Picie alkoholu i uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ szkolną na terenie województwa łódzkiego

Transkrypt

1 Raport z badania Picie alkoholu i uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ szkolną na terenie województwa łódzkiego Badanie wykonane na zlecenie Regionalnego Centrum Polityki Społecznej W Łodzi przez PBS DGA Spółka z o.o. Sopot-Warszawa, 2007 rok 1

2 Spis treści I. Wstęp 7 II. Opis badania Charakterystyka badania Cele ogólne Cele szczegółowe Przygotowanie próby Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru Charakterystyka badanych uczniów 4.1 Wiek i płeć Wyniki w nauce Nieobecności w szkole Style wypoczynku Środowisko rodzinne badanych Warunki materialne rodziny Wydatki na własne potrzeby 31 III. Prezentacja wyników 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Palenie papierosów przez młodzieŝ 2.1 Dostępność tytoniu w opinii badanych Wiek inicjacji tytoniowej Rozpowszechnienie palenia papierosów Częstotliwość i poziom natęŝenia palenia papierosów w okresie ostatnich 30 dni Wydatki związane z kupowaniem tytoniu Ryzyko związane z paleniem tytoniu 55 2

3 Spis treści 3. Picie napojów alkoholowych przez młodzieŝ 3.1 Ocena dostępności alkoholu w opinii uczniów Wiek inicjacji alkoholowej Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych Częstotliwość picia napojów alkoholowych i poziom ich konsumpcji w okresie ostatnich 30 dni Wydatki związane z kupowaniem alkoholu Ryzyko związane z piciem alkoholu Problem upijania się młodzieŝy 4.1. Rozpowszechnienie zjawiska Pierwsze doświadczenie związane z upiciem się Częstotliwość i nasilenie zjawiska upijania się w okresie ostatnich 30 dni Częstotliwość zakupu napojów alkoholowych przez młodzieŝ osobiste doświadczenia uczniów Częstotliwość picia napojów alkoholowych przez uczniów w lokalach gastronomicznych (pubach, dyskotekach itp.) Postrzegane skutki picia alkoholu Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Rozpowszechnienie zjawiska uŝywanie leków uspokajających i nasennych przez młodzieŝ 9.1 Rozpowszechnienie zjawiska uŝywania leków Rozpowszechnienie zjawiska uŝywania tabletek Wiek inicjacji 131 3

4 Spis treści 9.4. Dostępność leków UŜywanie marihuany lub haszyszu przez młodzieŝ 10.1 Ocena dostępności marihuany lub haszyszu (konopi) w opinii badanych Miejsca dostępności marihuany/haszyszu Pierwszy kontakt z marihuaną lub haszyszem - wiek inicjacji Rozpowszechnienie uŝywania marihuany lub haszyszu UŜywanie marihuany/haszyszu przez przyjaciół Przejawy uzaleŝnienia od konopii Częstotliwość sięgania po marihuanę lub haszysz w okresie ostatnich 30 dni Umiejętność odmawiania na propozycje spróbowania marihuany lub haszyszu Wydatki związane z kupowaniem marihuany (konopi) Prawdopodobieństwo doświadczenia róŝnych zdarzeń, emocji i stanów umysłu w związku z uŝyciem marihuany Ryzyko związane z uŝywaniem marihuany/haszyszu Rozpowszechnienie uŝywania innych niŝ konopie, najbardziej rozpoznawalnych przez młodzieŝ narkotyków Amfetamina Ecstasy Substancje wziewne (np. klej, aerozole itp.) Wiek inicjacji 184 4

5 Spis treści 12. Ryzyko związane z uŝywaniem najbardziej rozpoznawalnych przez młodzieŝ narkotyków Częstotliwość uŝywania innych grup (kategorii) narkotyków Przykre doświadczenia związane z uŝywaniem narkotyków Przewidywana reakcja rodziców wobec palenia papierosów przez młodzieŝ Przewidywana reakcja rodziców wobec upijania się i uŝywania narkotyków przez młodzieŝ Relacje z rodzicami oraz sytuacja rodzinna badanych Relacje z przyjaciółmi Zachowania przemocowe podejmowane przez młodzieŝ Zachowania przemocowe doświadczane przez młodzieŝ Picie i upijanie się młodzieŝy w kontekście relacji z rodzicami Picie i upijanie się w kontekście syndromu wykluczenia rówieśniczego Udział w działaniach związanych z przemocą i agresją a picie i upijanie się młodzieŝy UŜywanie marihuany i amfetaminy w kontekście relacji z rodzicami UŜywanie marihuany i amfetaminy w kontekście syndromu wykluczenia rówieśniczego Udział w działaniach związanych z przemocą i agresją a uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ 272 5

