do powierzchni ziemi pozwalającymi na przeprowadzenie rekultywacji, lub gdy nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku rekultywacji, albo gdy egzekucja okazała się bezskuteczna lub gdy zanieczyszczenie gleby lub ziemi nastąpiło w wyniku klęski żywiołowej rekultywacji dokonuje starosta. Starosta dokonuje rekultywacji także wówczas, gdy z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzi lub możliwość zaistnienia nieodwracalnych szkód w środowisku konieczne jest natychmiastowe jej wykonanie, przy czym koszty ponosi władający powierzchnią ziemi. Podmiot zobowiązany do rekultywacji powinien uzgodnić jej warunki z organem ochrony środowiska. Uzgodnienie następuje w drodze decyzji określającej zakres, sposób oraz termin zakończenia rekultywacji. Organami ochrony środowiska są: minister właściwy do spraw środowiska, wojewoda, starosta, wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Generalnie organem, z którym należy dokonać takiego uzgodnienia jest starosta (art. 378). Tak, więc Prawo ochrony środowiska określa zasady ochrony powierzchni ziemi, łącznie z glebą i rzeźbą terenu, w celu zachowania jej wartości i wykorzystania zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ustala między innymi zasady prowadzenia działalności gospodarczej w taki sposób, który nie spowoduje znaczącego naruszenia wartości przyrodniczych i produkcyjnych powierzchni ziemi, gleby i rzeźby terenu. Ustawa precyzuje, które organy są właściwe w sprawach rekultywacji i zagospodarowania gruntów nierolnych i nieleśnych. 3. Podstawy prawne gospodarowania odpadami w zakładach górniczych Zagadnienia postępowania z odpadami uregulowane są przede wszystkim w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach [7], natomiast pewne elementy, tj. przepisy dotyczące wydawania pozwoleń na wytwarzanie odpadów, opłat za składowanie odpadów oraz administracyjnych kar pieniężnych zapisane zostały w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Jak już wspomniano na wstępie, ustawa o odpadach została w 2001 roku całkowicie zmieniona. W dniu 1 października 2001 roku weszły w życie przepisy ustawy z 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Zadaniem nowej ustawy jest pełna transpozycja prawa Unii Europejskiej w zakresie odpadów. W ustawie zawarte zostały zapisy tych dyrektyw, decyzji i rozporządzeń Unii Europejskiej z zakresu gospodarki odpadami, które Polska uwzględniła w swoim stanowisku negocjacyjnym. Zgodnie z art. 1 ustawa określa zasady postępowania z odpadami w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności zasady zapobiegania powstawaniu odpadów, a także odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. 60

5 Zakres wyłączeń z obecnej ustawy odpadów objętych innymi regulacjami został poszerzony, w stosunku do poprzedniej ustawy, o zanieczyszczenia pyłowe i gazowe, ścieki, odchody zwierzęce przeznaczone do rolniczego wykorzystania. Wyłączenia te są zgodne z dyrektywą w sprawie odpadów, tzw. dyrektywą ramową. W dalszym ciągu z zakresu obowiązywania ustawy wyłączone są masy ziemne lub skalne usuwane albo przemieszczane w związku z realizacją inwestycji lub prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich przerabianiem, jeżeli miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub pozwolenie na budowę określą sposób ich zagospodarowania. Ustawa przewiduje wydanie wielu aktów wykonawczych. Ukazało się już rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [8]. Odpady niebezpieczne zostały w katalogu oznaczone gwiazdką umieszczoną przy kodzie. Pozostawiono podział odpadów na 20 grup. Odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin zaliczono do grupy 01. W grupie tej wyróżniono 4 podgrupy, a w nich 32 rodzaje odpadów. Nowością jest zaliczenie 10 rodzajów odpadów z grupy 01 do odpadów niebezpiecznych. Rozporządzenie weszło w życie z dniem 1 stycznia 2002 r. Przepisy Prawa geologicznego i górniczego odnoszą się do pewnego wycinka zagadnień gospodarowania odpadami. Mianowicie artykuł 2 pgg stanowi, że przepisy ustawy stosuje się m.in. do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, z wyjątkiem takiej działalności prowadzonej w odkrywkowych wyrobiskach górniczych. Jest to treść artykułu po nowelizacji