INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII Łukasz Wieczorek, Janusz Sierosławski

Transkrypt

1

2 INSTYTUT PSYCHIATRII I NEUROLOGII Łukasz Wieczorek, Janusz Sierosławski UśYWANIE ALKOHOLU I NARKOTYKÓW PRZEZ MŁODZIEś SZKOLNĄ RAPORT Z BADAŃ ANKIETOWYCH ZREALIZOWANYCH W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2015 R. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH EUROPEAN SCHOOL SURVEY PROJECT ON ALCOHOL AND DRUGS (ESPAD) Opracowanie i wydanie raportu sfinansowano ze środków Wojewódzkiego Programu Przeciwdziałania UzaleŜnieniom na lata Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie Wydział Współpracy Społecznej Szczecin, ul. Korsarzy 34 Tel , fax Powielanie i przedruk tekstów zamieszczonych w publikacji nie podlega ograniczeniom pod warunkiem podania źródła Szczecin 2015

3 SPIS TREŚCI STRESZCZENIE...3 WPROWADZENIE...4 CEL BADANIA...4 POPULACJA I PRÓBA...5 PROCEDURA BADAWCZA...5 WYNIKI...6 Palenie tytoniu...6 Picie napojów alkoholowych...9 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych...18 Problem dopalaczy...27 Oczekiwania wobec alkoholu i przetworów konopi...29 Doświadczanie problemów związanych z piciem alkoholu...31 Dostępność substancji psychoaktywnych...34 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych...40 UŜywanie substancji psychoaktywnych w otoczeniu badanych...42 Rodzice a uŝywanie substancji przez młodzieŝ...43 Korzystanie z Internetu...44 Gry hazardowe...50 Wiarygodność wyników...52 WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW...53 Palenie tytoniu i picie napojów alkoholowych...53 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych...56 Problem dopalaczy...57 Dostępność substancji psychoaktywnych...58 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych...64 Rodzice a uŝywanie substancji przez młodzieŝ...67 Gry hazardowe...67 Wiarygodność wyników...68 ZMIANA ZJAWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH Picie alkoholu...68 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych...70 Dostępność substancji psychoaktywnych...73 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych...74 Gry hazardowe...76 Wiarygodność wyników...76 WNIOSKI I REKOMENDACJE...77 PRZYPISY

4 STRESZCZENIE W maju i czerwcu 2015 r. w ramach międzynarodowego projektu: European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD) zrealizowano audytoryjne badania ankietowe na próbie reprezentatywnej uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: 15 lat) oraz klas drugich szkół (wiek: 17 lat) Województwie Zachodniopomorskim. Badania ESPAD podjęto w 1995 r. z inicjatywy Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs (Pompidou Group) działającej przy Radzie Europy. Na poziomie europejskim badania koordynowane są przez szwedzki ośrodek badań nad alkoholem i narkotykami (CAN) ze Sztokholmu. Celem badania był przede wszystkim pomiar natęŝenia zjawiska uŝywania przez młodzieŝ substancji psychoaktywnych, ale takŝe ocena czynników wpływających na rozpowszechnienie, ulokowanych zarówno po stronie popytu na substancje, jak i ich podaŝy. Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieŝy. ChociaŜ raz w ciągu całego swojego Ŝycia piło 88,5% uczniów z młodszej grupy i 96,2% uczniów ze starszej grupy. Picie napojów alkoholowych jest na tyle rozpowszechnione, Ŝe w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem piło 54,3% piętnasto-szesnasto latków i 81,9% siedemnastoosiemnasto latków. Najbardziej popularnym napojem alkoholowym wśród całej młodzieŝy jest piwo, a najmniej wino. Wysoki odsetek badanych przyznaje się do przekraczania progu nietrzeźwości. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem chociaŝ raz upiło się 14,3% uczniów z młodszej kohorty i 20,2% ze starszej grupy wiekowej. W czasie całego Ŝycia przynajmniej raz upiło się 45,8% uczniów młodszych i 66,9% uczniów starszych. Palenie tytoniu jest zachowaniem mniej powszechnym. ChociaŜ raz w Ŝyciu paliło 65,7% gimnazjalistów i 76,6% uczniów ze starszej grupy. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 35,4% uczniów z grupy młodszej i 44,6% ze starszej. Palenie tytoniu i picie napojów alkoholowych jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Jeszcze rzadziej zdarza się przyjmowanie leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza. Takie doświadczenia, chociaŝ raz w Ŝyciu stały się udziałem 15,3% uczniów z młodszej kohorty i 15,2% ze starszej kohorty. Sięganie po te leki jest bardziej rozpowszechnione wśród dziewcząt niŝ wśród chłopców. Wyniki badania wskazują na znacznie niŝszy poziom rozpowszechnienia uŝywania substancji nielegalnych, niŝ legalnych, szczególnie alkoholu i tytoniu. Większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia większość stanowią osoby, które co najwyŝej eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. ChociaŜ raz w ciągu całego Ŝycia uŝywało tych substancji 33,5% młodszych uczniów i 50,4% starszych uczniów. W młodszej kohorcie na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia wśród substancji nielegalnych są substancje wziewne (8,9%), a w starszej grupie- amfetamina (10,4%). Okazjonalne uŝywania substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest uŝywanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, takŝe stawia przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia. W klasach trzecich gimnazjów uŝywa tego środka ponad 24,7% uczniów, w klasach drugich szkół 37,2%. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 12,5% uczniów klas trzecich gimnazjów i 20,8% uczniów klas drugich szkół uŝywało marihuany lub haszyszu. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak ich okazjonalne uŝywanie jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Niemal wszyscy badani słyszeli o dopalaczach, jednak tylko 10,2% uczniów klas trzecich gimnazjów i 11,3% uczniów klas drugich szkół było kiedykolwiek w sklepie z dopalaczami. Odsetki uczniów, którzy kiedykolwiek uŝywali dopalaczy są jednak wyŝsze (12,5% gimnazjalistów i 13,8% uczniów szkół ). Uwagę zwraca wysoki poziom dostępności napojów alkoholowych przejawiający się w ocenach respondentów. Na tym tle dostępność substancji nielegalnych jest oceniana niŝej. Spośród substancji nielegalnych najwyŝej oceniana jest dostępność przetworów konopi. Badani naraŝeni są przede wszystkim na oferty napojów alkoholowych, spośród substancji nielegalnych uczniom najczęściej proponowane są przetwory konopi oraz alkohol produkowany nielegalnie domowym sposobem - bimber. Większość młodzieŝy jest dobrze zorientowana w zakresie ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych związanych z uŝywaniem substancji psychoaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie uŝywania, niŝ rodzaj substancji. Oczekiwania wobec alkoholu oraz marihuany i haszyszu formułowane przez młodzieŝ szkolną odwołują się w większym stopniu do pozytywnych konsekwencji niŝ ewentualnych szkód. 3

5 Połowa młodzieŝy grała chociaŝ raz w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać. W czasie ostatnich 30 dni takie zachowanie zadeklarowało 7,7% uczniów trzecich klas gimnazjów i 12,8% uczniów drugich klas szkół. WPROWADZENIE Idea paneuropejskiej współpracy w badaniach szkolnych na temat uŝywania substancji psychoaktywnych powstała wśród badaczy tej problematyki skupionych wokół Rady Europy (Co-operation Group to Combat Drug Abuse and Illicit Trafficking in Drugs-Pompidou Group). Sprowadza się ona do uzgodnienia i na ile to moŝliwe wystandaryzowania metodologicznych warunków badań w róŝnych krajach, tak aby ich wyniki uczynić maksymalnie porównywalnymi. Badania zainicjowane przez tę grupę przyjęły formę wieloletniego programu badawczego zatytułowanego: European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD) i prowadzone są co cztery lata według tych samych wystandaryzowanych technik, co umoŝliwia porównywalność nie tylko w przestrzeni ale i w czasie. Polska włączając się do tego projektu uzyskała moŝliwość śledzenia zarówno rozmiarów zjawiska jak i jego trendów rozwojowych na szerokim tle sytuacji w Europie i w poszczególnych jej krajach. ESPAD jest pierwszym ogólnopolskim badaniem spełniającym warunki międzynarodowej porównywalności i jednocześnie podjętym z intencją śledzenia trendu w zakresie uŝywania substancji przez młodzieŝ szkolną. Badanie ESPAD zrealizowano w Polsce juŝ pięciokrotnie: w 1995 r. w 1999 r., 2003 r., w 2007 r. i w 2011 roku na próbach losowych uczniów klas I i III szkół ponadpodstawowych (wg starego sytemu edukacji) oraz klas III gimnazjów i klas II szkół (wg nowego sytemu edukacji). W 1995 r. badanie objęło 26 krajów europejskich, w tym Polskę, w 2011 r. w badaniu uczestniczyło juŝ 39 krajów naszego kontynentu. Badanie ESPAD wspierane jest przez Europejskie Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction EMCDDA), bowiem dostarcza danych w zakresie jednego z pięciu kluczowych wskaźników, tj. uŝywania narkotyków w populacji generalnej. Jak pokazały wyniki dotychczasowych badań ogólnopolskich picie alkoholu przez młodzieŝ stało się niemal statystyczną normą. UŜywanie substancji nielegalnych stawało się coraz bardziej widocznym problemem. Pod względem rozpowszechnienia uŝywania leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza polskie piętnastolatki plasują się na pierwszym miejscu w Europie. Wszystkie te napawające niepokojem zjawiska podlegają dynamice, stąd potrzeba monitorowania. Istotną cechą problemu uŝywania substancji psychoaktywnych przez młodzieŝ jest jego nierównomierna dystrybucji na terenie kraju. Generalnie problem ten bardziej rozpowszechniony jest w wielkich miastach. Na zróŝnicowania związane ze stopniem urbanizacji nakładają się zróŝnicowania regionalne. Zarówno ogólna strategia zapobiegawcza, jak konkretne działanie profilaktyczne podejmowane zarówno w skali kraju, jak i na poziomie regionalnym i lokalnym wymagają wiedzy o rozmiarach i trendach w rozwoju zjawiska, stąd potrzeba podejmowania takŝe badań w skali lokalnej i regionalnej. Wyniki badań ogólnopolskich mogą okazać się kiepskim przybliŝeniem lokalnego obrazu zjawiska. CEL BADANIA Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natęŝenia zjawiska uŝywania przez młodzieŝ substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Celem badania była jednak równieŝ próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaŝy. W badaniu poruszono zatem takie kwestie, jak dostępność substancji psychoaktywnych, zarówno w wymiarze fizycznym jak psychologicznym, gotowość do podjęcia prób z tymi środkami, przekonania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich uŝywaniem. Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi ilościowemu w celu dokonania oszacowań dla młodzieŝy Województwa Zachodniopomorskiego. 4

6 POPULACJA I PRÓBA ZałoŜono objęcie badaniem dwóch kohort młodzieŝy młodzieŝ urodzoną w 1999 i 2000 roku (wiek: lat w momencie badania) oraz w 1997 i 1998 r. (wiek: lat w momencie badania). Podejście kohortowe, przy zdefiniowaniu kohorty przez rok urodzenia, podyktowane było względami międzynarodowej porównywalności. Przy silnym zróŝnicowaniu systemów szkolnych w Europie rok urodzenia jest jedynym wspólnym kryterium zapewniającym porównywalność badanych populacji. ZałoŜono, Ŝe 95% tej młodzieŝy uczęszcza do szkół, w zdecydowanej większości do trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół (licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, zasadnicze szkoły zawodowe). W związku z tym próba badawcza została pobrana spośród młodzieŝy szkolnej z tych typów szkół i poziomów klas. Schemat losowania przewidywał równomierny rozkład próby w województwie przy maksymalnym jej rozproszeniu. Operatem losowania była lista szkół MEN zawierająca informacje o liczbie klas w kaŝdej ze szkół. Jednostką losowania była klasa szkolna, próba miała zatem charakter klastrowo warstwowy. Schemat doboru zakładał losowy dobór dwustopniowy. Najpierw losowano szkoły, a następnie klasy. Szkoły były losowane z prawdopodobieństwami proporcjonalnymi do liczby uczniów z danego poziomu nauczania, tak aby kaŝdy uczeń miał jednakowe szanse znalezienia się w próbie, niezaleŝnie od wielkości szkoły i wielkości klasy. Klasy dobierane były w losowaniu prostym. W klasach badaniu poddawano wszystkich obecnych w tym czasie uczniów, niezaleŝnie od roku urodzenia. Zrealizowana próba uczniów Województwa Zachodniopomorskiego włączona do analiz liczyła 830 uczniów trzecich klas gimnazjów oraz 924 uczniów drugich klas szkół. Wśród gimnazjalistów 53,7% stanowiły dziewczęta, zaś 46,3% - chłopcy. W grupie uczniów szkół było 49,5% dziewcząt oraz 50,5% chłopców. Wyniki prezentowane w raporcie obejmują nie tylko młodzieŝ urodzoną w 1999 i 2000 r. oraz w 1997 i 1998 r., ale wszystkich uczniów trzecich klas gimnazjów i drugich klas szkół. Na potrzeby porównań międzynarodowych eliminowani z próby są uczniowie drugoroczni oraz ci, którzy wcześniej rozpoczęli karierę szkolną. PROCEDURA BADAWCZA Badanie zostało realizowane w maju i czerwcu 2015 r. metodą ankiety audytoryjnej przez zespół ankieterów rekrutujący się spoza systemu oświaty i wychowania. Jako ankieterzy byli zatrudniani przede wszystkim ludzie młodzi, głównie studenci, o łatwym kontakcie z młodzieŝą szkolną. Ankieterzy zostali przeszkoleni oraz wyposaŝeni w szczegółową pisemną instrukcję. Do ich zadań, poza przeprowadzeniem badania w klasie, naleŝało przygotowanie raportu zawierającego, obok opisu realizacji badania, informacje o klasie oraz o uczniach nieobecnych w trakcie badania. Praca ankieterów była wyrywkowo kontrolowana przez koordynatorów. Nawiązanie kontaktu z wylosowanymi szkołami naleŝało do obowiązków ankietera. Udział szkoły w badaniu negocjowany był takŝe bezpośrednio przez ankietera. Wylosowane szkoły zostały wcześniej poinformowane o planowanym badaniu oraz o wsparciu Ministerstwa Edukacji dla tego przedsięwzięcia. W procedurze badania połoŝono bardzo duŝy nacisk na zapewnienie respondentom maksimum poczucia bezpieczeństwa oraz pełnej anonimowości. SłuŜyły temu: wymóg nieobecności nauczyciela w klasie w trakcie badania, reguły postępowania ankietera (np. nie mógł on chodzić po klasie i zaglądać uczniom w kwestionariusze), specjalna procedura zwrotu wypełnionego kwestionariusza polegająca na umieszczeniu go przez ucznia w kopercie, a następnie zaklejeniu jej. Uczniowie w instrukcji otrzymali zapewnienie o pełnej anonimowości badań, zarówno na poziomie pojedynczych uczniów, jak równieŝ całej szkoły. Oznacza to, Ŝe tajemnicą objęte są równieŝ wyniki na poziomie szkół. Ankieterzy po sprawdzeniu kompletności materiałów przekazywali je do Instytutu za pośrednictwem instruktorów lokalnych. Ankiety po zarejestrowaniu zostały poddane procedurze sprawdzenia. Następnie załoŝono i zweryfikowano zbiór danych. Obliczenia wyników badania zostały wykonane za pomocą pakietu statystycznego SPSS for Windows ver

7 WYNIKI Prezentację wyników rozpoczniemy od rozpowszechnienia uŝywania róŝnych substancji psychoaktywnych: najpierw tytoniu, potem napojów alkoholowych a w końcu pozostałych środków, w tym nielegalnych. Następnie przytoczymy wyniki odnoszące się do problemów jakich doświadcza młodzieŝ w związku z uŝywaniem substancji. Dalej zajmiemy się kwestią dostępności poszczególnych substancji. Następnie omówimy poostrzegane ryzyko uŝywania poszczególnych substancji oraz oceny badanych odnoszące się do rozmiarów sięgania po nie w ich najbliŝszym otoczeniu. Później zobaczymy, jaki stosunek do uŝywania substancji przez uczniów mają ich rodzice. Na koniec przyjrzymy się kwestiom korzystania przez młodzieŝ nowych mediów elektronicznych oraz problemowi gier hazardowych. Palenie tytoniu Rozpowszechnienie palenia tytoniu było badane w dwóch wymiarach czasowych - całego Ŝycia respondenta oraz ostatnich 30 dni przed badaniem. Pierwszy z nich pozwala na ustalenie zasięgu zjawiska eksperymentowania z tą substancją, tzn. podejmowania prób palenia tytoniu. Drugi przydatny jest do uchwycenie rozmiarów grupy aktualnie palących, a takŝe palących okazjonalnie lub regularnie. Dane na temat doświadczeń z paleniem tytoniu zebranych na przestrzeni całego Ŝycia zawiera tabela 1. Tabela 1. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie palił ,8 1-2 razy ,3 3-5 razy 6.5 7,2 6-9 razy 4.4 5, razy 7.5 5, razy 4.9 4,0 40 razy lub więcej ,5 Nigdy nie palił ,5 1-2 razy ,5 3-5 razy 8.3 7,6 6-9 razy 5.4 5, razy 6.1 6, razy 5.0 5,2 40 razy lub więcej ,2 Próby palenia tytoniu w czasie całego Ŝycia podejmowało 65,7% uczniów III klas gimnazjów i 76,6% uczniów drugich klas szkół. Jednak naleŝy odróŝnić uczniów, których doświadczenia z paleniem są incydentalne od tych, którzy podejmowali próby kilkakrotnie. Frakcje osób, które paliły nie więcej niŝ 5 razy w swoim Ŝyciu liczą 21,1% gimnazjalistów i 20,2% uczniów starszych. Z kolei wśród osób najczęściej podejmujących próby palenia, u których wyszło ono poza fazę eksperymentowania, czyli 40 razy lub więcej, frakcje te liczą 27,8% dla uczniów III klas gimnazjów i 39,9% dla uczniów II klas szkół. Odsetki uczniów podejmujących próby palenia kiedykolwiek w Ŝyciu, zamieszkujących teren województwa Zachodniopomorskiego są wyŝsze w porównaniu do odnotowanych w populacji generalnej, szczególnie jeśli bierzemy pod uwagę palenie powyŝej 40 razy. Palenie tytoniu jest zróŝnicowane ze względu na płeć badanych (tabele 2 i 3). Tabela 2. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu przez chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie palił ,3 1-2 razy ,4 3-5 razy 6.3 7,2 6-9 razy 4.7 4, razy 7.0 5, razy 3.6 3,6 40 razy lub więcej ,4 6

8 Nigdy nie palił ,4 1-2 razy ,6 3-5 razy 9.0 7,5 6-9 razy 4.7 5, razy 4.5 5, razy 3.4 4,5 40 razy lub więcej ,9 Odsetki uczniów z III klas gimnazjów, którzy podejmowali próby z paleniem, jak i tych, którzy wyszli poza fazę pojedynczych prób są wyŝsze wśród dziewcząt, niŝ wśród chłopców, za wyjątkiem palenia 40 razy i więcej, jednak róŝnica wynosi 0,3%. Wśród badanych ze szkół odsetki palących są równieŝ wyŝsze wśród dziewcząt niŝ wśród chłopców. Jednak w tej grupie chłopcy częściej eksperymentują z paleniem. Prawidłowość ta, obserwowana w obu badanych kohortach nie jest zgodna z tą odnotowaną w populacji generalnej, gdzie to chłopcy częściej podejmują próby palenia. Zarówno chłopcy jak i dziewczęta zamieszkujący na terenie województwa Zachodniopomorskiego częściej podejmują próby palenia w porównaniu z osobami z populacji generalnej. Szczególnie wysokie róŝnice odnotowuje się w paleniu powyŝej 40 razy. Tabela 3. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu przez dziewczęta poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie palił ,5 1-2 razy ,3 3-5 razy 6.7 7,1 6-9 razy 4.3 5, razy 7.8 6, razy 6.1 4,4 40 razy lub więcej ,7 Nigdy nie palił ,5 1-2 razy ,5 3-5 razy 7.7 7,7 6-9 razy 6.1 5, razy 7.7 6, razy 6.6 5,8 40 razy lub więcej ,8 W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 35,4% piętnastolatków i 44,6% siedemnastolatków (tabela 4). Jest to około połowa tych, którzy eksperymentują z paleniem tytoniu. Odsetki uczniów palących 30 dni przed badaniem w województwie Zachodniopomorskim tylko w niewielkim stopniu przewyŝszają te, które odnotowano w populacji całego kraju. Wśród uczniów palących 30 dni przed badaniem odnotowujemy znaczne zróŝnicowanie pod względem nasilenia palenia. Warto odnotować, Ŝe badani z obu poziomów nauczania w podobnych odsetkach zaliczali się do grupy palących rzadziej niŝ raz dziennie (13,9% uczniów z młodszej kohorty i 14,6% uczniów ze starszej kohorty). Takie same odsetki palących codziennie w ilości przekraczającej 10 papierosów dziennie odnotowano wśród uczniów gimnazjów oraz wśród młodzieŝy ze starszych klas 6,1%. Zarówno w jednej, jak i drugiej grupie badanych najczęściej spotyka się uczniów palących do 10 papierosów dziennie. Wśród gimnazjalistów co siódmy wypala taką ilość, z kolei wśród uczniów starszych co czwarty. 7

9 Tabela 4. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie ,6 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 9.2 7,9 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 4.7 4,0 1-5 papierosów dziennie , papierosów dziennie 4.8 3, papierosów dziennie 3.2 1,8 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 2.9 1,5 Nie ,3 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień ,4 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 5.5 5,5 1-5 papierosów dziennie , papierosów dziennie 9.9 7, papierosów dziennie 4.0 4,4 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 2.1 1,9 Rozpowszechnienie aktualnego palenia okazało się być zaleŝne od płci zarówno wśród młodszej, jak i wśród starszej młodzieŝy (tabele 5 i 6). Tabela 5. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie ,6 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 7.6 7,4 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 4.2 3,9 1-5 papierosów dziennie 7.8 7, papierosów dziennie 4.7 3, papierosów dziennie 3.7 2,1 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 4.4 1,8 Nie ,8 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień 8.8 8,9 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 4.1 4,5 1-5 papierosów dziennie , papierosów dziennie , papierosów dziennie 5.4 6,6 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 1.9 2,7 W klasach trzecich gimnazjów przynajmniej raz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 38% dziewcząt oraz 32,4% chłopców, w klasach drugich szkół z poziomu ponadgimnazjalnego w czasie ostatnich 30 dni paliło 43,5% dziewcząt oraz 45,3% chłopców. W obu badanych kohortach nieznacznie wyŝszy odsetek chłopców niŝ dziewcząt deklarował aktualne palenie powyŝej 10 papierosów dziennie (z wyjątkiem palenia więcej niŝ 20 papierosów dziennie w starszej kohorcie, gdzie minimalnie większe rozpowszechnienie odnotowano wśród dziewcząt). Biorąc pod uwagę codzienne palenie tytoniu, zarówno chłopcy jak i dziewczęta najczęściej wypalają do 5 papierosów. PowyŜej 20 papierosów dziennie wypalają podobne odsetki uczniów z młodszej i starszej kohorty. Choć rozpowszechnienie palenia takiej ilości papierosów w grupie gimnazjalistów jest dwa razy wyŝsze niŝ wśród uczniów szkół. Tabela 6. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie ,7 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień ,4 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 5.2 4,2 1-5 papierosów dziennie , papierosów dziennie 4.9 3, papierosów dziennie 2.9 1,5 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 1.1 1,1 8

10 Nie ,5 Mniej niŝ 1 papieros na tydzień ,8 Mniej niŝ 1 papieros dziennie 7.0 6,3 1-5 papierosów dziennie , papierosów dziennie 9.0 6, papierosów dziennie 2.6 2,5 Więcej niŝ 20 papierosów dziennie 2.2 1,1 Podobnie jak w przypadku eksperymentowania z paleniem, odsetki aktualnie palących chłopców i dziewcząt z województwa Zachodniopomorskiego przewyŝszają te, które odnotowano w populacji całego kraju. Niekiedy róŝnice są znaczne, jak w przypadku wypalania więcej niŝ 20 papierosów dziennie przez latków, które ponad dwukrotnie przekracza wartość odnotowaną w próbie krajowej. Picie napojów alkoholowych Napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieŝy szkolnej, podobnie jak ma to miejsce w dorosłej części społeczeństwa. Próby picia ma za sobą 88,5% gimnazjalistów z klas trzecich i 96,2% uczniów drugich klas szkół z województwa Zachodniopomorskiego (tabela 7). Odsetki z poziomu województwa przewyŝszają te, które odnotowano w populacji kraju. Tabela 7. Picie napojów alkoholowych poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,8 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,7 W czasie 30 dni przed badaniem ,6 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,8 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,7 W czasie 30 dni przed badaniem ,3 W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem jakiekolwiek napoje alkoholowe piło 78,3% młodszych uczniów i 92,5% uczniów starszych. Warto zauwaŝyć, Ŝe odsetki konsumentów alkoholu, definiowanych jako osoby, które piły jakikolwiek napój alkoholowy w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, w przypadku uczniów młodszych znacznie odbiegają od odsetków konsumentów stwierdzonych w populacji generalnej. RóŜnice między gimnazjalistami z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do uczniów z tej samej frakcji, z populacji generalnej wynoszą około 5 punktów procentowych. Na tym tle mniej dziwi wyŝszy odsetek konsumentów w klasach starszych - większość uczniów z tych klas w momencie badania zbliŝała się do wieku dorosłości. Jedynie 3,8% uczniów z tej frakcji nie piło alkoholu 12 miesięcy przed badaniem. RóŜnica między piciem alkoholu w czasie 12 miesięcy przed badaniem pomiędzy frakcjami młodszych i starszych uczniów wynosi niecałe 15%. Za wskaźnik względnie częstego uŝywania alkoholu przyjęto picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jakiekolwiek napoje alkoholowe w tym czasie piło 54,3% uczniów z grupy młodszej i 81,9% uczniów z grupy starszej. RóŜnica w piciu w ostatnim miesiącu przed badaniem pomiędzy kohortami była znaczna i wynosiła prawie 30 punktów procentowych. Trzeba przypomnieć, Ŝe badanie było realizowane w maju i w pierwszej połowie czerwca. Okres ostatnich 30 dni przypadał zatem na drugą połowę kwietnia, maj i pierwszą połowę czerwca, w zaleŝności od tego, kiedy który z badanych wypełniał ankietę. Okres ten nie obejmował zatem świąt, karnawału, czy wakacji, które jak moŝna przypuszczać szczególnie sprzyjają okazjom do picia. Rozpowszechnienie picia alkoholu okazało się zróŝnicowane ze względu na płeć (tabele 8 i 9). Wśród uczniów III klas szkół gimnazjalnych wszystkie wskaźniki są wyŝsze dla chłopców. NajniŜsze róŝnice odnotowano w przypadku picia w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (1,3%). 9

11 Wśród starszych uczniów to dziewczynki piją częściej niŝ chłopcy, jednak róŝnice są niewielkie, nieprzekraczające 1,5 punktu procentowego. Najmniejsze odnotowuje się w piciu kiedykolwiek w Ŝyciu, z kolei największe w piciu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. W dorosłej populacji w grupie abstynentów spotyka się wielokrotnie więcej kobiet, równieŝ spoŝycie alkoholu w tej grupie jest znacznie niŝsze niŝ wśród męŝczyzn. W populacji młodzieŝy te proporcje są wyrównane, a w przypadku uczniów ze starszej kohorty nawet odwrócone. Tabela 8. Picie napojów alkoholowych wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,1 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,7 W czasie 30 dni przed badaniem ,2 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,6 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,4 W czasie 30 dni przed badaniem ,0 Tabela 9. Picie napojów alkoholowych wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,7 W czasie 30 dni przed badaniem ,1 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,0 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,9 W czasie 30 dni przed badaniem ,7 Porównując dane z poziomu województwa Zachodniopomorskiego do danych z populacji generalnej moŝna zaobserwować nieznacznie wyŝsze odsetki chłopców i dziewcząt pijących napoje alkoholowe. Jedynie chłopcy z II klas szkół z próby ogólnopolskiej pili niewiele więcej niŝ ich rówieśnicy z próby wojewódzkiej. Konsumpcję poszczególnych typów napojów alkoholowych prześledzimy na przykładzie doświadczeń alkoholowych zebranych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (tabela 10). Zarówno w trzecich klasach gimnazjów, jak wśród młodzieŝy starszej najwyŝsze odsetki konsumentów ma piwo, na drugim miejscu jest wódka, a dopiero na trzecim wino. KaŜdy z trzech typów napojów jest bardziej popularny w klasach w porównaniu z klasami gimnazjalnymi. Tabela 10. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Piwo ,3 Cider 8.8 9,0 Alcopop 4.3 5,3 Wino ,1 Wódka ,1 Piwo ,9 Cider ,9 Alcopop ,4 Wino ,7 Wódka ,2 10

12 Wódkę w województwie Zachodniopomorskim pije około 37,8% gimnazjalistów (co trzeci) i 62% uczniów ze szkół (częściej niŝ co drugi). Piwo piło prawie 60% gimnazjalistów i około 80% starszych uczniów, natomiast wino odpowiednio 18,3% i 31,4% badanych. Picie cydru i alkopopów stanowiło raczej rzadkość wśród uczniów w porównaniu do picia piwa, wina i wódki. Rozpowszechnienie spoŝycia wśród gimnazjalistów nie przekraczało 10%. Natomiast wśród młodzieŝy ze starszej kohorty spoŝycia cydru wynosiło 14%, a alkopopów przekroczyło nieznacznie 10%. Rozpowszechnienie picia piwa, wina i wódki w czasie 30 dni przed badaniem w województwie Zachodniopomorskim jest nieznacznie niŝsze w porównaniu do uŝywania tych napojów w całej populacji, za wyjątkiem picia piwa i wódki przez uczniów ze szkół gimnazjalnych. Płeć wprowadza istotne róŝnice w obrazie popularności poszczególnych trunków. W tabelach 11 i 12 zebrano dane o odsetkach chłopców i dziewcząt pijących kaŝdy z trunków w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Tabela 11. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Piwo ,6 Cider ,3 Alcopop 4.8 5,9 Wino ,8 Wódka ,6 Piwo ,2 Cider ,4 Alcopop ,8 Wino ,2 Wódka ,4 Tabela 12. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Piwo ,0 Cider 6.8 8,6 Alcopop 3.2 4,7 Wino ,3 Wódka ,7 Piwo ,9 Cider ,5 Alcopop 9.7 8,0 Wino ,2 Wódka ,4 Preferencje spoŝywanych napojów alkoholowych są podobne wśród chłopców jak i wśród dziewcząt zarówno z trzecich klas jak i z drugich klas szkół. Najbardziej popularnym napojem wśród chłopców i wśród dziewcząt jest piwo, potem wódka i wino. SpoŜycie cydru i alkopopów jest mniej popularne, choć coraz większą popularnością cieszy się picie tego pierwszego. W grupie uczniów szkół gimnazjalnych odsetki pijących poszczególne rodzaje alkoholu w czasie 30 dni przed badaniem, za wyjątkiem wina, są wyŝsze wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. RóŜnica między dziewczętami a chłopcami w piciu wina sięga 2%. W starszej kohorcie, dziewczęta częściej niŝ chłopcy piły piwo i wino, największe róŝnice odnotowano w spoŝyciu tego drugiego napoju. Około 10% więcej dziewcząt niŝ chłopców piło wino, mniejsze była róŝnica w piciu piwa, która wynosiła niecałe 4%. Chłopcy i dziewczęta z gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego piją nieco częściej piwo i wódkę niŝ ich rówieśnicy z populacji generalnej. Z kolei badani z próby ogólnopolskiej pili więcej wina niŝ ich rówieśnicy z województwa. W grupie uczniów szkół chłopcy piją mniej piwa, wina i wódki niŝ latkowie z próby ogólnopolskiej. Z kolei dziewczynki z województwa Zachodniopomorskiego piją mniej wina i wódki niŝ ich rówieśniczki. 11

