NR 5/2011 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY. Instytucje Otoczenia biznesu

Transkrypt

1 NR 5/2011 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY Instytucje Otoczenia biznesu Wycena technologii Know-how

2 PARTNEREM PROJEKTU JEST: PATRONAT HONOROWY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: PATRONAT MEDIALNY NAD PROJEKTEM SPRAWUJĄ: Wydawca: Fundacja ProRegio ul. 23 Lutego 7, Poznań tel , tel./fax Redakcja: Projekt graficzny: Anna Tomtas-Anders Wojciech Janicki

3 W NUMERZE NR 5/2011 EGZEMPLARZ BEZPŁATNY INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU WYCENA TECHNOLOGII KNOW-HOW FOT. EWA BIELAŃCZYK/SŁAWOMIR OBST 4 Infrastruktura nowoczesnej gospodarki wywiad z dr Bereniką Marciniec, Zastępcą Dyrektora Departamentu Infrastruktury Nowoczesnej Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Drodzy Czytelnicy Wydanie kolejnego numeru biuletynu spin off zbiega się z początkiem nowego roku akademickiego, niosącego za sobą nowe wyzwania dla przedsiębiorczych przedstawicieli środowiska naukowego. Tematem przewodnim siódmego numeru są instytucje wspierające przedsiębiorczość. Wiele z nich nastawia się na wsparcie młodych spin off, dlatego z perspektywy akademickiego przedsiębiorcy ich pomoc może okazać się nieoceniona. O tym, jak w naszym kraju rozwijają się instytucje wsparcia biznesu, mogą Państwo przeczytać w wywiadzie z dr Bereniką Marciniec, Zastępcą Dyrektora Departamentu Infrastruktury Nowoczesnej Gospodarki w PARP. Z perspektywy regionalnej ich aktywność w sferze design pokazuje Fundacja Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości, partner naszej inicjatywy. W numerze znajdą Państwo również artykuły na temat prężnie funkcjonujących preinkubatorów: Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości oraz Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu. Polecam także artykuły na temat wyceny technologii, tajemnicy handlowej oraz wymiany kadr pomiędzy sektorem nauki i biznesu. Zachęcam do wypełniania ankiety umieszczonej na stronie internetowej Fundacji, która umożliwia nam dopasowywanie tematyki biuletynu do Państwa potrzeb i oczekiwań. Zapraszam do lektury 6 Przedsiębiorczość z PAIP o wsparciu jakie młodym przedsiębiorcom zapewnia Poznański Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości. 7 Łatwo i bez ryzyka czyli jak założyć własną firmę w Akademickim Inkubatorze Przedsiębiorczości. 8 Design w Inkubatorze jak inkubator przedsiębiorczości może promować wzornictwo przemysłowe. 10 Wycena własności intelektualnej wybrane zagadnienia dotyczące wyceny dóbr niematerialnych. 12 Tajemnica handlowa know-how jako tani sposób ochrony własności intelektualnej dla młodego spin off. 14 Praktyka czyni mistrza wymiana kadr pomiędzy sektorem nauki i biznesu. 15 FLESZ ważne wydarzenia z regionu. Jakub Anders Dyrektor Finansowy Fundacji ProRegio SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011 3

4 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA Infrastruktura nowoczesnej gospodarki Dr Berenika Marciniec Zastępca Dyrektora Departamentu Infrastruktury Nowoczesnej Gospodarki, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości FOT. Archiwum B. Marciniec Co Pani zdaniem można i należy zaliczyć do infrastruktury nowoczesnej gospodarki w Polsce? Pojęcie infrastruktury nowoczesnej gospodarki może być bardzo szeroko rozumiane. Zgodnie z rozumieniem PARP kryje się pod nim głównie infrastruktura naukowo-badawcza i laboratoryjna o wysokim stopniu specjalizacji. Może być ona zlokalizowana w jednostkach naukowych, instytucjach otoczenia biznesu, takich jak parki naukowo-technologiczne i inkubatory technologiczne czy w przedsiębiorstwach o profilu badawczym. Każda zresztą infrastruktura proinnowacyjna, czyli przyczyniająca się pośrednio lub bezpośrednio do zwiększenia innowacyjności i konkurencyjności polskiej gospodarki, powinna zawierać się w tej definicji. W naszym kraju powstała i ciągle powstaje duża liczba parków technologicznych. Jakie wsparcie mogą w nich uzyskać przedstawiciele środowiska naukowego planujący założenie firmy? Czy wsparcie to jest wystarczające w porównaniu do ich potrzeb? Wydaje się, że boom na tworzenie parków naukowo-technologicznych w Polsce mamy już za sobą. Rzeczywiście, w ciągu ostatnich 10 lat Polacy dowiedzieli się co kryje hasło park naukowo-technologiczny i że niewiele ma to wspólnego z tradycyjnym parkiem. To dobrze. Gdy ponad 10 lat temu próbowaliśmy przekonać polskich przedsiębiorców do korzystania z usług tego typu instytucji otoczenia biznesu, spotykaliśmy się z dużą nieufnością i dystansem. Teraz można zauważyć zmianę w postrzeganiu parków, która owocuje rozwojem nowych firm i nowych technologii. Parki naukowo-technologiczne są ogniwem niezwykle potrzebnym w każdej gospodarce. Najwięcej parków powstało w latach , kiedy pojawiły się pierwsze środki publiczne na ich tworzenie i rozwój. Wówczas głównie budowaliśmy od podstaw nowe obiekty, w regionach gdzie było na to zapotrzebowanie. Dzięki temu praktycznie każdy region w Polsce zyskał przynajmniej jeden park technologiczny, naukowo- -technologiczny lub przemysłowy, a w regionach bardziej uprzemysłowionych powstało ich więcej. W ten sposób zbudowaliśmy prawdziwą bazę pod rozwój tych instytucji z prawdziwego zdarzenia w przyszłości. W obecnej perspektywie finansowej stawiamy zdecydowanie bardziej na jakość, aby wzbogacić tę bazę i wspierać te parki, które mają szansę sprawnie funkcjonować w przyszłości, nie tylko dzięki finansowaniu ze środków publicznych, ale przede wszystkim utrzymując się ze specjalistycznych usług świadczonych małym i średnim firmom. Potrzeby tych firm każdy z parków analizuje we własnym zakresie i rozsądnie dostosowuje podaż do popytu. W ten sposób uzbrajamy dużą część wiodących parków w Polsce w wyposażenie specjalistyczne i zwiększamy ich powierzchnię użytkową w celu stworzenia bardziej kompleksowej oferty. Tak więc wachlarz usług zaczyna być imponujący: począwszy od podstawowych usług parkowych czy inkubatorowych i wynajmu powierzchni biurowej czy laboratoryjnej, poprzez świadczenie usług biznesowych i około biznesowych (inkubator, doradztwo finansowe, prawne czy technologiczne, szkolenia, konsulting, mentoring, kojarzenie firm, itp.), aż do zaawansowanej oferty dostępu do unikalnej, specjalistycznej aparatury badawczej czy pomiarowej. Oferta parków jest obecnie bardzo bogata. Jej odbiorcami są zarówno małe i średnie przedsiębiorstwa jak i osoby, które dopiero myślą o założeniu firmy, a wysoko wyspecjalizowane ośrodki zaczynają świadczyć usługi porównywalne do tych świadczonych chociażby, przez zachodnie parki technologiczne. Jakich form wsparcia od instytucji wspierających biznes najbardziej oczekują młodzi przedsiębiorcy? Czy 4 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