pgg, ponieważ uprzednio ustawa odnosiła się wyłącznie do składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, nie uwzględniając możliwości składowania ich w górotworze. Prowadzenie takiej działalności górniczej wymaga uzyskania koncesji (art. 15 ust. 1 pkt 3 pgg). Jak wynika z art. 16, koncesji na ww. działalność udziela minister właściwy do spraw środowiska, po uzgodnieniu z właściwym wójtem, burmistrzem lub prezydentem miasta. Wymagania dotyczące formy i treści wniosku koncesyjnego zostały określone w art. 18 i 21. Poza standardowymi wymaganiami wniosek o udzielenie koncesji na składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych powinien określać: rodzaj, ilość i właściwości odpadów, aktualne i przewidywane warunki geologiczne, hydrogeologiczne i geologiczno-inżynierskie, technologię składowania, projektowane granice przestrzeni, w której przewiduje się składowanie odpadów, oraz granice przestrzeni objętej przewidywanymi szkodliwymi wpływami takiej działalności. Niezależnie od powyższych danych, w razie zamierzonego składowania odpadów promieniotwórczych do wniosku należy dołączyć zezwolenie Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki, jeżeli wydania tego zezwolenia wymagają przepisy Prawa atomowego [9]. Działalność polegająca na składowaniu odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych, zgodnie z obowiązującym do tej pory rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji [10] została zaliczona do inwestycji mogących pogorszyć stan środowiska. Do czasu wydania przez Radę Ministrów nowego rozporządzenia w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko zachowuje moc wymieniony wyżej przepis, jednak nie dłużej niż do 30 czerwca 2003 r. W tej sytuacji, w oparciu o art

6 J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony... ust. 1 i 3 Prawa ochrony środowiska, organ właściwy do wydania koncesji, a więc Minister Środowiska, ocenia potrzebę sporządzenia raportu o oddziaływaniu tego przedsięwzięcia na środowisko i w razie stwierdzenia takiego obowiązku określa jego zakres rzeczowy. Po otrzymaniu koncesji na składowanie odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, a przed rozpoczęciem działalności, przedsiębiorca musi sporządzić plan ruchu zakładu górniczego, który podlega zatwierdzeniu przez właściwego miejscowo dyrektora okręgowego urzędu górniczego. Przedsiębiorca, który uzyskał taką koncesję, obowiązany jest jednocześnie utworzyć fundusz likwidacji zakładu górniczego w wysokości od 3 do 10 % odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych, ustalanych stosownie do przepisów o podatku dochodowym. W związku z nowelizacją Prawa geologicznego i górniczego zmienione zostaną niektóre akty wykonawcze, m.in. rozporządzenie w sprawie planów ruchu. W projekcie tego rozporządzenia rozdzielono odrębnie wymagania dotyczące składowania odpadów w podziemnych wyrobiskach górniczych od składowania odpadów w górotworze i to zarówno w części podstawowej jak i szczegółowej planu ruchu. Wymagania te w niewielkim stopniu różnią się od aktualnego Zarządzenia Prezesa WUG w sprawie planów ruchu. Należy zaznaczyć, że powyższe rozważania odnoszą się wyłącznie do działalności związanej ze składowaniem odpadów. Odrębne zagadnienie stanowi problematyka zastosowania odpadów w podziemnych technologiach górniczych. Są to bowiem działania, które należy zaliczyć do procesów odzysku odpadów w rozumieniu ustawy o odpadach. Pod pojęciem odzysk należy rozumieć wszelkie działania, nie stwarzające zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania, określone w załączniku nr 5 do ustawy. Tak więc w pojęciu odzysk zawarto działania określane dotychczas jako przemysłowe i nieprzemysłowe wykorzystanie odpadów. Dawne nieprzemysłowe wykorzystanie odpadów to działania mieszczące się w załączniku nr 5 do ustawy w punkcie R10 rozprowadzanie na powierzchni ziemi, w celu nawożenia lub ulepszania gleby lub rekultywacji gleby i ziemi, natomiast przemysłowe wykorzystanie odpadów to działania mieszczące się w punkcie R14 inne działania prowadzące do wykorzystania odpadów w całości lub części lub do odzyskania z odpadów substancji lub materiałów, łącznie z ich wykorzystaniem, nie wymienione w punktach od R1 do R13. W ustawie