13 RównieŜ wśród dziewcząt z obu poziomów nauczania moŝna zaobserwować niŝsze rozpowszechnienie spoŝycia cydru w porównaniu do dziewcząt z populacji obejmującej cały kraj. RóŜnice między uŝywaniem poszczególnych napojów alkoholowych na poziomie wojewódzkim i krajowym są nieznaczne. Wskaźnikiem wielkości konsumpcji przy jednej okazji kaŝdego z napojów alkoholowych było pytanie o ilość wypitą przy ostatniej okazji konsumpcji tych trunków. Wielkości spoŝycia przy jednej okazji piwa, wina i wódki oraz dwóch względnie nowych na naszym rynku napojów alkoholowych tj. cydru i alkopopu (tabele 13-17) są silnie zróŝnicowane, zarówno wśród uczniów klas trzecich gimnazjów, jak i klas drugich szkół. Tabela 13. Ilość piwa wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pije piwa ,6 Ostatnim razem nie pił piwa ,5 PoniŜej 0,5 litra ,3 PowyŜej 0,5 do 1 litra ,5 PowyŜej 1 litra do 2 litrów ,4 PowyŜej 2 litrów 5.5 3,7 Nigdy nie pije piwa 7.7 8,5 Ostatnim razem nie pił piwa ,8 PoniŜej 0,5 litra ,5 PowyŜej 0,5 do 1 litra ,0 PowyŜej 1 litra do 2 litrów ,0 PowyŜej 2 litrów 8.2 7,1 Wśród uczniów z III klas szkół gimnazjalnych typową ilością piwa wypijaną przy jednej okazji picia alkoholu jest od 0,5 do 1 litra piwa, niewiele mniej uczniów pije poniŝej 0,5 litra piwa odpowiednio 28,7% i 25%. Typowa ilość piwa wypijana przy jednej okazji przez starszych uczniów wynosi powyŝej 0,5 litra do 1 litra. Jest ona wypijana przez około 40% badanych. Jedynie, co szósty uczeń nie pił piwa, kiedy spoŝywał alkohol ostatnim razem przed badaniem. Co ósmy uczeń i co szósty uczeń ze szkoły ponadgimnazjalnej nigdy nie pije piwa przy okazji, gdy spoŝywa alkohol. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego częściej piją piwo przy jednej okazji w porównaniu do uczniów z próby ogólnopolskiej. Świadczą o tym odsetki badanych spoŝywających róŝne ilości piwa, oprócz tych, którzy piją poniŝej 0,5 litra piwa. Mniej informacji mamy o wielkości spoŝycia wina i wódki przy jednej okazji, bowiem znacznie mniej badanych piło te trunki w czasie swojej ostatniej okazji. Co trzeci uczeń z i co drugi uczeń ze szkoły ponadgimnazjalnej nie pił wina przy ostatniej okazji. Odsetki te są niŝsze w przypadku picia wódki; co czwarty uczeń w wieku lat i co trzeci uczeń w wieku lat nie pił jej przy okazji ostatniego picia. W przypadku wina badani grupują się w rejonie niŝszych wartości (poniŝej dwóch kieliszków 100 gram), w przypadku wódki rozkład jest bardziej równomierny z przechyłem w stronę większych ilości, szczególnie wśród drugoklasistów ze szkół, spośród których co piąty wypijał więcej niŝ 6 kieliszków (powyŝej 250 gram) przy ostatniej okazji picia alkoholu. Tabela 14. Ilość wina wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pije wina ,5 Ostatnim razem nie pił wina ,5 PoniŜej 100 gram ,7 PowyŜej 100 gram do 200 gram 4.0 5,0 PowyŜej 200 gram do 749 gram 2.0 2,2 750 gram lub więcej 3.9 2,1 Nigdy nie pije wina ,8 Ostatnim razem nie pił wina ,7 PoniŜej 100 gram ,7 PowyŜej 100 gram do 200 gram 5.9 6,4 PowyŜej 200 gram do 749 gram 3.0 3,1 750 gram lub więcej 2.4 3,3 12

14 W młodym pokoleniu, podobnie jak wśród dorosłych, wino i wódka zdają się pełnić inne funkcje. Picie wina ma wyraźnie bardziej symboliczny charakter, stąd wystarczają mniejsze ilości. Wódka zaś słuŝy głównie, jako intoksykant, stąd pije się jej więcej. Tabela 15. Ilość napojów spirytusowych wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie piję wódki ,6 Ostatnim razem nie pił wódki ,6 PoniŜej 50 gram 9.2 9,9 PowyŜej 50 gram do 100 gram 9.0 7,8 PowyŜej 100 gram do 250 gram 7.7 7,8 PowyŜej 250 gram ,3 Nigdy nie piję wódki ,8 Ostatnim razem nie pił wódki ,8 PoniŜej 50 gram 7.1 7,6 PowyŜej 50 gram do 100 gram 8.0 8,7 PowyŜej 100 gram do 250 gram ,3 PowyŜej 250 gram ,8 Nie odnotowano znaczących róŝnic miedzy ilością wina i wódki wypijaną przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do uczniów z próby ogólnopolskiej. RóŜnice w spoŝyciu wina przy ostatniej okazji nie przekraczają 2 punktów procentowych. Z kolei w odniesieniu do picia wódki róŝnice nie przekraczają 4 punktów procentowych. Największą odnotowano w przypadku spoŝycia wódki powyŝej 250 gram przez gimnazjalistów 3,5%. Najmniej informacji zebrano na temat relatywnie nowych napojów alkoholowych cydru i alkopopów. Tylko nieliczni pili je podczas swojej ostatniej okazji alkoholowej. Napoje te nie zdobyły sobie jeszcze, jak widać, duŝej popularności. Pite są one raczej w niewielkich ilościach. Zarówno cydr jak i alkopopy, tak popularne wśród młodzieŝy w krajach Zachodniej Europy, szczególnie młodszej, w Polsce nie zdobyły sobie jak na razie większego uznania, przynajmniej wśród nastolatków. Tabela 16. Ilość cydru wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pije cydru ,6 Ostatnim razem nie pił cydru ,3 PoniŜej 0,5 litra 3.4 3,9 PowyŜej 0,5 do 1 litra 3.3 2,8 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 1.0 0,8 PowyŜej 2 litrów 1.0 0,7 Nigdy nie pije cydru ,6 Ostatnim razem nie pił cydru ,2 PoniŜej 0,5 litra 3.6 4,5 PowyŜej 0,5 do 1 litra 3.8 3,5 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0.9 0,7 PowyŜej 2 litrów 0.4 0,6 Tabela 17. Ilość alkopopu wypita przy ostatniej okazji picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pije alkopopu ,8 Ostatnim razem nie pił alkopopu ,6 PoniŜej 0,5 litra 1.2 1,6 PowyŜej 0,5 do 1 litra 1.3 1,4 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0.6 1,0 PowyŜej 2 litrów 0.9 0,6 Nigdy nie pije alkopopu ,4 Ostatnim razem nie pił alkopopu ,8 PoniŜej 0,5 litra 2.9 2,3 PowyŜej 0,5 do 1 litra 2.6 1,7 PowyŜej 1 litra do 2 litrów 0.7 0,3 PowyŜej 2 litrów 0.7 0,5 13

15 Rozpowszechnienie picia cydru nie przekracza 9%, z kolei alkopopów 7%, niezaleŝnie od tego, czy mowa o gimnazjalistach, czy o uczniach szkół. Zdecydowana większość badanych w ogóle tych napojów nie pije. Ci nieliczni, którzy ostatnio pili cydr lub alkopopy w większości wypijali nie więcej niŝ 1 litr. Podobne trendy w spoŝyciu tych napojów obserwuje się na poziomie całego kraju. Nie odnotowano znaczących róŝnic w konsumpcji cydru i alkopopów w województwie Zachodniopomorskim i w pozostałej części kraju. Szczególnie niebezpieczne dla zdrowia, jak równieŝ dla porządku publicznego jest picie alkoholu w znacznych ilościach, przede wszystkim jeśli prowadzi do przekroczenia progu nietrzeźwości. Kwestię tę badano przy uŝyciu pytania, w którym nietrzeźwość została zdefiniowana poprzez zachowanie, takie jak zataczanie się, bełkotanie, utrata pamięci. Pytanie sformułowane w ten sposób charakteryzuje stan silnego upicia. Stanu silnego upicia kiedykolwiek w Ŝyciu doświadczyło niecałe 50% młodszych uczniów oraz około 70% starszych. Co trzeci uczeń z i co drugi z II klasy szkoły ponadgimnazjalnej upił się w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem stanu silnego upicia doświadczył co siódmy uczeń w wieku lat i co piąty w wieku lat. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego częściej doświadczali silnego upicia się niŝ uczniowie z próby ogólnopolskiej, zarówno ci z poziomu, jak równieŝ ci ze szkół. Tabela 18. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać co się działo poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,9 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,6 W czasie 30 dni przed badaniem ,5 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,4 badaniem W czasie 12 miesięcy przed ,9 W czasie 30 dni przed badaniem ,7 Wskaźniki silnego upijania się są nieznacznie zróŝnicowane ze względu na płeć, szczególnie w grupie starszych uczniów. WyŜsze wartości przybierają w przypadku chłopców niŝ dziewcząt (tabela 19 i 20). Jednak w przypadku uczniów szkół gimnazjalnych róŝnice ze względu na płeć nieznacznie przekraczają 4 punkty procentowe. NajniŜsze róŝnice miedzy chłopcami a dziewczynkami wśród gimnazjalistów obserwuje się w przypadku silnego upicia 30 dni przed badaniem 1,3%. Z kolei najwyŝsze róŝnice odnotowano w odniesieniu do silnego upicia w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem 4,2%. Podobnie jak w przypadku przekraczania progu nietrzeźwości przez gimnazjalistów, tak równieŝ wśród uczniów szkół, szczególnie wyraźne róŝnice przekraczające 10% obserwujemy w odsetkach dziewcząt i chłopców deklarujących silne upicie się w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Trochę niŝsze róŝnice między dziewczętami i chłopcami odnotowano w przypadku silnego upicia się w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem (9,7%). Tabela 19. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać co się działo, wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,1 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,0 W czasie 30 dni przed badaniem ,1 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,0 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,2 W czasie 30 dni przed badaniem ,7 14

16 Tabela 20. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać co się działo, wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,7 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,3 W czasie 30 dni przed badaniem ,9 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,2 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,3 W czasie 30 dni przed badaniem ,2 Porównywalne odsetki dziewczynek i chłopców doświadczających silnego upicia się co w województwie Zachodniopmorskim odnotowano w próbie ogólnopolskiej. Wyjątkiem są róŝnice odnotowane wśród gimnazjalistów mających jakiekolwiek doświadczenia z upiciem się. Około 10% więcej chłopców i dziewczynek z województw Zachodniopomorskiego doświadczyło silnego upicia kiedykolwiek w Ŝyciu. Pytaniem uzupełniającym, pozwalającym na uzyskanie dodatkowej wiedzy o upijaniu się młodzieŝy był próba oszacowania na skali dziesięciopunktowej poziomu intoksykacji przy ostatnim piciu napojów alkoholowych. Jak pokazują dane z poniŝszej tabeli odsetki badanych są dość wyrównane, szczególnie w grupie młodszych uczniów. O upiciu się moŝna mówić, gdy nasilenie nietrzeźwości osiągnie na skali 7 punktów bądź więcej. Wśród uczniów szkół obserwuje się większe rozpowszechnienie tego typu zachowań. Jednak, jeśli weźmie się pod uwagę jedynie ostatni punkt na skali, objawiający się brakiem pamięci do zdarzeń z ostatniego picia to nie odnotowano znaczących róŝnic między młodszymi i starszymi uczniami latkowie nieznacznie częściej deklarowali silne upijanie się. Porównując nasilenie nietrzeźwości (oznaczenie poziomu 7 i wyŝszego na skali) w efekcie ostatniego picia wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego z uczniami z próby ogólnopolskiej obserwuje się nieznacznie wyŝsze odsetki badanych z młodszej kohorty z tego terenu, którzy doświadczyli upicia się. Jednak róŝnice nie przekraczają 1%. W grupie starszych uczniów nasilenie picia jest nieznacznie większe w próbie ogólnopolskiej. RóŜnica jest niewielka i wynosi 0,2%. Tabela 21. Nasilenie nietrzeźwości w efekcie ostatniego picia alkoholu poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pił alkoholu ,9 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,5 10 (bardzo silne upicie) 2.9 2,4 Nigdy nie pił alkoholu 4.5 5,0 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,7 10 (bardzo silne upicie) 2.4 2,7 15

17 Jak pokazują dane z tabel 22 i 23 chłopcy w większych odsetkach niŝ dziewczęta potwierdzali wyŝsze poziomy upicia się (od poziomu 7 do 10). Było tak zarówno w klasach trzecich szkół gimnazjalnych, jak i wśród młodzieŝy starszej. Agregując wyniki nasilenia nietrzeźwości (od poziomu 7 do 10) moŝna odnotować, Ŝe chłopcy z gimnazjów o jedną trzecią częściej niŝ dziewczynki upijają się (odpowiednio 13,2% i 8,2%). Z kolei rozpowszechnienie upijania się jest dwa razy większe wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt w grupie uczniów ze szkół (17% chłopców, 8,8% dziewcząt). Tabela 22. Nasilenie nietrzeźwości wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pił alkoholu ,6 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,8 10 (bardzo silne upicie) 3.4 3,0 Nigdy nie pił alkoholu 4.7 5,1 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,3 10 (bardzo silne upicie) 3.6 3,7 Tabela 23. Nasilenie nietrzeźwości wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nigdy nie pił alkoholu ,1 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,3 10 (bardzo silne upicie) 2.3 1,9 Nigdy nie pił alkoholu 4.2 4,9 1 (brak efektu) , , , , , , , , ,2 10 (bardzo silne upicie) 1.1 1,7 16

18 Wskaźniki upicia się wśród chłopców z województwa Zachodniopomorskiego są nieco wyŝsze niŝ wśród respondentów z próby ogólnopolskiej. Rozpowszechnienie silnego upijania się wśród dziewcząt z województwa jest minimalnie mniejsze niŝ wśród tych z próby krajowej. NiezaleŜnie od samooceny badanych w kwestii upicia się, w badaniu przyjęto takŝe obiektywną miarę nadmiernego spoŝycia przy jednej okazji. Taką miarą było 5 drinków lub więcej. W tabeli 24 zestawiono odsetki badanych, którym zdarzało się przekraczać tą miarę. Uczniowie z II klas szkół częściej wypijali 5 drinków lub więcej w trakcie jednej okazji niŝ ci z III klas. Niecałe 60% młodszych uczniów ani razu nie upiło się w czasie ostatniego miesiąca przed badaniem. Wśród uczniów starszych był to jedynie niecałe 40%. PowyŜej sześciu razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem upiło się ponad dwa razy więcej uczniów starszych w porównaniu z badanymi ze szkół gimnazjalnych (odpowiednio 11,6% i 5,6%). Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem było bardziej rozpowszechnione wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu z upijaniem się odnotowanym w próbie ogólnopolskiej. Badani gimnazjaliści z tego terenu częściej mieli jakiekolwiek doświadczenia w nadmiernym piciu. Wśród uczniów szkół odsetki upijających się był podobne do tych odnotowanych w próbie krajowej. Uczniowie ze szkół zlokalizowanych w województwie Zachodniopomorskim, którym zdarzyło się upić powyŝej 6 razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem robili to minimalnie częściej niŝ badani z próby ogólnokrajowej. Tabela 24. Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Wypicie 5 lub więcej drinków z rzędu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Ani razu ,2 1 raz ,4 2 razy ,7 3-5 razy 9.5 7,0 6-9 razy 2.5 2,3 10 lub więcej razy 3.0 2,4 Ani razu ,3 1 raz ,7 2 razy ,4 3-5 razy ,1 6-9 razy 5.8 5,9 10 lub więcej razy 5.8 5,6 Chłopcy częściej niŝ dziewczynki wypijają 5 lub więcej drinków w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, zarówno jeśli chodzi o uczniów z III klas gimnazjów, jak równieŝ o uczniów II klas szkół. Wśród uczniów gimnazjów róŝnicę w nadmiernym piciu według płci są nieznaczne i nie przekraczają 3%. Największe róŝnice odnotowano w upijaniu się 3-5 razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Wśród starszych uczniów róŝnice między rozpowszechnieniem upijania się chłopców i dziewcząt były większe. Największe odnotowano się w upijaniu się powyŝej 10 razy 4,5%. Z kolei praktycznie Ŝadnych róŝnic ze względu na płeć nie odnotowano w upijaniu się 1 raz w ostatnich 30 dniach. Porównując wyniki uzyskane na poziomie województwa Zachodniopomorskiego z wynikami ogólnopolskimi moŝna zaobserwować, Ŝe chłopcy i dziewczęta z tego terenu uczęszczający do gimnazjów częściej piją nadmiernie niŝ ich rówieśnicy. Wśród uczniów ze starszej kohorty nieznacznie częściej upijają się badani z próby ogólnopolskiej niŝ ich rówieśnicy z próby wojewódzkiej. Tabela 25. Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród chłopców Wypicie 5 lub więcej drinków z rzędu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Ani razu ,6 1 raz ,8 2 razy 9.5 9,4 3-5 razy 8.2 6,7 6-9 razy 3.2 2,6 10 lub więcej razy 4.2 2,9 17

19 Ani razu ,4 1 raz ,0 2 razy ,1 3-5 razy ,2 6-9 razy 7.0 6,5 10 lub więcej razy 8.1 7,8 Tabela 26. Picie nadmierne w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród dziewcząt Wypicie 5 lub więcej drinków z rzędu w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Ani razu ,9 1 raz ,1 2 razy ,1 3-5 razy ,2 6-9 razy 2.0 2,0 10 lub więcej razy 1.8 1,9 Ani razu ,9 1 raz ,3 2 razy ,7 3-5 razy ,1 6-9 razy 4.6 5,3 10 lub więcej razy 3.5 3,6 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych Do szerokiej grupy innych niŝ alkohol i tytoń substancji psychoaktywnych naleŝą takie substancje legalne jak leki przeciwbólowe i nasenne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substancje, których produkcja i obrót nimi są czynami zabronionymi przez prawo. W języku publicystyki substancje te często nazywane są narkotykami. Dane z tabeli 27 pokazują, Ŝe w obu kohortach na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajdują się marihuana i haszysz (33,5% wśród uczniów klas młodszych i 50,4% w starszej grupie), a na drugim leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza (15,3% wśród uczniów klas młodszych i 15,2% w starszej grupie). Wśród gimnazjalistów na trzecim miejscu znalazły się substancje wziewne (8,9%), a na czwartym leki przeciwbólowe przyjmowane w celu odurzania się (7,8%). Amfetamina znalazła się dopiero na piątym miejscu (7,7%). W starszej kohorcie to amfetamina znalazła się na trzecim miejscu (10,4%), a na czwartym LSD lub inne halucynogeny (6,8%). Na piątym z kolei ulokowały się substancje wziewne uŝywane przez co dwudziestego ucznia (6,5%). Wśród gimnazjalistów, co najmniej trzyprocentowe rozpowszechnienie osiągnęły jeszcze: kokaina (5,2%), LSD lub inne halucynogeny (4,9%), ekstazy (3,7%), metamfetamina (3,6%), polska heroina (3,0%). Wśród uczniów z II klas szkół analogiczna lista środków obejmuje mniej substancji: leki przeciwbólowe przyjmowane w celu odurzania się (5,8%), ekstazy (5,1%), kokaina (4,6%), metamfetamina (4,5%), grzyby halucynogenne (3,6%). Większe rozpowszechnienie eksperymentowania z innymi substancjami niŝ przetwory konopi, amfetaminy, metamfetaminy, LSD, ecstazy i grzyby halucynogenne odnotowano w grupie uczniów III klas gimnazjów. Połowa uczniów z II klas szkół miała doświadczenia z marihuaną lub haszyszem w ciągu całego Ŝycia. Jest niecałe 20% więcej niŝ w młodszej kohorcie. 18

20 Tabela 27. UŜywanie substancji kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy II klasy szkół Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,0 Substancje wziewne ,2 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,0 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 7.8 7,4 Amfetamina 7.7 5,3 Metamfetamina 3.7 3,6 LSD lub inne halucynogeny 4.9 5,5 Crack 2.5 2,6 Kokaina 5.2 4,4 Relevin 1.8 2,1 Heroina 2.6 3,1 Ecstasy 3.7 3,9 Grzyby halucynogenne 2.6 3,3 GHB 1.2 2,1 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2.6 3,0 Alkohol razem z tabletkami 7.0 5,7 Sterydy anaboliczne 1.9 3,1 Polska heroina (kompot) 3.0 3,4 Marihuana lub haszysz ,0 Substancje wziewne 6.5 7,6 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,9 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 5.8 6,7 Amfetamina ,1 Metamfetamina 4.5 3,9 LSD lub inne halucynogeny 6.8 5,2 Crack 2.1 1,5 Kokaina 4.6 4,3 Relevin 0.8 1,2 Heroina 1.7 1,8 Ecstasy 5.1 4,0 Grzyby halucynogenne 3.6 3,2 GHB 0.9 1,1 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2.5 2,0 Alkohol razem z tabletkami 6.8 7,3 Sterydy anaboliczne 1.5 2,3 Polska heroina (kompot) 1.3 2,0 GHB, jest relatywnie nowym w Polsce narkotykiem, uŝywany był kiedykolwiek przez marginalne odsetki badanych - 1,2% młodszych uczniów i 0,9% starszej młodzieŝy. Była to najmniej rozpowszechniona substancja uŝywana przez uczniów ze szkół gimnazjalnych oraz. W grupie młodszych uczniów dość niskim rozpowszechnieniem charakteryzuje się crack (2,5%), z kolei wśród starszych polska heroina, która jest prawie trzy razy bardziej popularna wśród gimnazjalistów (odpowiednio 1,3% i 3%). Rozpowszechnienie uŝywania przez młodzieŝ nieistniejącego środka Relevinu, było wyŝsze wśród młodszych uczniów. Uwagę zwraca relatywnie wysokie rozpowszechnienie uŝywania narkotyków w zastrzykach w grupie gimnazjalistów (2,6%), które jest nieznacznie wyŝsze niŝ w populacji uczniów ze szkół (2,5%). Dwa razy wyŝsze odsetki rozpowszechnienia odnotowuje się w eksperymentach łączenia alkoholu z lekami. Podobne odsetki młodzieŝy z dwóch poziomów nauczania deklarowały, Ŝe zdarzyło im się pić alkohol i przy tej samej okazji przyjmować leki (7% uczniów z III klas gimnazjów oraz 6,8% uczniów z II klas szkół ). Łączne przyjmowanie róŝnych substancji jest szczególnie niebezpieczne ze względu na ryzyko szkód zdrowotnych. Niestety nic nie moŝemy powiedzieć o jednoczesnym uŝywaniu alkoholu i marihuany, bowiem pytanie to zostało wyeliminowane z kwestionariusza. 19

21 W województwie Zachodniopomorskim wśród uczniów odnotowuje się większe rozpowszechnienie uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu takich substancji jak przetwory konopi w porównaniu z resztą kraju. RóŜnice sięgają 8,5% w młodszej i 7,4% w starszej kohorcie. Przyjmowanie innych substancji jest zróŝnicowane w grupach wiekowych. Wśród gimnazjalistów z terenu województwa większe rozpowszechnienie uŝywania innych substancji niŝ przetwory konopi w stosunku do uczniów z próby ogólnopolskiej odnotowano w przypadku uŝywania leków przeciwbólowych przyjmowanych w celu odurzania, amfetaminy, metamfetaminy i kokainy. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej przyjmują narkotyki w zastrzykach jednak częściej łączą alkohol z lekami. Z kolei wśród uczniów ze starszej kohorty większe rozpowszechnienie uŝywania substancji kiedykolwiek w Ŝyciu, oprócz wspomnianych wyŝej przetworów konopi, w porównaniu do rówieśników z próby ogólnopolskiej odnotowano w przypadku uŝywania amfetaminy, metamfetaminy, LSD, cracku, kokainy, ecstasy i grzybów halucynogennych. RóŜnice są niewielkie i wahają się od 0,3% w odniesieniu do uŝywania kokainy do 3,3% w przypadku uŝywania amfetaminy. Przyjmowanie narkotyków w zastrzykach przez latków z województwa Zachodniopomorskiego było nieznacznie wyŝsze niŝ w pozostałej części kraju, natomiast picie alkoholu z jednoczesnym uŝywaniem leków było w tej grupie nieznacznie niŝsze. Dane z tabel 28 i 29 pokazują, Ŝe rozpowszechnienie podejmowania prób z substancjami psychoaktywnymi innymi niŝ alkohol i tytoń zaleŝne jest od płci. Związek między uŝywaniem substancji a płcią występuje na obu poziomach nauczania. Chłopcy częściej deklarują próby uŝywania wszystkich substancji poza dwoma grupami leków - uspokajającymi i nasennymi oraz przeciwbólowymi przyjmowanymi w celu odurzania się, jak równieŝ substancji wziewnych. RównieŜ spoŝycie amfetaminy przez dziewczęta ze starszej kohorty jest wyŝsze niŝ wśród chłopców (róŝnica wynosi 1,3%). Eksperymentowanie z lekami uspokajającymi i nasennymi znacznie bardziej rozpowszechnione jest wśród dziewcząt. RóŜnice wynoszą 11,3% w grupie młodszych uczniów i 9,5% grupie starszych badanych. Niewiele częstsze jest uŝywanie substancji wziewnych w grupie dziewcząt niŝ chłopców, jednak róŝnica nie przekracza 2%. Tabela 28. UŜywanie substancji chociaŝ raz w Ŝyciu wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,5 Substancje wziewne ,2 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,0 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 3.7 4,7 Amfetamina 7.8 5,9 Metamfetamina 3.7 3,9 LSD lub inne halucynogeny 5.7 6,1 Crack 3.1 2,9 Kokaina 5.7 4,9 Relevin 1.8 2,5 Heroina 3.1 3,5 Ecstasy 3.7 4,4 Grzyby halucynogenne 3.7 4,3 GHB 1.8 2,5 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2.1 3,5 Alkohol razem z tabletkami 4.2 4,6 Sterydy anaboliczne 2.1 4,0 Polska heroina (kompot) 3.1 4,0 20

22 II klasy szkół Marihuana lub haszysz ,8 Substancje wziewne 5.8 7,4 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,5 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 3.7 4,4 Amfetamina 9.7 8,3 Metamfetamina 4.5 5,1 LSD lub inne halucynogeny 8.2 6,2 Crack 2.8 2,0 Kokaina 5.2 5,2 Relevin 1.1 1,6 Heroina 1.9 2,4 Ecstasy 7.3 5,4 Grzyby halucynogenne 5.8 5,2 GHB 0.9 1,7 Narkotyki wstrzykiwane 2.6 2,4 Alkohol razem z tabletkami 4.8 6,0 Sterydy anaboliczne 2.4 4,1 Polska heroina (kompot) 2.2 2,4 Tabela 29. UŜywanie substancji chociaŝ raz w Ŝyciu wśród dziewcząt poziom klasy II klasy szkół Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,6 Substancje wziewne ,1 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,9 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się ,0 Amfetamina 7.0 4,7 Metamfetamina 3.1 3,3 LSD lub inne halucynogeny 3.8 4,8 Crack 1.4 2,1 Kokaina 4.0 3,8 Relevin 1.3 1,8 Heroina 1.8 2,6 Ecstasy 3.1 3,4 Grzyby halucynogenne 1.3 2,2 GHB 0.2 1,6 Narkotyki wstrzykiwane 2.7 2,4 Alkohol razem z tabletkami 9.0 6,6 Sterydy anaboliczne 1.4 2,2 Polska heroina (kompot) 2.5 2,7 Marihuana lub haszysz ,9 Substancje wziewne 7.3 7,7 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza ,6 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 7.9 8,7 Amfetamina ,1 Metamfetamina 4.4 2,8 LSD lub inne halucynogeny 5.3 4,3 Crack 1.3 1,1 Kokaina 4.0 3,6 Relevin 0.4 0,8 Heroina 1.5 1,3 Ecstasy 2.9 2,8 Grzyby halucynogenne 1.3 1,5 GHB 0.9 0,6 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2.4 1,7 Alkohol razem z tabletkami 8.8 8,5 Sterydy anaboliczne 0.7 0,7 Polska heroina (kompot) 0.4 1,6 21

23 Rozpowszechnienie uŝywania najpopularniejszej substancji, to jest przetworów konopi wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do próby ogólnopolskiej jest wyŝsze zarówno wśród dziewcząt, jak równieŝ wśród chłopców (tabela 28 i 29). Rozpowszechnienie uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu pozostałych substancji jest zróŝnicowane. Są substancje, których uŝywanie na poziomie województwa wśród chłopców jest bardziej rozpowszechnione niŝ wśród rówieśników z populacji całego kraju, na przykład amfetaminy, crack, kokaina wśród młodszych uczniów i amfetamina, LSD lub ecstasy wśród starszych. Wśród dziewcząt z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu z pozostałą częścią kraju bardziej rozpowszechnione jest uŝywanie amfetaminy, leków przeciwbólowych oraz kokainy w młodszej kohorcie. Dziewczynki ze starszej kohorty uŝywają większości nielegalnych substancji częściej niŝ rówieśniczki z pozostałej części kraju. Jedynie uŝywanie substancji wziewnych, leków uspokajających i nasennych oraz przeciwbólowych jak równieŝ grzybów halucynogennych jest mniej rozpowszechnione. Za wskaźnik okazjonalnego uŝywania substancji przyjmuje się zwykle uŝywanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. W badaniu z 2015 r. lista substancji, których uŝywanie w czasie ostatnich 12 miesięcy podlegało badaniu została znacznie skrócona. Pozostały na niej tylko przetwory konopi (marihuana lub haszysz), substancje wziewne, ekstazy, amfetamina, metamfetamina, kokaina i crack (tabela 30). Z danych zawartych w tabeli wynika, Ŝe największą popularnością wśród uczniów cieszą się przetwory konopi. UŜywanie ich w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem deklarował co czwarty badany z i więcej niŝ co trzeci badany z II klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Wśród młodszej kohorty na drugim miejscu znalazła się amfetamina (6,1%), a na trzecim substancje wziewne (5,1%). Z kolei wśród starszej kohorty amfetamina takŝe znalazła się na drugim miejscu (6,5%), a na trzecim ekstazy i metamfetamina (odpowiednio 3,2% i 3,1%). Najmniej popularną substancją w obu grupach okazał się crack uŝywany jedynie przez 2,1% gimnazjalistów i 1,2% uczniów szkół. Odsetki rozpowszechnienia uŝywania substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy są wyŝsze w grupie respondentów z III klas gimnazjów za wyjątkiem uŝywania marihuany lub haszyszu, amfetaminy i ecstasy, które jest bardziej rozpowszechnione wśród badanych z II klas szkół. Tabela 30. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,2 Substancje wziewne 5.1 5,9 Ecstasy 2.8 2,9 Amfetamina 6.1 3,7 Metamfetamina 3.1 3,0 Kokaina 3.4 3,2 Crack 2.1 2,1 Marihuana lub haszysz ,5 Substancje wziewne 2.8 2,4 Ecstasy 3.2 2,4 Amfetamina 6.5 4,2 Metamfetamina 3.1 2,6 Kokaina 2.9 2,5 Crack 1.2 1,0 Uczniowie z młodszej kohorty z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej uŝywali jedynie substancji wziewnych i ecstasy w porównaniu do badanych z pozostałej części kraju. UŜywanie wszystkich substancji w ostatnim roku przed badaniem było bardziej rozpowszechnione wśród badanych z II klas szkół z województwa Zachodniopomorskiego niŝ w pozostałej części kraju. Łatwy do zaobserwowania jest takŝe związek między aktualnym uŝywaniem substancji a płcią (tabele 31 i 32). Podobnie jak w przypadku eksperymentowania, okazjonalne uŝywanie substancji występuje częściej wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt. Choć dziewczynki częściej niŝ chłopcy uŝywają substancji wziewnych (gimnazjalistki i uczennice szkół ) i amfetaminy (17-18 latki). Największe róŝnice moŝna zaobserwować w uŝywaniu przetworów konopi 7,1% wśród młodszej kohorty i 8,3% w starszej. 22