5 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA instytucje funkcjonujące w naszym kraju odpowiadają na to zapotrzebowanie? Młodzi przedsiębiorcy są bardzo zainteresowani szeroką gamą usług jakie oferują instytucje otoczenia biznesu, w tym parki naukowo-technologiczne i przede wszystkim inkubatory technologiczne. Należy podkreślić, iż większość polskich parków posiada inkubatory technologiczne dla nowo tworzonych firm, jako absolutnie podstawową usługę dla wsparcia firm typu start-up czy spin-off. Oferta instytucji wsparcia z roku na rok staje się bogatsza, bardziej atrakcyjna i w coraz większym stopniu dopasowana do potrzeb nowoczesnych przedsiębiorstw i wymogów przedsiębiorczego rynku. To ogromny postęp świadczący zarówno o lepszej komunikacji z odbiorcami usług, jak i kalkulacji kosztów oraz korzyści. Bardziej specjalistyczna oferta parków, nowoczesne laboratoria, usługi o wartości dodanej czy szeroko pojęta obsługa parkowo-inkubatorowa, teraz także na skalę międzynarodową, jest coraz atrakcyjniejszą ofertą biznesową dla młodych firm, które dzięki niej mogą łatwiej, sprawniej czy nowocześniej prowadzić swoją działalność. A im efektywnej działają firmy, korzystające z oferty parków naukowo-technologicznych, tym efektywniej działają same parki. Zresztą ta zależność jest obustronna bo im lepiej dostosowana do potrzeb firm jest oferta parku, tym większa szansa na sprawny rozwój tychże firm. Jak na tym tle wypada województwo wielkopolskie? Wielkopolska to od lat region o wysokiej aktywności przedsiębiorczej. Być może jest to także powód, dlaczego akurat w Poznaniu powstał pierwszy w Polsce park naukowo-technologiczny. Jednak to, że Wielkopolanie są być może bardziej przedsiębiorczy od pozostałych mieszkańców kraju nie znaczy, że poradzą sobie świetnie sami, bez instytucji otoczenia biznesu. Wprost przeciwnie im większe zainteresowanie ofertą instytucji wsparcia, w tym parków naukowo-technologicznych, tym większa sprawność w rozwoju tych instytucji i czytaniu potrzeb przedsiębiorczej społeczności. I właśnie taką szeroką ofertę instytucji otoczenia biznesu odnajdujemy w Wielkopolsce. Z powodzeniem funkcjonują tu lub dopiero powstają parki naukowo-technologiczne, przemysłowe czy biznesowe, klastry, inkubatory, centra transferu technologii, fundacje, stowarzyszenia i inne profilowane organizacje, których celem nadrzędnym jest szerokie wsparcie oferowane przedsiębiorcom. A działalność i współpraca instytucji otoczenia biznesu z przedsiębiorcami z powodzeniem buduje wartość całego regionu i tworzy jego potencjał. Czy nasze instytucje otoczenia biznesu mogą konkurować z tymi funkcjonującymi w Europie i na świecie? Czego i od kogo powinniśmy się uczyć, aby wspierać konkurencyjność polskiej gospodarki? Osobiście uważam, że polskie parki naukowo-technologiczne w obecnej formie rozwoju zupełnie nie mają się czego wstydzić przed swoimi europejskimi czy światowymi odpowiednikami. Obserwuję aktywnie rozwój parków w Polsce od ponad 12 lat, w czasie których były lata kompletnego raczkowania, zaraz potem boomu w tworzeniu tych instytucji, a okres trwający dosłownie od kilku lat nazwałabym dojrzewaniem parków. Duża część funkcjonujących obecnie instytucji otoczenia biznesu wszystkie te etapy dobrze wykorzystała i wyciągnęła prawidłowe wnioski, co nie oznacza oczywiście, że nie ma obszarów słabych czy niewymagających doszlifowania. Poza parkami, które obecnie są w fazie tworzenia, także wśród parków już sprawnie funkcjonujących, zdarzają się poważne braki. Za najbardziej krytyczne uznałabym: słabą współpracę międzynarodową (w tym także słabą znajomość języków obcych, która jest wciąż zauważalnym mankamentem), brak umiejętności skutecznej promocji parków oraz nieefektywne zarządzanie (w tym brak wysoko wykwalifikowanych kadr zarządzających parkami, znających specyfikę działalności z pogranicza nauki i biznesu). Takie cechy i umiejętności zdecydowanie powinniśmy w polskich parkach rozwijać i wspierać, także poprzez podglądanie naszych zagranicznych odpowiedników. Czy środki unijne mają duży wkład w tworzenie i funkcjonowanie instytucji, takich jak parki technologiczne czy inkubatory przedsiębiorczości? Wkład środków unijnych w rozwój instytucji otoczenia biznesu jest bardzo znaczący. I nie chodzi tutaj tylko o tworzenie infrastruktury parków czy inkubatorów oraz ich specjalistycznego wyposażenia, ale wsparcie w budowaniu kompetencji czy powiązań kooperacyjnych dla takich instytucji. Myślę, że wsparcie miękkich działań dla parkowo-inkubatorowej społeczności będzie miało kluczowe znaczenie w przyszłości i wiele z obecnych działań powinno znaleźć swoje odzwierciedlenie przynajmniej w podobnych, jak nie rozszerzonych działaniach przyszłych programów operacyjnych, w kolejnej perspektywie finansowej. W końcu sprawnie funkcjonujące podwaliny, w postaci niezbędnej infrastruktury parkowej, zostały już stworzone przy użyciu środków unijnych poprzedniej i obecnej perspektywy finansowej. Teraz czas najwyższy zainwestować w jakość tych murów, co zresztą zostało zapoczątkowane już w obecnych programach (działanie 5.3. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka). Jaki kierunek dalszego rozwoju instytucji wsparcia biznesu w naszym kraju przewiduje Pani w nadchodzących latach? Jesteśmy krajem o wysokich aspiracjach gospodarczych, co bezpośrednio przekłada się na aktywność zarówno samych instytucji otoczenia biznesu, jak i firm korzystających z ich wsparcia. Parki naukowo-technologiczne są i mogą być szczególnie blisko dużych przemian gospodarczych, zgodnie z myślą przewodnią gospodarki opartej na wiedzy. Rola parków jest niezwykle ważna w procesach wspierania innowacyjności i konkurencyjności polskich przedsiębiorstw, co przekłada się na aktywność całej gospodarki. A ciągły wzrost PKB zobowiązuje i niejako wymusza sprawne działanie instytucji otoczenia biznesu. Jednak rozwój parków naukowo- -technologicznych będzie w przyszłości uzależniony, w dużo większym stopniu niż obecnie, ich pozycją i rolą jaką zbudują w regionach. Znaczenie regionów bowiem także będzie rosnąć, również w kontekście pozycji międzynarodowej. Stąd bardzo istotne jest wzmacnianie kompetencji parków naukowo-technologicznych do poziomu europejskich i światowych instytucji wsparcia, w pełnym tego słowa znaczeniu i dostosowanie ich oferty zarówno do zmieniających się warunków rynkowych, jak i potrzeb przedsiębiorstw, które także staną się bardziej europejskie czy światowe, również w swoich wymaganiach. Rozmawiała Anna Tomtas-Anders SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011 5