o odpadach określono szereg obowiązków dla posiadaczy odpadów. Z punktu widzenia wykorzystywania odpadów w podziemnych technologiach górniczych istotny jest zapis art. 26 ustawy, który stanowi, że posiadacz odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, obowiązany jest do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie wytwórcy odpadów, który sam prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, jeżeli posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, a we wniosku uwzględnione zostały odpowiednie wymagania. Oprócz uzyskania wymaganych przepisami ustawy o odpadach zezwoleń, w przypadku stosowania odpadów w podziemnych technologiach górniczych konieczne jest spełnienie dodatkowych rygorów technicznych, w celu zachowania bezpieczeństwa pracy i ochrony środowiska przy prowadzeniu ruchu zakładu górniczego. Dlatego też wszelkie formy odzysku a w tym wykorzystania jakichkolwiek odpadów w podziemnych technologiach zakładów górniczych w ramach ruchu zakładu górniczego wymagają ujęcia w planie ruchu (w dodatku do planu ruchu) i zatwierdzenia przez właściwego dyrektora okręgowego urzędu górniczego. 62

7 Przy sporządzaniu planu ruchu jako materiały pomocnicze można wykorzystać również Polskie Normy PN-93/G-11010, materiały do podsadzki hydraulicznej wymagania i badania oraz PN-G , materiały do podsadzki zestalanej i doszczelniania zrobów. 4. Prawne środki ochrony wód podziemnych i powierzchniowych przed wpływem działalności górniczej Podstawowe zasady ochrony wód, takie jak: zapewnienie ich jak najlepszej jakości, utrzymywanie ilości wody na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej, a także ochrona wód podziemnych i obszarów ich zasilania, zostały określone w Prawie ochrony środowiska. Natomiast w ustawie z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne [11] uregulowano gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Prawo wodne wprowadza następujące instrumenty zarządzania zasobami wodnymi: plany gospodarki wodnej, pozwolenia wodnoprawne, opłaty i należności w gospodarce wodnej, kataster wodny, kontrola gospodarowania wodami. Przepisy Prawa wodnego dotyczące ścieków stosuje się odpowiednio do: wód podgrzanych, wód promieniotwórczych, wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych, wykorzystanych solanek, wód leczniczych lub termalnych, odcieków ze składowisk odpadów. Ustawa wyróżnia trzy rodzaje korzystania z wód: powszechne, zwykłe, szczególne. Pozwolenie wodnoprawne jest wymagane m.in. na: szczególne korzystanie z wód, długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej, gromadzenie ścieków oraz odpadów w obrębie obszarów górniczych utworzonych dla wód leczniczych, odwodnienie zakładów górniczych. Z ustawy wynika obowiązek zakładów polegający na prowadzeniu pomiarów ilości i jakości pobranych wód, a w przypadku poboru wody w ilości większej niż 100 m 3 na dobę prowadzeniu systematycznego pomiaru ilości. Zakład wprowadzający ścieki do wód lub do ziemi może być również zobowiązany do prowadzenia pomiarów jakości wód powierzchniowych powyżej i poniżej miejsca zrzutu ścieków, a także jakości wód podziemnych. Natomiast obowiązki w zakresie pomiarów ilości i jakości ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi określają przepisy Prawa ochrony środowiska. Niektóre zagadnienia z zakresu gospodarowania wodami zostały wyłączone z przepisów Prawa wodnego, a uregulowane w Prawie geologicznym i górniczym. Tak więc przepisów Prawa wodnego nie stosuje się do: poszukiwania i rozpoznawania wód podziemnych, solanek, wód leczniczych i termalnych, wprowadzania do górotworu wód pochodzących z odwodnienia zakładów górniczych oraz wykorzystanych solanek, wód leczniczych i termalnych. 63