24 Z kolei najmniejsze róŝnice między płciami odnotowuje się w uŝywaniu ecstasy wśród uczniów z III klas gimnazjów i substancji wziewnych wśród uczniów II klas szkół. Rozpowszechnienie uŝywania większości substancji (z wyjątkiem substancji wziewnych i ecstasy) w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badanem wśród chłopców w wieku lat z województwa Zachodniopomorskiego jest wyŝsze w porównaniu do rówieśników z populacji generalnej. Podobne trendy moŝna zaobserwować w grupie starszej młodzieŝy, z wyjątkiem uŝywania substancji wziewnych i kokainy, których rozpowszechnienie jest większe w próbie krajowej. Dziewczęta z gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego częściej niŝ rówieśniczki z próby ogólnopolskiej uŝywają jedynie przetworów konopi i amfetaminy, natomiast te ze starszej kohorty uŝywają częściej większości substancji z wyjątkiem ecstasy. Tabela 31. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska II klasy Marihuana lub haszysz ,4 Substancje wziewne 4.6 6,1 Ecstasy 2.5 3,4 Amfetamina 6.0 4,0 Metamfetamina 3.3 3,2 Kokaina 3.8 3,6 Crack 3.0 2,3 Marihuana lub haszysz ,3 Substancje wziewne 2.6 3,1 Ecstasy 5.1 3,5 Amfetamina 6.3 5,1 Metamfetamina 3.6 3,6 Kokaina 2.9 3,1 Crack 1.8 1,4 Tabela 32. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska II klasy Marihuana lub haszysz ,0 Substancje wziewne 4.9 5,6 Ecstasy 2.3 2,4 Amfetamina 5.6 3,3 Metamfetamina 2.3 2,7 Kokaina 2.3 2,8 Crack 0.7 1,8 Marihuana lub haszysz ,3 Substancje wziewne 2.9 1,8 Ecstasy 1.3 1,5 Amfetamina 6.7 3,4 Metamfetamina 2.7 1,7 Kokaina 2.9 1,9 Crack 0.7 0,6 Okres ostatnich 30 dni przed badaniem moŝna przyjąć za wskaźnikowy dla aktualnego uŝywania substancji. Palenie marihuany lub uŝywanie innych narkotyków, podobnie jak picie alkoholu, w większości przypadków nie ma charakteru regularnego. Stąd trudno mieć pewność, Ŝe wszyscy uczniowie, którzy zadeklarowali kontakt z daną substancją w czasie ostatnich 30 dni na pewno uŝywają jej co najmniej raz na miesiąc. MoŜna jednak załoŝyć, z pewnym przybliŝeniem, Ŝe proporcje uŝywających raz na miesiąc wśród tych, którzy nie uŝywali w ostatnim miesiącu są równe proporcji uŝywających rzadziej, a potwierdzających uŝywanie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Przy takim załoŝeniu moŝna uznać, Ŝe 12,5% uczniów klas trzecich gimnazjów i 20,8% uczniów klas drugich szkół uŝywa marihuany lub haszyszu co najmniej raz w miesiącu (tabela 33). Analogiczne odsetki dla substancji wziewnych wynoszą 2,2% u gimnazjalistów oraz 1,2% u uczniów szkół. 23

25 Tabela 33. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 30 dni poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,3 Substancje wziewne 2.2 3,4 ponadgimna-zjalnych Marihuana lub haszysz ,4 Substancje wziewne 1.2 1,4 Podobnie jak przy poprzednich wskaźnikach istotne zróŝnicowania wiąŝe się z płcią rozpowszechnienie uŝywania substancji jest większe wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt w przypadku kaŝdej substancji (tabele 34 i 35). W przypadku marihuany i haszyszu róŝnice są znaczne, wśród młodszych uczniów przekraczające 6 punktów procentowych, natomiast wśród starszych 8. Znacznie mniejsze róŝnice odnotowano w uŝywaniu substancji wziewnych, które nieznacznie przekraczają 1 punkt procentowy. Tabela 34. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 30 dni wśród chłopców poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz ,8 Substancje wziewne 2.5 3,9 Marihuana lub haszysz ,9 Substancje wziewne 1.5 2,1 Tabela 35. UŜywanie substancji w czasie ostatnich 30 dni wśród dziewcząt poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Marihuana lub haszysz 9.3 7,7 Substancje wziewne 1.4 2,9 Marihuana lub haszysz ,6 Substancje wziewne 0.9 0,8 NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe odsetki często uŝywających konopi wśród chłopców w klasach trzecich gimnazjów oscylują wokół wysokiego poziomu przekraczającego 15%. W klasach drugich szkół zbliŝają się do poziomu 25%, co oznacza Ŝe co czwarty uczeń uŝywał konopi w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego częściej niŝ ci z pozostałej reszty kraju uŝywają przetworów konopi natomiast rzadziej substancji wziewnych. Chłopcy i dziewczęta z terenu województwa częściej niŝ ich rówieśnicy z próby ogólnopolskiej uŝywali w ostatnich 30 dniach marihuany i haszyszu. Przetwory konopi jako najbardziej rozpowszechnione substancje nielegalne mogły stać się przedmiotem głębszych analiz skierowanych na identyfikację wzoru intensywnego uŝywania. Wśród młodzieŝy szkolonej odsetki uŝytkowników innych substancji są zbyt małe, aby grupa bardziej intensywnych uŝytkowników była dostatecznie liczna. W próbie analizy intensywnego uŝywania przetworów konopi posłuŝono się pytaniami zaczerpniętymi z dwóch testów. Pierwszy z nich to test przesiewowy skonstruowany w Polsce do identyfikacji problemowych uŝytkowników marihuany (Problemowe UŜywanie Marihuany - PUM) wśród nastolatków sięgających po tę substancję (Okulicz-Kozaryn, Sierosławski, 2007) 1). Skrócona wersja tego testu przeznaczona do badań ankietowych składa się z czterech pytań, na które odpowiedzieć moŝna tylko tak lub nie. KaŜde z pytań dotyczy występowania określonego symptomu w czasie ostatnich 12 miesięcy. Badanie walidacyjne testu przesiewowego PUM zrealizowane w 2003 r. wykazało, Ŝe wśród nastolatków wystąpienie 2 lub więcej symptomów świadczy o problemowym uŝywaniu marihuany. Drugim testem zastosowanym w tym badaniu jest test słuŝący do identyfikowania naduŝywania przetworów konopi (Cannabis Abuse Screening Test CAST). Test ten został opracowany we Francji przez zespół badaczy z Francuskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (Beck & Legleye 2003) 2). Test składa się z sześciu pytań o częstotliwość występowania poszczególnych symptomów naduŝywania przetworów konopi w czasie ostatnich 12 miesięcy, na które odpowiada się przy uŝyciu pięciopunktowej skali od nigdy do bardzo często. Test ten nie był walidowany w Polsce, stąd teŝ jego wyniki naleŝy traktować z ostroŝnością. 24

26 Wśród uczniów drugich klas częściej odnotowywano symptomy problemowego uŝywania marihuany. Największe róŝnice odnotowano w występowaniu symptomu samodzielnych zakupów marihuany, z kolei najniŝsze w częstej potrzebie uŝycia tej substancji. Wśród latków z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu z rówieśnikami z próby ogólnopolskiej odnotowano wyŝsze wskaźniki we wszystkich analizowanych symptomach problemowego uŝywania marihuany. Natomiast wśród gimnazjalistów z terenu województwa rzadziej odnotowywano symptomy problemowego uŝywania marihuany, za wyjątkiem dokonywania samodzielnych zakupów, jednak róŝnica wynosiła jedynie 0,5%. Tabela 36. Symptomy problemowego uŝywania marihuany- test przesiewowy PUM Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie pójście lub spóźnienie się do szkoły z powodu marihuany 5.0 5,3 Częsta potrzeba uŝycia marihuany 5.3 5,6 Samodzielny zakup marihuany ,6 Palenie konopi samotnie 5.9 6,7 Nie pójście lub spóźnienie się do szkoły z powodu marihuany 7.2 5,4 Częsta potrzeba uŝycia marihuany 7.2 4,8 Samodzielny zakup marihuany ,0 Palenie konopi samotnie 9.1 7,3 Wyniki testu przesiewowego CAST pokazują, Ŝe wśród uczniów III klas szkół gimnazjalnych symptomy problemowego uŝywania przetworów konopi występują częściej niŝ wśród uczniów ze starszej kohorty, za wyjątkiem palenia konopi przed południem i bezowocnych prób ograniczania uŝywania. Symptomy te są odnotowywane wśród większego odsetka uczniów ze szkół. NajwyŜsze odsetki symptomów występujących często lub bardzo często wśród uczniów z młodszej kohorty odnotowano w odniesieniu do bezowocnych prób ograniczenia grania oraz problemów z pamięcią po paleniu konopi. Z kolei wśród starszych uczniów symptomem, który pojawiał się najczęściej były palenie konopi przed południem oraz podobnie jak wśród młodszych badanych - bezowocne próby ograniczenia uŝywania. Tabela 37. Symptomy problemowego uŝywania przetworów konopi - test przesiewowy CAST (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nigdy Rzadko Od czasu do czasu Raczej często Bardzo często Palenie przedpołudniem Palenie samotnie Problemy z pamięcią po paleniu Przyjaciele lub krewni mówili Ŝeby ograniczyć uŝywanie Bezowocne próby ograniczenia uŝywania Problemy z powodu uŝywania Palenie przedpołudniem Palenie samotnie Problemy z pamięcią po paleniu Przyjaciele lub krewni mówili Ŝeby ograniczyć uŝywanie Bezowocne próby ograniczenia uŝywania Problemy z powodu uŝywania

27 Nieznacznie wyŝsze odsetki symptomów problemowego uŝywania przetworów konopi uzyskanych w teście CAST odnotowuje się wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu z wynikami uzyskanymi w próbie ogólnopolskiej. RóŜnice te jednak nie przekraczają 1,5%. Tabela 38. Symptomy problemowego uŝywania przetworów konopi - test przesiewowy CAST (Polska) Poziom klasy Nigdy Rzadko Od czasu do czasu Raczej często Bardzo często Palenie przedpołudniem 90,9 4,7 2,4 0,7 1,3 Palenie samotnie 93,6 3,3 1,6 0,7 0,9 Problemy z pamięcią po paleniu 94,0 2,8 1,8 0,7 0,7 Przyjaciele lub krewni mówili Ŝeby ograniczyć uŝywanie 95,0 2,1 0,9 1,0 1,0 Bezowocne próby ograniczenia uŝywania 95,0 1,7 1,1 0,8 1,3 Problemy z powodu 96,7 1,4 0,8 0,5 0,7 uŝywania Palenie przedpołudniem 86,7 7,3 3,9 0,9 1,3 Palenie samotnie 91,5 4,4 2,1 0,7 1,2 Problemy z pamięcią po paleniu Przyjaciele lub krewni mówili Ŝeby ograniczyć uŝywanie Bezowocne próby ograniczenia uŝywania Problemy z powodu uŝywania 90,7 4,9 2,3 1,1 1,0 93,6 3,2 1,6 0,8 0,9 93,4 2,6 1,6 1,0 1,4 95,8 2,2 1,2 0,5 0,4 NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe zjawisko uŝywania leków uspokajających i nasennych w celach innych niŝ medyczne ma szerszy zakres niŝ zjawisko uŝywania ich wedle przepisu lekarza w celach leczniczych. Dane z tabeli 39 pokazują, Ŝe 11,5% młodzieŝy młodszej i 11,4% młodzieŝy starszej ma doświadczenia z lekami uspokajającymi i nasennymi przyjmowanymi w celach leczniczych. W tej grupie wyróŝnić trzeba frakcję 3-3,5% badanych, którzy te uzaleŝniające leki przyjmowali przez trzy tygodnie lub dłuŝej. Zwraca uwagę fakt, Ŝe minimalnie większe rozpowszechnienie uŝywania leków przepisanych przez lekarza odnotowuje się wśród uczniów z III klas szkół gimnazjalnych. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie częściej niŝ ich rówieśnicy z pozostałej części Polski uŝywali leki uspokajające i nasenne przepisane przez lekarza. RóŜnice jednak nie są znaczące, nie przekraczają 1%. Tabela 39. UŜywanie leków uspokajających i nasennych z przepisu lekarza Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie, nigdy ,6 Tak, ale krócej niŝ przez trzy tygodnie 8.3 8,3 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 3.2 3,1 Nie, nigdy ,1 ponadgimnanazjalnych Tak, ale krócej niŝ przez trzy tygodnie 7.9 7,7 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 3.5 3,2 Podobnie jak w przypadku uŝywania leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza tak i w tym przypadku to wśród dziewczynek odnotowano większe rozpowszechnienie zarówno na poziomie III klas szkół gimnazjalnych, jak równieŝ II klas szkół. Największe róŝnice ze względu na płeć obserwuje się w uŝywaniu leków krócej niŝ przez trzy tygodnie. 26

28 Tabela 40. UŜywanie leków uspokajających i nasennych z przepisu lekarza wśród chłopców Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie, nigdy ,0 Tak, ale krócej niŝ przez trzy tygodnie 6.3 6,2 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 1.8 1,8 Nie, nigdy ,1 ponadgimnanazjalnych trzy tygodnie Tak, ale krócej niŝ przez 5.8 6,0 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 2.6 1,9 Tabela 41. UŜywanie leków uspokajających i nasennych z przepisu lekarza wśród dziewcząt Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie, nigdy ,4 Tak, ale krócej niŝ przez trzy tygodnie ,3 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 4.5 4,3 Nie, nigdy ,4 ponadgimnanazjalnych trzy tygodnie Tak, ale krócej niŝ przez ,3 Tak, przez trzy tygodnie lub dłuŝej 4.4 4,3 UŜywanie leków uspokajających i nasennych z przepisu lekarza jest powszechniejsze wśród uczniów ze szkół zlokalizowanych w województwie Zachodniopomorskim w porównaniu do wyników uzyskanych w próbie ogólnopolskiej. RóŜnice te nie są jednak duŝe i nie przekraczają 1%. Problem dopalaczy Problem dopalaczy (smart drugs, legal highs) pojawił się w Europie w połowie poprzedniej dekady. W Polsce zaczął narastać w ostatnich latach. Problem dopalaczy rozwijał się na styku świata substancji legalnych i nielegalnych. Dopalacze oferowane są w większości krajów europejskich, a takŝe w internecie. Wszędzie problem ten jest przedmiotem troski władz i zaniepokojenia społecznego. Nasza wiedza na temat dopalaczy jest wyrywkowa, zarówno na wymiarze farmakologicznym, jak społeczno-kulturowym. Brak nawet precyzyjnej naukowej definicji dopalaczy. Dopalacze określić moŝna jako preparaty zawierające w swym składzie substancje psychoaktywne nie objęte kontrolą prawną. Niektóre z nich są pochodzenia roślinnego, inne syntetycznego. Dopalacze w zasadzie cieszą się statusem legalności jednak obrót nimi odbywa się na zasadach pewnego wybiegu, stanowi ominięcie prawa. W Polsce dopalacze jeszcze do października 2010 r. sprzedawane były jak produkty kolekcjonerskie, w innych krajach sprzedawane bywają jako kadzidełka, sole do kąpieli, odświeŝacze powietrza, itp. Z uŝywaniem dopalaczy wiąŝe się wiele zagroŝeń. Są to nowe, nieprzebadane substancje przyjmowane wedle nowych nierozpoznanych wzorów. W efekcie brak doświadczeń z tymi substancjami u uŝytkowników zwiększa ryzyko powikłań. O niektórych z tych substancji moŝna przypuszczać, Ŝe są bardziej niebezpieczne niŝ ich nielegalne odpowiedniki, inne mogą się okazać całkiem niegroźne. W 2010 r. szpitale raportowały liczne przypadki zatruć, w tym śmiertelnych. Zgłaszały teŝ trudności w niesieniu pomocy osobom, które przedawkowały dopalacze ze względu na trudny do określenia obraz toksykologiczny. Potrzeba rozpoznania epidemiologicznego fenomenu dopalaczy skłoniła do wprowadzenia do ankiety kilku pytań na temat kontaktów z tymi substancjami. Kiedykolwiek w sklepie z dopalaczami było 10,2% młodszych i 11,3% starszych uczniów. Większe rozpowszechnienie zakupu dopalaczy odnotowano wśród uczniów II klas szkół niŝ wśród badanych z III klas gimnazjów odpowiednio 8,4% i 8%. Podstawowym miejscem zakupu dopalaczy były sklepy z tymi substancjami (wśród uczniów trzecich klas gimnazjów 3,8%, wśród uczniów drugich klas szkół 4,3%). 27

29 Za pośrednictwem internetu takich zakupów dokonywało tylko 2,4% badanych w pierwszej i 1,9% badanych w drugiej grupie. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej niŝ badani z próby ogólnopolskiej kupują dopalacze w sklepie, z kolei latkowie częściej. Obie frakcje badanych rzadziej niŝ rówieśnicy z pozostałej części kraju kupują dopalacze przez Internet. Tabela 42. Źródła zakupów dopalaczy poziom klasy Zachodniopomorskie Polska W sklepie z dopalaczami 3.8 4,7 Przez internet 2.4 3,1 W inny sposób 6.0 6,2 W sklepie z dopalaczami 4.3 3,3 Przez internet 1.9 2,1 W inny sposób 5.9 5,4 Do uŝywania dopalaczy, chociaŝ raz w Ŝyciu, przyznało się 12,5% gimnazjalistów i 13,8% uczniów szkół (tabela 43). Odsetki okazjonalnych uŝytkowników są niŝsze, szczególnie wśród uczniów w wieku lat. Dopalaczy w czasie 12 miesięcy przed badaniem uŝywało prawie 2% więcej uczniów z III klas gimnazjów w porównaniu do badanych z II klas (odpowiednio 7,9% i 6,6%). W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem po substancje te sięgało 4,8% badanych z pierwszej grupy i 3,2% z drugiej grupy. Zwracają uwagę wyŝsze odsetki młodszych uczniów, którzy sięgają po dopalacze zarówno w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, jak równieŝ w czasie 30 dni przed badaniem. Rozpowszechnienie uŝywania dopalaczy wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego przewyŝsza uŝywanie dopalaczy wśród badanych z próby krajowej. Największe róŝnice odnotowuje się w przypadku uŝywania tych substancji kiedykolwiek w Ŝyciu. Tabela 43. UŜywanie dopalaczy poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 7.9 6,9 W czasie 30 dni przed badaniem 4.8 4,3 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,6 badaniem W czasie 12 miesięcy przed 6.6 6,0 W czasie 30 dni przed badaniem 3.2 3,0 Najpowszechniejszą formą dopalaczy uŝywaną przez uczniów z III klas gimnazjów i II klas szkół były mieszkanki ziołowe do palenia. Co dziesiąty uczeń uŝywał dopalaczy w tej postaci. Zdecydowanie mniejszym powodzeniem cieszyły się te substancje w postaci proszku, kryształków lub tabletek. W tej formie dopalacze były uŝywane przez trzykrotnie mniej uczniów niŝ te, które uŝywano w postaci mieszanek ziołowych. Jedynie 1,9% badanych z młodszej kohorty i 0,1% ze starszej uŝywało dopalaczy w postaci płynu. Tabela 44. UŜywanie dopalaczy postać substancji uŝywanej w czasie ostatnich 12 miesięcy poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Mieszanki ziołowe do palenia ,5 Proszek, kryształki, lub tabletki 3.1 3,2 Płyn 0.8 1,4 Inne 1.9 2,3 Mieszanki ziołowe do palenia ,7 Proszek, kryształki, lub tabletki 5.1 3,6 Płyn 0.1 0,3 Inne 3.6 2,3 28

30 Wśród uczniów III klas gimnazjów i II klas szkół z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do tych z populacji generalnej większą popularnością cieszyły się dopalacze w postaci mieszanek ziołowych do palenia. W grupie latków z terenu województwa odnotowano większe rozpowszechnienie uŝywania dopalaczy w postaci proszku, kryształków lub tabletek niŝ w populacji ogólnopolskiej. Badani z pozostałej części kraju przyjmowali dopalacze częściej w postaci płynu niŝ uczniowie z Zachodniopomorskiego. Oczekiwania wobec alkoholu i przetworów konopi Sięganie po napoje alkoholowe oraz rozmiary picia zaleŝne są, przynajmniej w pewnym stopniu, od postaw i oczekiwań wobec alkoholu. W jednym z pytań ankiety prosiliśmy badanych o określenie na pięciopunktowej skali szacunkowej, na ile prawdopodobne jest ich zdaniem, Ŝe doświadczą po alkoholu wymienionych w pytaniu konsekwencji (tabela 45). Wśród poddanych ocenie respondentów następstw picia znalazły się konsekwencje negatywne i pozytywne. Dla uproszczenie obrazu spróbujmy zbudować rankingi spodziewanych konsekwencji negatywnych i pozytywnych opierając się na odsetkach odpowiedzi bardzo prawdopodobne. Uczniowie trzecich klas gimnazjów częściej dostrzegają negatywne konsekwencje uŝywania alkoholu niŝ badani z drugich klas szkół, którzy z kolei dostrzegali głównie pozytywne skutki. W trzecich klasach gimnazjów w zakresie następstw negatywnych na pierwszym miejscu znalazł się kac (18,4%), na drugim obawa, Ŝe zrobi się coś, czego będzie się potem Ŝałowało (15,4%), a na trzecim strach przed złym samopoczuciem i mdłościami (14,2%). Co dziesiąty uczeń w wieku lat bał się mogących wystąpić kłopotów z policją. Jeszcze mniejsze odsetki badanych obawiają się utraty kontroli nad własnym piciem (7,8%). Wśród konsekwencji pozytywnych najwięcej uczniów z młodszej grupy wymienia poczucie odpręŝenia (25,5%), na drugim miejscu świetną zabawę (21,7%), a na trzecim zapomnienie o swoich problemach (19,7%). Wśród najrzadziej dostrzeganych skutków pozytywnych młodzieŝ wymieniła zapomnienie i poczucie szczęścia (17,6%). W klasach drugich szkół ranking następstw negatywnych wygląda nieco inaczej. Osoby w wieku lat podobnie jak badani z młodszej kohorty najbardziej obawiają się kaca (15,6%). Na dalszych miejscach znalazły się obawa, Ŝe zrobi się coś, czego będzie się potem Ŝałowało (9,9%) i strach przed złym samopoczuciem i mdłościami (9,3%) oraz strach przed wystąpieniem szkód zdrowotnych (8,2%). Jedynie co dwudziesty uczeń dostrzegał w związku z piciem wystąpienie kłopotów z policją i oraz bał się, Ŝe nie będzie potrafił przestać pić. Oczekiwania pozytywne wśród uczniów ze starszej kohorty najczęściej są związane z poczuciem odpręŝenia, które jest dostrzegane przez co trzeciego badanego z tej grupy. W ocenie co piątego ucznia spoŝycie alkoholu jest związane ze świetną zabawą oraz towarzyskością. Ponad 15% badanych oczekuje, Ŝe po piciu będzie bardziej szczęśliwa oraz zapomni o swoich problemach. W sumie uczniowie starsi w wyŝszych odsetkach niŝ ich młodsi koledzy potwierdzali prawdopodobieństwo pojawienia się poszczególnych następstw pozytywnych. Porównanie częstości wyborów konsekwencji pozytywnych i negatywnych wskazuje wyraźnie na większą popularność tych pierwszych. Innymi słowy młodzieŝ zdaje się oczekiwać po alkoholu więcej dobrego niŝ złego. Ta tendencja nie wystawia dobrej noty wysiłkom w zakresie edukacji adresowanej do młodzieŝy. 29

31 II klasy szkół Tabela 45. Oczekiwania wobec alkoholu poziom Bardzo klasy prawdopodobne Będę miał kłopoty z policją Zaszkodzi to mojemu zdrowiu Prawdopodobne Nie wiadomo Mało prawdopodobne Zupełnie nieprawdopodobne Poczuję się odpręŝony Poczuję się szczęśliwy Zapomnę o swoich problemach Nie będę w stanie przestać pić Będę miał kaca Będę bardziej przyjazny i towarzyski Zrobię coś, czego będę Ŝałował Będę się świetnie bawić Zrobi mi się niedobrze Poczuję się odpręŝony Będę miał kłopoty z policją Zaszkodzi to mojemu zdrowiu Poczuję się szczęśliwy Zapomnę o swoich problemach Nie będę w stanie przestać pić Będę miał kaca Będę bardziej przyjazny i towarzyski Zrobię coś, czego będę Ŝałował Będę się świetnie bawić Zrobi mi się niedobrze Podobnie jak w przypadku analizy oczekiwań związanych z piciem alkoholu, tak i w przypadku uŝywania marihuany lub haszyszu skupimy się na odpowiedziach respondentów, którzy byli pewni wystąpienia określonych konsekwencji pozytywnych lub negatywnych. Najczęściej dostrzegane konsekwencje negatywne związane z uŝywaniem przetworów konopi dostrzegane przez uczniów z młodszej kohorty związane są z trudnościami z koncentracją (7,4%), utrata wątku myślenia (4,7%) oraz trudnościami w prowadzeniu rozmowy (3,6%). Najrzadziej wymienianym negatywnym skutkiem uŝywania marihuany lub haszyszu jest poczucie bycia prześladowanym przez innych (3,4%). Negatywne konsekwencje uŝywania tych substancji były dostrzegane przez nie więcej niŝ 10% badanych z III klas gimnazjów. Wśród konsekwencji pozytywnych, co piąty uczeń z młodszej kohorty wymienia na pierwszym miejscu zwiększenie intensywności i radości. Niewiele mniejszy odsetek uczniów z tej grupy (13%) z uŝywaniem przetworów konopi wiąŝe zwiększenie otwartości, co dziesiąty zwiększenie intensywności doświadczeń (11,1%), zmniejszenie nieśmiałości (10,4%) oraz zmniejszenie zahamowań (9,6%). Jedynie, co dwudziesty uczeń z tej grupy wśród pozytywnych skutków dostrzega bardziej intensywne postrzeganie rzeczy (5,2%). Ranking konsekwencji negatywnych dostrzeganych przez uczniów ze starszej kohorty wygląda tak samo jak wśród młodszych respondentów, jednak odsetki są niŝsze. Najczęściej dostrzeganą konsekwencją negatywną jest trudność z koncentracją (7,5%). 30

32 Niewiele rzadziej dostrzeganą jest utrata wątku myślenia (5,3%). Poczucie bycia prześladowanym przez innych oraz trudności z prowadzeniem rozmowy były dostrzegane przez niecałe 4% respondentów z tej grupy. Wśród konsekwencji pozytywnych związanych z uŝywaniem przetworów konopi wymienianych przez uczniów z II klas szkół dominuje zwiększenie intensywności i radości (20,8%). W dalszej kolejności są zwiększenie intensywności doświadczeń (14,4%) i zwiększenie otwartości (12,4%). Co dziesiąty badany z tej grupy dostrzegał zmniejszenie nieśmiałości (9,9%) i zahamowań (9,8%). Najrzadziej dostrzeganym skutkiem pozytywnym związanym z uŝywaniem marihuany lub haszyszu było bardziej intensywne postrzeganie rzeczy wymieniane przez co dwudziestego badanego. Podobnie jak w przypadku oczekiwań związanych z piciem alkoholu, tak równieŝ w przypadku oczekiwania wobec uŝywania marihuany lub haszyszu uczniowie bardziej dostrzegają występowanie konsekwencji pozytywnych wynikających z uŝywania substancji. Uczniowie III klas gimnazjów częściej dostrzegają wystąpienie negatywnych i pozytywnych wynikających z uŝywania marihuany lub haszyszu niŝ uczniowie z II klas szkół, za wyjątkiem mniejszej nieśmiałości i zwiększonej otwartości. Tabela 46. Oczekiwania wobec marihuany i haszyszu poziom Nieklasy moŝliwe II klasy szkół Mało prawdopodobne MoŜe Całkiem prawdopodobne Pewne Bardziej intensywne postrzeganie rzeczy Trudności z prowadzeniem rozmowy Utrata wątku myślenia Mniejsza nieśmiałość Trudności z koncentracją Zwiększenie otwartości Zwiększenie intensywności radości Zwiększenie intensywności doświadczeń Zmniejszenie zahamowań Poczucie bycia prześladowanym przez innych Bardziej intensywne postrzeganie rzeczy Trudności z prowadzeniem rozmowy Utrata wątku myślenia Mniejsza nieśmiałość Trudności z koncentracją Zwiększenie otwartości Zwiększenie intensywności radości Zwiększenie intensywności doświadczeń Zmniejszenie zahamowań Poczucie bycia prześladowanym przez innych Doświadczanie problemów związanych z piciem alkoholu Picie napojów alkoholowych często sprzyja powstawaniu róŝnych problemów. Problemy te występować mogą takŝe bez związku z uŝywaniem substancji, jednak picie zwiększa prawdopodobieństwo ich pojawienia się. W jednym z pytań ankiety respondenci otrzymali listę takich problemów z prośbą, aby określili, czy w czasie ostatnich 12 miesięcy stały się ich udziałem. W innym pytaniu pojawiła się ta sama lista problemów z prośbą o określenie czy doświadczali ich w związku z piciem. Wyniki zawiera tabela