6 DOBRE PRAKTYKI Przedsiębiorczość z PAIP Kamil Skorupiński Poznański Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Preinkubuj swój pomysł Preinkubator akademicki PP powstał w ramach współpracy konsorcjum Poznańskiego Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości oraz Politechniki Poznańskiej. Projekt skierowany jest do osób mających pomysł na biznes i chcących przetestować go w bezpiecznych warunkach, tzn. bez konieczności rejestracji firmy, płacenia ZUS-u, podatków czy załatwiania spraw urzędowych. Preinkubowany skupia się na rozwijaniu własnego biznesu, pozyskiwaniu klientów, a wszystkimi sprawami formalnymi zajmuje się Preinkubator. Co musi zrobić pomysłodawca żeby zostać preinkubowanym? Wystarczy wejść na stronę wypełnić formularz aplikacyjny i czekać na odpowiedź ze strony Konsorcjum. Pomysł jest w tym czasie rozpatrywany przez specjalistów z obszaru przedsiębiorczości. W przypadku jego pozytywnej weryfikacji dochodzi do spotkania, podczas którego ustalane są szczegóły projektu i podpisywana umowa o preinkubację. W zamian za miesięczny abonament w wysokości 160 zł netto, preinkubowane firmy mogą m.in. liczyć na pomoc opiekuna projektu, który udzieli informacji z zakresu podstaw biznesplanu, badań rynku, marketingu i promocji, podstaw zarządzania. Preinkubowany otrzymuje również pomoc prawną oraz wsparcie w pozyskaniu inwestora dla swojego pomysłu biznesowego. Obecnie w Preinkubatorze działa 10 firm. Innowacyjnie w Inkubatorze W projekcie Inkubator Innowacji, skierowanego do osób z pomysłem na biznes i chęcią założenia własnej firmy, przewidziane zostało wsparcie finansowe oraz merytoryczne, w tym stworzenie biznesplanu, przeprowadzenie analiz rynkowych, studiów wykonalności oraz doradztwo ogólne i specjalistyczne. W najlepsze pomysły PAIP zainwestuje nawet do złotych, obejmując maksymalnie 49% udziałów w spółce celowej. Celem PAIP jest zaoferowanie pomysłodawcy finansowania na atrakcyjnych oraz uczciwych warunkach. Realizacja projektu odbywa się przy współpracy z najlepszymi ekspertami. Kilkuletnie doświadczenie i wiedza z zakresu wspierania przedsiębiorczości powinna zaprocentować dziesięcioma inwestycjami, na warunkach satysfakcjonujących wszystkie strony umowy inwestycyjnej. Pomysły biznesowe, które nie zostaną dofinansowane, uzyskają profity w formie analiz i doradztwa wartego kilkadziesiąt tysięcy złotych. Fundusz, który powstaje w wyniku realizacji projektu, jest odpowiedzią na oczekiwania oraz potrzeby osób rozwijających pomysł na biznes, szczególnie ten oparty na unikalnym know-how czy technologii. To właśnie przedsięwzięcia innowacyjne wymagają dużego wsparcia finansowego, o które bardzo trudno na wczesnym etapie rozwoju projektu, kiedy ryzyko niepowodzenia projektu jest największe. Inkubator innowacji wypełnia lukę inwestycyjną w przypadku pomysłów biznesowych zbyt ryzykownych dla anioła biznesu i na zbyt wczesnym etapie rozwoju dla funduszu venture capital. Inkubator może również stanowić alternatywę dla Działania 8.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, skierowanego do przedsiębiorców z nowymi pomysłami na elektroniczny biznes. Wejście kapitałowe PAIP z całą pewnością jest lepszą opcją na rozwój firmy i nie wiąże się z czasochłonnym procesem przygotowania wniosku o dofinansowanie i rozliczenia projektu. Stowarzyszenie Poznański Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości (PAIP) zostało powołane w 2004 roku. PAIP specjalizuje się w projektowaniu nowych metod transferu wiedzy naukowej do środowisk przedsiębiorczych, wspieraniu współpracy przedsiębiorców i inwestorów oraz promocji innowacji i przedsiębiorczości. Więcej informacji o ww. projektach oraz innych przedsięwzięciach realizowanych przez PAIP znajduje się na stronie 6 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

7 DOBRE PRAKTYKI Łatwo i bez ryzyka W Polsce nie brakuje młodych, zdolnych i ambitnych ludzi, mających innowacyjny pomysł na własny biznes, jednak prowadzenie firmy nie jest rzeczą łatwą. Akademickie Inkubatory Przedsiębiorczości to fundacja, która skomplikowane rzeczy, związane z prowadzeniem własnej firmy, zamienia w rzeczy łatwe i przyjemne. AIP posiadają status fundacji, co oznacza, że ich działaniu przyświeca konkretny cel w tym przypadku jest to krzewienie przedsiębiorczości, zmiana mentalności Polaków i pomoc w realizacji własnych pomysłów na biznes. W jaki sposób tego dokonują? Przede wszystkim AIP oferują młodym ludziom pakiet innowacyjnych usług, takich jak: obsługa księgowa, pisanie i weryfikacja umów, udzielanie porad prawnych oraz świadczenie usług o wysokim potencjale rynkowo-technologicznym. Firmy działające pod skrzydłami AIP mają zapewnioną promocję na zasadach PR. Koszty firmy obniża brak konieczności płacenia składek ZUS. Inną korzyścią dla osób, które chciałyby spróbować własnych sił w biznesie jest brak ryzyka związanego z potencjalnym fiaskiem. Jeżeli młody przedsiębiorca uzna, że prowadzenie własnej firmy nie jest tym czego naprawdę chce bądź pomysł się nie sprawdza, w każdej chwili, bez jakiejkolwiek opłaty, może zawiesić swoją działalność. Natomiast z drugiej strony, jeżeli firma będzie prosperować na tyle dobrze, że wsparcie AIP nie będzie już potrzebne, może w każdej chwili wyjść spod naszych skrzydeł i zacząć działać na wolnym rynku. Prowadzenie firmy za pośrednictwem AIP to zdecydowanie mniejsza odpowiedzialność niż w przypadku prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Pracownicy AIP pomagają w rozwiązywaniu różnego rodzaju problemów, jakie mogą się przytrafić oraz zawsze służą dobrą radą. Z naszych badań wynika, że 90 procent firm, które po 24-miesięcznym okresie preinkubacji wychodzi z Inkubatora, rejestruje własną działalność gospodarczą. Obecnie w Polsce, przy uczelniach, wyższych działają 34 oddziały AIP, a 1500 firm korzysta z ich usługi preinkubacji. Jednak AIP to nie tylko miejsce, które promuje swoich beneficjentów i pomaga im w prowadzeniu firmy, ale także organizator wielu szkoleń, konferencji czy spotkań biznesowych oraz organizacja zajmująca się szerokim promowaniem wiedzy o przedsiębiorczości. Dlatego, w ramach swoich inicjatyw, AIP stara się docierać do jak największej liczby młodych Polaków poprzez m.in. obecność na targach pracy czy organizację akcji promocyjnych na wyższych uczelniach. Jak założyć firmę w AIP? Wystarczy odwiedzić stronę www. inkubatory.pl lub i wypełnić kartę informacyjną beneficjenta. Można również porozmawiać z pracownikami w biurze. Jeśli pomysł jest dobry, wystarczy 15 minut i będzie można legalnie wejść w świat biznesu. Spójrz jakie to łatwe! Działalność gospodarcza Firma w AIP Założenie firmy 2-3 tygodnie 15 minut ZUS ok. 340 PLN brak Wynajęcie biura ok. 800 PLN w pakiecie Prowadzenie księgowości od 150 PLN w pakiecie Szkolenia ok PLN w pakiecie Porada prawna 1h 100 PLN w pakiecie Promocja firmy od 300 PLN w pakiecie SUMA 2790 PLN / m-c 250 PLN netto / m-c FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Marta Pastuszka Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011 7

