Nowoczesne metody neurorehabilitacji osób z ASD szanse i zagrożenia

Transkrypt

1 Nowoczesne metody neurorehabilitacji osób z ASD szanse i zagrożenia mgr Magdalena Krzyżak, Miejski Zespół Poradni Psychologiczno Pedagogicznych w Kielcach

2 Nowoczesność, neurorehabiltacja, interfejs człowiek komputer neuronauk co nam przynosi? Rozkwit Neuronauka to dziedzina badań mózgu, która ma na celu integrację i syntezę wiedzy pochodzącej z wielu różnych obszarów badawczych w jedną całość. Poczynając od badań morfologii i struktury mózgu, poprzez jego rozwój i pełnione funkcje, biochemię, fizjologię, psychologię mózgu, genetykę czy wreszcie dziedziny związane z informatyką czy filozofią i etyką. Prof. Ryszard Przewłocki, 2007

3 wyjaśnienie wielu wątpliwości towarzyszących specjalistom wyjaśnienie związku oddziaływań terapeutycznych na pracę mózgu NEUROTERAPIA potwierdzanie /podważanie słuszności przekonań, na których bazowała dotychczasowa wiedza teoria i praktyka w leczeniu zaburzeń psychicznych, neurologicznych poszukiwanie odpowiedzi dotyczących wpływu oddziaływań zarówno farmakologicznych jak i terapeutycznych na pacjenta nowe wyniki badań nowe metody leczenia metody wykorzystujące związek komputer mózg - neuroterapia, która reguluje zapis EEG przynosząc poprawę funkcjonowania mózgu *Ograniczenia wiedza o mózgu jest uzależniona od metod badawczych jakimi dysponujemy

4 Skąd wiemy to, co wiemy? Technologia w służbie nauki Urządzenia skaningowe otwierają przed nami sferę myślenia na podobieństwo pierwszych oceanicznych okrętów, które pozwoliły ujrzeć świat w jego globalnej perspektywie Rita Carter (1999) Techniki strukturalnego neuroobrazowania TK, MRI, fmri, PET Techniki funkcjonalnego neuroobrazowania wykrywanie zmian aktywności bioelektrycznej, metabolizmu, przepływu krwi

5 Skąd wiemy to, co wiemy? Technologia w służbie nauki Diagnostyka funkcjonalna: ERPs potencjał związany ze zdarzeniem bezspośrednia reakcja neurofizjologiczna mózgu QEEG ilościowa elektroencefalografia badanie diagnostyczne, rejestrujące i opisujące czynność bioelektryczną mózgu. Dokładniej analizuje zapis EEG, dostarcza więcej informacji o stanie umysłu. Na podstawie: Townsend i wsp. 2001, w: Neuropsychologia medyczna, red. Armstrong Carol L., Morrow L., 2010

6 Dokładne odróżnienie i zdefiniowanie najmniejszych zakłóceń w pracy mózgu Wychwycenie zmian w aktywności mózgu tysiąc razy szybciej niż większość stosowanych metod neuroobrazowania Umożliwia opracowanie protokołów treningowych na potrzeby neuroterapii (neurofeedback) Umożliwia monitorowanie i kontrolę efektywności neuroterapii, jak również farmakoterapii

7 Co neuronauka mówi o ASD podstawy do opracowywania konkretnie ukierunkowanych interwencji terapeutycznych powiększenie układu limbicznego u małych dzieci większe ciało migdałowate przerost półkul mózgowych, zwłaszcza płatów czołowych i skroniowych proces patologiczny- wielkość mózgu normalna lub nieco mniejsza przy urodzeniu, nadmiernie wzrasta w ciągu pierwszych pięciu lat, przedwczesne zahamowanie przyrostu Nieprawidłowy przebieg wzrostu mózgu= patologiczne tworzenie się połączeń nerwowych w okresach krytycznych dla rozwoju= zmniejszenie ilości długodystansowych połączeń nerwowych w istocie białej Nadmiar dróg nerwowych o krótkim zasięgu i zmniejszenie liczby połączeń długodystansowych Niezdolność do integracji przetwarzania informacji z różnych układów mózgowia predykator wielu nieprawidłowości neuropsychologicznych (Armstrong, Morrow, 2010)