33 Wśród gimnazjalistów najbardziej rozpowszechnią konsekwencją picia alkoholu były powaŝna kłótnia oraz zniszczenie rzeczy lub ubrania, których doświadczył co piąty badany. Co siódmy uczeń po alkoholu doznał wypadku lub uszkodzenia ciała, a co dziesiąty brał udział w bójce. Problemy, których rozpowszechnienie nie przekraczało 5% są związane z niechcianymi doświadczeniami seksualnymi (4,9%), korzystaniem z pomocy medycznej z powodu wypadku lub uszkodzenia ciała (3,2%), bycia ofiarą rabunku lub kradzieŝy (3,3%), korzystania z pomocy medycznej z powodu zatrucia alkoholem (2,4%), spowodowania wypadku będąc pod wpływem alkoholu (1,7%). Wśród uczniów II klas szkół rozpowszechnienie występowania problemów związanych z piciem jest większe. Co trzeci uczeń z tej grupy doświadczył powaŝnej kłótni w związku z piciem, natomiast, co czwarty zniszczenia rzeczy lub ubrania. Na trzecim miejscu znalazły się wypadki lub uszkodzenia ciała (20,9%), na czwartym bójka (15,2%) a na piątym kłopoty z policją (13%). Co dziesiąty badany z tej populacji po spoŝyciu alkoholu uprawiał seks bez zabezpieczenia, pływał, kierował pojazdem, dokonał samouszkodzenia. Najrzadziej uczniowie II klas szkół doświadczali spowodowania wypadku będąc pod wpływem alkoholu, korzystania z pomocy medycznej z powodu zatrucia alkoholem lub z powodu wypadku lub uszkodzenia ciała, bycia ofiarą rabunku lub kradzieŝy i niechcianych doświadczeń seksualnych. Rozpowszechnienie tych problemów nie przekroczyło 6%. Tabela 47. Doświadczania poszczególnych problemów związanych z alkoholem w czasie ostatnich 12 miesięcy Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Bójka ,5 Wypadek lub uszkodzenie ciała ,0 Zniszczenie rzeczy lub ubrania ,5 PowaŜna kłótnia ,3 Stałe(a)ś się ofiarą rabunku lub kradzieŝy 3.3 2,6 Kłopoty z policją 6.6 5,8 Korzystanie z pomocy medycznej z powodu zatrucia alkoholem Korzystanie z pomocy medycznej z powodu wypadku lub uszkodzenia ciała Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) 7.4 6,0 Niechciane przez Ciebie doświadczenia 3,8 4.9 seksualne Samouszkodzenia 7.9 5,9 Kierowanie pojazdem będąc pod wpływem 7,6 6.2 alkoholu Spowodowanie wypadku będąc pod wpływem 1,8 1.7 alkoholu Pływanie będąc pod wpływem alkoholu 8.8 6,4 Bójka ,5 Wypadek lub uszkodzenie ciała ,9 Zniszczenie rzeczy lub ubrania ,5 PowaŜna kłótnia ,4 Stałe(a)ś się ofiarą rabunku lub kradzieŝy 3.5 3,1 Kłopoty z policją ,9 Korzystanie z pomocy medycznej z powodu 1,8 2.1 zatrucia alkoholem Korzystanie z pomocy medycznej z powodu 3,6 wypadku lub uszkodzenia ciała 3.3 Seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) ,7 Niechciane przez Ciebie doświadczenia 5,3 5.2 seksualne Samouszkodzenia ,3 Kierowanie pojazdem będąc pod wpływem 12, alkoholu Spowodowanie wypadku będąc pod wpływem 1,3 2.3 alkoholu Pływanie będąc pod wpływem alkoholu 8.8 9, ,3 2,6 32

34 Wskaźnikiem problemów związanych z piciem mogą być szkody wywołane nie tylko przez uŝywanie alkoholu przez samą osobę pijącą, ale równieŝ te, które powstały w wyniku picia kogoś innego. W ocenie, więcej niŝ co trzeciego respondenta z obu badanych grup osoby bliskie z ich otoczenia piją nadmiernie (35% wśród młodszych i 39% wśród starszych). W związku z tym 16,4% uczniów z młodszej kohorty i 17,4% uczniów ze starszej kohorty doświadczyło problemów z powodu picia przez osoby bliskie. Uczniowie z trzecich klas gimnazjów w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem rzadziej niŝ badani ze starszej kohorty doświadczali problemów powodowanych przez picie kogoś innego z wyjątkiem sytuacji, gdy respondent wystraszył się kogoś, kto był pod wpływem alkoholu. Najpowszechniej występującym problemem w tej grupie było przestraszanie się pijanego spotkanego na ulicy. Prawie, co drugi badany doświadczył tego problemu, pozostałe odnotowywano znacznie rzadziej. Co siódmy badany był nękany lub dręczony w miejscu publicznym przez osobę, która była pod wpływem alkoholu, a co dziesiąty jechał pojazdem, którym kierowała osoba, która za duŝo wypiła. Najrzadziej gimnazjaliści doznawali krzywdy fizycznej i uczestniczyli w wypadku spowodowanym przez osobę, która spoŝywała alkohol; odsetki te nie przekraczały 4%. Wśród uczniów z II klas szkół podobnie jak wśród uczniów z młodszej kohorty najbardziej rozpowszechnionym problemem związanym z piciem przez kogoś innego jest przestraszenie się pijanego spotkanego na ulicy. Co piaty badany był nękany lub dręczony w miejscu publicznym przez osobę, która uŝywała alkoholu. Co dziesiąty uczeń szkoły ponadgimnazjalnej jechał z kierowcą, który wypił za duŝo, był nękany lub dręczony w miejscu prywatnym lub doznał zniszczenia ubrania lub innej rzeczy. Rozpowszechnienie pozostałych negatywnych doświadczeń powodowanych przez picie kogoś innego nie przekracza 8%. Tabela 48. Doświadczania poszczególnych problemów w czasie ostatnich 12 miesięcy powodowanych przez picie kogoś innego poziom klasy Zachodniopomorskie Polska II klasy Nękanie lub dręczenie w miejscu prywatnym 7.3 9,1 Nękanie lub dręczenie w miejscu publicznym ,2 Skrzywdzenie fizyczne 3.9 4,3 Zniszczenie ubrania lub jakiejś rzeczy 6.7 6,7 Uczestniczenie w wypadku spowodowanego przez kogoś, kto wypił 3.2 3,0 Jazda z kierowcą, który wypił za duŝo 9.6 9,6 Przestraszenie się pijanego spotkanego ,9 na ulicy Nękanie lub dręczenie w miejscu prywatnym ,1 Nękanie lub dręczenie w miejscu publicznym ,6 Skrzywdzenie fizyczne 7.9 4,7 Zniszczenie ubrania lub jakiejś rzeczy 9.3 9,4 Uczestniczenie w wypadku spowodowanego przez kogoś, kto wypił 3.4 3,0 Jazda z kierowcą, który wypił za duŝo ,8 Przestraszenie się pijanego spotkanego na ulicy ,8 Uczniowie z trzecich klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego częściej niŝ ich rówieśnicy z próby ogólnopolskiej doświadczali problemów związanych z piciem alkoholu, za wyjątkiem kierowania pojazdem będąc pod wpływem alkoholu i spowodowania wypadku będąc pod wpływem alkoholu. Największe róŝnice odnotowano w przypadku zniszczenia rzeczy lub ubrania i powaŝnej kłótni. Z kolei uczniowie z drugich klas szkół z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie częściej niŝ ich rówieśnicy z próby krajowej doświadczali problemów wynikających z picia, za wyjątkiem bójek, korzystania z pomocy medycznej z powodu wypadku lub uszkodzenia ciała, niechcianych doświadczeń seksualnych, pływania oraz kierowania pojazdem będąc pod wpływem alkoholu. 33

35 Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego na ogół częściej doświadczają problemów w czasie ostatnich 12 miesięcy, które wyniknęły z powodu picia kogoś innego niŝ badani z próby ogólnopolskiej. RóŜnice te są jednak niewielkie i nie przekraczają 4%. Największe moŝna odnotować w przypadku wystraszenia się pijanego spotkanego na ulicy, krzywdy fizycznej doznanej po alkoholu oraz podróŝowania z pijanym kierowcą. Dostępność substancji psychoaktywnych Aby zbadać dostępność poszczególnych substancji psychoaktywnych prosiliśmy respondentów o oszacowanie, na ile trudne byłoby dla nich zdobycie kaŝdej z nich, gdyby tego chcieli. Skala odpowiedzi wyznaczona była przez dwie skrajne moŝliwości: NiemoŜliwe oraz Bardzo łatwe. Pozostawiono teŝ moŝliwość odpowiedzi nie wiem. Ocenie badanych poddano dostępność napojów alkoholowych, leków uspokajających i nasennych, substancji wziewnych oraz poszczególnych środków nielegalnych. Pełen rozkład odpowiedzi uczniów przedstawia tabela 49. Dla uczniów trzecich klas gimnazjów zdobycie róŝnych rodzajów substancji było trudniejsze niŝ dla badanych z drugich klas szkół, za wyjątkiem zdobycia cracku i heroiny. Jednak naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe w ocenach respondentów z tej grupy poziom dostępności napojów alkoholowych mimo wszystko jest wysoki. W ocenie ponad połowy badanych z młodszej kohorty zdobycie piwa było bardzo łatwe, a co trzeci respondent za takie uznał zdobycie wina (38,8%) i wódki (36,7%). Za równie łatwy do zdobycia (przez 50,8% uczniów) został oceniony tytoń; jedynie 3,5% w wieku lat uznało jego zdobycie za niemoŝliwe. MoŜna zauwaŝyć, Ŝe większość badanych nie ma duŝych trudności z dostępem do napojów alkoholowych i tytoniu, mimo Ŝe według polskiego prawa sprzedaŝ i podawanie uŝywek nieletnim jest zabroniona. Dostępność poszczególnych napojów alkoholowych i tytoniu w ocenach uczniów szkół jest znacznie wyŝsza, co nie powinno dziwić, bowiem badanym ze starszej grupy do pełnoletniości niewiele brakuje. Zgodnie z oczekiwaniami odsetki deklarujących łatwy dostęp największe są w przypadku tytoniu i piwa, a najmniejsze w przypadku wódki. Za bardzo łatwe do zdobycia uznało te substancje odpowiednio 69,9%, 76,5% i 66,6% uczniów. Substancje te były uznane za niemoŝliwe do zdobycia jedynie przez niewielkie odsetki (tytoń 1,9%, piwo 0,8 %, wino 2% i wódkę 1,7%). Tabela 49. Ocena dostępności poszczególnych substancji Poziom klasy Nie moŝliwe Bardzo trudne Dosyć trudne Dosyć Bardzo Nie łatwe łatwe wiem Papierosy Piwo Cydr Alcopops Wino Wódka Marihuana lub haszysz Amfetamina Metamfetamina Leki uspokajające lub nasenne Ecstasy Kokaina Crack Heroina Dopalacze

36 Papierosy Piwo Cydr Alcopops Wino Wódka Marihuana lub haszysz Amfetamina Metamfetamina Leki uspokajające lub nasenne Ecstasy Kokaina Crack Heroina Dopalacze Kwestia dostępu do leków uspokajających i nasennych okazała się trudniejsza do oceny. Na to pytanie odpowiedzi Nie wiem udzielił mniej więcej co siódmy badany. Dostęp do tych leków jest teŝ zdaniem młodzieŝy znacznie trudniejszy. Bardzo łatwo byłoby je dostać 22,4% respondentów z młodszej grupy i 25,6% starszych uczniów, niemoŝliwe do zdobycia byłoby to dla 15,6% badanych w pierwszej grupie i dla 11,1% z drugiej. NaleŜy odnotować, Ŝe dostępność substancji nielegalnych oceniana jest niŝej. Odsetki uczniów młodszych, którzy uwaŝają je za niemoŝliwe do zdobycia wahają się od 15% w przypadku konopi indyjskich do 35,8% w przypadku cracku. Odsetki młodzieŝy ze szkół gimnazjalnych stwierdzającej, Ŝe byłoby jej bardzo łatwo dostać poszczególne substancje wahają się od 21,8% w przypadku konopi indyjskich do 3,5% w przypadku cracku. W klasach drugich szkół badani w przypadku większości substancji nielegalnych w podobnym odsetku co młodsi uczniowie uznają je za bardzo łatwe do zdobycia. Dostępność dopalaczy została oceniona bardzo podobnie przez uczniów z obu kohort (róŝnica 0,4%). Jednak prawie 10% więcej uczniów z młodszej kohorty uznało te substancje za niemoŝliwe do zdobycia w porównaniu do badanych ze starszej kohorty (odpowiednio 22,6% i 15,2%). Na koniec trzeba zwrócić uwagę na bardzo wysokie odsetki badanych, którzy nie potrafili oszacować swoich moŝliwości w zakresie dostępu do substancji nielegalnych. Najmniej badanych miało trudności z oceną odstępu do marihuany i haszyszu (ok. 12%), najwięcej z oceną dostępu do cracku (ok. 25%). Tabela 50. Ocena dostępu do poszczególnych substancji jako bardzo łatwy Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Papierosy ,1 Piwo ,6 Cydr ,8 Alcopops ,4 Wino ,6 Wódka ,2 Marihuana lub haszysz ,2 Amfetamina 6.5 6,3 Metamfetamina 4.8 5,4 Leki uspokajające lub nasenne ,1 Ecstasy 5.8 6,6 Kokaina 5.9 6,9 Crack 4.5 5,0 Heroina 5.4 5,6 Dopalacze ,0 35

37 Papierosy ,4 Piwo ,2 Cydr ,4 Alcopops ,3 Wino ,7 Wódka ,5 Marihuana lub haszysz ,2 Amfetamina 9.0 6,8 Metamfetamina 6.2 5,3 Leki uspokajające lub nasenne ,2 Ecstasy 6.5 6,6 Kokaina 6.9 6,6 Crack 3.5 4,0 Heroina 3.9 4,5 Dopalacze ,4 Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego podobnie oceniali dostępność substancji jak uczniowie z próby ogólnopolskiej. RóŜnice w ocenach nie przekraczają zwykle 4 punktów procentowych. Jedyna róŝnica, która przekracza ten próg odnosi się do dostępność papierosów przez uczniów z młodszej kohorty ze szkół zlokalizowanych w województwie Zachodniopomorskim. Odpowiedzi na pytanie o to, czy badanemu kiedykolwiek proponowano jakieś substancje psychoaktywne dostarczyły innego wskaźnika dostępności. Badanym przedstawiono listę środków legalnych i nielegalnych i proszono o zaznaczenie tych, które w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem ktokolwiek im proponował. Rozkład odpowiedzi zawarty w tabeli 51 wskazuje na podobne prawidłowości jak przy uŝywaniu poszczególnych substancji. Uczniowie z II klas szkół częściej byli eksponowani na spoŝywanie alkoholu piwa, wina, wódki i bimbru oraz przetworów konopi. Natomiast młodsi uczniowie częściej niŝ starsi spotkali się z propozycją uŝywania takich substancji jak LSD, leki uspokajające lub nasenne, crack, kokaina, ekstazy, heroina, sterydy anaboliczne czy teŝ polska heroina. W odniesieniu do substancji nielegalnych uczniowie z młodszej kohorty o 1,7 punktu procentowego częściej dostali propozycję uŝywana polskiej heroiny w porównaniu z uczniami ze starszej kohorty. Natomiast ponad 10% więcej uczniów w wieku lat spotkało się z propozycją uŝywania marihuany lub haszyszu. Najczęściej proponowanym młodzieŝy środkiem jest alkohol. Z propozycjami dotyczącymi substancji nielegalnych spotykają się mniej liczne frakcje badanych i stosunkowo najczęściej dotyczą one konopi. Otrzymał je chociaŝ raz w czasie ostatnich 12 miesięcy więcej jak co trzeci uczeń (29,5% badanych z młodszej kohorty i 40% badanych ze starszej kohorty). Odsetki uczniów, którym proponowano amfetaminę wynosiły w przypadku latków - 8,2% i latków - 9%. Ecstasy oraz leki uspokajające i nasenne, proponowane były podobnym odsetkom młodzieŝy z grupy młodszej i starszej. Zwraca uwagę wysoki odsetek uczniów, którzy spotykali się z propozycjami alkoholu nielegalnie wytworzonego domowym sposobem, czyli bimbru. W młodszej grupie z taką ofertą spotkało się 14,6% badanych, w starszej zaś 22,9%. Tabela 51. Ekspozycja na propozycje poszczególnych substancji poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Piwo ,7 Wino ,3 Wódka ,5 Marihuana lub haszysz ,7 LSD 4.8 5,5 Amfetamina 8.2 6,3 Leki uspokajające lub nasenne 8.1 7,5 Crack 3.1 3,7 Kokaina 4.8 5,1 Ecstasy 4.9 4,6 Heroina 3.9 3,8 Sterydy anaboliczne 3.8 3,6 Polska heroina (kompot) 3.7 3,8 Bimber ,7 36

38 Piwo ,1 Wino ,5 Wódka ,9 Marihuana lub haszysz ,3 LSD 4.2 4,1 Amfetamina 9.0 6,6 Leki uspokajające lub nasenne 5.6 5,6 Crack 2.1 2,5 Kokaina 4.0 4,5 Ecstasy 4.2 4,1 Heroina 2.3 2,8 Sterydy anaboliczne 3.5 3,3 Polska heroina (kompot) 2.0 2,7 Bimber ,3 Uczniowie z III klas gimnazjów częściej niŝ rówieśnicy z populacji generalnej dostawali propozycję uŝywania większości substancji. Jedynie w odniesieniu do wina, LSD, cracku, kokainy, polskiej heroiny i bimbru wyŝsze odsetki odnotowano w próbie ogólnopolskiej. Z kolei uczniowie z II klas szkół częściej natrafiali na propozycje uŝywania takich substancji jak przetwory konopi, LSD, amfetamina, leki uspokajające i nasenne, ecstasy i sterydy. Odsetki badanych, którzy pili poszczególne napoje alkoholowe w takich miejscach, jak pub, bar, kawiarnia, restauracja, czy dyskoteka są nieco niŝsze niŝ analogiczne odsetki dokonujących zakupów w sklepach sprzedających na wynos (tabele 52 i 54). Zarówno wśród gimnazjalistów, jak i w starszej kohorcie badani w największym odsetku pili piwo, w nieco mniejszym wódkę, a najmniejszym wino. Wyniki te pozostają w zgodzie zarówno z rankingiem popularności poszczególnych napojów, jak i z rankingiem napojów kupowanych na wynos. Tabela 52. Picie napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w miejscach publicznych - pub, bar, kawiarnia, restauracja, dyskoteka (Województwo Zachodniopomorskie) 20 lub Poziom klasy Nie piłem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy więcej razy Piwo Wino Wódka Piwo Wino Wódka Tabela 53. Picie napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w miejscach publicznych - pub, bar, kawiarnia, restauracja, dyskoteka (Polska) 20 lub Poziom klasy Nie piłem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy więcej razy Piwo 65,2 20,2 7,8 3,5 1,5 1,8 Wino 85,4 10,2 2,3 1,0 0,4 0,8 Wódka 78,0 13,1 4,6 2,1 0,8 1,5 Piwo 35,5 28,2 18,9 9,6 4,2 3,6 Wino 75,0 17,0 5,0 1,6 0,6 0,8 Wódka 50,1 25,1 13,4 6,5 2,8 2,2 W tabeli 54 zestawiono dane dotyczące zakupów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Odsetki badanych z młodszej kohorty, którzy dokonywali zakupu poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni są niŝsze niŝ analogiczne odsetki wśród badanych ze starszej grupy. 37

39 Poziom klasy Poziom klasy Tabela 54. Zakupy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (Województwo Zachodniopomorskie) Nie kupowa lub więcej łem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy Piwo Wino Wódka Piwo Wino Wódka Tabela 55. Zakupy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem (Polska) Nie kupowa lub więcej łem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy Piwo 71,8 15,2 6,6 2,8 1,6 1,9 Wino 91,9 4,8 1,3 0,6 0,5 0,8 Wódka 84,6 8,4 3,2 1,6 0,9 1,3 Piwo 40,1 25,7 17,7 8,3 4,5 3,7 Wino 82,2 11,9 3,4 1,3 0,3 0,8 Wódka 64,7 19,7 8,4 3,9 1,6 1,7 Większość badanych dokonujących zakupów wina bądź wódki robiła to 1-2 razy w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Trochę inaczej jest z piwem. Wprawdzie tu równieŝ największa frakcja badanych dokonywała zakupów 1-2 razy, ale dość znaczna jest teŝ frakcja kupujących ten napój 3-5 razy w tym czasie. Co trzynasty badany z grupy uczniów II klas szkół kupował piwo w sklepie więcej niŝ 10 razy. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie częściej dokonują zakupów poszczególnych napojów alkoholowych w miejscach publicznych takich jak pub, bar, kawiarnia, restauracja, itp., niŝ ich rówieśnicy z populacji generalnej, za wyjątkiem zakupów piwa przez gimnazjalistów. NajwyŜsze róŝnice odnotowuje się w grupie uczniów z II klas szkół. Uczniowie z grupy wojewódzkiej rzadziej niŝ badani z próby ogólnopolskiej kupowali w sklepie piwo i wódkę, jednak nie wino. Ten napój był częściej kupowany przez uczniów zarówno młodszych jak i starszych z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do częstości zakupów wina odnotowanych w próbie krajowej. Większe odsetki odmów sprzedaŝy moŝna odnotować wśród uczniów z młodszej kohorty w porównaniu z badanymi ze starszej kohorty. Szczególnie, jeśli analizie poddamy więcej jak 10 odmów róŝnice między badanymi grupami będą wyraźniejsze. Poziom klasy Tabela 56. Odmowy sprzedaŝy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem ze względu na młody wiek (Województwo Zachodniopomorskie) Nie kupowa lub więcej łem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy Piwo Wino Wódka Piwo Wino Wódka

40 Poziom klasy Tabela 57. Odmowy sprzedaŝy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem ze względu na młody wiek (Polska) Nie kupowa lub więcej łem 1-2 razy 3-5 razy 6-9 razy razy razy Piwo 86,4 9,0 2,1 0,9 0,4 1,2 Wino 93,1 3,7 1,0 0,6 0,5 1,1 Wódka 90,1 5,7 1,6 0,7 0,5 1,4 Piwo 84,9 10,5 2,8 1,0 0,2 0,7 Wino 94,4 3,1 1,2 0,5 0,2 0,6 Wódka 89,0 6,8 2,2 0,9 0,4 0,7 Gimnazjalistom z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej odmawiano sprzedaŝy wszystkich rodzajów napojów alkoholowych niŝ latkom z próby ogólnopolskiej. Inną sytuację odnotowano w starszej kohorcie, w której uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego częściej spotykali się z odmową zakupu napojów alkoholowych niŝ rówieśnicy z populacji generalnej. Kolejne pytanie mające za zadanie uszczegółowienie wiedzy na temat dostępności substancji psychoaktywnych dotyczyło przetworów konopi i sondowało znajomości miejsc, gdzie moŝna te substancje łatwo nabyć (tabela 58). Połowa respondentów orientuje się, gdzie moŝna kupić marihuanę lub haszysz. Ponad połowa uczniów z II klas szkół (53,8%) i 44,3% badanych z młodszej grupy zna takie miejsca. Gimnazjaliści najczęściej wymieniali w tym kontekście ulicę i park (22,1%) mieszkanie dealera (19%), szkołę (13,1%) oraz dyskotekę i bar (12,2%). Co czwarty uczeń z II klas szkół wspominał o ulicy i parku (26,3%) oraz mieszkaniu dilera (24,1%) jako miejscach gdzie moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz, co piąty (18,2%) twierdził, Ŝe jest to szkoła, 16% badanych dostrzegało takie moŝliwości na dyskotece bądź w barze. Jedynie co dziesiąty uczeń z obu grup badawczych dostrzegał moŝliwość zakupu przetworów konopi przez internet. Tabela 58. Miejsca gdzie moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie znam takich miejsc ,3 Ulica, park ,6 Szkoła ,5 Dyskoteka, bar ,3 Mieszkanie dealera ,2 Internet ,5 Inne miejsce 7.6 5,9 Nie znam takich miejsc ,8 Ulica, park ,1 Szkoła ,6 Dyskoteka, bar ,2 Mieszkanie dealera ,6 Internet 9.5 9,9 Inne miejsce 7.9 6,9 W ocenie uczniów z III klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego łatwiej było kupić przetwory konopi na ulicy, w parku bądź w mieszkaniu dilera w porównaniu do tej samej grupy badanych z próby ogólnopolskiej. Natomiast w mniejszych odsetkach niŝ badani z populacji generalnej badani z młodszej kohorty dostrzegali szansę na zakup tych substancji na dyskotece lub w barze, szkole i w Internecie. Z kolei uczniowie z II klas szkół z województw Zachodniopomorskiego lepiej niŝ badani z populacji generalnej byli doinformowani o miejscach gdzie moŝna łatwo dostać marihuanę lub haszysz. W przypadku zakupu przetworów konopi na dyskotece lub przez internet, latkowie z populacji ogólnopolskiej częściej dostrzegali taką moŝliwości niŝ badani z próby wojewódzkiej. 39

41 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych UŜywanie substancji psychoaktywnych, zarówno legalnych, takich jak napoje alkoholowe czy tytoń, jak i nielegalnych, takich jak narkotyki, niesie za sobą ryzyko pojawienia się szkód zdrowotnych i społecznych. Ryzyko to jest szczególnie duŝe, gdy po te substancje sięgają ludzie bardzo młodzi, nie świadomi tego, co moŝe im grozić. Pewne znaczenie profilaktyczne moŝe tu mieć wiedza na temat wielorakich niebezpieczeństw związanych z ich uŝywaniem. Nie tylko dlatego, Ŝe uświadomienie sobie ryzyka skłaniać powinno do ograniczania konsumpcji, ale równieŝ dlatego, Ŝe stwarza ono szansę zadbania o jak największe zminimalizowanie niebezpieczeństwa powikłań. Zobaczmy, zatem na ile młodzieŝ zdaje sobie sprawę z ryzyka związanego z uŝywaniem róŝnych substancji. Przedstawiliśmy badanym listę środków legalnych i nielegalnych i poprosiliśmy, aby na czterostopniowej skali od nie ma ryzyka do duŝe ryzyko ocenili ryzyko zaszkodzenia sobie w wyniku uŝywania kaŝdego z nich. W przypadku większości substancji pytano osobno o ryzyko związane z podejmowaniem prób oraz ryzyko wynikające z regularnego uŝywania. Tylko przy napojach alkoholowych, traktowanych zresztą łącznie, oraz przy konopiach wprowadzono trzy poziomy nasilenia uŝywania. W przypadku alkoholu odpowiadają one trzem stylom picia tj.: małe ilości jednorazowo, ale często, duŝe ilości jednorazowo, ale rzadko oraz duŝo jednorazowo i często. W odniesieniu do przetworów konopi trzy poziomy uŝywania odpowiadają eksperymentowaniu, uŝywaniu okazjonalnemu i uŝywaniu regularnemu. Pełne rozkłady odpowiedzi uczniów zestawiono w tabeli 59. Tabela 59. Ocena ryzyka związanego z uŝywaniem poszczególnych substancji Umiarkowane Nie ma Małe ryzyka ryzyko ryzyko Poziom klasy Palą papierosy od czasu do czasu Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu DuŜe ryzyko Nie wiem Palą marihuanę lub haszysz regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy esctasy Biorą esctasy regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę Biorą amfetaminę regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy Biorą dopalacze regularnie

42 Poziom klasy Nie ma ryzyka Małe ryzyko Umiarkowane ryzyko DuŜe ryzyko Nie wiem Palą papierosy od czasu do czasu Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu Palą marihuanę lub haszysz regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy esctasy Biorą esctasy regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę Biorą amfetaminę regularnie Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy Biorą dopalacze regularnie Zdecydowana większość uczniów dostrzega ryzyko szkód związanych z uŝywaniem substancji psychoaktywnych. Tylko bardzo nieliczni stwierdzają, Ŝe ich uŝywanie nie jest związane z Ŝadnym negatywnym następstwem. Brak jakichkolwiek negatywnych skutków wynikających z uŝywania substancji był częściej dostrzegany przez uczniów z III klas szkół gimnazjalnych niŝ przez uczniów ze starszej kohorty. W grupie młodszych uczniów stosunkowo najwięcej odpowiedzi gdzie badani nie dostrzegali ryzyka padło przy eksperymentowaniu z marihuaną lub haszyszem (próbują 1 raz lub 2 razy lub palą od czasu do czasu) oraz uŝywaniu dopalaczy od czasu do czasu. Z kolei, jako bardzo ryzykowne uznane zostało regularne uŝywanie amfetaminy (81,2%) i dopalaczy (82,4%). Prawie ¾ uczniów z tej grupy za bardzo ryzykowne uznało wypalanie paczki papierosów dziennie. Uczniowie z II klas szkół, podobnie jak gimnazjaliści, najczęściej nie dostrzegają ryzyka w przypadku eksperymentowania z przetworami konopi. Co dziesiąty uczeń (8,8%) z tej grupy nie dostrzegał ryzyka szkód w odniesieniu do palenia papierosów od czasu do czasu. Natomiast za obarczone duŝym ryzykiem powstania szkód zostało uznane regularne uŝywanie amfetaminy i dopalaczy, co okazało się zbieŝne z ryzykiem dostrzeganym przez uczniów z młodszej kohorty. Około ¾ uczniów z tej grupy było zdania, Ŝe regularne uŝywanie ekstazy i wypalanie paczki papierosów dziennie niesie za sobą duŝe ryzyko. Analiza rozkładów odpowiedzi wskazuje na nasilenie uŝywania, jako główne źródło zróŝnicowania ryzyka, w mniejszym stopniu rolę tę pełni rodzaj substancji. Jest tak zarówno w klasach trzecich szkół gimnazjalnych jak i klasach drugich szkół. Eksperymentowanie z tak niebezpiecznym narkotykami, jak ecstasy traktowane jest w sumie jako mniej ryzykowne niŝ regularne palenie papierosów lub częste picie w duŝych ilościach napojów alkoholowych. 41