8 DOBRE PRAKTYKI Design w Inkubatorze Piotr Sadowski Prezes Fundacji Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Dusza artysty i twardy biznes Design, czyli projektowanie i wzornictwo, w swym podstawowym znaczeniu,jest działalnością twórczą obejmującą zasięgiem produkty, usługi, grafikę, wnętrza czy architekturę. Zastosowanie nowego wzornictwa przez firmy pozwala w szczególności na stworzenie nowych propozycji wyrobów i przedmiotów, które są bardziej funkcjonalne, spełniają wszelkie normy bezpieczeństwa, ale przede wszystkim, które zauważy i kupi klient. Projektowanie zatem jest w swojej istocie zawsze kreatywne i innowacyjne, a że teoria ekonomii przyznaje innowacjom wiodącą rolę w kreowaniu wzrostu gospodarczego, design jest szczególną szansą dla rozwoju każdego regionu. Wszystkie te stwierdzenia wydają się być oczywiste, jednak w praktyce sprawy te wyglądają inaczej. Dlaczego? Ponieważ z jednej strony mamy wielu znakomitych projektantów i ich ciekawe pomysły, a z drugiej przedsiębiorców, którzy tych projektów nie kupują. Powody są różne, od zbyt wysokiej ceny poprzez niezrozumienie zasadności realizacji, po brak ekonomicznej opłacalności. Trudno oczekiwać jednak od projektantów, posiadających duszę artysty, wyczucia biznesu, akceptacji zmian w projekcie koniecznych do jego wdrożenia oraz obniżenia ceny za swoje artystyczne know-how. W efekcie mamy dwie, niezależnie od siebie działające grupy, które przegrywają w konkurencyjnej walce z największymi firmami i międzynarodowymi koncernami, posiadającymi kapitał na zatrudnienie najlepszych projektantów i finansowanie własnych badań oraz projektów wzorniczych. Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości podjął się zadania polegającego na namawianiu do współpracy przedsiębiorców z projektantami i projektantów z przedsiębiorcami. Chcemy promować design i namawiać młodych projektantów do biznesowego patrzenia na ich projekty. Jak to robimy? Wiedza o design W 2009 r. stworzyliśmy lokalną stronę na której zamieszczamy kompendium wiedzy, ciekawe wydarzenia i szereg linków do szczegółowych tematów w obszarze design. Ilość wejść przez ostatnie 2 lata, kształtująca się na poziomie 3382, świadczy o dużym zainteresowaniu tak specjalistycznym, lokalnym portalem. Promocja design Kolejnym krokiem było podjęcie działań w celu promocji lokalnych projektantów i przedstawieniu przedsiębiorcom potencjalnych korzyści płynących ze współpracy. W czerwcu 2010 r. zorganizowaliśmy dużą konferencję skierowaną do przedsiębiorców z różnych branż, projektantów, specjalistów z branży wzornictwa, innowacji i mediów z aglomeracji kalisko-ostrowskiej oraz regionu południowej Wielkopolski. Tematem przewodnim był wpływ design na zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw działających w różnych branżach. Zapraszając do udziału wybitnych ekspertów, odpowiadaliśmy na pytania dotyczące roli design w zwiększaniu konkurencyjności firmy, szybkim, innowacyjnym rozwoju oraz wpływie na jej sukces rynkowy. Spotkanie miało na celu poznanie dobrych praktyk w zakresie wykorzystania przez firmy wzornictwa przemysłowego oraz współpracy między projektantami i przedsiębiorcami. Konferencja stworzyła także możliwość nawiązania nowych kontaktów biznesowych i marketingowych pomiędzy osobami działającymi w sektorze design oraz biznesu, co przyczyni się do utworzenia interdyscyplinarnej przestrzeni wymiany wiedzy i doświadczeń. Young Designers W kaliskim inkubatorze przeznaczyliśmy miejsce na stałą wystawę prac Young Designers, prezentującą prace projektantów designerów z kraju i zagranicy, współpracujących z firmami różnych branż. 8 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

9 DOBRE PRAKTYKI Współpraca instytucjonalna W 2009 roku nawiązaliśmy współpracę z kaliskim Wydziałem Artystyczno- -Pedagogicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (UAM). Zaproponowaliśmy władzom uczelni wsparcie lokalowe i organizacyjne dla studentów zainteresowanych utworzeniem firmy, zajmującej się wzornictwem przemysłowym i design. 9 września 2009 r. zawarliśmy umowę pomiędzy Rektorem UAM, Prezydentem Miasta Kalisza oraz Fundacją Kaliski Inkubator Przedsiębiorczości (KIP) dotyczącą podejmowania działań mających na celu promowanie design w Kaliszu. W 2010 roku zawarliśmy również umowę współpracy z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego ( co pomogło nam zrealizować w Kaliszu nieodpłatne, specjalistyczne warsztaty w ramach projektu Zaprojektuj Swój Zysk. Projekt ten dostarczył specjalistycznej wiedzy i praktycznych przykładów, dzięki którym przedsiębiorcy i projektanci mogli dowiedzieć się, jak skutecznie tworzyć innowacyjne wzorniczo produkty i zarządzać wprowadzaniem ich na rynek. Najlepsze przykłady Celem poznania dobrych wzorców w zakresie design, Fundacja KIP przeprowadziła dwie wizyty studyjne w prężnie działających ośrodkach design w kraju, Łodzi i Cieszynie. Wizyty te pozwoliły na pozyskanie specjalistycznej wiedzy oraz zapewniły możliwość wymiany doświadczeń w zakresie efektywnego wdrażania design. Uczestnicy spotkań potwierdzili, że zdobyli nowe doświadczenia w propagowaniu wzornictwa, jako narzędzia konkurencyjności, innowacji i podnoszenia zysków firm oraz ułatwiania dostępu firmom i osobom fizycznym do potencjału naukowo- -badawczego. W wizytach studyjnych wzięli udział przedstawiciele lokalnego sektora biznesu, pracownicy naukowi Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu oraz osoby działające na rzecz design w Kaliszu. Pierwszą wizytą studyjną był wyjazd do Łodzi na Łódź Design Festival , imprezę która uczy m.in. promowania wzorów użytkowych i współpracy z projektantami, szerzy wiedzę na temat design i jego fenomenu jako mostu łączącego sztukę z biznesem. Jednym z trzonów festiwalu była wystawa oraz wykłady prowadzone przez ekspertów: projektantów, producentów i kuratorów reprezentujących różne dziedziny, w tym grafikę, wzornictwo, architekturę i reklamę. Druga wizyta odbyła się w dniach 8-9 listopada 2010 r. Uczestnicy wybrali się do Śląskiego Zamku Sztuki i Przedsiębiorczości w Cieszynie, specjalistycznego centrum łączącego przedsiębiorczość i design. Śląski Zamek to miejsce, gdzie efektywnie wykorzystuje się potencjał regionu do pobudzania rozwoju gospodarczego i wzmacniania konkurencyjności przedsiębiorstw. Biblioteka Inkubatora Dzięki dofinansowaniu z budżetu Miasta Kalisza zorganizowaliśmy w Inkubatorze specjalistyczną minibibliotekę projektanta designera oraz przedsiębiorcy, wyposażoną w specjalistyczną literaturę. Zakupiliśmy ciekawe, niezwykle drogie wydania książkowe, z których najczęściej korzystają studenci UAM. Szkolenia Jednym z częstych pytań zadawanym zwłaszcza przez młodych przedsiębiorców i projektantów było pytanie dotyczące praw autorskich i własności intelektualnej. Kaliski Inkubator zorganizował w 2010 roku specjalistyczne szkolenie, którego program obejmował tematykę przenoszenia i licencjonowania autorskich praw majątkowych, roszczeń w przypadku ich naruszenia, praw do wizerunku i ochrony dóbr osobistych, pojęcia znaku towarowego, wzoru przemysłowego i wzoru użytkowego, zakresu ochrony własności przemysłowej czy ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Udało nam się także, we współpracy z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego, zorganizować specjalistyczne dwudniowe warsztaty z zakresu design i wzornictwa przemysłowego. W szkoleniach uczestniczyło łącznie 58 osób. FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Specjalistyczny komputer W sali komputerowej kaliskiego Inkubatora przygotowaliśmy specjalistyczne stanowisko preinkubacji design. Jest to stanowisko komputerowe, wyposażone w szybki procesor do obróbki grafiki, z zainstalowanym specjalistycznym oprogramowaniem do projektowania. Stanowisko utworzono przede wszystkim z myślą o przedsiębiorcach, projektantach i studentach z regionu, którzy są zainteresowani opracowywaniem nowych wzorów przemysłowych, a nie mogą sobie pozwolić na zakup drogiego oprogramowania (np. AutoCad). SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011 9