8 Co neuronauka mówi o ASD podstawy do opracowywania konkretnie ukierunkowanych interwencji terapeutycznych Modele wyjaśniające funkcjonowanie neuropsychologiczne osób z ASD: Nieprawidłowości w zakresie teorii umysłu (ToM) upośledzenie rozumienia własnego stanu umysłu oraz stanu umysłu innej osoby trudności w zakresie mentalizacji, dokonywania umysłowej atrybucji Dysfunkcje wykonawcze: Zaburzenia planowania, trudności w zmianie nastawienia, perseweracje, zaburzenia pamięci operacyjnej, trudności w kontroli i hamowaniu działania nie są specyficzne dla ASD Słaba spójność centralna (Weak Central Coherence) koncentrowanie się na szczegółach kosztem kontekstu - Badania pokazują niedobór połączeń asocjacyjnych, długodystansowych istoty białej, co zaburza zintegrowane przetwarzanie informacji między różnymi systemami mózgu Nowsze modele Brock J. hipoteza deficytu wiązania czasowego wiele cech autyzmu może być wyjaśniana przez niewydolność integracji w czasie, czyli łączenia informacji z różnych okolic korowych

9 Mocne strony funkcjonowania osób z ASD: Dominacja zmysłu wzroku nad innymi zmysłami Znacznie lepsze wykonywanie zadań wymagających analizy wzrokowo - przestrzennej Mój mózg podobny jest do wyszukiwarki internetowej, która poszukuje obrazów Temple Grandin, 2009 Na podstawie: Dakin i Firth, 2005, w: Neuropsychologia medyczna red. Armstrong Carol C., Morrow L., 2010

10 Neuronauka neurorehabillitacja Komputery są logiczne, przewidywalne i nie mają tendencji do zmiany nastrojów Tony Attwood, 2007

11 Nowoczesne modele interwencji wspomaganych komputerowo dla osób z ASD ukierunkowane są na: Rehabilitację w zakresie przetwarzania umysłu wyrazu twarzy, rozumienia emocji i teorii Rehabilitację umiejętności społecznych Rehabillitację funkcji wykonawczych - szczególnie uwagi wzrokowej (problemy z kierowaniem uwagi zidentyfikowano jako potencjalne markery we wczesnej diagnozie) i przestrzennej

12 Od szczegółu do ogółu Aktualne badania dotyczące funkcjonowania społeczno emocjonalnego osób z ASD koncentrują się na analizie spojrzenia i spostrzegania twarzy Dlaczego? U osób z ASD występuje nietypowy wzorzec ludzkie: skupiania wzroku podczas patrzenia na twarze -dzieci typowo rozwijające się i dorośli prawidłowo funkcjonujący fiksują wzrok na oczach dłużej niż na innych częściach twarzy, u osób z ASD nie obserwuje się tej tendencji -osoby z ASD zwracają uwagę na inne części twarzy, co nie jest równoznaczne z unikaniem kontaktu wzrokowego badania Spezio i wsp. pokazały, że osoby z ASD mniej więcej tyle samo czasu poświęcały na przyglądanie się częściom twarzy, podczas gdy osoby z grupy kontrolnej znacznie dłużej fiksowały wzrok na oczach Powyżej opisane deficyty są zazwyczaj łączone z trudnościami z rozumieniem i rozpoznawaniem emocji, ale są również zgodne ze szczególnym wzorcem przetwarzania informacji - teorią słabej centralnej koherencji Ryc. na podstawie: Spezio i wsp. 2007, w: Neuropsychologia medyczna red. Armstrong Carol C., Morrow L., 2010