43 Ryzyko związane z poszczególnymi substancjami jest jednak równieŝ róŝnicowane przez badanych, chociaŝ, jak się wydaje, w mniejszym stopniu. Jeśli wziąć pod uwagę tylko odsetki respondentów wybierających odpowiedź duŝe ryzyko, to na poziomie eksperymentowania za najbardziej groźną w opiniach badanych uznać moŝna amfetaminę (42,2% w młodszej grupie i 44,5% w starszej grupie). W przypadku przetworów konopi odsetki te są wyraźnie niŝsze 24,6% w młodszej kohorcie i 19% w starszej kohorcie. Na poziomie regularnego uŝywania największe odsetki badanych za obarczone duŝym ryzykiem takŝe uznały uŝywanie amfetaminy. Trzeba jednak dodać, Ŝe regularne palenie tytoniu oceniane było jako obarczone duŝym ryzykiem przez niewiele mniejszą frakcję badanych. RóŜnica wynosiła niecałe 10%. Oceniając ryzyko związane z róŝnymi stylami picia napojów alkoholowych, za najbardziej niebezpieczny model młodzieŝ uznała częste picie w duŝych ilościach (64,1% w młodszej kohorcie, 65,1% w starszej kohorcie). Na drugim miejscu znalazło się rzadsze picie w duŝych ilościach (43,3% wśród uczniów trzecich klas, 36,8% wśród uczniów drugich klas szkół ), a na trzecim częstsze picie, ale w mniejszych ilościach (22,8% w grupie młodszych i 27,1% w grupie starszych badanych). W przypadku stylu polegającego na rzadszym piciu w duŝych ilościach za bardziej niebezpieczny uznali go uczniowie z gimnazjów. Warto takŝe zauwaŝyć, Ŝe odsetki badanych uznających palenie marihuany lub haszyszu od czasu do czasu za czynność obarczoną duŝym ryzykiem są wyraźnie niŝsze nie tylko od odsetków badanych traktujących częste picie duŝych ilości napojów alkoholowych jako bardzo ryzykowne, ale takŝe tych którzy jako bardzo ryzykowne traktują picie weekendowe. Uczniowie uznali za mniej ryzykowne regularne palenie marihuany lub haszyszu niŝ regularne picie duŝych ilości alkoholu. Oznacza to, Ŝe młodzieŝ nie traktuje okazjonalnego uŝywania przetworów konopi jako czegoś, co jest duŝo bardziej ryzykowne niŝ regularne wypijanie 1-2 drinków dziennie lub tzw. binge drinking, takŝe codzienne wypijanie 4-5 drinków jest postrzegany jako bardziej ryzykowne niŝ regularne palenie marihuany lub haszyszu. MoŜna stwierdzić, Ŝe oceny poszczególnych substancji dokonywane przez uczniów z obu poziomów nauczania niewiele róŝnią się między sobą. Dane na temat postrzegania ryzyka szkód w efekcie uŝywania substancji psychoaktywnych prowadzą do wniosku, Ŝe młodzieŝ jest dość dobrze zorientowana w skali zagroŝeń. Nie ulega teŝ ona stereotypom nadal obecnym wśród części starszego pokolenia, według których pojedyncze eksperymenty z narkotykami budzą znacznie większe zagroŝenie niŝ częste uŝywanie w duŝych ilościach substancji legalnych, takich jak alkohol czy tytoń. UŜywanie substancji psychoaktywnych w otoczeniu badanych Odpowiedzi na pytanie o to, ile osób spośród przyjaciół respondenta uŝywa substancji psychoaktywnych dostarczają uzupełniającego wskaźnika rozpowszechnienia uŝywania tych środków przez młodzieŝ. Wprawdzie z odpowiedzi respondentów nie moŝna w prosty sposób wyliczyć liczby osób uŝywających poszczególnych środków, ale mogą one w pewnym stopniu pełnić rolę kontrolną wobec oszacowań uzyskanych na podstawie informacji dotyczących uŝywania tych substancji przez respondentów. Wskaźnik rozpowszechnienia uŝywania substancji w najbliŝszym otoczeniu badanych moŝna teŝ z pewnymi zastrzeŝeniami interpretować, jako wskaźnik ryzyka sięgania po te substancje. Znaczne rozpowszechnienie substancji wśród przyjaciół respondenta moŝe zwiększać szanse na to, Ŝe będzie on ich uŝywał. Rozkłady odpowiedzi na to pytanie o to, ilu zdaniem respondenta jego przyjaciół uŝywa poszczególnych substancji psychoaktywnych zawiera tabela 60. Badani na to pytanie odpowiadali przy uŝyciu skali, której krańce wyznaczane były przez odpowiedzi: nikt i wszyscy. Przedstawione w tabeli rozkłady odpowiedzi potwierdzają znaczne rozpowszechnienie uŝywania przez młodzieŝ substancji legalnych, przede wszystkim alkoholu i tytoniu. W klasach młodszych, prawie co dwudziesty uczeń nie ma wśród przyjaciół nikogo, kto piłby napoje alkoholowe, a co dwunasty nie ma w gronie znajomych osób palących papierosy. W klasach starszych analogiczne odsetki nie osiągają 5%. Jednocześnie w klasach młodszych co czwarty (26,9%) badany twierdzi, Ŝe większość ich przyjaciół pije a co piąty (21,9%), Ŝe pali. W klasach starszych takich respondentów było odpowiednio 46,8% i 27,9%. Znacznie mniej rozpowszechnione jest wśród przyjaciół respondentów zjawisko częstego upijania się. Co piąty badany (21,8%) z młodszej kohorty i co dziesiąty (10,4%) ze starszej nie przyjaźni się z nikim, kto by się upijał. Odsetek gimnazjalistów, których wszyscy przyjaciele lub w większości upijają się wynosi 13,7%, a analogiczny odsetek wśród uczniów starszych 19,8%. Ponad 60% uczniów z klas gimnazjalnych ma w gronie znajomych osoby, które palą konopie. W klasach starszych ten odsetek wynosi ponad 75%. Zdecydowanie rzadziej badani mają do czynienia z osobami uŝywającymi innych substancji. 42

44 Zarówno w klasach młodszych jak i starszych ponad ¾ badanych twierdzi, Ŝe nikt z przyjaciół nie uŝywa tych środków. Zgodnie z oczekiwaniami rozpowszechnienie uŝywania poszczególnych substancji psychoaktywnych innych niŝ alkohol w otoczeniu respondentów nie jest jednakowe. Tabela 60. Ocena rozpowszechnienia uŝywania substancji wśród przyjaciół Poziom klasy Nikt Kilka osób Sporo Większość Wszyscy palą papierosy pije napoje alkoholowe upija się pali marihuanę lub haszysz bierze środki uspokajające lub nasenne (bez przepisu lekarza) II klasy szkół bierze ecstasy uŝywa środków wziewnych palą papierosy pije napoje alkoholowe upija się pali marihuanę lub haszysz bierze środki uspokajające lub nasenne (bez przepisu lekarza) bierze ecstasy uŝywa środków wziewnych Relatywnie najczęściej spotykamy tu leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez przepisu lekarza. Do posiadania wśród przyjaciół osób przyjmujących leki w ten sposób przyznało się 21,8% badanych w młodszej grupie i 23,1% starszych uczniów. Trochę mniejsze odsetki badanych deklarowały posiadanie w kręgu przyjaciół osób, które uŝywają ekstazy i środków wziewnych. Rodzice a uŝywanie substancji przez młodzieŝ Przyzwolenie ze strony rodziców lub brak zainteresowania stosunkiem dzieci do alkoholu i innych substancji moŝe sprzyjać ich uŝywaniu przez młodych ludzi a odpowiednio realizowana strategia wychowawcza moŝe zapobiec podejmowaniu i ponawianiu doświadczeń z substancjami. Doniosłość profilaktycznej roli rodziny podkreślana była przez większość dorosłych badanych w ogólnopolskich badaniach ankietowych zrealizowanych w 2002 r. z inicjatywy Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii i Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz powtórzonych w 2006 r. i 2010 r. przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii. W ocenie połowy badanych uczniów z III klas szkół gimnazjalnych zarówno matka jak i ojciec nigdy nie pozwalają na picie alkoholu. Co czwarty uczeń z tej grupy uzyskał zgodę rodziców na pice, ale tylko w ich obecności. Jedynie, prawie co dwudziesty mógł spoŝywać alkohol bez obecności rodziców. W grupie badanych z II klas szkół odsetki odpowiedzi odnoszące się do braku zgody na picie były ponad dwukrotnie niŝsze niŝ wśród uczniów z młodszej kohorty. Jedynie co piątemu uczniowi z tej grupy rodzice nigdy nie pozwalają na picie alkoholu. Niecałe 15% badanych ze starszej kohorty moŝe pić tylko w obecności rodziców. Z kolei około 40% uczniów ze szkół ma pozwolenie rodziców na picie bez ich obecności. Jest to pięć razy więcej w porównaniu do odsetka badanych gimnazjalistów, których rodzice dopuszczali picie bez ich obecności. Tabela 61. Pozwolenie ze strony rodziców na picie napojów alkoholowych (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nigdy nie pozwala Pozwala, ale tylko przy rodzicach Pozwala takŝe bez obecności rodziców Trudno powiedzieć Ojciec Matka Ojciec Matka

45 Tabela 62. Pozwolenie ze strony rodziców na picie napojów alkoholowych (Polska) Poziom klasy Nigdy nie pozwala Pozwala, ale tylko przy rodzicach Pozwala takŝe bez obecności rodziców Trudno powiedzieć Ojciec 55,2 22,6 5,8 16,4 Matka 58,1 22,1 5,6 14,3 Ojciec 20,4 12,4 38,1 29,0 Matka 21,6 13,2 39,6 25,5 Dziewczynki były nieznacznie bardziej liberalnie traktowane przez matki, ale nie przez ojców, niŝ chłopcy jeśli chodziło o pozwolenie na picie alkoholu. Właściwość tą dało się obserwować na obu poziomach nauki. Ojcowie podobnie traktowali chłopców i dziewczęta. Około 30% dziewcząt i ponad 20% chłopców z grupy uczniów z III klas szkół gimnazjalnych miało zgodę na spoŝywanie napojów alkoholowych w obecności matki lub ojca. Bez obecności rodziców mógł pić co dwudziesty chłopiec i dziewczynka. W grupie uczniów II klas szkół około 20% chłopców i dziewcząt nie dostało od rodziców zgody na picie alkoholu. RóŜnice są nieznaczne i nie przekraczają 2%. W obecności matki i ojca mogło spoŝywać napoje alkoholowe 11% chłopców i 15-16% dziewcząt, z kolei bez obecności rodziców pozwolenie takie miało około 40% chłopców i między 33,5% - 41,8% dziewcząt. Tabela 63. Pozwolenie ze strony rodziców na picie napojów alkoholowych (Chłopcy, Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nigdy nie pozwala Pozwala, ale tylko przy rodzicach Pozwala takŝe bez obecności rodziców Trudno powiedzieć Ojciec Matka Ojciec Matka Tabela 64. Pozwolenie ze strony rodziców na picie napojów alkoholowych (Dziewczęta, Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nigdy nie pozwala Pozwala, ale tylko przy rodzicach Pozwala takŝe bez obecności rodziców Trudno powiedzieć Ojciec Matka Ojciec Matka Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego mniej restrykcyjnie niŝ badani z populacji generalnej byli traktowani przez rodziców jeśli chodzi o picie alkoholu, zarówno w ich obecności jak równieŝ bez. Uczniowie z populacji krajowej częściej nie mieli zgody na spoŝywanie alkoholu niŝ badani z próby wojewódzkiej. RóŜnice w rozpowszechnieniu przyzwolenia na picie są nieznaczne i nie przekraczają 5%. Korzystanie z Internetu Ponad 95% badanych korzystało z internetu w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem. Korzystanie z internetu było rozpowszechnione na takim samym poziomie w grupie gimnazjalistów oraz wśród uczniów z II klas szkół. Jedynie 3,2% uczniów nie korzystało z internetu w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem. Zarówno młodsi jak i starsi uczniowie najczęściej korzystają z internetu w poniedziałki. Uczniowie z młodszej kohorty najrzadziej uŝywają go w niedzielę, natomiast ci ze starszej kohorty w sobotę. Przejawami rozpowszechnienia korzystania z internetu moŝe być czas korzystania liczony w godzinach w typowym dniu roboczym i w weekendy oraz w dniach. 44

46 Badani z III klas gimnazjów w typowym dniu roboczym przeznaczają na korzystanie z internetu najczęściej około 2-3 godzin, natomiast w weekendy powyŝej 6 godzin. Jedynie około 4% badanych z tej grupy nie korzystała z internetu w tygodniu oraz w weekendy. Uczniowie z II klas szkół podobnie jak młodsi koledzy przeznaczają na korzystanie z internetu w tygodniu około 2-3 godziny. Tyle samo czasu najczęściej spędzają w weekendy. Tylko 3,2% uczniów z tej grupy nie korzystało z internetu w tygodniu oraz w weekend. Tabela 65. Czas korzystanie z internetu w typowym dniu w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nie korzyst ał Pół godziny lub mniej Ok. 1 godz. Ok. 2-3 godz. Ok. 4-5 godz. typowy dzień roboczy typowy dzień weekendowy typowy dzień roboczy typowy dzień weekendowy 6 godz. i więcej Tabela 66. Czas korzystanie z internetu w typowym dniu w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem (Polska) Poziom klasy typowy dzień roboczy typowy dzień weekendowy typowy dzień roboczy typowy dzień weekendowy Nie korzyst ał Pół godziny lub mniej Ok. 1 godz. Ok. 2-3 godz. Ok. 4-5 godz. 6 godz. i więcej 3,7 6,7 20,9 35,5 18,2 15,0 3,9 4,4 11,9 29,1 24,7 26,0 2,6 7,7 20,6 36,6 19,0 13,5 2,8 6,2 14,3 29,6 25,0 22,3 Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego poświęcają podobną ilość czasu na korzystanie internetu w tygodniu jak uczniowie z populacji generalnej. Uczniowie z III klas szkół gimnazjalnych i II klas szkół częściej niŝ rówieśnicy z próby krajowej korzystali z internetu powyŝej 4 godzin zarówno w typowym dniu roboczym jak i w dzień weekendowy. Wśród uczniów z III klas szkół gimnazjalnych największą popularnością cieszą się portale społecznościowe takie jak Facebook, Twitter oraz Skype. Codziennie korzysta z nich ponad 2/3 badanych. Jedna trzecia respondentów deklarowała, Ŝe internet codziennie wykorzystuje do wyszukiwania informacji bądź do słuchania muzyki i oglądania filmów. Podobne trendy odnotowano w grupie uczniów starszych, jednak odsetki korzystających z tych usług są nieco wyŝsze. Najrzadziej badani zarówno z jednej jak i z drugiej grupy wykorzystują internet do gier hazardowych oraz do kupowania bądź sprzedawania on-line. 45

47 Tabela 67. Liczba dni w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem, w których korzystano z poszczególnych usług w internecie (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy II klasy szkół Nie 1-2 dni 3-4 dni 5-6 dni 7 dni korzystał Twitter, facebook, skype' Gry on-line' Gry hazardowej online' Szukanie informacji on-line' Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' Kupowanie lub sprzedawanie on-line' Twitter, facebook, skype' Gry on-line' Gry hazardowej online' Szukanie informacji on-line' Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' Kupowanie lub sprzedawanie on-line' Tabela 68. Liczba dni w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem, w których korzystano z poszczególnych usług w internecie (Polska) Poziom klasy II klasy szkół Nie 1-2 dni 3-4 dni 5-6 dni 7 dni korzystał Twitter, facebook, skype' 7,1 11,2 9,5 11,4 60,7 Gry on-line' 62,0 11,3 8,2 6,0 12,5 Gry hazardowej online' 92,2 3,5 1,4 0,7 2,2 Szukanie informacji on-line' 9,9 23,1 23,9 14,3 28,8 Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' 10,1 21,9 20,5 13,9 33,5 Kupowanie lub sprzedawanie on-line' 62,5 23,2 7,5 2,7 4,2 Twitter, facebook, skype' 5,7 9,3 9,5 10,8 64,7 Gry on-line' 69,9 11,0 7,1 4,3 7,7 Gry hazardowej online' 93,5 3,5 1,4 0,6 0,9 Szukanie informacji on-line' 7,5 19,2 24,3 16,3 32,7 Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' 8,8 22,4 21,0 15,5 32,3 Kupowanie lub sprzedawanie on-line' 61,4 25,3 8,1 2,2 3,0 W czasie typowego dnia uczniowie najczęściej wykorzystują internet do przeglądania portali społecznościowych. Ponad 40% badanych z obu grup wykorzystywało internet do tego celu powyŝej 4 godzin dziennie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Uczniowie z III klas szkół gimnazjalnych oraz z II klas szkół w tygodniu dość intensywnie (powyŝej 4 godzin dziennie w okresie ostatnich 30 dni przed badaniem) słuchają muzyki, oglądają filmy (26,7% badanych z młodszej kohorty i 33,4% ze starszej) oraz wyszukują informacje on-line (22,9% badanych z III klas gimnazjów i 27,1% badanych z II klas szkół ). 46

48 Tabela 69. Liczba godzin w czasie typowego dnia w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, w których korzystano z poszczególnych usług w internecie (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy Nie korzystał Ok. 1 godz. Ok. 2-3 godz. Ok. 4-5 godz. Pół godziny lub mniej 6 godzin i więcej Twitter, facebook, skype' Gry on-line' Gry hazardowej online' Szukanie informacji on-line' Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' Kupowanie lub sprzedawanie online' Twitter, facebook, skype' Gry on-line' Gry hazardowej online' Szukanie informacji on-line' Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' Kupowanie lub sprzedawanie online' Tabela 70. Liczba godzin w czasie typowego dnia w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, w których korzystano z poszczególnych usług w internecie (Polska) Poziom klasy Nie korzystał Ok. 1 godz. Ok. 2-3 godz. Ok. 4-5 godz. Pół godziny lub mniej 6 godzin i więcej Twitter, facebook, skype' 6,3 12,6 18,1 23,4 12,8 26,8 Gry on-line' 60,3 5,1 7,2 11,9 5,8 9,8 Gry hazardowej online' 91,0 2,9 1,9 1,5 1,0 1,7 Szukanie informacji on-line' 11,6 18,5 27,8 21,4 8,8 11,9 Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' 11,5 16,2 21,8 23,4 10,9 16,3 Kupowanie lub sprzedawanie online' 60,9 19,5 10,4 4,7 1,7 2,8 Twitter, facebook, skype' 5,4 10,6 17,2 24,4 12,7 29,7 Gry on-line' 67,6 5,1 6,7 9,2 3,7 7,8 Gry hazardowej online' 93,0 2,3 1,8 1,5 0,5 1,0 Szukanie informacji on-line' 8,7 15,6 26,2 24,8 10,1 14,6 Słuchanie muzyki i oglądania filmów on-line' 9,9 15,5 20,8 24,6 11,9 17,3 Kupowanie lub sprzedawanie online' 59,5 19,2 10,8 6,2 1,9 2,4 47

49 Uczniowie z młodszej kohorty z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie częściej niŝ rówieśnicy z populacji generalnej korzystają z takich usług internetowych jak wyszukiwanie informacji online, słuchanie muzyki i oglądanie filmów w internecie czy kupowanie i sprzedawanie online. Z kolei uczniowie ze starszej kohorty z próby wojewódzkiej rzadziej niŝ rówieśnicy z próby krajowej wykorzystywali internet jedynie w zakresie korzystania z portali społecznościowych, wyszukiwania informacji i słuchania muzyki online. RóŜnice są jednak nieznaczne i w obu grupach nie przekraczają 4%. Wśród symptomów nadmiernego korzystania z mediów społecznościowych i gier na urządzeniach elektronicznych, takich jak komputer, smartfon, konsola znalazły się: przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu korzystając z tych mediów, Ŝe będzie miało się zły humor jeśli wystąpi brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach oraz przekonanie rodziców o spędzaniu zbyt duŝej ilości czasu korzystając z Twitter a, Facebook a lub Skype a. 33,9% (odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak) uczniów z III klas szkół gimnazjalnych i 38,4% uczniów z II klas szkół jest zdania, Ŝe spędza za duŝo czasu korzystając z mediów społecznościowych. W grupie młodszych uczniów 33,9%, a w grupie uczniów starszych 30,8% rodziców uwaŝało, Ŝe ich dzieci spędzają zbyt duŝo czasu w mediach. Prawie co piąty uczeń z i co szósty ze szkoły ponadgimnazjalnej miał zły humor gdy nie mógł korzystać z tych mediów. Tabela 71. Symptomy nadmiernego korzystania z mediów społecznościowych, takich jak Twitter, Facebook, Skype (Województwo Zachodniopomorskie). Poziom klasy gimnazju m Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zdecydowanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydowanie nie Tabela 72. Symptomy nadmiernego korzystania z mediów społecznościowych, takich jak Twitter, Facebook, Skype (Polska). Poziom klasy gimnazju m II klasy szkół ponadgim nazjalnych Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach II klasy szkół ponadgim nazjalnych Zdecydowanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydowanie nie 12,8 20,7 20,5 27,8 18,2 6,0 11,6 13,8 30,4 38,2 15,7 18,5 14,6 24,5 26,7 15,6 20,7 20,3 26,5 17,0 4,5 9,9 14,3 31,8 39,5 12,1 16,3 13,9 27,7 30,0 48

50 Rozpowszechnienie symptomów nadmiernego korzystania z portali społecznościowych było większe wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego niŝ wśród rówieśników z populacji generalnej, z wyjątkiem przekonania rodziców uczniów z III klas szkół gimnazjalnych, Ŝe ich dzieci spędzają zbyt duŝo czasu w mediach. Odsetki uczniów potwierdzających występowanie symptomów nadmiernego korzystania z gier na urządzenia elektroniczne takie jak komputer, smartfon czy konsola są niŝsze niŝ w przypadku korzystania z portali społecznościowych. O występowaniu symptomów mają przekonanie przede wszystkim rodzice (20,7% w młodszej kohorcie, 19% w starszej kohorcie). Jedynie 10,1% badanych z III klas gimnazjów i 8,1% z II klas szkół ma zły humor jeśli nie moŝe korzystać z gier na urządzeniach elektronicznych. Tabela 73. Symptomy nadmiernego korzystania z gier na urządzeniach elektronicznych, takich komputer, smartfon, konsola (Województwo Zachodniopomorskie) Poziom klasy II klasy szkół ponadgimn a-zjalnych Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach Zdecydo -wanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydowanie nie Tabela 74. Symptomy nadmiernego korzystania z gier na urządzeniach elektronicznych, takich komputer, smartfon, konsola (Polska) Zdecydo Poziom klasy -wanie tak Raczej tak Ani tak, ani nie Raczej nie Zdecydownie nie Przekonanie, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach 7,0 10,4 12,9 22,6 47,2 Zły humor jeśli brak moŝliwości uczestnictwa w tych mediach 3,6 6,5 9,9 21,6 58,3 Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w 9,7 12,8 10,5 17,4 49,6 tych mediach II klasy Przekonanie, Ŝe spędza się za szkół duŝo czasu w tych mediach 5,6 7,2 10,9 21,0 55,3 ponadgimn Zły humor jeśli brak moŝliwości a-zjalnych uczestnictwa w tych mediach 2,6 4,0 7,6 18,9 66,9 Przekonanie rodziców, Ŝe spędza się za duŝo czasu w tych mediach 6,1 8,9 8,4 15,9 60,8 Rozpowszechnienie występowania symptomów nadmiernego korzystania z gier przez uczniów trzecich klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego było mniejsze niŝ wśród ich rówieśników z populacji generalnej, z wyjątkiem oznak złego humoru w momencie braku moŝliwości uczestnictwa w tych mediach, które było na takim samym poziomie. Z kolei wśród uczniów z drugich klas szkół rozpowszechnienie występowania wszystkich symptomów było większe wśród badanych z próby wojewódzkiej niŝ populacji kraju. 49

51 Gry hazardowe Sektor gier i zakładów wzajemnych w Polsce obejmuje takie formy działalności jak: loterie pienięŝne, gry liczbowe, zakłady wzajemne, salony gry bingo, kasyna, salony gry na automatach, punkty gry na automatach o niskich wygranych. Gry hazardowe uprawiać moŝna w internecie oraz poprzez uczestnictwo w loteriach SMS. W porównaniu do innych problemów społecznych, hazardowi i problemom z nim związanym poświęca się niewiele uwagi w debacie publicznej. Hazard patologiczny, czyli uzaleŝnienie od gier, w powszechnej opinii uznawane jest za stosunkowo marginalne zjawisko dotyczące niewielkiej liczby dorosłych męŝczyzn. Hazard problemowy i patologiczny prowadzi do róŝnego rodzaju problemów zarówno u samych graczy, jak i u ich rodzin oraz najbliŝszego środowiska społecznego. Szeroka oferta róŝnego rodzaju form gier hazardowych skłania do postawienia pytania o rozpowszechnienie uprawiania gier, które z czasem mogą doprowadzić do problemu hazardu. Dane z tabeli 75 sugerują, Ŝe połowa młodzieŝy (uczniów z młodszej i starszej kohorty łącznie) ma za sobą doświadczenia gry na pieniądze. Wśród gimnazjalistów takie doświadczenia zebrało 21,7% badanych, zaś w starszej kohorcie 28,3% badanych. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem uczestniczyło w grach hazardowych 7,7% gimnazjalistów i 12,8% uczniów szkół. Tabela 75. Granie w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Kiedykolwiek w Ŝyciu ,3 W czasie 12 miesięcy przed badaniem ,3 W czasie 30 dni przed badaniem 7.7 8,5 Kiedykolwiek w Ŝyciu ,6 badaniem W czasie 12 miesięcy przed ,4 W czasie 30 dni przed badaniem ,8 Wskaźnikiem problemowego grania moŝe być częstotliwość stawiania pieniędzy w grach hazardowych w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Najczęściej uczniowie przeznaczają pieniądze na hazard raz na miesiąc bądź rzadziej. 1,5% uczniów z młodszej kohorty i 0,8% ze starszej przeznacza pieniądze na gry hazardowe więcej jak 6 razy w tygodniu. Tabela 76. Częstotliwość stawiania pieniędzy w grach hazardowych w czasie ostatnich 12 miesięcy Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Nie grał ,0 Raz na miesiąc lub rzadziej 3.6 4,7 2-4 razy w miesiącu 2.3 2,4 2-3 razy w tygodniu 1.0 1,6 4-5 razy w tygodniu 0.8 0,8 6 lub więcej razy w tygodniu 1.5 1,4 Nie grał ,4 Raz na miesiąc lub rzadziej 6.5 8,0 2-4 razy w miesiącu 4.0 3,5 2-3 razy w tygodniu 1.5 1,4 4-5 razy w tygodniu 1.5 0,7 6 lub więcej razy w tygodniu 0.8 0,8 Większe rozpowszechnienie grania w gry hazardowe w internecie obserwuje się wśród uczniów z II klas szkół niŝ w grupie badanych z młodszej kohorty. Wyjątek stanowi granie w zakłady sportowe w internecie, które jest bardziej rozpowszechnione w młodszej kohorcie. Gra w zakłady sportowe w internecie jest najpopularniejszą grą hazardową wśród uczniów z trzecich klas gimnazjów. Gra w nią prawie co dziesiąty uczeń (8,7%). W grupie uczniów z II klas szkół najbardziej popularne były loterie (bingo, lotto) oraz gry w karty lub kości (odpowiednio 9,7% i 9%). Najmniej popularne są automaty w internecie, w które gra co dwudziesty badany uczeń z III klas szkół gimnazjalnych i II klas szkół. 50

52 Tabela 77. Granie w gry hazardowe w internecie w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Automaty 4.2 4,6 Karty lub kości 7.0 7,5 Loterie (bingo, lotto) 7.2 7,6 Zakłady sportowe 8.7 8,4 Automaty 5.5 6,5 Karty lub kości 9.0 7,3 Loterie (bingo, lotto) 9.7 9,2 Zakłady sportowe 8.2 9,1 Tradycyjne uprawianie hazardu takŝe jest bardziej rozpowszechnione w grupie starszych uczniów, za wyjątkiem zakładów sportowych, które jest na takim samym poziomie w obu kohortach. Wśród uczniów z trzecich klas szkół gimnazjalnych najwyŝsze odsetki odnotowano w graniu w loterie (bingo, lotto). Najmniej popularne w tej grupie jest granie na automatach. Największą popularnością w starszej kohorcie cieszą się, podobnie jak w grach z wykorzystaniem internetu, loterie. Tą formę hazardu wybierał więcej jak co dziesiąty uczeń. Mniejsze rozpowszechnienie obserwowano w grach w karty lub kości, grach na automatach oraz obstawianiu zakładów sportowych. Rozpowszechnienie grania w poszczególne rodzaje gier hazardowych w internecie i w sposób tradycyjny jest mniej rozpowszechnione wśród uczniów z III klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do tej samej grupy wiekowej z populacji kraju. Jedynie obstawianie zakładów sportowych (w internecie i w sposób tradycyjny) przez gimnazjalistów z terenu województwa jest bardziej rozpowszechnione niŝ wśród badanych z próby krajowej. Uczniowie II klas szkół z Zachodniopomorskiego częściej niŝ ich rówieśnicy z populacji generalnej angaŝują się w gry hazardowe zarówno te dostępne w internecie, jak i w sposób tradycyjny. Jedynie w przypadku grania na automatach w internecie i obstawiania zakładów sportowych (w internecie i w sposób tradycyjny) większe rozpowszechnienie moŝna odnotować wśród uczniów z populacji generalnej. Tabela 78. Granie w gry hazardowe poza internetem, tzn. tradycyjnie, czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem Poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Automaty 4.9 5,3 Karty lub kości 8.0 9,1 Loterie (bingo, lotto) 8.2 9,0 Zakłady sportowe 7.0 6,4 Automaty 8.2 8,2 Karty lub kości ,2 Loterie (bingo, lotto) ,4 Zakłady sportowe 6.9 8,5 W badaniu zastosowano dwa wskaźniki grania problemowego (tabela 79). Pierwszy to potrzeba stawiania w grze coraz większych pieniędzy, a drugi to okłamywanie kogoś waŝnego dla respondenta w sprawie tego jak duŝo gra w gry hazardowe. Potrzebę stawiania coraz większych pieniędzy wyraziło 6,7% uczniów trzecich klas gimnazjów oraz 6,8% uczniów drugich klas szkół. Kłamanie w sprawie tego jak wiele się gra okazało się mniej rozpowszechnione, tylko ok. 2-3% uczniów przyznało się do tego zachowania. Tabela 79. Symptomy grania problemowego w gry hazardowe poziom klasy Zachodniopomorskie Polska Potrzeba stawiania coraz większych pieniędzy 6.7 6,4 Kłamanie w sprawie tego, jak wiele się gra 3.1 3,4 Potrzeba stawiania coraz większych pieniędzy 6.8 6,5 Kłamanie w sprawie tego, jak wiele się gra 2.5 2,6 51

53 Potrzeba stawiania coraz większych pieniędzy jest bardziej rozpowszechniona wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego niŝ wśród uczniów z populacji generalnej. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej niŝ rówieśnicy z pozostałej części kraju kłamali w sprawach tego jak wiele grają. Wiarygodność wyników W badaniu zastosowano dwa mechanizmy sprawdzające wiarygodność uzyskanych wyników. Pierwszy, to pytanie o uŝywanie nieistniejącego narkotyku nazwanego relevin. Jak pamiętamy z cytowanych juŝ wyników uŝywanie tego środka chociaŝ raz w Ŝyciu zadeklarowało ok. 0,8-1,8% badanych. Oznaczać to moŝe, Ŝe badani w nieznacznym tylko stopniu deklarowali doświadczenia, które nie miały pokrycia w faktach. Próbą przybliŝenia skali moŝliwego zatajania swoich doświadczeń z narkotykami w odpowiedziach na pytania ankiety było pytanie, które brzmiało: Gdybyś kiedykolwiek uŝywał(a) marihuany lub haszyszu, czy sądzisz, Ŝe napisał(a)byś to w tym kwestionariuszu? Rozkłady odpowiedzi na to pytanie zawarto w tabeli 80. Jedynie ok. 5-6% badanej młodzieŝy zadeklarowało brak zaufania twierdząc, Ŝe nie przyznaliby się do uŝywania marihuany lub haszyszu, gdyby taki fakt miał miejsce. Młodsi uczniowie w wyŝszych odsetkach niŝ starsi twierdzili, Ŝe nie przyznaliby się do ich uŝywania. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do badanych z populacji generalnej wykazywali wyŝszy poziom zaufania. Z kolei uczniowie ze szkół odwrotnie. W tej grupie wyŝsze odsetki uczniów twierdziły, Ŝe nie przyznałyby się do uŝywania marihuany lub haszyszu. Tabela 80. Poziom zaufania respondentów rozkład odpowiedzi na pytanie o to, czy badany odpowiadając na ankietę przyznałby się do uŝywania marihuany lub haszyszu, gdyby ich uŝywał (Województwo Zachodniopomorskie) JuŜ to napisałem w Zdecydowanie tak Chyba tak Chyba nie Zdecydowanie nie Poziom klasy tej ankiecie Tabela 81. Poziom zaufania respondentów rozkład odpowiedzi na pytanie o to, czy badany odpowiadając na ankietę przyznałby się do uŝywania marihuany lub haszyszu, gdyby ich uŝywał (Polska) JuŜ to napisałem w Zdecydowanie tak Chyba tak Chyba nie Zdecydowanie nie Poziom klasy tej ankiecie 26,1 39,1 22,5 4,9 7,4 38,8 37,0 15,7 3,7 4,8 52