10 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA Wycena własności intelektualnej Dr Jacek Jastrzębski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Termin własność intelektualna odnosi się do różnych wytworów ludzkiego umysłu, które mają charakter niematerialny, ale są albo mogą być odzwierciedlone w przedmiotach materialnych. Gdy używamy sformułowania wycena własności intelektualnej, myślimy tak naprawdę o wycenie praw własności intelektualnej. Zaliczamy do nich przede wszystkim prawa autorskie i pokrewne oraz prawa własności przemysłowej (prawa do patentów, znaków towarowych, wzorów przemysłowych, wzorów użytkowych, topografii układów scalonych, oznaczeń geograficznych). Zapotrzebowanie na wycenę praw własności intelektualnej wynika z faktu wykorzystywania ich w ramach działalności gospodarczej. Wielu przedsiębiorców jest zainteresowanych pozyskaniem praw własności intelektualnej, gdyż mogą one przynosić wymierne korzyści finansowe. Prawa te, nabyte bądź wytworzone przez jednostkę gospodarczą we własnym zakresie, są niematerialnymi składnikami przedsiębiorstwa, choć nie zawsze ich wartość może być ujęta w bilansie jednostki gospodarczej. Aby mieć możliwość ujęcia danego składnika przedsiębiorstwa w bilansie, musi on spełniać kryteria definicyjne aktywów i konieczne jest zaistnienie zdarzenia umożliwiającego takie ujęcie. Wycena składników niematerialnych jest zagadnieniem trudnym, wzbudza pewne kontrowersje i wymaga ostrożności. Celem niniejszego artykułu jest zwrócenie uwagi na dwa podstawowe problemy związane z wyceną praw własności intelektualnej: wybór koncepcji wartości oraz wybór metody wyceny. Jak rozumianą wartość mierzymy w toku wyceny? Wycena to proces pomiaru wartości. Przed przystąpieniem do wyceny należy jasno określić, jak rozumiana wartość ma zostać zmierzona. Okazuje się bowiem, że nie istnieje jedna uniwersalna definicja wartości. Literatura z zakresu finansów i rachunkowości wskazuje na istnienie wielu alternatywnych koncepcji/standardów wartości (standards of value). Do najważniejszych należą: a) wartość ekonomiczna (economic value), b) wartość rynkowa (market value), c) wartość godziwa (fair value), d) wartość odtworzeniowa (reproduction value), e) wartość zastąpienia (replacement value). Zgodnie z każdą z wymienionych koncepcji wartość jest rozumiana inaczej. Wartość ekonomiczną definiuje się jako sumę przyszłych korzyści ekonomicznych netto, jakie można osiągnąć z własności. Posiadając np. prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku można uruchomić produkcję nowego wyrobu, dzięki czemu osiągnie się w przyszłości wymierne korzyści finansowe. Wartość rynkowa to rzeczywista cena, po której dany składnik, materialny lub niematerialny, jest wymieniany na rynku. Wartość godziwa jest pojęciem osadzonym w rachunkowości, wysoce zbliżonym do koncepcji wartości rynkowej. Zgodnie z treścią art. 28 ust. 6 polskiej Ustawy o rachunkowości za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką dany składnik aktywów mógłby zostać wymieniony, a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, nie powiązanymi ze sobą stronami. Różnica między wartością rynkową a godziwą polega na tym, że rzeczywista transakcja jest warunkiem koniecznym dla powstania wartości rynkowej, a o wartości godziwej mówić można również wtedy, gdy w rzeczywistości transakcje nie są zawierane. Wartość odtworzeniowa to suma kosztów, które trzeba by było ponieść dziś, aby stworzyć na nowo (odtworzyć) dany składnik. Zbliżona do niej, choć nie tożsama z nią, jest koncepcja wartości zastąpienia. Wartość zastąpienia to suma kosztów, które trzeba by było ponieść 10 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

11 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA dziś, aby zastąpić dany składnik innym, który będzie pozwalał osiągać właścicielowi takie same korzyści ekonomiczne netto. Wszystkie spotykane dziś definicje wartości pogrupować można w trzy podstawowe kategorie, osadzone w teorii ekonomii: a) wartość jako użyteczność, b) wartość jako cena, c) wartość jako koszt. Wartość ekonomiczna wpisuje się w nurt wartości rozumianej jako subiektywna użyteczność. Wartość rynkowa i godziwa opierają się na cenie. Z kolei wartość odtworzeniowa oraz wartość zastąpienia związane są z rozumieniem wartości opartym na koszcie. Wybór koncepcji wartości W obliczu istnienia wielu odmiennych koncepcji wartości powstaje pytanie o to, czym należy się kierować przy wyborze jednej z koncepcji na potrzeby konkretnej wyceny. Na gruncie której koncepcji wartości należy stanąć w danym przypadku? Wybór standardu wartości powinien być uzależniony przede wszystkim od celu wyceny (reason of valuation), czyli od powodu, dla którego wycena jest przeprowadzana. Jeśli wycena jest przeprowadzana z tego powodu, że dane prawo własności intelektualnej ma zostać sprzedane w oddzielnej transakcji (albo wniesione jako oddzielny składnik w formie wkładu niepieniężnego do spółki), to w pierwszej kolejności stanąć należy na gruncie koncepcji wartości rynkowej. Jeśli przedmiotem transakcji ma być całe przedsiębiorstwo, w skład którego wchodzi dane prawo własności intelektualnej i wycena jest potrzebna z uwagi na zamiar ujęcia prawa w księgach rachunkowych spółki nabywającej/przejmującej przedsiębiorstwo, to zgodnie z zasadami rachunkowości stanąć należy na gruncie koncepcji wartości godziwej. Jeśli natomiast dana jednostka gospodarcza przeprowadza wycenę danego składnika niematerialnego w ramach rachunkowego testu na utratę wartości, realizowanego zgodnie z MSR 36 1, to pomiarowi poddana powinna zostać zarówno wartość godziwa, jak i wartość ekonomiczna (lub tylko jedna z nich, jeśli po ustaleniu jej rozmiaru i porównaniu z wartością księgową test uznać można za zakończony). Podkreślić należy, że rozmiary wartości rozumianych zgodnie z alternatywnymi koncepcjami mogą być w danym przypadku wysoce do siebie zbliżone, ale również wówczas poszczególne koncepcje wartości nadal zachowują swoją formalną odrębność. Wybór metody wyceny Literatura przedmiotu wskazuje na istnienie wielu alternatywnych metod wyceny, które można zastosować przy określaniu wartości praw własności intelektualnej. Ogół metod podzielić można na cztery podstawowe grupy (podejścia): a) podejście rynkowe (porównawcze), b) podejście dochodowe, c) podejście kosztowe, d) podejście oparte na rynkowej warto- ści całego przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzi dany, wyceniany składnik niematerialny. Zgodnie z podejściem rynkowym wartość jest wyznaczana poprzez odwołanie się do rzeczywistych cen transakcyjnych analogicznych składników. Metoda ta pozwala zatem na ustalenie rozmiaru wartości rynkowej oraz godziwej. Cena rynkowa nie musi być przenoszona wprost może zostać skorygowana o mnożniki odwołujące się do przychodów, zysków, udziałów w rynku. Ponieważ prawa własności intelektualnej mają charakter oryginalny i niepowtarzalny, transakcje wieloma z nich nie są częste, a warunki transakcji nie są podawane do publicznej wiadomości, to metoda rynkowa rzadko znajduje zastosowanie w praktyce. Możliwość jej zastosowania powinna być jednak rozważana w pierwszej kolejności zawsze wtedy, gdy ustala się wartość godziwą prawa własności intelektualnej w sytuacji nabycia przez jednostkę gospodarczą całego przedsiębiorstwa (lub jego zorganizowanej części), a transakcja jest rachunkowo rozliczana zgodnie z tzw. metodą nabycia. Wskazuje na to art. 44b, Ust. 4, pkt 8 polskiej ustawy o rachunkowości. Zgodnie z podejściem dochodowym wartość jest wyliczana jako suma przyszłych korzyści, które można osiągnąć wykorzystując wyceniane prawo w toku prowadzenia działalności gospodarczej. W ramach tego podejścia najczęściej stosuje się metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych (DCF Discounted Cash Flow Method). Szczególnym przypadkiem metody DCF jest metoda hipotetycznych opłat licencyjnych (Royalty Relief Method), zgodnie z którą korzyści z własności danego prawa są definiowane jako oszczędności w opłatach licencyjnych, które trzeba byłoby płacić, gdyby nie było się właścicielem wycenianego prawa. Metoda ta zyskuje coraz większą popularność. Do podejścia dochodowego zaliczyć można również metody bazujące na zdyskontowanych zyskach ekonomicznych oraz metody mnożnikowe. W tych ostatnich agregacja przyszłych korzyści ekonomicznych nie jest dokonywana za pomocą procesu dyskontowania, lecz przy zastosowaniu odpowiedniego mnożnika do rocznego zysku/przepływu pieniężnego. Metody dochodowe mierzą wprost wartość ekonomiczną. Nadają się również do szacowania wartości godziwej wówczas, gdy wartości tej nie można skalkulować poprzez odwołanie się do rzeczywistych cen transakcyjnych. Na poparcie tej tezy wystarczy przeprowadzić krótkie rozumowanie. Właściciel danego składnika niematerialnego nie powinien zaakceptować ceny niższej niż wynosi rozmiar wartości ekonomicznej tego składnika. Gdyby miał zbyć dany składnik po cenie niższej, to wolałby powstrzymać się od transakcji i czerpać korzyści ekonomiczne płynące z własności. Z kolei nabywca nie zaakceptuje ceny wyższej niż wynosi postrzegany przez niego rozmiar wartości ekonomicznej. Nabycie składnika za cenę wyższą przyczyniłoby się do obniżenia dochodowej wartości jego przedsiębiorstwa. Jeśli zatem strony tak samo postrzegają przyszłe korzyści ekonomiczne możliwe do osiągnięcia z danego prawa, to korzyści te (czyli wartość ekonomiczna) odpowiadają cenie, po której może dojść do zawarcia transakcji pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami. Metody dochodowe są najczęściej stosowane w praktyce. Wynika to z braku informacji o cenach rynkowych oraz faktu, że rozmiar wartości ekonomicznej przesądza o rozmiarze wartości godziwej. Wybór konkretnej odmiany podejścia dochodowego winien być uzależniony od kluczowych nośników wartości danego prawa oraz od możliwości wiarygodnego ustalenia parametrów modelu wyceny. 1 Międzynarodowy standard rachunkowości określający utratę wartości aktywów.