13 Aplikacje wspomagające rehabilitację w zakresie przetwarz twarzy program Let s Face It (LFI!): dla osób z deficytami w zakresie przetwarzania twarzy ( pomijanie oczu), zaburzonego rozpoznawania tożsamości, trudności w holistycznym postrzeganiu twarzy Oddziaływania obejmują: Trenowanie umiejętności korzystania z twarzy jako źródła informacji Rozpoznawanie ekspresji twarzy/tożsamości Umiejętności rozpoznawania wyrazu twarzy w kontekście społecznym

14 Aplikacje wspomagające rehabilitację w zakresie przetwarzania twarzy: MindReading: The Interactive Guide to Emotions: biblioteka 400 emocji, prezentowanych w postaci zdjęć lub segment treningowy quizy uczące dopasowania wyrazu twarzy, zabarwienia głosu do emocji interaktywne gry, angażujące takie aktywności jak odgadywanie i dopasowywanie emocji Wyniki badań : poprawa w zakresie rozpoznawania złożonych stanów emocjonalnych na podstawie wyrazu twarzy, zabarwienia głosu pewien poziom generalizacji nabytych umiejętności

15 Rehabilitacja umiejętności społecznych: Odpowiedź na najczęściej spotykany problem u osób z ASD czyli : utrzymywanie nieadekwatnego kontaktu wzrokowego nieprawidłowe reagowanie i odnoszenie się do potrzeb innych nieadekwatne podążanie za współuczestnikiem interakcji społecznej Metody używane w uczeniu umiejętności społecznych: Rzeczywistość wirtualna wykorzystywanie awatara, czyli komputerowej reprezentacji własnej osoby w celu wchodzenia w interakcje w symulowanych warunkach Modelowanie przy użyciu wideo pokazywanie dziecku odpowiedniego sposobu zachowania zanim popełni błąd Cognitomaniac - autyzm proste gry związane ze znajomością przedmiotów i dźwięków w domu oraz tekstów z kultury popularnej. Wszystkie gry zaczynają się od najprostszego poziomu. The Visual World - użytkownicy przenoszeni są do świata wirtualnego na tzw. wyspy każda wyspa to osobno zaprojektowana sytuacja społeczna, która może wydarzyć się w życiu

16 Rehabilitacja funkcji wykonawczych Neurofeedback technika samoregulacji za pomocą sprzężenia zwrotnego dostarczanego przez zapis EEG. Parametry EEG zapisywane są z czaszki danej osoby, prezentowane są drogą wzrokową, słuchową lub dotykową, a zadaniem osoby jest dokonanie zmian tych parametrów na pożądane, co prowadzi do bardziej efektywnego funkcjonowania mózgu (Pąchalska, Kaczmarek, Kropotov 2014) Autilius oprogramowanie służące ćwiczeniu: podążania za kierunkiem wzroku, podążania za kierunkiem głowy, podążania za gestem wskazywania, inicjowania wspólnej uwagi

17 Szanse i zagrożenia Korzyści płynące ze stosowania nowoczesnych interwencji wspomaganych komputerowo w ASD: - budowanie jasnej, przejrzystej struktury, - jasne formułowanie oczekiwań - stosowanie przewidywalnych schematów działania - zwiększenie atrakcyjności oddziaływań terapeutycznych - ograniczenie ilości dystraktorów - wykorzystanie dominujące u osób z ASD modalności wzrokowej - spowolnienie dostarczania informacji zgodnie z teorią niewydolności integracji w czasie, płynących z różnych ośrodków korowych - kontrola wpływu trudności takich jak np. nadselektywność bodźców (reakcja na ograniczoną ilość istotnych informacji w sytuacji uczenia się) - możliwość dostarczania natychmiastowych wzmocnień, wycofywania ich wraz z postępami oraz gromadzenie danych dotyczących reakcji trenowanych osób (Srebnicki, Bryńska 2016)

18 Ograniczenia Nasilenie problemów charakterystycznych dla ASD np. narastanie izolacji społecznej Potencjalne wzmocnienie zachowań stereotypowych Problem ograniczonej generalizacji nowych umiejętności na inne środowiska Stosowanie nowoczesnych technologii neurorehabilitacji jako jedynych form terapii osób z ASD

19 Dziękujemy za uwagę