54 WOJEWÓDZTWO ZACHODNIOPOMORSKIE NA TLE INNYCH WOJEWÓDZTW W rozdziale tym przyjrzymy się wynikom badań uzyskanym w województwie Zachodniopomorskim na tle wyników, które uzyskano w ośmiu innych województwach: Dolnośląskim, Kujawsko-Pomorski, Lubelskim, Małopolskim, Mazowieckim, Opolskim, Śląskim i Świętokrzyskim. Analiza pozwoli na porównanie rozpowszechnienia uŝywania róŝnych substancji, szkód wywołanych ich przyjmowaniem czy teŝ postrzeganej dostępności na tle uczniów zamieszkujących w róŝnych częściach kraju. Palenie tytoniu i picie napojów alkoholowych Wśród uczniów z trzecich klas gimnazjów największe rozpowszechnienie palenia tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie 30 dni przed badaniem odnotowano w województwie Zachodniopomorskim (odpowiednio 65,7% i 35,4%). Z kolei najniŝsze wskaźniki palenia tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie ostatniego miesiąca przed badaniem odnotowano w województwie Małopolskim (odpowiednio 47,5% i 21,2%). NaleŜy zaznaczyć, Ŝe niewiele wyŝsze niŝ w województwie Małopolskim wskaźniki rozpowszechnienia palenia odnotowano w województwie w Opolskim (kiedykolwiek w Ŝyciu 51,2% i 21,3% w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem). Wśród uczniów II klas szkół najwyŝsze wskaźniki rozpowszechnienia palenia tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu, podobnie jak w młodszej kohorcie, odnotowano w województwie Zachodniopomorskim (76,6%), z kolei najniŝsze w województwie Małopolskim (67,2%). Jeśli analizujemy wskaźniki palenia w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w grupie starszych uczniów to największe rozpowszechnienie odnotować moŝna w województwie Mazowieckim gdzie pali około połowa badanych oraz w województwie Zachodniopomorskim (44,6%). RóŜnica między rozpowszechnieniem palenia w tych dwóch województwach wynosi jedynie 0,3%. NajniŜsze rozpowszechnienie palenia w czasie 30 dni przed badaniem odnotowano w Świętokrzyskim. Rozpowszechnienie palenia tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem wśród uczniów z drugich klas szkół z województwa Zachodniopomorskiego wyraźnie róŝni się od wyników otrzymanych w województwie Małopolskim gdzie odnotowano najniŝsze wskaźniki palenia kiedykolwiek w Ŝyciu (8,5%) oraz województwie Świętokrzyskim (5,1%) gdzie odnotowano najniŝsze rozpowszechnienie palenia w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Wśród uczniów z trzecich klas gimnazjów picie napojów alkoholowych było najbardziej rozpowszechnione w województwie Zachodniopomorskim (88,5%). Nieznacznie rzadziej niŝ rówieśnicy z województwa Zachodniopomorskiego jakiekolwiek doświadczenia z piciem mieli gimnazjaliści z województwa Kujawsko-Pomorskiego róŝnica wynosiła jedynie 0,6%. NajwyŜsze odsetki picia wśród uczniów trzecich klas gimnazjów w ostatnich 12 miesiącach przed badanie równieŝ odnotowano w województwie Zachodniopomorskim. NajwyŜsze odsetki uczniów w wieku lat, mających doświadczenia z piciem w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, odnotowano w województwie Świętokrzyskim (55,8%). Rozpowszechnienie picia w województwie Zachodniopomorskim było około 1,5 punktu procentowe niŝsze. NajniŜsze odsetki rozpowszechnienia picia wśród gimnazjalistów zarówno kiedykolwiek w Ŝyciu, jak równieŝ w okresie 12 miesięcy oraz w czasie 30 dni przed badaniem odnotowano wśród uczniów z województwa Małopolskiego. RóŜnica między województwem Małopolskim i Zachodniopomorskim w przypadku picia w okresie ostatniego roku przed badaniem wyniosła 17%. Jakiekolwiek doświadczenia z piciem miało ponad 13% gimnazjalistów z województwa Małopolskiego mniej niŝ tych z województwa Zachodniopomorskiego. Wśród uczniów II klas szkół największe rozpowszechnienie picia kiedykolwiek w Ŝyciu oraz w ostatnich 30 dniach przed badaniem odnotowano w województwie Opolskim (odpowiednio 97,5% i 86,4%). Minimalnie mniejsze rozpowszechnienie picia kiedykolwiek w Ŝyciu odnotowano w województwie Kujawsko Pomorskim (97,4%), w którym z kolei odnotowano największe rozpowszechnienie picia w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem (95%). Podobnie jak w grupie uczniów szkół gimnazjalnych, tak równieŝ wśród badanych ze szkół najniŝsze wskaźniki uŝywania alkoholu (kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem) odnotowano w województwie Małopolskim. Były one niŝsze niŝ odnotowane w województwie Zachodniopomorskim o 3,2% we wskaźniku picia na przestrzeni całego Ŝycia oraz w czasie ostatniego roku i 1,8% w odniesieniu do picia w czasie ostatniego miesiąca przed badaniem. 53

55 Tabela 82. Palenie tytoniu kiedykolwiek w Ŝyciu oraz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Poziom Klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 30 dni przed badaniem 65,7 59,2 47,5 59,7 51,2 52,2 35,4 27,9 21,2 30,7 21,3 23,6 76,6 74,5 67,2 76,0 72,9 72,2 44,6 43,7 40,6 44,9 43,3 43,3 Tabela 83. Picie napojów alkoholowych kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie ostatnich 12 miesięcy oraz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Poziom Klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 30 dni przed badaniem 88,5 84,2 74,9 83,2 84,6 84,3 78,3 71,2 61,3 72,4 73,2 72,6 54,3 49,0 40,9 54,2 48,6 47,0 96,2 96,9 93,0 95,5 97,5 96,6 Struktura konsumpcji poszczególnych rodzajów napojów alkoholowych jest zróŝnicowana w zaleŝności od województwa. Największe rozpowszechnienie picia piwa w ostatnich 30 dniach przed badaniem przez uczniów III klas szkół odnotowano w województwie Świętokrzyskim (58,9%), natomiast najniŝsze w województwie Małopolskim (40,7%). Rozpowszechnienie picia piwa w ostatnim miesiącu przed badanem przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego było jedynie o 3,1% niŝsze niŝ w województwie gdzie odnotowano najwyŝsze wskaźniki spoŝycia tego napoju, natomiast aŝ o 15,1% wyŝsze niŝ odnotowane w województwie Małopolskim. SpoŜycie wina i wódki przez badanych z młodszej kohorty na miesiąc przed badaniem było najbardziej rozpowszechnione wśród uczniów z województwa Mazowieckiego (28,7% wino, 39,7% wódka). Natomiast najniŝsze rozpowszechnienie spoŝycia wina odnotowano w województwie Dolnośląskim (16,9%), a wódki w Małopolskim i Śląskim (30,8%). W grupie uczniów II klas szkół najwyŝsze spoŝycie piwa odnotowano w województwie Kujawsko Pomorskim oraz Lubelskim. Ponad 80% uczniów ze starszej kohorty piło piwo 30 dni przed badaniem w tych województwach. NajniŜsze wskaźniki rozpowszechnienia picia piwa były w województwie Małopolskim, w którym jedynie 0,7% uczniów mniej niŝ w województwie Zachodniopomorskim piło piwo. Picie wina było najbardziej rozpowszechnione w województwie Śląskim (43,8%), a wódki w Opolskim (70,6%). Z kolei najmniejsze rozpowszechnienie spoŝycia wina odnotowano w Zachodniopomorskim, natomiast wódki w Dolnośląskim. W omawianym województwie rozpowszechnienie spoŝycia wódki było jedynie 0,6% większe niŝ w województwie Dolnośląskim. 54

56 Tabela 84. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Poziom Klasy Zachodniopomorskie Dolno-śląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Piwo 55,8 51,5 40,7 54,6 48,7 47,4 Cydr 8,8 6,7 6,7 17,8 8,2 7,2 Alcopop 4,3 5,2 4,1 12,7 4,0 3,3 Wino 18,3 16,9 18,0 28,7 23,9 22,7 Wódka 37,8 31,7 30,8 39,7 33,7 30,8 Piwo 77,6 79,2 73,6 79,6 80,2 77,9 Cydr 14,0 15,9 13,3 17,0 15,5 15,5 Alcopop 10,7 9,1 4,0 9,1 9,7 9,9 Wino 31,4 32,8 41,6 37,0 36,5 43,8 II klasy szkół Wódka 62,0 61,4 67,1 63,2 70,6 65,4 Silne upijanie się kiedykolwiek w Ŝyciu oraz w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem przez uczniów z III klas szkół gimnazjalnych było najbardziej rozpowszechnione w województwie Zachodniopomorskim. Natomiast najniŝsze odsetki odnoszące się do tych samych wskaźników odnotowano w województwie Małopolskim (29,8% w przypadku upijania się kiedykolwiek w Ŝyciu i 29,8% w ostatnich 12 miesiącach przed badaniem). NajwyŜsze wskaźniki aktualnego upijania się, to jest w ostatnim miesiąc przed badaniem, odnotowano w województwie Mazowieckim, natomiast najniŝsze w Opolskim. Największe odsetki uczniów ze starszej kohorty miały doświadczenia z upijaniem się kiedykolwiek w Ŝyciu w województwie Opolskim, jednakŝe niewiele niŝsze były w sąsiadującym województwie Dolnośląskim. RóŜnica wynosiła 0,1%. Z kolei najniŝsze odsetki uczniów, którzy upili się przynajmniej raz w ciągu swojego Ŝycia były w województwie Małopolskim; robił tam tak co trzeci badany latkowie z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie rzadziej mieli doświadczenia w upijaniu się kiedykolwiek w Ŝyciu niŝ rówieśnicy z Opolskiego i Małopolskiego, róŝnica wynosiła 1,4%. NajwyŜsze odsetki uczniów ze szkół, którzy upijali się w ostatnich 12 miesiącach przed badaniem były w województwie Opolskim (co drugi) natomiast w czasie ostatniego miesiąca w Małopolskim (co piąty). Najmniejsze rozpowszechnienie upijania się w ostatnim roku odnotowano w Mazowieckim, z kolei w ostatnim miesiącu w Dolnośląskim. W województwie Zachodniopomorskim uczniowie z II klas szkół upijali się niewiele rzadziej niŝ badani z Opolskiego i Małopolskiego. RóŜnice wynosiły 2,6% w przypadku upijania się w ostatnich 12 miesiącach oraz 2,5% w ostatnich 30 dniach przed badaniem. Tabela 85. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać co się działo Poziom Klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Kiedykolwiek w Ŝyciu 45,8 39,2 29,8 40,5 32,8 34,7 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 32,8 28,2 22,8 32,2 23,0 27,4 W czasie 30 dni przed badaniem 14,3 11,8 11,8 19,3 8,6 10,6 II klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 66,9 68,2 60,3 63,4 68,3 65,5 szkół W czasie 12 miesięcy przed ponad- 49,3 47,3 46,2 45,6 51,9 49,2 badaniem gimnazjal- nych W czasie 30 dni przed badaniem 20,2 18,7 22,7 19,7 20,6 19,9

57 UŜywanie innych substancji psychoaktywnych Substancjami, których uŝywanie kiedykolwiek w Ŝyciu było najbardziej rozpowszechnione są przetwory konopi. NajwyŜsze rozpowszechnienie uŝywania marihuany lub haszyszu odnotowano w województwie Zachodniopomorskim, co trzeci uczeń z III klas szkół gimnazjalnych uŝywał tam konopi. NajniŜsze odsetki uczniów, którzy uŝywali marihuany obserwuje się w województwie Małopolskim oraz Opolskim. Mniejsze odsetki uŝywania odnotowano w przypadku leków uspokajających i nasennych bez przepisu lekarza, których rozpowszechnienie było największe w województwie Mazowieckim (21,1%) natomiast najniŝsze w Dolnośląskim (15%). UŜywanie leków przez gimnazjalistów z województwa Zachodniopomorskiego jest niewiele wyŝsze niŝ w województwie gdzie odnotowano najniŝsze rozpowszechnienie (róŝnica 0,3%). W województwie Zachodniopomorskim i Kujawsko-Pomorskim odnotowano najniŝsze rozpowszechnienie uŝywania substancji wziewnych spośród wszystkich województw, które zostały poddane analizie. Było ono niŝsze o 7,5% od rozpowszechnienia uŝywających substancji wziewnych w województwie Mazowieckim (16,4%) gdzie uŝywanie tych substancji było największe. W odniesieniu do uŝywania innych substancji ich rozpowszechnienie było znacznie mniejsze. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego na tle rówieśników z pozostałych województw plasowali się bliŝej najniŝszych wyników. UŜywanie alkoholu razem z tabletkami oraz wstrzykiwanie narkotyków za pomocą igły i strzykawki było najbardziej rozpowszechnione wśród gimnazjalistów z województwa Mazowieckiego, z kolei najniŝsze odsetki tego typu zachowań deklarowali badani z województwa Śląskiego. W grupie uczniów z II klas szkół najwyŝsze odsetki uŝywania przetworów konopi odnotowano w województwie Dolnośląskim, jednak niewiele niŝsze były w Zachodniopomorskim. Około połowa latków z tych województw uŝywała marihuany lub haszyszu kiedykolwiek w Ŝyciu. NajniŜsze rozpowszechnienie uŝywania tych substancji było w województwie Małopolskim. RóŜnica między nimi wynosiła około 16,4 punktu procentowych. Leki uspokajające i nasenne były przyjmowane najczęściej przez uczniów z województwa lubelskiego, natomiast najrzadziej w województwie Dolnośląskim. UŜywanie tych substancji w województwie Zachodniopomorskim w II klasach szkół było jedynie 0,2% bardziej rozpowszechnione niŝ na Dolnym Śląsku. Dość wysokie rozpowszechnienie odnotowano w odniesieniu do uŝywania amfetaminy, której najczęściej uŝywali badani z województwa Opolskiego latkowie z województwa Zachodniopomorskiego uŝywali jej nieznacznie rzadziej (róŝnica 0,3%). Najmniejsze rozpowszechnienie uŝywania amfetaminy kiedykolwiek w Ŝyciu odnotowano wśród uczniów z województwa Małopolskiego. Jest ono dwa razy niŝsze niŝ odnotowane w województwie Zachodniopomorskim. W województwie Zachodniopomorskim odnotowano najniŝsze rozpowszechnienie uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu takich substancji jak: GHB czy polska heroina. Picie alkoholu i jednoczesne przyjmowanie leków było częstą praktyką na Śląsku, gdzie prawie co dziesiąty badany w wieku lat tak się zachowywał. NajniŜsze odsetki picia alkoholu i przyjmowania w tym samym czasie tabletek zostały odnotowane w województwie Małopolskim gdzie takie zachowanie charakteryzowało 4,2% badanych. W województwie Zachodniopomorskim 2,6% więcej uczniów niŝ w Małopolskim piło i jednocześnie uŝywało leków. UŜywanie pozostałych substancji kiedykolwiek w Ŝyciu lokowało uczniów z II klas z województwa Zachodniopomorskiego w połowie rankingu. Nie odnotowano istotnych róŝnic w uŝywaniu substancji w porównaniu z uczniami z innych województw. 56

58 Tabela 86. UŜywanie substancji kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie gimnazju m II klasy szkół Marihuana lub haszysz 33,5 30,5 19,9 27,8 20,0 23,1 Substancje wziewne 8,9 11,0 9,4 16,4 9,6 11,5 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 15,3 15,0 15,4 21,1 15,7 16,1 Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 7,8 7,5 6,1 12,0 6,2 6,4 Amfetamina 7,7 4,7 4,7 11,7 3,4 3,6 Metamfetamina 3,7 3,4 3,0 10,5 2,4 2,0 LSD lub inne halucynogeny 4,9 4,0 5,1 10,5 3,9 4,1 Crack 2,5 1,3 2,8 6,2 1,6 1,4 Kokaina 5,2 4,0 4,8 10,5 2,8 2,8 Relevin 1,8 1,1 2,1 7,1 1,7 1,2 Heroina 2,6 2,2 2,9 8,3 2,3 1,9 Ecstasy 3,7 3,3 3,9 9,1 2,8 2,5 Grzyby halucynogenne 2,6 2,1 3,1 9,4 2,9 2,4 GHB 1,2 1,1 2,4 6,8 1,7 0,9 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2,6 2,1 2,7 8,4 2,4 1,3 Alkohol razem z tabletkami 7,0 5,5 5,1 11,0 5,0 4,2 Sterydy anaboliczne 1,9 2,6 2,6 8,8 2,5 1,6 Polska heroina (kompot) 3,0 1,9 3,0 8,4 2,4 2,2 Marihuana lub haszysz 50,4 53,6 34,0 46,8 47,4 45,9 Substancje wziewne 6,5 7,2 8,2 8,8 8,3 8,2 Leki uspokajające i nasenne 15,2 15,0 16,8 18,9 17,5 17,6 bez przepisu lekarza Leki przeciwbólowe w celu odurzania się 5,8 6,4 4,8 8,0 5,8 8,2 Amfetamina 10,4 8,3 5,2 7,7 10,7 9,0 Metamfetamina 4,5 4,2 3,0 5,8 5,0 5,4 LSD lub inne halucynogeny 6,8 4,9 4,5 7,4 6,6 6,8 Crack 2,1 1,3 1,5 2,1 1,9 2,4 Kokaina 4,6 3,4 3,6 5,9 3,7 4,5 Relevin 0,8 0,7 0,5 1,9 1,4 1,8 Heroina 1,7 1,4 1,4 2,6 2,5 3,0 Ecstasy 5,1 4,5 3,3 5,3 5,9 4,5 Grzyby halucynogenne 3,6 3,7 1,5 3,5 3,5 5,0 GHB 0,9 0,9 0,9 1,8 1,2 1,8 Narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki 2,5 1,3 1,6 2,8 2,5 2,6 Alkohol razem z tabletkami 6,8 6,6 4,2 7,9 6,8 8,7 Sterydy anaboliczne 1,5 1,8 1,3 2,5 2,0 3,0 Polska heroina (kompot) 1,3 1,6 1,7 3,2 2,3 2,2 Problem dopalaczy NajwyŜsze odsetki rozpowszechnienia uŝywania dopalaczy przez uczniów trzecich klas gimnazjów odnotowane zostały w województwie Mazowieckim zarówno jeśli chodzi o ich przyjmowanie kiedykolwiek w Ŝyciu, jak i w okresie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. NajniŜsze odsetki uŝywania tych substancji kiedykolwiek w Ŝyciu były w województwie Opolskim, 57

59 natomiast w czasie ostatniego roku i miesiąca przed badaniem w Dolnośląskim. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego na tle rówieśników z pozostałych województw byli w środku stawki. RóŜnice w rozpowszechnieniu uŝywania między nimi a badanymi z województw Opolskiego i Dolnośląskiego wynosiły od 1,9 do 4,3%. Największe rozpowszechnienie dopalaczy wśród uczniów w wieku lat odnotowano w województwie Lubelskim w przypadku uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu bądź w ostatnich 12 miesiącach przed badaniem oraz w województwie Mazowieckim w odniesieniu do uŝywania w okresie ostatnich 30 dni przed badaniem. Z kolei najniŝsze rozpowszechnienie uŝywania dopalaczy odnotowano w województwie Małopolskim w przypadku posiadania jakichkolwiek doświadczeń z tymi substancjami oraz w Dolnośląskim w odniesieniu do przyjmowania w ostatnim roku i ostatnim miesiącu przed badaniem latkowie z województwa Zachodniopomorskiego na tle rówieśników z innych województw lokują się powyŝej średniej. Szczególnie małe róŝnice były w uŝywaniu dopalaczy w czasie ostatnich 12 miesięcy i ostatnich 30 dni przed badaniem w porównaniu z wynikami uzyskanymi w województwie Dolnośląskim, w którym było najniŝsze rozpowszechnienie. RóŜnice te wynosiły odpowiednio 2% i 0,5%. Tabela 87. UŜywanie dopalaczy kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie ostatnich 12 miesięcy oraz w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 12,5 8,4 8,4 15,4 8,2 10,7 7,9 5,2 6,9 12,6 5,6 6,5 4,8 3,0 4,3 10,3 3,9 2,9 13,8 10,9 8,7 13,3 12,3 15,3 6,6 4,6 4,7 8,0 5,3 7,4 3,2 2,7 2,9 4,5 2,9 3,7 Dostępność substancji psychoaktywnych Ocena dostępność substancji psychoaktywnych jest bardzo zróŝnicowana na poziomie województw. W ocenie uczniów III klas szkół gimnazjalnych największą dostępnością cieszyło się piwo. W województwie Zachodniopomorskim było ono bardzo łatwo dostępne w ocenie ponad połowy badanych z tej grupy, co okazało się wynikiem najwyŝszym w grupie analizowanych województw. Najmniejszy odsetek uczniów uznał piwo za bardzo łatwo dostępną substancję w województwie Śląskim taką opinię wyraŝało ponad 6% uczniów mniej niŝ w Zachodniopomorskim. Dostępność innych napojów alkoholowych była mniejsza w ocenie latków. Wino cieszyło się największą dostępnością w województwie Świętokrzyskim (39,3%) natomiast wódka w Zachodniopomorskim (36,7%). Z drugiej strony, najmniejszą dostępność wina odnotowano w województwie Dolnośląskim (34,6%), a wódki w Śląskim (32,3%). DuŜą dostępnością cieszyły się równieŝ papierosy. Ponad połowa uczniów z województwa Zachodniopomorskiego uznała, Ŝe są one bardzo łatwo dostępne. NajniŜsze wskaźniki dostępności tytoniu odnotowano w województwie Małopolskim i Opolskim (40%), a minimalnie wyŝsze w Mazowieckim (40,1%) i Śląskim (40,4%). Spośród substancji legalnych, duŝą dostępnością cieszą się leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez przepisu lekarza. Największą dostępność tych leków odnotowano w województwie 58

60 Mazowieckim, gdzie co trzeci gimnazjalista uznał, Ŝe moŝna je bardzo łatwo zdobyć. 10% uczniów mniej z województwa Opolskiego uznało leki uspokajające i nasenne za bardzo łatwo dostępne co okazało się najniŝszym wynikiem w analizowanej grupie. W porównaniu do tych wyników, co piąty badany z województwa Zachodniopomorskiego uznał te substancje za bardzo łatwo dostępne. Spośród substancji nielegalnych największą dostępnością cieszą się dopalacze. Największą dostępność tych substancji odnotowano w województwie Mazowieckim, co piaty uczeń uznał, Ŝe będzie mu bardzo łatwo zdobyć te środki. Najmniejszą dostępnością dopalacze cieszą się w województwie Opolskim. Co dziesiąty uczeń uznał je za substancje bardzo łatwo dostępne. Nieco mniejszą dostępnością cieszyły się przetwory konopi. Największe odsetki odnotowano wśród gimnazjalistów z województwa Kujawsko-Pomorskiego, gdzie 17,7% twierdziło Ŝe substancje te są bardzo łatwo dostępne. Niewiele niŝszą (róŝnica 1,1%) dostępność odnotowano w województwie Zachodniopomorskim. NajniŜsze wskaźniki dostępności marihuany i haszyszu odnotowano w województwie Lubelskim (12%). Substancjami, których dostępność oceniona została wysoko przez więcej niŝ co dziesiątego badanego są amfetamina (11,7%), ekstazy (11,6%), kokaina (11,5%), metamfetamina (11,2%). Odsetki te zostały odnotowane w województwie Mazowieckim i były najwyŝszymi spośród uzyskanych w analizowanych województwach. NajniŜsze odsetki dostępności tych samych substancji były o połowę niŝsze i zostały odnotowane w województwie Opolskim. Podobnie jak w młodszej kohorcie, wśród uczniów II klas szkół największą dostępnością cieszyło się piwo. Jej najwyŝsze odsetki odnotowano wśród badanych z województwa Dolnośląskiego (78,4%), natomiast najniŝsze w Mazowieckim (74,4%). RóŜnica między tymi skrajnymi wynikami jest niewielka i wynosi jedynie 4 punkty procentowe. Ocena dostępności piwa, przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego, jest niewiele niŝsza (o 3%) niŝ wyraŝona przez rówieśników z Dolnośląskiego. Największą dostępność wina i wódki odnotowano równieŝ w województwie Dolnośląskim (odpowiednio 71,7% i 70,2%), z kolei najniŝszą podobnie jak w przypadku piwa w Mazowieckim (66,1% wino, 63,4% wódka). Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego w niewiele niŝszych odsetkach uznali wino i wódkę za substancje bardzo łatwo dostępne co badani z województwa Mazowieckiego. RóŜnica w ocenie dostępności między nimi wynosiła 1,8% w przypadku wina i 3,2% w przypadku wódki. Leki uspokajające i nasenne były najłatwiej dostępne przez latków z województwa Śląskiego; zdanie takie miał prawie co trzeci badany. Z kolei najmniejszą dostępność tych substancji odnotowano wśród uczniów z województwa Dolnośląskiego. Badani z Zachodniopomorskiego postrzegali dostępność leków dość wysoko. Jedynie 2,2% uczniów mniej z tego województwa w porównaniu do badanych z województwa gdzie uzyskano najwyŝsze odsetki dostępności było zdania, Ŝe leki uspokajające i nasenne są bardzo łatwo dostępne. Niewiele niŝsze odsetki dostępności odnotowano w przypadku przetworów konopi. NajwyŜsze były w województwie Opolskim (24,7%) i Dolnośląskim (24,6%) natomiast najniŝsze w Lubelskim (19%). RóŜnica dostępności marihuany lub haszyszu między województwami gdzie odnotowano największą i najmniejszą dostępność wynosi niecałe 6 punktów procentowych. W województwie Zachodniopomorskim, uczniowie z drugich klas szkół nieznacznie niŝszej (2,8%) ocenili jej dostępność niŝ ich rówieśnicy z Opolskiego i Dolnośląskiego. W ocenie badanych ze starszej kohorty wysokie odsetki dostępności moŝna odnotować w przypadku dopalaczy, szczególnie w województwie Śląskim, gdzie co czwarty uczeń twierdził Ŝe są one bardzo łatwo dostępne. Niewiele niŝsze odsetki dostępności odnotowano wśród badanych z województwa Zachodniopomorskim (róŝnica 1,7%). NajniŜszą dostępność dopalaczy odnotowano w województwie Dolnośląskim. 59

61 Tabela 88. Ocena dostępu do poszczególnych substancji jako bardzo łatwy Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Papierosy 50,8 43,0 40,0 40,1 40,0 40,4 Piwo 51,1 47,7 46,6 47,8 46,1 44,9 Cydr 23,4 21,7 19,8 30,3 20,0 23,7 Alcopops 14,9 13,9 14,2 17,2 14,6 14,5 Wino 38,8 34,6 36,9 36,4 36,2 35,7 Wódka 36,7 34,3 36,3 35,1 33,4 32,3 Marihuana lub haszysz 16,6 18,0 15,3 16,8 14,6 14,5 Amfetamina 6,5 4,9 6,5 11,7 4,5 6,3 Metamfetamina 4,8 4,0 5,6 11,2 3,9 5,0 Leki uspokajające lub nasenne 22,4 21,6 24,6 30,0 20,3 26,0 Ecstasy 5,8 5,5 5,9 11,6 4,8 5,6 Kokaina 5,9 5,3 7,5 11,5 4,8 6,2 Crack 4,5 2,8 4,9 9,2 2,8 5,0 Heroina 5,4 4,1 5,8 9,9 4,1 5,5 Dopalacze 17,9 11,9 14,8 20,5 10,5 16,0 Papierosy 69,9 72,6 67,9 67,8 69,3 70,0 Piwo 76,5 78,4 75,0 74,4 77,4 77,1 Cydr 50,3 52,0 47,6 53,3 53,3 51,9 Alcopops 32,4 34,9 28,7 34,3 38,9 35,8 Wino 67,9 71,7 69,7 66,1 70,5 71,6 Wódka 66,6 70,2 66,3 63,4 69,4 68,4 Marihuana lub haszysz 21,8 24,6 20,8 22,7 24,7 23,2 Amfetamina 9,0 6,3 6,6 8,6 9,1 8,7 Metamfetamina 6,2 4,9 5,3 6,7 6,7 7,4 Leki uspokajające lub nasenne 25,6 23,9 26,7 24,5 26,0 27,8 Ecstasy 6,5 6,0 6,2 5,9 8,5 7,7 Kokaina 6,9 5,5 5,9 6,6 7,1 8,4 Crack 3,5 2,0 4,5 4,5 5,5 5,4 Heroina 3,9 3,0 5,0 4,9 6,0 6,1 Dopalacze 18,3 13,9 15,4 15,6 18,1 20,0 Najczęściej proponowaną uczniom z III klas szkół gimnazjalnych substancją było piwo. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego najczęściej spotykali się z ekspozycją na tą substancję (77,2%). Natomiast najrzadziej propozycje picia piwa uzyskiwali uczniowie z województwa Małopolskiego (62%). Propozycję picia pozostałych napojów alkoholowych pojawiają się znacznie rzadziej. Ekspozycja uczniów trzecich klas gimnazjów na wódkę okazała się najwyŝsza w województwie Mazowieckim, gdzie ponad połowa badanych dostała propozycje jej picia, natomiast najniŝsza w Śląskim, gdzie mniej niŝ połowie gimnazjalistów była proponowana. Ekspozycja na wino była najwyŝsza wśród uczniów z województwa Świętokrzyskiego, gdzie prawie co drugi badany dostał taką propozycję (42,1%), z kolei najniŝsza w Dolnośląskim, w którym co trzeciemu gimnazjaliście proponowano ten napój. Uczniowie trzecich klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej niŝ ich rówieśnicy z województw gdzie odnotowaną najwyŝszą ekspozycję na wino i wódkę dostawali propozycję ich picia. Spośród substancji nielegalnych, gimnazjalistom najczęściej proponowano przetwory konopi. Największą ekspozycję na te substancje odnotowano w województwie Mazowieckim, gdzie co trzeci badany spotkał się z taką propozycją. Najmniej propozycji otrzymali uczniowie z województwa Lubelskiego, gdzie co piąty gimnazjalista dostał propozycję uŝywania marihuany lub haszyszu. 60