12 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA Tajemnica handlowa Justyna Cięgotura ekspert niezależny FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Ochrona patentowa w wielu przypadkach, szczególnie w tych dających wysoki potencjał rynkowy, a zatem w międzynarodowych zgłoszeniach patentowych, jest bardzo kosztowna. Rzadko kiedy młody spin off dysponuje środkami wystarczającymi na jej uzyskanie. Kwoty te mogą bowiem sięgać kilkuset złotych przy samym zgłoszeniu i kilkunastu tysięcy złotych przy utrzymaniu udzielonych już patentów w mocy. Jak zatem młody spin off zapewnić ma sobie wyłączność na proponowane rozwiązania i tym samym wzmocnić swoją pozycję rynkową? Często alternatywą na drogi patent jest zachowanie sobie tylko znanej informacji technicznej i jej szczegółów w tajemnicy. Tworzy się wówczas tzw. tajemnicę handlową, która nie jest niczym innym jak know-how naukowca/przedsiębiorcy. Know-how Know-how to całokształt wiadomości, czyli fachowej wiedzy oraz doświadczeń w zakresie technologii i procesu produkcyjnego określonego wyrobu 1. Gdy wiedza ta ma dla jej właściciela jakąś wymierną wartość rynkową, podnosi prestiż bądź wartość przedsiębiorstwa, sprawia, iż jest ono jedynym stosującym tę wiedzę, przez co zyskuje konkurencyjną pozycję rynkową, know-how staje się wówczas tajemnicą handlową, znaną w literaturze anglojęzycznej jako trade secret. Termin ten najlepiej określa znaczenie know-how podkreślając jego wymiar komercyjny i warunek utrzymania w tajemnicy. Należy przy tym pamiętać, iż know-how tworzy nie tylko informacja o stosowanych procesach, recepturach, ale również informacja o nieudanych doświadczeniach. Zatem wiedza na temat tego co i jak nie działa podlegać powinna tym samym ochronnym wytycznym, jak wiedza na temat tego co i jak działa. Podsumowując zatem znaczenie trade secret czy też know-how należy podkreślić, że jest to poufna informacja i wiedza, która nie powinna wypłynąć z przedsiębiorstwa. Jest ona bowiem podstawą, na której firma buduje swój potencjał i zdobywa pozycję rynkową oferując niepowtarzalne rozwiązanie. Know-how przedsiębiorstwa to na przykład model biznesowy, posiadana technologia, stosowana receptura, sposób zarządzania bądź prowadzenia badań. W stosowaniu know-how, jako alternatywy dla drogiego patentu, pamiętać należy, że utrzymanie tajemnicy jest bardzo trudne. Zarówno jej przedmiot jak i dokładna lokalizacja w przedsiębiorstwie jest bowiem trudna do zidentyfikowania. Co zatem stanowi know-how przedsiębiorstwa? Jaki jest jego wymiar, gdzie się zaczyna i gdzie kończy? Jak określić jego fizyczną lokalizację w firmie? Knowhow w dużej mierze nie ma materialnej postaci, nie jest zgłoszeniem patentowym, które łatwo zlokalizować i wyznaczyć miejsce przechowywania. Może być wszędzie, głównie w umysłach jego twórców, czyli właścicieli lub pracowników przedsiębiorstwa. Jak zatem wyznaczyć granice między tym co może być ujawnione a tym co nie powinno? Aby móc należycie stosować know-how jako narzędzie budowy pozycji rynkowej, należy je dobrze rozumieć. W szczególności trzeba odpowiednio określić jego wartość dla tworzonego bądź funkcjonującego przedsiębiorstwa. O tym jak cenne dla niektórych firm jest ich know-how świadczą chociażby, płynące zza oceanu, przykłady konsekwencji będących rezultatem bezprawnego użycia danej technologii stanowiącej know-how. Kary za odtajnienie i wykorzystanie tajemnicy handlowej sięgają w USA nawet mln dolarów. Na tyle też wycenia się know-how w aktywach przedsiębiorstwa. Zarządzanie know-how Stosowanie know-how jako alternatywy drogiego patentu wymaga zatem odpowiedniego zarządzania i wprowadzenia odpowiednich procedur w przedsiębiorstwie. Z natury know-how wynika, że nie jest ono: namacalną materią (urządzeniem, roztworem, programem, itp.), formalnie chronione (brak rejestracji praw wyłącznych, opłat, itp.), 12 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