8 J. DULEWSKI, Z. KULCZYCKI Nowelizacja przepisów prawnych z zakresu ochrony... Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne wprowadziła zmiany w pgg w art. 6, 20, 25 i 54, umożliwiające objęcie przepisami tego prawa ww. zagadnień. W związku ze zmianami, do pgg wprowadzona została definicja wtłaczania wód do górotworu jest to wprowadzanie wód z odwodnień zakładów górniczych oraz wykorzystanych solanek, wód leczniczych oraz termalnych polegające na ich wtłaczaniu otworami wiertniczymi do formacji geologicznych, izolowanych od użytkowych poziomów wodonośnych lub w uzasadnionych przypadkach również do użytkowych poziomów wodonośnych. Ponadto w art. 20 ust. 2a pgg wprowadzono wymóg dołączania do wniosku o koncesję na wydobywanie kopalin, jeżeli w związku z wydobywaniem kopaliny ze złoża przewiduje się wtłaczanie do górotworu wód pochodzących z odwodnienia zakładu górniczego lub wykorzystanych solanek, wód leczniczych oraz termalnych dokumentacji hydrogeologicznej określającej warunki wtłaczania. Zapis art. 25 ust. 1a pgg wprowadza obowiązek określenia w koncesji na wydobywanie kopalin w przypadku, o którym mowa w art. 20 ust. 2a, warunków wtłaczania wód do górotworu. Uzupełniona została również delegacja dla ministra właściwego do spraw środowiska, który przy określaniu szczegółowych wymagań jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złoża powinien kierować się wymaganiami w zakresie ochrony środowiska, w tym dotyczącymi wtłaczania wód do górotworu. 5. Podsumowanie W wyniku nowelizacji ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz wprowadzenia nowych ustaw z zakresu ochrony środowiska, zmianie uległy obowiązki przedsiębiorców górniczych. Podsumowując można stwierdzić, że: zasady rekultywacji terenów zdewastowanych i zdegradowanych w wyniku działalności górniczej regulują przepisy ustaw: Prawo ochrony środowiska oraz o ochronie gruntów rolnych i leśnych, wprowadzenie do art. 109 Prawa geologicznego i górniczego zapisu stanowiącego, że organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych również w zakresie rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej, spowodowało zwiększenie spektrum zadań urzędów górniczych, generalnie zasady gospodarowania odpadami reguluje ustawa o odpadach, za wyjątkiem zagadnienia składowania odpadów w górotworze, w tym w podziemnych wyrobiskach górniczych, która to działalność objęta jest przepisami Prawa geologicznego i górniczego, od procesów składowania odpadów w górotworze, w tym w wyrobiskach górniczych należy odróżnić formy odzysku odpadów polegające na ich wykorzystaniu w technologiach górniczych, które podlegają przepisom ustawy o odpadach oraz ustawy Prawo geologiczne i górnicze, podstawowe zasady ochrony wód reguluje Prawo ochrony środowiska natomiast szczegółowe warunki ochrony i gospodarowania wodami określa Prawo wodne, znowelizowane przepisy prawa geologicznego i górniczego definiują pojęcie wtłaczania wód do górotworu oraz określają ramy prawne prowadzenia tego typu działalności. 64

9 Literatura [1] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78 poz. 483). [2] Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 27, poz. 96 z późn. zm.). [3] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać projekty zagospodarowania złóż (Dz. U. Nr 157 poz. 1866). [4] Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16 poz.78 z późn. zm.). [5] Radecki W. 1998: Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z komentarzem, Towarzystwo Naukowe Prawa Ochrony Środowiska, Wrocław. [6] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 z późn. zm.). [7] Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628). [8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112 poz. 1206). [9] Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. Prawo atomowe (Dz. U. Nr 3 poz. 18 z późn. zm.). [10] Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogorszyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji. (Dz. U. Nr 93 poz. 589). [11] Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. Nr 115 poz. 1229). An amendment to the legal regulations concerning environmental protection during mining activity An influence of mining activity on the environment is mostly manifested by: (1) the land occupation and its further restoration; (2) the presence of loads of mining wastes and the need for they utilization; (3) the changes in water conditions within rock reservoirs as well as on the surface. So, there are described in the paper the most important amendments to legal regulations and statutes, determining activity of mines and mining authorities in the fields of the land protection, wastes management as well as protection of both underground and superficial waters. Przekazano: 13 marca