62 Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego tylko nieznaczne rzadziej dostali propozycję uŝywania przetworów konopi niŝ ich rówieśnicy z województwa Mazowieckiego (róŝnica wynosiła 2,4%). NajwyŜsze wskaźniki ekspozycji na pozostałe substancje nielegalne odnotowane zostały w województwie Mazowieckim, za wyjątkiem propozycji na uŝywanie sterydów oraz bimbru. Na propozycje uŝywania sterydów byli naraŝeni najczęściej gimnazjaliści z województwa Świętokrzyskiego, z kolei propozycje picia bimbru najczęściej dostawali badani z Lubelskiego. NajniŜsze odsetki propozycji na uŝywanie substancji nielegalnych odnotowano przede wszystkim w województwie Śląskim, za wyjątkiem ekspozycji na takie substancje jak crack i bimber, które były najrzadziej proponowane uczniom z województwa Dolnośląskiego (crack) i Małopolskiego (bimber). Wśród uczniów II klas szkół obserwuje się wyŝsze niŝ w młodszej kohorcie odsetki propozycji uŝywania napojów alkoholowych, przetworów konopi oraz bimbru, z kolei niŝsze w przypadku leków uspokajających i nasennych oraz pozostałych narkotyków. NajwyŜsze odsetki ekspozycji dotyczą piwa. Ponad 90% uczniów z województwa Dolnośląskiego dostało propozycje picia piwa. Niewiele niŝsze odsetki odnotowano wśród uczniów województwa Zachodniopomorskiego, gdzie taką propozycję dostało jedynie 2,8% mniej badanych. Ponad 80% uczniów z województwa Opolskiego potwierdzało ekspozycję na wódkę, a niecałe 60% badanych z województwa Małopolskiego na wino. Na drugim krańcu continuum ekspozycji na wódkę znaleźli się uczniowie z województwa Mazowieckiego, którzy najrzadziej dostali propozycję jej picia. Niewiele wyŝsze odsetki niŝ w Mazowieckim odnotowano wśród latków z województwa Kujawsko-Pomorskiego (róŝnica 0,6%). Z kolei uczniowie z województwa Dolnośląskiego byli najmniej naraŝeni na ekspozycję na wino. Podobnie jak w kohorcie młodszych badanych, tak równieŝ w przypadku uczniów szkół najczęstszą substancją, która była im proponowana były przetwory konopi. Najczęściej z propozycją uŝywania tych substancji spotkali się uczniowie z województwa Dolnośląskiego (41,7%), natomiast najrzadziej z Małopolskiego (30,1%). Jedynie 1,7% uczniów z województwa Zachodniopomorskiego mniej dostało propozycję uŝywania konopi w porównaniu z tymi, którzy uczęszczali do szkoły w województwie Dolnośląskim. 40% latków z Zachodniopomorskiego dostało propozycję uŝywania marihuany lub haszyszu. W przypadku ekspozycji na takie substancje jak leki uspokajające lub nasenne, crack, kokaina, ecstasy, heroina, sterydy anaboliczne, polska heroina (kompot) to najwyŝsze odsetki odnotowano w województwie Świętokrzyskim. Z kolei propozycje uŝywania LSD, amfetaminy i bimbru były najbardziej rozpowszechnione odpowiednio w województwie Mazowieckim, Zachodniopomorskim i Lubelskim. Z kolei najniŝsze wskaźniki propozycji uŝywania pozostałych substancji odnotowano w województwie Dolnośląskim, za wyjątkiem ekspozycji na amfetaminę, która był niŝsza w województwie Małopolskim, ekstazy i polską heroiną z najmniejszą ekspozycją na te substancje w województwie Kujawsko-Pomorskim i bimbrem z najniŝszymi odsetkami w województwie Małopolskim. 61

63 Tabela 89. Ekspozycja na propozycje poszczególnych substancji poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Piwo 77,2 69,2 62,0 71,6 66,9 65,2 Wino 32,7 31,1 32,9 40,5 36,7 38,4 Wódka 55,8 48,7 48,7 56,1 52,2 48,1 Marihuana lub haszysz 29,5 28,8 23,4 31,9 22,8 22,2 LSD 4,8 3,4 5,4 12,5 4,1 3,0 Amfetamina 8,2 5,4 6,3 14,0 5,5 3,8 Leki uspokajające lub nasenne 8,1 6,5 7,2 13,2 6,3 6,3 Crack 3,1 2,1 3,5 8,9 3,7 2,3 Kokaina 4,8 4,7 5,9 9,8 4,0 3,8 Ecstasy 4,9 3,6 5,1 9,3 4,0 3,4 Heroina 3,9 2,7 4,3 6,3 3,8 2,6 Sterydy anaboliczne 3,8 3,1 3,4 4,5 3,7 2,4 Polska heroina (kompot) 3,7 3,1 4,0 5,5 3,6 2,6 Bimber 14,6 14,6 12,4 21,2 17,0 15,7 Piwo 88,3 91,1 87,1 88,1 89,5 86,0 Wino 49,8 48,9 59,2 52,2 51,2 56,9 Wódka 79,2 79,2 82,0 77,1 82,4 77,5 Marihuana lub haszysz 40,0 41,7 30,1 38,9 38,4 33,8 LSD 4,2 3,4 5,1 5,8 4,7 4,3 Amfetamina 9,0 7,7 6,4 7,4 8,4 6,8 Leki uspokajające 5,6 3,9 6,6 6,6 5,6 6,1 lub nasenne Crack 2,1 1,5 2,6 2,9 3,3 3,0 Kokaina 4,0 3,7 4,3 5,8 4,4 5,0 Ecstasy 4,2 4,3 3,9 4,9 5,4 4,0 Heroina 2,3 1,7 2,6 3,2 3,1 3,3 Sterydy anaboliczne 3,5 2,2 2,6 3,4 3,8 4,3 Polska heroina (kompot) 2,0 2,2 2,8 3,8 3,0 3,3 Bimber 22,9 27,3 20,8 36,3 28,4 25,3 Rozpowszechnienie zakupu napojów alkoholowych na wynos 30 dni przed badaniem jest większe wśród uczniów II klas szkół. Właściwość tą obserwuje się we wszystkich województwach. Największe rozpowszechnienie zakupu piwa na wynos przez uczniów III klas szkół gimnazjalnych odnotowano w województwie Świętokrzyskim. Piwo w ostatnich 30 dniach przed badaniem kupował co trzeci badany z tego rejonu. Podobne odsetki notuje się wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego (34,4%), Kujawsko-Pomorskiego (30,6%), Dolnośląskiego (30,2%), Lubelskiego (31,5%) i Mazowieckiego (32,9%). NajniŜsze rozpowszechnienie zakupu piwa odnotowano w województwie Małopolskim. Napój ten kupuje tam jedynie co piąty badany. Rozpowszechnienie zakupu wódki i wina na wynos jest trochę mniej rozpowszechnione w tej grupie. Największe odsetki zakupu tych napojów odnotowano w województwie Mazowiecki, natomiast najniŝsze w Małopolskim wódka i Dolnośląskim wino. Rozpowszechnienie zakupów wina przez gimnazjalistów z województwa Zachodniopomorskiego jest raczej zbliŝone do najniŝej odnotowanych odsetków, natomiast wódki zbliŝa się do tych, które były w województwie Mazowieckim (róŝnica 2%). 62

64 W grupie uczniów z II klas szkół największe rozpowszechnienie zakupów w ostatnich 30 dniach przed badaniem obserwuje się w województwie Lubelskim w przypadku piwa i wina oraz w Opolskim w przypadku wódki. W województwie Lubelskim piwo kupowało 65% uczniów ze starszej kohorty. Niewielu mniej kupowało ten napój w województwie Zachodniopomorskim. RóŜnica w rozpowszechnieniu zakupów na wynos między tymi województwami wynosi 1,8%. Najmniejsze rozpowszechnienie zakupów napojów alkoholowych odnotowano w województwach Małopolskim w przypadku piwa (53,8%), Śląskim w przypadku wódki (32,4%) oraz Opolskim i Zachodniopomorskim w odniesieniu do wina (odpowiednio 15,3% i 15,2%). Najwięcej odmów związanych z próbą zakupu piwa w ostatnich 30 dniach przed badaniem w grupie uczniów III klas odnotowano w województwie Świętokrzyskim. Z odmową zakupu piwa spotkał się tam prawie co piąty gimnazjalista (18,9%). Z kolei najwięcej odmów podczas zakupu wina i wódki doświadczyli badani z terenu województwa Mazowieckiego (odpowiednio 12,3% i 15%). Uczniom III klas z województwa Małopolskiego najrzadziej odmawiano zakupu piwa, wina i wódki. Z odmową spotkał się tam rzadziej niŝ co dziesiąty badany. Uczniowie II klas szkół ponad gimnazjalnych z województwa Mazowieckiego najczęściej spotkali się z odmową zakupu piwa i wódki ze względu na swój młody wiek. NajwyŜsze wskaźniki odmów sprzedaŝy wina odnotowano w województwie Lubelskim. NajniŜsze odsetki odmów ze względu na młody wiek, podobnie jak w młodszej kohorcie, odnotowano w województwie Małopolskim, z wyjątkiem odmów kupna wina których najwięcej było wśród badanych z województwa Opolskiego. Rozpowszechnienie odmów sprzedaŝy napojów alkoholowych ze względu na młody wiek w grupie uczniów z województwa Zachodniopomorskiego zbliŝało się raczej do poziomu odnotowanego w województwach gdzie badani najrzadziej się z nią spotykali co moŝe oznaczać, Ŝe sprzedawcy nie weryfikowali wieku badanych. Tabela 90. Zakupy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Piwo 34,4 30,2 20,7 32,9 26,0 26,6 Wino 7,5 6,3 7,4 13,5 8,2 7,2 Wódka 20,0 16,6 12,5 22,1 14,0 14,0 Piwo 63,2 64,7 53,8 58,4 63,1 57,7 Wino 15,2 16,6 17,7 18,0 15,3 19,6 Wódka 38,2 36,8 33,9 34,9 38,9 32,4 Tabela 91. Odmowy sprzedaŝy napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem ze względu na młody wiek Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Piwo 17,0 15,2 9,0 17,7 11,4 11,5 Wino 6,9 5,3 5,1 12,3 6,0 5,5 Wódka 12,3 10,6 7,2 15,0 8,4 9,3 Piwo 14,7 16,6 13,1 17,7 15,0 15,9 Wino 4,9 5,2 6,1 6,5 4,6 6,3 Wódka 10,6 11,7 10,0 12,7 11,0 11,5 63

65 Prawie połowa uczniów z III klas szkół gimnazjalnych ze wszystkich województw, które znajdują się w analizowanej grupie wie gdzie moŝna kupić przetwory konopi. Największe rozpowszechnienie tej wiedzy odnotowano w województwie Mazowieckim, z kolei najmniej uczniów z województwa Śląskiego orientuje się gdzie moŝna kupić marihuanę lub haszysz. Niewiele mniejszą wiedzę niŝ uczniowie z województwa Mazowieckiego wykazują gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego. Największe odsetki badanych, wspominających o ulicy lub parku jako miejscu gdzie moŝna łatwo kupić przetwory konopi odnotowano w województwie Dolnośląskim (23,6%), z kolei najniŝsze w Małopolskim. Największe odsetki gimnazjalistów, których zdaniem kupno marihuany lub haszyszu było łatwe w szkole lub dyskotece odnotowano w województwie Mazowieckim. Wśród uczniów, którzy uznali zakup konopi w mieszkaniu dilera za łatwy najwyŝsze odsetki odnotowano w województwie Zachodniopomorskim. Kupno marihuany lub haszyszu w Internecie zostało uznane za łatwe przede wszystkim przez gimnazjalistów z województwa Małopolskiego. Większą wiedzę o miejscach gdzie moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz przejawiają badani ze starszej kohorty największe jej rozpowszechnienie moŝna odnotować wśród uczniów województwa Zachodniopomorskiego, gdzie prawie 60% z nich zna miejsca gdzie moŝna łatwo kupić te substancje. Wysoki poziom znajomości miejsc gdzie łatwo moŝna kupić przetwory konopi obserwuje się równieŝ wśród latków z województwa Kujawsko-Pomorskiego, Dolnośląskiego i Opolskiego. Z kolei najmniejszą wiedzą wykazują się uczniowie z województwa Małopolskiego. Największe odsetki badanych, którzy uznali Ŝe zakup marihuany lub haszyszu jest łatwy na ulicy lub w parku odnotowano w województwie Dolnośląskim. Z kolei wiedza o łatwym zakupie tych substancji w szkole, na dyskotece lub w barze i w Internecie była najbardziej rozpowszechniona wśród uczniów z województwa Opolskiego. Uczniowie z województwa Kujawsko-Pomorskiego, równie często jak ci z województwa Opolskiego uwaŝali, Ŝe marihuanę lub haszysz moŝna łatwo kupić w Internecie. Podobnie jak w młodszej kohorcie, łatwy zakup konopi w mieszkaniu dilera był najczęściej wymieniany przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego. Jeśli chodzi o zakup marihuany na ulicy lub w parku, w szkole, dyskotece lub barze czy mieszkaniu dilera to najniŝsze odsetki odnotowano w województwie Małopolskim. W odniesieniu do zakupu marihuany w Internecie to najniŝsze rozpowszechnienie wiedzy o tym źródle mają badani z województwa Dolnośląskiego. Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych Ocena ryzyka związanego z uŝywaniem substancji jest zróŝnicowana w zaleŝności od województwa i analizowanej substancji. W grupie uczniów z III klas szkół gimnazjalnych największe ryzyko związane z rekreacyjnym uŝywaniem tytoniu dostrzegane jest przede wszystkim przez uczniów z województwa Mazowieckiego, z kolei związane z regularnym paleniem co najmniej jednej paczki dziennie przez uczniów z województwa Opolskiego. Uczniowie z województwa Śląskiego i Kujawsko Pomorskiego najrzadziej dostrzegali ryzyko wynikające z palenia. Wypijanie napojów alkoholowych w ilości 1 lub 2 drinki prawie codziennie, 4 lub 5 drinków prawie codziennie bądź 5 drinków lub więcej w czasie weekendu, jako zachowanie, które wiąŝe się z duŝym ryzykiem powstania szkód, było najczęściej postrzegane przez gimnazjalistów z województwa Mazowieckiego. Uczniowie z III klas szkół gimnazjalnych zamieszkujących województwo Zachodniopomorskie najrzadziej dostrzegali ryzyko wystąpienia szkód w przypadku picia małych ilości alkoholu prawie codziennie. Picie duŝych ilości alkoholu prawie codziennie jako zachowanie ryzykowne było najrzadziej dostrzegane przez uczniów z województwa Lubelskiego a picie duŝych ilości alkoholu w weekendy przez badanych z województwa Kujawsko-Pomorskiego. Podobnie w odniesieniu do postrzegania ryzyka wystąpienia szkód z powodu palenia marihuany lub haszyszu, jest ono najczęściej dostrzegane przez uczniów z województwa Mazowieckiego, z wyjątkiem regularnego uŝywania tych substancji, które jako ryzykowne jest najczęściej postrzegane przez gimnazjalistów z województwa Opolskiego. Ryzyko wystąpienia szkód związanych z eksperymentowaniem z marihuaną najrzadziej było zauwaŝane przez badanych z województwa Dolnośląskiego, natomiast związane z paleniem marihuany od czasu do czasu przez uczniów z Kujawsko-Pomorskiego. Gimnazjaliści z województwa Świętokrzyskiego najrzadziej dostrzegali ryzyko wystąpienia szkód związane z regularnym paleniem marihuany. Szkodliwość eksperymentalnego uŝywania amfetaminy, ekstazy i dopalaczy była najczęściej dostrzegana przez uczniów z trzecich klas gimnazjów z województw Świętokrzyskiego i Mazowieckiego. 64

66 Najrzadziej ryzyko wystąpienia szkód związane z eksperymentalnym uŝywaniem tych substancji dostrzegali uczniowie z województwa Kujawsko-Pomorskiego i Małopolskiego. Regularne uŝywanie amfetaminy, ekstazy i dopalaczy jako ryzykowne jest przede wszystkim dostrzegane przez gimnazjalistów z województwa Śląskiego, natomiast najsłabiej przez badanych ze Świętokrzyskiego i Lubelskiego. W ocenie uczniów z II klas szkół ryzyko wystąpienia szkód związane z paleniem papierosów jest przede wszystkim dostrzegane przez uczniów z województwa Świętokrzyskiego w przypadku palenia rekreacyjnego i Małopolskiego w przypadku regularnego wypalania jednej paczki dziennie. Najrzadziej ryzyko związane z paleniem dostrzegają badani z województwa Śląskiego i Lubelskiego. Ryzyko wystąpienia szkód przez picie napojów alkoholowych jest głównie dostrzegane przez badanych z województwa Mazowieckiego (picie małych i duŝych ilości alkoholu codziennie) oraz Kujawsko Pomorskiego (picie duŝych ilości alkoholu w weekendy). Szkody związane z kaŝdym wzorem picia są najrzadziej dostrzegane przez uczniów z województwa Lubelskiego. Podobnie jak w przypadku picia napojów alkoholowych, to badani z województwa Mazowieckiego najczęściej dostrzegają szkody związane z paleniem marihuany, zarówno z eksperymentowaniem, paleniem rekreacyjnym oraz regularnym. Palenie rekreacyjne było najrzadziej postrzegane, jako ryzyko przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego, natomiast eksperymentowanie i uŝywanie regularne marihuany przez uczniów z województwa Śląskiego. Eksperymentowanie z takimi substancjami jak amfetamina, ekstazy i dopalacze było łączone z ryzykiem wystąpienia szkód najczęściej przez uczniów z województwa Dolnośląskiego, z kolei najrzadziej szkody dostrzegali badani z województwa Zachodniopomorskiego, Śląskiego, Lubelskiego i Małopolskiego. Regularne uŝywanie amfetaminy, ekstazy i dopalaczy jako ryzykowne było postrzegane przez większe frakcje badanych, szczególnie przez uczniów z Mazowieckiego, Dolnośląskiego i Kujawsko-Pomorskiego. Badani z województwa Lubelskiego najrzadziej łączyli regularne uŝywanie tych substancji z występowaniem negatywnych konsekwencji. Tabela 92. Miejsca gdzie moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolno-śląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Nie znam takich miejsc 55,7 57,0 56,7 55,5 58,3 59,6 Ulica, park 22,1 23,6 20,0 22,1 22,7 22,1 Szkoła 13,1 15,5 14,7 20,8 15,9 13,8 Dyskoteka, bar 12,2 12,8 12,7 17,7 15,4 13,2 Mieszkanie dealera 19,0 18,2 15,3 16,0 15,5 17,3 Internet 11,5 10,8 13,4 12,8 9,5 11,8 Inne miejsce 7,6 5,4 6,3 4,1 6,9 5,5 Nie znam takich miejsc 46,8 48,7 57,6 50,4 47,3 50,0 Ulica, park 26,3 27,5 18,2 23,8 25,4 25,5 Szkoła 18,2 22,7 15,8 19,2 24,4 17,2 Dyskoteka, bar 16,0 18,1 14,9 19,0 22,9 17,6 Mieszkanie dealera 24,1 21,9 16,2 18,9 21,6 21,8 Internet 9,5 6,8 9,1 7,7 10,7 10,2 Inne miejsce 7,9 6,6 6,6 6,1 7,3 7,7 65

67 Tabela 93. Ocena ryzyka związanego z uŝywaniem poszczególnych substancji jako bardzo duŝe Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie II klasy szkół Palą papierosy od czasu do czasu 13,6 12,8 12,9 17,9 11,8 9,6 Wypalają co najmniej pacz-kę papierosów dziennie 72,3 76,0 72,9 74,5 76,5 74,7 Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 22,8 25,7 26,5 33,9 24,0 26,3 Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 64,1 65,0 66,3 67,3 64,7 66,3 Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 43,3 45,1 44,9 49,6 45,6 44,6 Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 24,6 23,6 27,0 32,9 29,4 27,6 Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 27,0 26,9 31,4 33,6 32,0 31,6 Palą marihuanę lub haszysz regularnie 63,4 64,2 68,2 69,4 72,1 71,7 Próbują 1 raz lub 2 razy esctasy 33,2 34,0 31,3 35,7 32,9 34,5 Biorą esctasy regularnie 69,0 71,1 71,7 73,3 74,5 75,4 Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 42,2 44,3 41,4 44,9 41,5 44,1 Biorą amfetaminę regularnie 81,2 82,3 82,3 80,8 85,3 85,6 Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy 26,2 23,9 19,7 27,2 21,5 22,5 Biorą dopalacze regularnie 82,4 81,7 79,6 77,5 81,0 84,5 Palą papierosy od czasu do czasu 12,4 11,3 11,7 10,2 12,4 9,9 Wypalają co najmniej pacz-kę papierosów dziennie 74,3 74,6 75,8 74,4 74,5 72,5 Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 27,1 25,7 34,7 28,9 24,6 25,6 Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 65,1 64,7 71,1 67,5 64,8 64,5 Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 36,8 38,8 39,2 37,9 38,6 35,7 Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 19,0 19,5 27,1 20,5 19,5 17,9 Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 21,8 22,4 29,9 23,9 23,0 24,0 Palą marihuanę lub haszysz regularnie 61,0 61,1 67,2 63,6 64,1 60,4 Próbują 1 raz lub 2 razy esctasy 31,9 38,1 37,2 33,3 32,3 32,3 Biorą esctasy regularnie 72,2 74,3 74,4 75,1 74,7 72,9 Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 44,5 51,5 48,4 47,5 47,2 43,9 Biorą amfetaminę regularnie 82,4 85,1 83,8 83,6 83,5 81,5 Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy 26,3 29,9 23,1 24,9 26,4 24,9 Biorą dopalacze regularnie 82,1 81,9 81,1 82,3 82,3 82,2 66

68 Rodzice a uŝywanie substancji przez młodzieŝ Zarówno uczniowie z III klas gimnazjów, jak równieŝ z II klas szkół z województwa Kujawsko-Pomorskiego najczęściej twierdzili, Ŝe uzyskaliby pozwolenie od matki i ojca na picie napojów alkoholowych. Najrzadziej takie przekonanie wyraŝali badani z województwa Małopolskiego w przypadku gimnazjalistów i Mazowieckiego w przypadku uczniów ze starszej kohorty. RóŜnice między województwami gdzie odnotowano największe i najmniejsze rozpowszechnienie zgód na picie alkoholu są znaczne i wynoszą około 15 punktów procentowych. Gry hazardowe Największe rozpowszechnienie grania w gry hazardowe odnotowano w województwie Mazowieckim. Jedynie uprawianie hazardu w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem przez uczniów ze starszej kohorty było bardziej rozpowszechnione w województwie Świętokrzyskim. Odsetki uczniów uprawiających hazard kiedykolwiek w Ŝyciu były podobne w województwie Zachodniopomorskim (róŝnica 0,1%) co Mazowieckim. W grupie uczniów trzecich klas gimnazjów z województwa Zachodniopomorskiego odnotowano znaczne róŝnice (około 5%) w porównaniu do województwa Mazowieckiego, gdzie gimnazjaliści najczęściej uprawiali hazard. Z kolei w grupie uczniów drugich klas szkół róŝnice w rozpowszechnieniu grania między województwami nie były juŝ tak wyraźne. RóŜnice między rozpowszechnieniem grania w gry hazardowe przez uczniów ze starszej kohorty z województwa Zachodniopomorskiego wahały się między 0,4% a 1,1% w porównaniu do rozpowszechnienia grania w województwach gdzie było ono największe. Najmniejsze rozpowszechnianie uprawiania hazardu w grupie uczniów III klas gimnazjów odnotowano w województwie Opolskim (kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie 12 miesięcy przed badaniem) i Dolnośląskim (w czasie 12 miesięcy przed badaniem i w czasie 30 dni przed badaniem), natomiast w grupie uczniów II klas szkół w Małopolskim (kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie 12 miesięcy przed badaniem) i Dolnośląskim (w czasie 30 dni przed badaniem). Tabela 94. Pozwolenie ze strony rodziców na picie napojów alkoholowych Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Ojciec 32,0 26,3 20,6 32,6 30,6 34,0 Matka 29,7 25,8 21,7 31,3 30,7 32,7 Ojciec 51,4 52,2 47,8 42,3 53,8 54,7 Matka 56,0 56,0 49,4 46,4 59,0 55,7 Tabela 95. Granie w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 21,7 18,7 18,5 27,3 16,2 19,5 11,7 10,6 13,3 17,1 10,6 11,3 7,7 6,9 9,8 13,1 7,3 8,1 67

69 II klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu W czasie 12 miesięcy przed badaniem W czasie 30 dni przed badaniem 28,3 25,1 21,3 28,2 24,5 25,9 17,4 15,5 13,7 17,8 15,6 17,5 12,8 8,6 9,2 13,2 9,3 11,8 Wiarygodność wyników Poziom zaufania respondentów był mocno zróŝnicowany. Odpowiedzi na pytanie dotyczące nie przyznania się do uŝywania substancji wypełniając ankietę wahają się od 6,9% do 16%. W grupie uczniów trzecich klas gimnazjów najwyŝsze odsetki badanych, którzy nie przyznaliby się do uŝywania substancji wypełniając ankietę odnotowano w województwie Kujawsko-Pomorskim, natomiast największym zaufaniem wypełnienie ankiety cieszyło się w województwie Śląskim. W starszej kohorcie najmniej zaufania do realizowanego badania przejawiali uczniowie z województwa Małopolskiego, natomiast najniŝsze odsetki uczniów, którzy deklarowali Ŝe nie przyznali się do uŝywania substancji wypełniając ankietę były w województwie Mazowieckim. Tabela 96. Poziom zaufania respondentów (odpowiedzi: chyba nie lub zdecydowanie nie na pytanie o to, czy badany odpowiadając na ankietę przyznałby się do uŝywania substancji, gdyby ich uŝywał) Poziom klasy Zachodniopomorskie Dolnośląskie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Śląskie 11,4 12,7 11,8 12,6 14,6 10,8 9,1 7,1 9,8 6,9 9,1 8,6 ZMIANA ZJAWISKA W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W LATACH Badania zrealizowane w Województwie Zachodniopomorskim w 2015 r. są trzecim badaniem ESPAD przeprowadzonym w tym województwie. Pierwsze badanie w województwie zrealizowano w 2003 r., kolejne w 2011 r. Niestety w 2007 roku badanie nie było realizowane. Dzięki badaniom prowadzonym w 2003, 2011 i 2015 roku moŝemy próbować porównać zmiany podstawowych wskaźników uŝywania alkoholu i narkotyków przez młodzieŝ w województwie, jakie dokonały się na przestrzeni ostatnich 12 lat. Picie alkoholu Porównanie wyników odnoszących się do rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez uczniów III klas szkół gimnazjalnych w latach 2003, 2011 i 2015 wskazuje na spadek odsetka badanych pijących kiedykolwiek w Ŝyciu, w okresie ostatnich 12 miesięcy oraz w ostatnich 30 dniach przed badaniem. Największe róŝnice na przestrzeni 12 lat odnotowano w odniesieniu do picia w ostatnim miesiącu przed badaniem. Wśród uczniów II klas szkół obserwuje się nieznaczny spadek w przypadku picia napojów alkoholowych kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie ostatnich 12 miesięcy na przestrzeni 12 lat. W przypadku picia w ostatnich 30 dniach przed badaniem odnotowano nieznaczny spadek w porównaniu z poprzednim pomiarem. W tym przypadku rozpowszechnienie picia zbliŝyło się do poziomu z 2003 roku. 68

70 Tabela 97. Picie napojów alkoholowych poziom klasy Trzecie klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 93,0 90, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 82,9 81, W czasie 30 dni przed badaniem 64,1 58, Drugie klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu 97,3 97, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 95,2 94, W czasie 30 dni przed badaniem 81,0 84, Wykres 1. Picie napojów alkoholowych Porównanie wyników w trzech pomiarach dokonanych w województwie Zachodniopomorskim pokazuje na spadek konsumpcji piwa (12,8%) w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem w grupie latków na przestrzeni 12 lat. Wśród gimnazjalistów odnotowano takŝe spadek spoŝycia wina i wódki, odpowiednio o 5,9% i 4,5% w porównaniu do poprzedniego pomiaru. W porównaniu do 2003 roku odnotowano spadek spoŝycia wina o 1,2% oraz wzrost spoŝycia wódki o 2,6%. W grupie uczniów ze starszej kohorty spoŝycie poszczególnych napojów alkoholowych spadło w stosunku do poprzedniego pomiaru. Odnotowane spadki wyniosły 6,6% w przypadku piwa, 4,7% w przypadku wina i 5,4% w przypadku wódki. W porównaniu do 2003 roku, wyniki z 2015 roku pokazują spadek spoŝycia tylko w przypadku piwa, natomiast wzrost spoŝycia wina i wódki. Tabela 98. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem poziom klasy Trzecie klasy Picie piwa 68,6 61, Drugie klasy szkół Picie wina 19,5 24, Picie wódki 35,2 42, Picie piwa 81,7 84, Picie wina 27,6 36, Picie wódki 53,3 67,

71 Wykres 2. Picie poszczególnych napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Pytanie o upijanie się pojawiło się w kwestionariuszu dopiero w 2011 roku. Wskaźniki upijania się kiedykolwiek w Ŝyciu, czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego obniŝyły się na przestrzeni ostatnich czterech lat. Większe spadki odnotowano w grupie gimnazjalistów. Tabela 99. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo poziom klasy Trzecie klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 51, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 37, W czasie 30 dni przed badaniem 16, Drugie klasy szkół Kiedykolwiek w Ŝyciu 70, W czasie 30 dni przed badaniem 23,9 W czasie 12 miesięcy przed badaniem 49, Wykres 3. Silne upicie się tzn. wypicie tyle, Ŝeby np. zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo UŜywanie innych substancji psychoaktywnych Porównanie wyników obecnego badania z badaniem zrealizowanym w 2011 roku pokazuje wzrost uŝywania najbardziej popularnych substancji takich jak przetwory konopi oraz substancje wziewne. W grupie gimnazjalistów było to odpowiednio 3,6% i 0,4%. Wzrost uŝywania marihuany lub haszyszu w starszej kohorcie był wyniósł 3,7%, natomiast substancji wziewnych 1%. 70

72 Oprócz wzrostu uŝywania tych dwóch substancji, uŝywanie pozostałych substancji, to jest leków uspokajających bez przepisu lekarza, amfetaminy i ecstasy spadło. Na przestrzeni 12 lat w grupie gimnazjalistów odnotować moŝna wzrost uŝywania przetworów konopi. W porównaniu do 2003 roku uŝywanie tych substancji wzrosło o 8,2%. W tej grupie badanych zaobserwować moŝna takŝe systematyczny wzrost uŝywania substancji wziewnych. Trendy uŝywania pozostałych substancji fluktuują, jednak porównując wyniki badania uzyskane w 2015 roku do tych z 2003 roku obserwuje się niewielkie wzrosty w uŝywaniu leków uspokajających i nasennych oraz ecstasy natomiast spadek uŝywania amfetaminy. W grupie uczniów z II klas szkół na przestrzeni 12 lat obserwuje się systematyczny wzrost w uŝywaniu przetworów konopi. W porównaniu do 2003 roku wyniósł on 4,3%, natomiast do 2011 roku 3,7%. Trendy uŝywania pozostałych substancji spadają. Największe róŝnice między pomiarami odnotowano w przypadku leków uspokajających i nasennych. Tabela 100. UŜywanie substancji kiedykolwiek w Ŝyciu poziom klasy Trzecie klasy Marihuana lub haszysz 25,3 29, Substancje wziewne 6,6 8,5 8.9 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 14,4 16, Drugie klasy szkół Amfetamina 8,3 9,8 7.7 Ecstasy 3,2 5,8 3.7 Marihuana lub haszysz 46,1 46, Substancje wziewne 7,2 5,5 6.5 Leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza 22,0 17, Amfetamina 20,3 12, Ecstasy 7,7 6,1 5.1 Wykres 4. UŜywanie substancji kiedykolwiek w Ŝyciu W grupie uczniów ze szkół gimnazjalnych moŝna zaobserwować niewielki wzrost uŝywania przetworów konopi kiedykolwiek w Ŝyciu oraz w ostatnich 12 miesiącach przed badaniem na przestrzeni ostatnich 4 lat. W stosunku do 2011 roku spadło natomiast w tej grupie uŝywanie konopi w czasie ostatnich 30 dni przed pomiarem. RóŜnice między wynikami uzyskanymi w 2011 i w 2015 r. są niewielkie i nie przekraczają 4%, najmniejsze były w przypadku uŝywania w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. W tej grupie badanych na przestrzeni 12 lat zarysowuje się trend wzrostowy uŝywania przetworów konopi kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, ale juŝ nie w przypadku uŝywania w ostatnich 30 dni przed badaniem. Wśród uczniów z II klas szkół moŝna odnotować wzrost uŝywania konopi kiedykolwiek w Ŝyciu, natomiast uŝywanie w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem pozostało na takim samym poziomie jak w 2011 roku. 71