13 WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA ograniczone czasowo (nie wygasające prawo własności), objęte wymogiem poziomu wynalazczości (nie musi być nowe, innowacyjne, itp.). Tak określona natura know-how utrudnia jego fizyczne zlokalizowanie w przedsiębiorstwie. Trudno zatem jest zarządzać czymś co nie jest wszystkim znane, a jednocześnie istnieje w umysłach twórców i nie ma fizycznej postaci. Z natury know-how wynika jedna zasadnicza rzecz: poufność informacji. W zarządzaniu know-how niezmiernie ważnym elementem jest zatem jasne sformułowanie zasad, reguł i procedur jakie przestrzegać muszą wszyscy pracownicy przedsiębiorstwa. Koszty know-how Know-how będące alternatywą drogiego patentu może wydawać się bezkosztowe. Należy mieć jednak świadomość, że pewne koszty są nieuniknione i są to m.in. pozycje związane z: opracowaniem regulaminów, w tym: zarządzania know-how (ogólne zasady postępowania); postępowania z dokumentacją know-how (wyznaczenie miejsca przechowywania i trybu dostępu, rejestr pobrań i zwrotów, rejestr kopii, wyznaczenie osób mających dostęp do dokumentacji); postępowania z gośćmi z zewnątrz (asysta na terenie zakładu, rejestr wejść i wyjść, identyfikatory), szkoleniem pracowników w zakresie know-how i jego znaczenia dla firmy (ciągłe podnoszenie świadomości na temat wartości know-how i postępowania z tą informacją; budowanie lojalności pracowników), przeredagowaniem umów o pracę, tak by zawierały klauzule poufności (klauzula bądź aneks do umowy zobowiązujący pracownika do utrzymania w tajemnicy strategicznych dla przedsiębiorstwa informacji zarówno w okresie zatrudnienia jak i przez pewien czas po jego zakończeniu), wprowadzeniem ograniczonego dostępu do dokumentacji know-how (rejestr dostępu, identyfikatory, ograniczona liczba osób), przygotowaniem miejsca przechowywania dokumentacji know-how (pod ścisłym nadzorem i zamknięciem), pieczętowaniem każdej strony dokumentacji tajemnicy handlowej jako poufne, opracowaniem strategii odejścia pracowników (zakaz konkurencji za odprawą, instruktaż, uświadomienie wartości know-how dla przedsiębiorstwa). Dylemat wyboru Wiele przedsiębiorstw, szczególnie innowacyjnych, stoi przed dylematem wyboru pomiędzy patentowaniem a stosowaniem ochrony know-how. Argument kosztowy jest tu zapewne przemawiającym na rzecz know-how. Bo choć, jak wyżej wspomniano, wdrożenie procedur i regulaminów pociągnie za sobą jakieś koszty dla przedsiębiorstwa, to regulaminy i procedury wdraża się zazwyczaj raz dla wielu różnych, innowacyjnych rozwiązań. Szkolenia pracowników powinny odbywać się wprawdzie w pewnych okresach czasowych, ale wciąż ich koszt nie przekracza kosztu silnego patentu lub zgłoszenia międzynarodowego. Pomocne w podjęciu decyzji, czy i jaką ochronę stosować, mogą być odpowiedzi na pewne zasadnicze pytania, jakie przedsiębiorca musi sobie zadać. Pytania te dotyczą przedmiotu ochrony i trudności z jaką wdrażana innowacja może być przez innych skopiowana. Należy pamiętać, że patent to nośnik informacji po 18 miesiącach od zgłoszenia trafia do publicznego biuletynu patentowego. Czy zatem opisanie wynalazku w patencie nie otworzy bram do jego modyfikacji? Jeśli z opisu patentowego łatwo będzie zmodyfikować chroniony wynalazek, pomyślmy lepiej o ochronie przez know-how. Również w sytuacjach, w których trudno jest odtworzyć wynalazek na podstawie jego budowy, na przykład skład jakiejś mikstury, wskazane będzie know-how. Kolejne pytania dotyczą samego przedsiębiorcy. Czy planuje on sam być wykonawcą danego produktu zawierającego innowację, czy zamierza udzielić praw innym podmiotom? W sytuacji, gdy przedsiębiorca sam tworzy i wdraża nowe rozwiązania, nie koniecznie potrzebuje patentu, pod warunkiem, że zapewni poufność informacji know-how. W sytuacji, gdy woli raczej udzielić praw podmiotom zewnętrznym, te mogą być bardziej zainteresowane opatentowaniem jego rozwiązania. W niektórych przypadkach pamiętać należy, iż know-how i patent są formami komplementarnymi i mogą współistnieć. Patent to często wycinek szerszego know -how. Aby w pełni wykorzystać potencjał przedsiębiorstwa niezbędne mogą być obie formy ochrony własności intelektualnej. Jak mówi Peter Rosenberg patenty chronią tylko mały fragment technologii będącej częścią komercyjnego zastosowania innowacji i nie ma nic złego w patentowaniu tylko niektórych z nich i trzymaniu reszty jako know-how 2. Należałoby zatem, zamiast pytania: Patent czy know-how?, zadać pytanie: Kiedy patent a kiedy know-how? Zastosowanie obu wymienionych form ochrony i właściwe postępowanie według przyjętych zasad sprawi, że wystąpi efekt synergii i wartość tak chronionej własności intelektualnej będzie znacznie wyższa. Skuteczność ochrony Skuteczność ochrony know-how w dużej mierze zależy od postępowania człowieka, zarówno tego stojącego na straży tej cennej wiedzy jak i tego starającego się ją wykraść. To, jak chronione będzie know-how, zależy od tego, jakie procedury opracuje i wdroży firma je posiadająca i jak będą one przestrzegane przez zespół. Konkurencja też ma tu znaczenie, ponieważ jej desperacja grozić może utratą know-how poprzez na przykład przekupienie pracowników. Przykłady płynące ze świata pokazują prawdziwą walkę o know -how. Kary, z jakimi spotkają się sprawcy wycieków informacji, ukazują jak ważnym dla przedsiębiorstw jest utrzymanie poufności tajemnicy handlowej (know-how) i jak wysoka jest jej wartość. Warto zatem przemyśleć i przeanalizować stan faktyczny swego przedsiębiorstwa, umiejscowić w nim źródła potencjalnej wartości, zidentyfikować cenne dla przedsiębiorstwa informacje i wtedy rzetelnie zaplanować ścieżkę ochrony. Istotny w takim podejściu będzie odpowiedni dobór personelu i współpracowników i ciągłe uświadamianie im, jak ważną dla przedsiębiorstwa jest informacja tylko przez nich posiadana. Bez względu na to, którą ze ścieżek ochrony wybierze przedsiębiorca, pamiętać należy, iż każdy patent, zanim stanie się patentem czy zgłoszeniem, jest właśnie know-how. Dobrze zatem pomyśleć o chociażby najprostszych procedurach postępowania z tego rodzaju kapitałem przedsiębiorstwa. 1 Zgodnie z definicją przyjętą przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu. 2 vol (2d ed.). West Group: St. Paul, Minnesota.

14 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA Praktyka czyni mistrza Paweł Siedlecki Fundacja ProRegio FOT. Ewa Bielańczyk/Sławomir Obst Co stanowi o sile każdej uczelni w Polsce? Czy jest to zaplecze, prestiż, kadra czy może inwestowanie w badania, w tym liczba posiadanych patentów czy praw ochronnych? Zapewne wszystkie te czynniki w jakimś stopniu wpływają na pozycję i uznanie danej uczelni nie tylko w kraju, ale również na świecie. Pozycja polskich uczelni W światowych rankingach uczelni wyższych polskie uczelnie, o ile w ogóle się pojawiają, to najczęściej plasują się na ostatnich miejscach. W ostatnim rankingu USNews 200 najlepszych uniwersytetów na świecie nie znalazła się niestety żadna polska uczelnia. Odnaleźć je można co prawda w rankingu QS World University Rankings, jednak miejsce 393, które zajął Uniwersytet Jagielloński, nie jest wielkim powodem do dumy. Uniwersytet Jagielloński wyprzedził w tym rankingu Uniwersytet Warszawski (miejsce pomiędzy 401 a 450), Politechnikę Warszawską (551 a 600) oraz Uniwersytet Łódzki (miejsce od 601 do 700). Oczywiście ciężko jest oceniać polskie uczelnie w porównaniu z Harvardem czy Cambridge, ponieważ marki te znane są nie tylko w świecie naukowym. Polskim uczelniom niewątpliwie ciężko jest konkurować z uznanymi na całym świecie markami, w szczególności gdy jednym z kryteriów oceny jest liczba cytowanych wypowiedzi naukowców z danych uniwersytetów w prestiżowych pismach branżowych. Wpływ na taką sytuację ma z pewnością poziom inwestycji w zaawansowane technologie, nieporównywalnie niższy na krajowych uczelniach w porównaniu z zagranicznymi jednostkami. To z kolei spowodowane jest wysokością nakładów na działalność badawczo-rozwojową w relacji do PKB, która pomimo wzrostu w ostatnich latach, wciąż pozostaje na niskim poziomie, osiągając zaledwie 0,67%. Wartym odnotowania jest również fakt, że większość pieniędzy inwestowanych w działalność badawczo-rozwojową pochodzi z budżetu państwa, podczas gdy w państwach innowacyjnych stosunek ten jest zwykle odwrotny, gdyż w głównej mierze finansowany przez przemysł. Innym powodem tak słabej pozycji polskich uczelni w rankingach światowych jest chociażby niższy poziom nauczania czy słabsza pozycja absolwentów krajowych uczelni na światowym rynku pracy. Oczywiście sytuacja jest zupełnie inna jeśli mówimy o krajowym rynku pracy, gdzie prestiż niektórych uczelni niewątpliwie pomaga w jej zdobyciu. Dla większości pracodawców z innych krajów polskie uczelnie pozostają jednak anonimowe. Wśród rankingów prowadzonych przez polskie instytucje bardzo często pomijana jest istotna kwestia innowacyjności, mierzona liczbą zgłaszanych wynalazków do ochrony, generowaniem zysków ze sprzedaży praw czy współpracy z przemysłem. Z roku na rok uczelnie w Polsce przywiązują jednak coraz większą wagę do inwestowania w badania, które mogą stać się kluczem do stworzenia marki znanej nie tylko w Polsce. Aby komercjalizować, niezbędne jest wprowadzenie zmian na polskich uczelniach, w szczególności wśród kadry naukowej. Oprócz zwiększenia wydatków na badania, kluczową sprawą wydaje się być inwestycja w kadry, w tym szkolenia, staże zagraniczne, wszystko co przybliża naukowcom problematykę przedsiębiorczości akademickiej oraz ochrony własności intelektualnej. Kluczowym aspektem w przypadku komercjalizacji wyników naukowych jest również zdobycie odpowiednich, praktycznych umiejętności. W tym wypadku najlepszym rozwiązaniem jest korzystanie z doświadczenia krajów, które komercjalizacją wyników badań naukowych zajmują się od lat. Praktyczne zdobywanie wiedzy Prym w obszarze komercjalizacji wyników badań naukowych wiodą Stany Zjednoczone, natomiast w Unii Europejskiej, wg Summary Innovation Index, Szwecja, Dania, Finlandia oraz Niemcy. Kraje te, poprzez pośrednictwo licznych instytucji wspierających rozwój nauki w Polsce, jak również uczelnie prowadzące tego typu 14 SPIN OFF PORADNIK PRZEDSIĘBIORCZYCH NAUKOWCÓW 5/2011