73 Na przestrzeni ostatnich 12 lat wśród badanych z tej grupy moŝna odnotować trend wzrostowy uŝywania marihuany i haszyszu kiedykolwiek w Ŝyciu oraz stabilizację uŝywania w okresie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. Tabela 101. UŜywanie przetworów konopi poziom klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 25,3 29, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 19,3 23, W czasie 30 dni przed badaniem 11,1 13, Kiedykolwiek w Ŝyciu 46,1 46, pogimnazjalnych W czasie 12 miesięcy przed badaniem 32,6 37, W czasie 30 dni przed badaniem 15,7 20, Wykres 5. UŜywanie przetworów konopi Pytanie o dopalacze pojawiło się w 2011 roku. Porównując wyniki badań uzyskanych w 2015 roku do tych z poprzedniego pomiaru pozwala stwierdzić, Ŝe w grupie gimnazjalistów spadło uŝywanie dopalaczy zarówno minimum raz w ciągu całego Ŝycia i w ostatnim roku. W przypadku uŝywania dopalaczy w ostatnim miesiącu przed badaniem zaznaczył się nieznaczny wzrost. RóŜnica między dwoma pomiarami była niewielka i wyniosła 1,1%. Podobne trendy moŝna odnotować w starszej kohorcie. Wzrost uŝywania dopalaczy odnotowano tylko w przypadku ich uŝywania w czasie 30 dni przed badaniem, jednak wyniósł on jedynie 0,8%. W przypadku pozostałych dwóch wskaźników uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu i w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem odnotowane zostały spadki odpowiednio 11% i 4,9%. Tabela 102. UŜywanie dopalaczy poziom klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 16, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 10,5 7.9 W czasie 30 dni przed badaniem 3,7 4.8 Kiedykolwiek w Ŝyciu 24, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 11,5 6.6 W czasie 30 dni przed badaniem 2,

74 Wykres 6. UŜywanie dopalaczy Dostępność substancji psychoaktywnych Porównując wyniki uzyskane w pomiarze w 2015 roku do tych z 2003 i 2011 roku to w grupie uczniów z III klas szkół gimnazjalnych moŝna dostrzec spadki w postrzeganej dostępności większości substancji. Postrzegany wzrost dostępności odnotowany został jedynie w przypadku leków uspokajających i nasennych (o 4,4%). Największe spadki w postrzeganiu dostępności substancji w porównaniu do 2003 roku moŝna odnotować dla papierosów (23,7%), wina (18,8%) i piwa (18,3%). NajniŜsze natomiast odnotowano dla marihuany i haszyszu (1,4%). Podobne trendy w ocenie dostępności moŝna zaobserwować wśród latków. Według uczniów z tej grupy dostępność większości substancji spada za wyjątkiem leków uspokajających i nasennych. Ich dostępność na przestrzeni ostatnich 12 lat wzrosła o 2,5%. Największy spadek dostępności w grupie uczniów szkół ponadgimnazjalny odnotowano w przypadku papierosów (19,4%), napojów alkoholowych - wina (o 15,5%), piwa (o 12,9%) i wódki (o 11,8%). NajwyŜszy spadek postrzegania dostępności substancji nielegalnych odnotowano dla amfetaminy. ObniŜyła się ona o 13% w porównaniu do 2003 roku. Tabela 103. Ocena dostępności poszczególnych substancji jako bardzo znacznej (substancje bardzo łatwe do zdobycia) Poziom klasy Papierosy 74,5 49, Piwo 69,4 47, Wino 57,6 38, Wódka 47,2 34, Marihuana lub haszysz 18,0 16, Amfetamina 13,1 8,6 6.5 Leki uspokajające lub nasenne 18,0 21, ponadgim-nazjalnych Ecstasy 9,7 7,2 5.8 Dopalacze X X 17.9 Papierosy 89,3 71, Piwo 89,4 77, Wino 83,4 71, Wódka 78,4 67, Marihuana lub haszysz 29,7 22, Amfetamina 22,0 9,9 9.0 Leki uspokajające lub nasenne 23,1 21, Ecstasy 15,1 8,2 6.5 Dopalacze X X

75 Porównanie wyników uzyskanych w pomiarze z 2015 roku dotyczącym odsetka uczniów, którzy dokonywali zakupów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem pokazuje spadek odsetków w obu grupach badanych. W ostatnich 4 latach obniŝyły się odsetki uczniów kupujących piwo i wino, natomiast nieznacznie wzrosły w odniesieniu do zakupów wódki. Tabela 104. Odsetki uczniów, którzy dokonywali zakupów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem Poziom klasy Piwo ponadgimnazjal-nych Wino Wódka Piwo Wino Wódka Porównanie wyników ostatnich badań z wynikami z 2003 i 2011 roku pokazuje wzrost odsetka uczniów, którzy nie znają miejsc, w których moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz. RóŜnice między pomiarem w 2003 roku a dokonanym w 2015 roku wynoszą 13,5% wśród uczniów z młodszej kohorty i 19,4% wśród uczniów ze starszej kohorty. Trendy na przestrzeni 12 lat pokazują spadki odsetków uczniów, którzy wskazują poszczególne lokalizacje, jako miejsca gdzie moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz. Takie same trendy obserwuje się w obu badanych kohortach. Porównania wyników z 2015 roku do tych, uzyskanych w 2011 roku w grupie gimnazjalistów pokazują na nieznaczny wzrost odsetka uczniów wskazujących ulicę lub park, szkołę, mieszkanie dilera i internet jako miejsc łatwego zakupu przetworów konopi. W 2015 roku odnotowano spadek wśród tych uczniów, którzy byli zdania, Ŝe marihuanę lub haszysz moŝna kupić na dyskotece lub w barze. W 2015 roku wśród uczniów z II klas szkół w porównaniu do 2011 roku wzrosły odsetki badanych, którzy wskazywali szkołę, mieszkanie dilera i internet, jako miejsca gdzie łatwo moŝna kupić przetwory konopi. Wyniki pokazują równieŝ znaczny spadek wśród tych, którzy byli zdania Ŝe marihuanę lub haszysz moŝna łatwo kupić na dyskotece lub w barze. Tabela 105. Miejsca gdzie łatwo kupić marihuanę lub haszysz poziom klasy Nie znam takich miejsc 42,2 55, Ulica, park 25,6 19, Szkoła 25,8 10, Dyskoteka, bar 34,6 13, Mieszkanie dealera 26,1 18, Internet X 8, Inne miejsce 6,1 7,8 7.6 Nie znam takich miejsc 27,4 48, ponadgimnazjal-nych Ulica, park 33,3 27, Szkoła 39,2 17, Dyskoteka, bar 52,7 21, Mieszkanie dealera 34,6 22, Internet X 8,6 9.5 Inne miejsce 7,3 8,9 7.9 Ryzyko związane z uŝywaniem substancji psychoaktywnych w opiniach badanych Wśród uczniów z młodszej kohorty największy wzrost postrzegania ryzyka w porównaniu do 2011 roku odnotowano w przypadku okazjonalnego i regularnego uŝywania amfetaminy, trochę niŝszy w przypadku picia duŝych ilości alkoholu prawie codziennie oraz w odniesieniu do regularnego palenia papierosów. Wśród badanych z tej grupy odnotowano spadek postrzegania ryzyka związanego z eksperymentowaniem i regularnym uŝywaniem ecstasy oraz eksperymentowaniem i okazjonalnym paleniem marihuany lub haszyszu. 74

76 W grupie starszych uczniów, podobnie jak w młodszej kohorcie, największy wzrost związany z postrzeganiem ryzyka, w porównaniu do pomiaru z 2011 roku, odnotowano w przypadku eksperymentowania i regularnego uŝywania amfetaminy. Trochę niŝszy wzrost świadomości występowania problemów odnotowano w przypadku regularnego picia duŝych ilości alkoholu oraz picia powyŝej 5 drinków w weekendy. W badaniu w 2015 roku odnotowano spadek postrzegania ryzyka związanego z eksperymentowaniem oraz regularnym uŝywaniem ecstasy w porównaniu do 2011 roku. Niewielki spadek w postrzeganym ryzyku odnotowano w związku z eksperymentalnym i okazjonalnym uŝywaniem przetworów konopi. Tabela 106. Ocena ryzyka związanego z uŝywaniem poszczególnych substancji - odsetki badanych wybierających odpowiedź duŝe ryzyko Poziom klasy Palą papierosy od czasu do czasu 12,6 13, Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 69,6 65, Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 35,6 26, Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 64,0 56, Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 49,7 39, Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 42,2 28, Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 48,6 33, Palą marihuanę lub haszysz regularnie 75,4 63, Próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy 54,6 40, Biorą ecstasy regularnie 79,3 73, Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 53,2 31, Biorą amfetaminę regularnie 81,3 67, Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy X X 26.2 Biorą dopalacze regularnie X X 82.4 Palą papierosy od czasu do czasu 12,1 15, Wypalają co najmniej paczkę papierosów dziennie 75,1 72, Wypijają 1 lub 2 drinki prawie codziennie 36,3 28, Wypijają 4 lub 5 drinków prawie codziennie 67,6 59, Wypijają 5 drinków lub więcej w czasie weekendu 40,0 34, Próbują 1 raz lub 2 razy marihuany lub haszyszu 31,8 22, Palą marihuanę lub haszysz od czasu do czasu 39,5 26, Palą marihuanę lub haszysz regularnie 71,9 60, Próbują 1 raz lub 2 razy ecstasy 50,8 42, Biorą ecstasy regularnie 80,3 76, Próbują 1 raz lub 2 razy amfetaminę 46,8 37, Biorą amfetaminę regularnie 84,2 69, Próbują 1 raz lub 2 razy dopalaczy X X 26.3 Biorą dopalacze regularnie X X

77 Gry hazardowe Rozpowszechnienie uprawiania hazardu wśród uczniów z gimnazjów i szkół zmieniło się na przestrzeni ostatnich 4 lat. W przypadku jakichkolwiek doświadczeń z graniem oraz graniu w ostatnim roku przed badaniem obserwuje się obniŝenie odsetka w grupie młodszych i starszych uczniów w porównaniu do 2011 roku. Bardziej dostrzegalne są zmiany w graniu kiedykolwiek w Ŝyciu. RóŜnica między 2015 i 2011 rokiem wyniosła 9,6% wśród latków i 11,8% wśród latków. W ostatnim badaniu obserwuje się równieŝ nieznaczny wzrost aktualnych graczy w grupie gimnazjalistów i wśród uczniów II klas szkół. Tabela 107. Granie w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać poziom klasy Kiedykolwiek w Ŝyciu 31, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 14, W czasie 30 dni przed badaniem 7,3 7.7 Kiedykolwiek w Ŝyciu 40, W czasie 12 miesięcy przed badaniem 21, W czasie 30 dni przed badaniem 11, Wykres 7. Granie w gry hazardowe, tj. takie gdzie stawia się pieniądze i moŝna je wygrać Wiarygodność wyników Porównując wyniki badania sprzed 12 lat z uzyskanymi w 2015 roku w grupie uczniów z III klas szkół gimnazjalnych obserwuje się stabilizację trendu respondentów, którzy nie chcą przyznawać się do napisania w ankiecie o uŝywaniu marihuany lub haszyszu. Z kolei wśród uczniów szkół odnotować moŝna dwukrotny wzrost tych, którzy nie przyznaliby się w ankiecie do uŝywania substancji. Od 2003 roku to gimnazjaliści byli bardziej nieufni niŝ badani ze szkół. Tabela 108. Poziom zaufania respondentów (odpowiedzi: chyba nie lub zdecydowanie nie na pytanie o to, czy badany odpowiadając na ankietę przyznałby się do uŝywania substancji, gdyby ich uŝywał) Poziom klasy Przyznanie się do uŝywanie marihuany lub haszyszu 11,5 11,2 11,4 Przyznanie się do uŝywanie marihuany lub haszyszu 4,3 7,4 9,1 76

78 WNIOSKI I REKOMENDACJE SpoŜycie napojów alkoholowych przez młodzieŝ stało się powszechnym zjawiskiem. Jedynie marginalne odsetki uczniów nigdy nie piły alkoholu w swoim Ŝyciu. Najpopularniejszym napojem alkoholowym jest piwo, na drugim miejscu jest wódka, a dopiero na trzecim wino. KaŜdy z trzech typów napojów jest bardziej popularny w klasach w porównaniu z klasami gimnazjalnymi. Większość wskaźników dotyczących substancji nielegalnych takŝe jest dość wysoka, chociaŝ niŝsza niŝ w przypadku substancji legalnych. W obu grupach badanych uczniów na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia uŝywania znalazła się marihuana i haszysz, na drugim zaś leki uspokajające i nasenne przyjmowane bez przepisu lekarza. Wśród gimnazjalistów na trzecim miejscu znalazły się substancje wziewne, a na czwartym leki przeciwbólowe przyjmowane w celu odurzania się. Amfetamina znalazła się dopiero na piątym miejscu. W starszej kohorcie to amfetamina znalazła się na trzecim miejscu, a na czwartym LSD lub inne halucynogeny. Na piątym z kolei ulokowały się substancje wziewne. Większe rozpowszechnienie eksperymentowania z innymi substancjami niŝ przetwory konopi, amfetaminy, metamfetaminy, LSD, ecstazy i grzyby halucynogenne odnotowano w grupie uczniów III klas gimnazjów. Uwagę zwraca relatywnie wysokie rozpowszechnienie uŝywania narkotyków w zastrzykach w grupie gimnazjalistów, które jest nieznacznie wyŝsze niŝ w populacji uczniów ze szkół. Wysokie odsetki rozpowszechnienia odnotowuje się w eksperymentach łączenia alkoholu z lekami. Podobne odsetki młodzieŝy z dwóch poziomów nauczania deklarowały, Ŝe zdarzyło im się pić alkohol i przy tej samej okazji przyjmować leki. Łączne przyjmowanie róŝnych substancji jest szczególnie niebezpieczne ze względu na ryzyko szkód zdrowotnych. Zjawisko uŝywania leków uspokajających i nasennych w celach innych niŝ medyczne ma szerszy zakres niŝ zjawisko uŝywania ich wedle przepisu lekarza w celach leczniczych. Większe rozpowszechnienie uŝywania leków przepisanych przez lekarza odnotowuje się wśród uczniów z III klas szkół gimnazjalnych. Zwracają równieŝ uwagę wysokie odsetki młodszych uczniów, którzy sięgają po dopalacze kiedykolwiek w Ŝyciu, w ostatnich 12 miesiącach i 30 dniach przed badaniem. Istotną rolę w uŝywaniu substancji pełni dostrzeganie negatywnych oraz pozytywnych skutków, które mogą one wywołać. Uczniowie trzecich klas gimnazjów częściej dostrzegają negatywne konsekwencje uŝywania alkoholu niŝ badani z drugich klas szkół, którzy z kolei dostrzegali głównie pozytywne skutki. MłodzieŜ zdaje się oczekiwać po alkoholu więcej dobrego niŝ złego. Podobnie jak w przypadku oczekiwań związanych z piciem alkoholu, tak równieŝ w przypadku oczekiwań związanych z uŝywaniem marihuany lub haszyszu uczniowie bardziej dostrzegają występowanie pozytywnych skutków. Zdecydowana większość uczniów dostrzega ryzyko szkód związanych z uŝywaniem substancji psychoaktywnych. Tylko bardzo nieliczni stwierdzają, Ŝe ich uŝywanie nie jest związane z Ŝadnym negatywnym następstwem. Analiza rozkładów odpowiedzi wskazuje na nasilenie uŝywania, jako główne źródło zróŝnicowania ryzyka, w mniejszym stopniu rolę tę pełni rodzaj substancji. Eksperymentowanie jest rzadziej oceniane jako ryzykowne w przeciwieństwie do regularnego uŝywania. MoŜna zauwaŝyć, Ŝe większość badanych nie ma duŝych trudności z dostępem do napojów alkoholowych i tytoniu. Dla uczniów trzecich klas gimnazjów zdobycie róŝnych rodzajów substancji było trudniejsze niŝ dla badanych z drugich klas szkół. Jednak naleŝy zwrócić uwagę, Ŝe w ocenach respondentów z tej grupy poziom dostępności napojów alkoholowych mimo wszystko jest wysoki. Najczęściej proponowanym młodzieŝy środkiem jest alkohol. Z propozycjami dotyczącymi substancji nielegalnych spotykają się mniej liczne frakcje badanych i stosunkowo najczęściej dotyczą one konopi. Z dostępnością alkoholu związane są odmowy sprzedaŝy ze względu na młody wiek kupującego. Większe odsetki odmów sprzedaŝy moŝna odnotować wśród uczniów z młodszej kohorty w porównaniu z badanymi ze starszej kohorty. Jednak mimo tego, Ŝe alkohol powinien być niedostępny dla młodzieŝy ze względu na ich młody wiek odsetki sprzedaŝy świadczą, Ŝe sprzedawcy niezbyt często go weryfikują. Dostępność substancji nielegalnych związana jest równieŝ z wiedzą, o miejscach gdzie moŝna je dostać. Większość respondentów orientuje się, gdzie moŝna kupić marihuanę lub haszysz. Prawie połowa gimnazjalistów oraz ponad połowa uczniów z II klas szkół zna takie miejsca przez co zakup substancji moŝe nie stanowić dla nich problemu najczęściej wymieniają takie miejsca jak ulica lub park, mieszkanie dilera, szkoła rzadziej dyskoteka lub bar i internet. 77

79 Ponad 95% badanych korzystało z internetu w czasie ostatnich 7 dni przed badaniem. Korzystanie z internetu było rozpowszechnione na takim samym poziomie w grupie gimnazjalistów oraz wśród uczniów z II klas szkół. Najczęściej uczniowie korzystają z niego w poniedziałki. W czasie typowego tygodnia uczniowie najczęściej wykorzystują internet do przeglądania portali społecznościowych. Ponad 40% badanych z obu grup wykorzystywało internet do tego celu powyŝej 4 godzin dziennie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Ponad połowa młodzieŝy (uczniów z młodszej i starszej kohorty łącznie) ma za sobą doświadczenia gry na pieniądze. Większe rozpowszechnienie grania w gry hazardowe w internecie obserwuje się w grupie uczniów z II klas szkół. Tradycyjne uprawianie hazardu takŝe jest bardziej rozpowszechnione w grupie starszych uczniów. Największą popularnością cieszą się zakłady sportowe w młodszej kohorcie oraz loterie w starszej kohorcie uprawiane w internecie. W formie tradycyjnej uczniowie z obu kohort grają najchętniej na loteriach. Efektem zmian obyczajowych jest proces wyrównywania się róŝnic w rozpowszechnieniu i nasileniu uŝywania substancji między chłopcami i dziewczętami, widoczny szczególnie w obszarze konsumpcji alkoholu oraz palenia tytoniu. Wśród uczniów III klas szkół gimnazjalnych wszystkie wskaźniki picia (kiedykolwiek w Ŝyciu, w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem) są wyŝsze dla chłopców. NajniŜsze róŝnice odnotowano w przypadku picia w czasie ostatniego roku przed badaniem. Wśród starszych uczniów to dziewczynki piją częściej niŝ chłopcy, jednak róŝnice są niewielkie. Najmniejsze odnotowuje się w piciu kiedykolwiek w Ŝyciu, z kolei największe w piciu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Niewielkie róŝnice między płciami wskazują na proces homogenizacji wzorów picia. Preferencje spoŝywanych napojów alkoholowych są podobne wśród chłopców jak i wśród dziewcząt zarówno z trzecich klas jak i z drugich klas szkół. Najbardziej popularnym napojem wśród chłopców i wśród dziewcząt jest piwo, potem wódka i wino. SpoŜycie cydru i alkopopów jest mniej popularne, choć coraz większą popularnością cieszy się picie tego pierwszego. Wskaźniki silnego upijania się są nieznacznie zróŝnicowane ze względu na płeć, szczególnie w grupie starszych uczniów. Chłopcy częściej niŝ dziewczynki upijają się, jednak wśród gimnazjalistów róŝnice zacierają się i nie przekraczają 4 punktów procentowych. NajniŜsze róŝnice miedzy chłopcami a dziewczynkami wśród gimnazjalistów obserwuje się w przypadku silnego upicia 30 dni przed badaniem. Chłopcy częściej deklarują próby uŝywania wszystkich substancji poza dwoma grupami leków - uspokajającymi i nasennymi oraz przeciwbólowymi przyjmowanymi w celu odurzania się, jak równieŝ substancji wziewnych. TakŜe spoŝycie amfetaminy przez dziewczęta ze starszej kohorty jest wyŝsze niŝ wśród chłopców. Eksperymentowanie z lekami uspokajającymi i nasennymi znacznie bardziej rozpowszechnione jest wśród dziewcząt. Nadal większość wskaźników jest wyŝsza wśród chłopców niŝ wśród dziewcząt, jednak jeśli trend zmian utrzyma się moŝna spodziewać się całkowitego zatarcia tych róŝnic. W województwie Zachodniopomorskim odnotowuje się wyŝsze odsetki gimnazjalistów, którzy piją napoje alkoholowe w porównaniu do wyników ogólnopolskich. Picie wśród uczniów ze starszej kohorty z województwa jest zbliŝone do rozpowszechnienia picia alkoholu odnotowanym w pozostałej części kraju. Porównanie wyników z poziomu województwa do danych z populacji generalnej pokazuje, nieznacznie wyŝsze rozpowszechnienie picia wśród chłopców i dziewcząt z tego terenu. Jedynie chłopcy z II klas szkół z próby ogólnopolskiej pili niewiele więcej niŝ ich rówieśnicy z próby wojewódzkiej. MłodzieŜ z Zachodniopomorskiego upija się częściej niŝ rówieśnicy w pozostałej części kraju. W województwie Zachodniopomorskim wśród uczniów odnotowuje się większe rozpowszechnienie uŝywania kiedykolwiek w Ŝyciu takich substancji jak przetwory konopi w porównaniu z resztą kraju. Przyjmowanie innych substancji jest zróŝnicowane w grupach wiekowych. Wśród gimnazjalistów z terenu województwa większe rozpowszechnienie uŝywania innych substancji niŝ przetwory konopi w stosunku do uczniów z próby ogólnopolskiej odnotowano w przypadku uŝywania leków przeciwbólowych przyjmowanych w celu odurzania, amfetaminy, metamfetaminy i kokainy. Gimnazjaliści z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej przyjmują narkotyki w zastrzykach jednak częściej łączą alkohol z lekami. Z kolei wśród uczniów ze starszej kohorty większe rozpowszechnienie uŝywania substancji kiedykolwiek w Ŝyciu, oprócz wspomnianych wyŝej przetworów konopi, w porównaniu do rówieśników z próby ogólnopolskiej odnotowano w przypadku uŝywania amfetaminy, metamfetaminy, LSD, cracku, kokainy, ecstasy i grzybów halucynogennych. 78

80 Rozpowszechnienie uŝywania dopalaczy wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego przewyŝsza uŝywanie dopalaczy wśród badanych z próby krajowej. Największe róŝnice odnotowuje się w przypadku uŝywania tych substancji kiedykolwiek w Ŝyciu. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego na ogół częściej doświadczają problemów w czasie ostatnich 12 miesięcy, które wyniknęły z powodu picia kogoś innego niŝ badani z próby ogólnopolskiej. RóŜnice te są jednak niewielkie. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego nieznacznie częściej dokonują zakupów poszczególnych napojów alkoholowych w miejscach publicznych takich jak pub, bar, kawiarnia, restauracja, itp., niŝ ich rówieśnicy z populacji generalnej, za wyjątkiem zakupów piwa przez gimnazjalistów. NajwyŜsze róŝnice odnotowuje się w grupie uczniów z II klas szkół. Uczniowie z grupy wojewódzkiej rzadziej niŝ badani z próby ogólnopolskiej kupowali w sklepie piwo i wódkę, jednak nie wino. Ten napój był częściej kupowany przez uczniów zarówno młodszych jak i starszych z województwa Zachodniopomorskiego w porównaniu do częstości zakupów wina odnotowanych w próbie krajowej. Gimnazjalistom z województwa Zachodniopomorskiego rzadziej odmawiano sprzedaŝy wszystkich rodzajów napojów alkoholowych niŝ latkom z próby ogólnopolskiej. Inną sytuację odnotowano w starszej kohorcie, w której uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego częściej spotykali się z odmową zakupu napojów alkoholowych niŝ rówieśnicy z populacji generalnej. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego mniej restrykcyjnie niŝ badani z populacji generalnej byli traktowani przez rodziców jeśli chodzi o picie alkoholu. Rodzice wykazywali się większym przyzwoleniem zarówno jeśli chodziło o picie w ich obecności, jak równieŝ bez ich uczestnictwa. Uczniowie z województwa Zachodniopomorskiego poświęcają podobną ilość czasu na korzystanie internetu w tygodniu jak uczniowie z populacji generalnej. Jednak rozpowszechnienie występowania symptomów nadmiernego korzystania z portali społecznościowych było większe wśród uczniów z województwa Zachodniopomorskiego niŝ wśród badanych z populacji krajowej. Porównanie wyników odnoszących się do rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez uczniów z województwa Zachodniopomorskiego w latach 2003, 2011 i 2015 wskazuje na spadek odsetka badanych pijących kiedykolwiek w Ŝyciu, w okresie ostatnich 12 miesięcy oraz w ostatnich 30 dniach przed badaniem, ale tylko w młodszej kohorcie. Porównanie wyników w trzech pomiarach dokonanych w województwie Zachodniopomorskim pokazuje na spadek konsumpcji piwa, wina i wódki. W grupie uczniów ze starszej kohorty spoŝycie poszczególnych napojów alkoholowych spadło w stosunku do poprzedniego pomiaru. W porównaniu do 2003 roku, wyniki z 2015 roku pokazują spadek spoŝycia tylko w przypadku piwa, natomiast wzrost spoŝycia wina i wódki. Tendencję spadkową moŝna odnotować w rozpowszechnieniu upijania się. ObniŜenie odsetka obserwuje się w grupie gimnazjalistów oraz uczniów szkół. Porównanie wyników obecnego badania z badaniem zrealizowanym w 2011 roku pokazuje wzrost uŝywania najbardziej popularnych substancji takich jak przetwory konopi oraz substancje wziewne. UŜywanie pozostałych substancji, to jest leków uspokajających bez przepisu lekarza, amfetaminy i ecstasy spadło. W stosunku do poprzedniego pomiaru obserwuje się spadek uŝywania dopalaczy przez uczniów, kiedy weźmie się pod uwagę zmienną kiedykolwiek w Ŝyciu i w ostatnich 12 miesiącach przed badanie. Jednak w przypadku uŝywania dopalaczy w ostatnich 30 dni przed badaniem odnotowano wzrost uŝywania na przestrzeni ostatnich 4 lat. W ocenie gimnazjalistów i uczniów II klas szkół dostępność większości substancji spadła na przestrzeni 12 lat. Jedyny wzrost w dostępności odnotowano w przypadku leków uspokajających i nasennych. Porównanie wyników uzyskanych w pomiarze z 2015 roku dotyczącym odsetka uczniów, którzy dokonywali zakupów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem pokazuje spadek odsetków w obu grupach badanych. W ostatnich 4 latach obniŝyły się odsetki uczniów kupujących piwo i wino, natomiast nieznacznie wzrosły w odniesieniu do zakupów wódki. Rozpowszechnienie uprawiania hazardu nieznacznie zmniejszyło się w porównaniu do 2011 roku. Uczniowie ze szkół gimnazjalnych i rzadziej deklarowali granie w gry hazardowe. W ostatnim badaniu obserwuje się równieŝ nieznaczny wzrost aktualnych graczy w obu kohortach. 79

81 Na podstawie otrzymanych wyników badania moŝna sformułować rekomendacje, przede wszystkim w zakresie profilaktyki która nadal powinna stanowić bezwzględny priorytet. Dotychczasowe działania w tym zakresie wydają się przynosić pozytywne rezultaty co sugerują niektóre spadające bądź stabilizujące się trendy uŝywania substancji. Wyzwaniem dla działalności profilaktycznej stanowi wyrównywanie się rozpowszechnienia uŝywania substancji wśród chłopców i dziewcząt. Profilaktyka adresowana do dziewcząt powinna uwzględnia te tendencje i skoncentrować się na edukacji w zakresie ryzyka szkód wywołanych uŝywaniem substancji. Wysoka dostępność napojów alkoholowych przejawiająca się częstymi zakupami oraz relatywnie niskimi odsetkami odmów ze względu na młody wiek sugeruje wprowadzenie większych ograniczeń oraz edukacji sprzedawców. Zintensyfikowanie działań kontrolnych w tym zakresie, szczególnie, jeśli chodzi o sprzedaŝ napojów wysokoprocentowych, wydaje się, zatem nadal koniecznym uzupełnieniem działań profilaktycznych skierowanych na ograniczanie popytu na napoje alkoholowe wśród młodzieŝy. Ograniczenia sprzedaŝy napojów alkoholowych są jednym ze sposobów ograniczania spoŝycia alkoholu o potwierdzonej skuteczności. Zadanie to jest trudne jeśli na terenie województwa bądź innych jednostek administracyjnych, np. gmin istnieje silnie rozbudowanej sieci sprzedaŝy napojów alkoholowych. Skuteczne ograniczenie dostępności fizycznej wiązałoby się zatem z jej ograniczeniem. Tendencja do względnie liberalnego podejścia do przetworów konopi, czy przekonania o mniejszym ryzyku szkód związanych z ich uŝywaniem niŝ w przypadku takich narkotyków jak heroina czy kokaina pokazuje kierunki myślenia młodzieŝy na ten temat. Wydaje się, Ŝe warto przemyśleć przekaz profilaktyczny, szczególnie o charakterze edukacyjnym, pod kątem przystawalności do doświadczeń, postaw i przekonań młodych ludzi. PRZYPISY 1. Okulicz-Kozaryn K., Sierosławski J. (2007) Validation of the problematic use of narcotics (PUN) screening test for drug using adolescents. Addictive Behaviors 32 (2007), Beck F, & Legleye S. (2003). Drogues et adolescents. Usages de drogues et contextes d usage entre 17 et 19 ans, évolutions récentes, ESCAPAD (2002). Paris: OFDT. 80

82