15 PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ AKADEMICKA programy, oferują szeroką gamę staży dla naukowców. Jak wskazuje Raport o mobilności stypendystów programu Fundacji Nauki Polskiej Kolumb, osoby, które skorzystały z wyjazdu do zagranicznych placówek uważają, że stanowił on punkt zwrotny w ich dalszej karierze naukowej. Dzięki wyjazdowi mogli się oni zapoznać ze standardami istniejącymi w innych jednostkach naukowych oraz dzięki licznym, nawiązanym kontaktom, zainicjować z nimi współpracę. Naukowcy, którzy zdecydowali się na wyjazd zagraniczny, na własnej skórze przekonują się o konieczności inwestowania w badania i rozwój oraz nawiązywania współpracy z przemysłem czy innymi jednostkami naukowymi, w celu doskonalenia swoich umiejętności oraz realizacji projektów multidyscyplinarnych. Naukowcy, którzy odbyli staże w ramach projektu Recepta na transfer, realizowanego przez Fundację ProRegio ( ) również wskazują, iż jedną z najważniejszych rzeczy, które udało się osiągnąć, są kontakty pozyskane na miejscu. Dzięki wyjazdowi do Stanów Zjednoczonych naukowcy otrzymali niepowtarzalną okazję nie tylko do podniesienia swoich umiejętności z zakresu komercjalizacji wyników badań naukowych, przyglądając się temu procesowi od wewnątrz, ale przede wszystkim do zainicjowania współpracy z przedstawicielami instytucji naukowych i środowiska biznesu. Rozszerzenie kontaktów, jak wskazują sami zainteresowani, w dużym stopniu zmienia perspektywę patrzenia na transfer technologii. Liczne przykłady skomercjalizowanych wyników badań unaoczniły, że zjawisko transferu technologii występuje i jest możliwe do implementowania, nawet w polskich warunkach. Możliwość odbycia staży w instytucjach bezpośrednio odpowiedzialnych za transfer technologii ukazuje procedury, które obowiązują od zgłoszenia innowacyjnego rozwiązania do jego ewentualnej komercjalizacji. Pomocne były również spotkania z osobami, którym udało się skomercjalizować własność intelektualną, uświadamiając, że transfer technologii, pomimo skomplikowanego procesu, jest jednak możliwy do zrealizowania. Wyjazd stażystów unaocznił jak ważne jest dla naukowca zdobywanie praktycznych umiejętności, które po powrocie może wykorzystać w rodzimej jednostce. Możliwości praktykowania W odpowiedzi na zapotrzebowanie oraz zainteresowanie tego typu wyjazdami, od stycznia 2012 roku Fundacja ProRegio rozpocznie realizację dwóch projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, umożliwiających odbycie staży w przedsiębiorstwach w Europie i na świecie. Jednym z nich jest projekt Staż kluczem do biznesu, w ramach którego zaplanowane są miesięczne staże dla pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych oraz dwutygodniowe staże dla pracowników przedsiębiorstw w wiodących ośrodkach na świecie, odpowiedzialnych za komercjalizowanie wyników badań naukowych. Oprócz wyjazdu, stażysta będzie uczestniczył w serii szkoleń mających na celu przekazanie wiedzy praktycznej, umożliwiającej pełniejszy udział w stażu. Instytucje przyjmujące stażystów będą indywidualnie dostosowywane do przedmiotu prowadzonych przez nich badań lub profilu działalności firmy. Wyjazdy na staże są bezpłatne, dlatego też zachęcamy do zgłaszania się do udziału w projekcie monitorując stronę na której znajdą się informacje dotyczące procesu rekrutacji. Drugi projekt Fundacji Z transferem na ty staże i szkolenia praktyczne dla pracowników naukowych i naukowo-dydaktycznych uczelni skierowany jest wyłącznie do pracowników naukowych lub naukowo-dydaktycznych UAM. Proces rekrutacji uwzględnia odbycie, przed wyjazdem, szkoleń dotyczących praktycznych aspektów transferu technologii. Sam staż zapewni pogłębienie tej wiedzy. Jak wskazuje Raport o mobilności stypendystów programu Fundacji Nauki Polskiej Kolumb, możliwość odbycia stażu w zagranicznych przedsiębiorstwach czy uczelniach, bardzo często determinuje dalszy rozwój kariery, nie tylko naukowej. Poszerzanie horyzontów, podglądanie jak dane procesy funkcjonują w zagranicznych jednostkach, pozwala na zdobycie wiedzy praktycznej, do której wciąż nie ma dostępu w Polsce. Wiedza ta nie tylko może stać się punktem zwrotnym w karierze, ale pomaga również we wdrażaniu pewnych procedur na uczelniach i tym samym przyczynia się do większego inwestowania w innowacyjność. Natomiast innowacyjność bardzo szybko może przekształcić się w sukces uczelni nie tylko w Polsce, ale również na światowych rynkach, podwyższając pozycję polskich uczelni w rankingach. FLESZ Sieć tematyczna Fundusze Europejskie dla nauki, zaprasza na konferencję podsumowującą konkurs Fundusze dla nauki 2011, która odbędzie się 25 listopada w Hotelu Belwederskim w Warszawie. Szczegóły na Do 31 listopada br. na stronie www. rsi-wielkopolska.pl można zgłaszać prace do konkursu: Kuźnia Talentów. Konkurs skierowany jest do studentów, pracowników naukowych i naukowców z wielkopolskich uczelni, którzy swoje innowacyjne pomysły, produkty i technologie chcą wprowadzić na rynek. Urząd Miasta Poznania we współpracy z firmą Young Business Szkolenia organizuje bezpłatne szkolenia dla przedsiębiorców z zakresu rozliczeń finansowo-księgowych w małej firmie. Akcja trwa od września do listopada w Centrum Kultury Zamek w Poznaniu. Politechnika Poznańska zaprasza na konferencję poświęconą społecznej odpowiedzialności biznesu, która odbędzie się 19 listopada w Centrum Wykładowym Politechniki Poznańskiej. Koło Fortuny program dla przedsiębiorczych i o przedsiębiorczych. W każdy czwartek o godzinie 20:00 na antenie Radia Afera i na www. afera.com.pl.

16 Człowiek najlepsza inwestycja