6 Spis treści 27. Analiza wiarygodności odpowiedzi 27.1 Wskaźniki wiarygodności wyników Skłonność do przedstawiania się w lepszym świetle Skłonność do koloryzowania zachowań Rekomendacje do działań profilaktycznych i naprawczych w zakresie problemów alkoholowych i narkomanii 282 6

7 I. Wstęp 7

8 I. Wstęp Wyniki badań zrealizowanych przez PBS DGA będą mogły być porównywane z wynikami badań ogólnopolskich ESPAD 2007 oraz tymi samymi badaniami (ESPAD) w wielu innych krajach europejskich. O skali problemu, jakim jest picie i upijanie się nastolatków dziś nie trzeba juŝ nikogo przekonywać. Zjawisko to jest wskazywane przez większość Polaków jako jeden z najpowaŝniejszych problemów społecznych naszego kraju. Systematyczne działania profilaktyczne i naprawcze w tym zakresie rekomenduje równieŝ Komisja Europejska. Jest wiele powodów, dla których władze województwa powinny interesować się tym zjawiskiem. Picie alkoholu ma istotny związek z wieloma ryzykownymi zachowaniami, jakie podejmują nastolatki a w konsekwencji generuje szereg problemów społecznych, zdrowotnych i prawnych. Powoduje pogorszenie wyników w nauce, zmniejsza sprawność fizyczną i psychiczną młodych ludzi, jest takŝe przyczyną pogorszenia się relacji z przyjaciółmi i z rodziną. Jak wykazują niektóre badania amerykańskie (Kandel, 1980; Kandel i Yamaguchi, 1993) opisane w raporcie Nr 29 pt. Alkohol i młodzieŝ (PARPA, 2003; w serii Alkohol a zdrowie ) istnieją powaŝne dowody na to, iŝ picie alkoholu często poprzedza sięgnięcie po narkotyki, toruje drogę do uŝywania nielegalnych substancji psychoaktywnych. Analiza zjawiska picia i upijania się nastolatków oraz sięgania przez nich po narkotyki w prezentowanych badaniach obejmowała dwie kohorty młodzieŝy uczniów trzecich klas gimnazjów (15-16-latków) oraz drugich klas szkół szkół ponadgimnajalnych (17-18-latków). Dzięki takiemu ujęciu moŝemy zaobserwować zmiany w zachowaniach i postawach nastolatków w szczególnie trudnym okresie dojrzewania. Badając rozpowszechnienie wspomnianych zjawisk pytaliśmy zarówno o osobiste doświadczenia badanych w tym zakresie, jak i o ich opinię na temat powszechności uŝywania alkoholu i narkotyków w środowisku koleŝeńskim (rówieśniczym). 8

9 I. Wstęp Istotne znaczenie we wspomnianej analizie ma równieŝ moŝliwość odniesienia danych dotyczących uŝywania substancji psychoaktywnych do informacji na temat oceny relacji badanej młodzieŝy ze swoimi rodzicami oraz przyjaciółmi. W literaturze psychologicznej i opracowaniach socjologicznych wielokrotnie podkreśla się wpływ trudnych relacji rodzinnych, w szczególności braku wsparcia i pomocy ze strony rodziców, na występowanie ryzykownych zachowań związanych z piciem alkoholu i sięganiem po narkotyki przez młodzieŝ. Innym równie waŝnym korelatem tego zjawiska jest niski poziom więzi koleŝeńskich (poczucie izolacji i odrzucenia przez grupę rówieśniczą). Obie te kwestie są przedmiotem naszych badań i zostaną scharakteryzowane w niniejszym raporcie. WaŜną częścią realizowanych przez nas badań jest takŝe problem dostępności alkoholu i narkotyków dla młodych ludzi. Kwestia ta podlegała wielopłaszczyznowej analizie. Po pierwsze otrzymaliśmy informacje o subiektywnym poczuciu łatwości zdobycia (kupienia) poszczególnych substancji przez młodzieŝ, po drugie dowiedzieliśmy się, ile pieniędzy na papierosy, napoje alkoholowe i konopie wydaje młodzieŝ. Badania pokazały nam równieŝ skalę naruszeń prawa przez sprzedawców napojów alkoholowych, którzy wbrew obowiązującemu prawu bardzo często sprzedają alkohol osobom małoletnim. Wyniki prezentowanych badań dostarczyły nam równieŝ wiele informacji na temat konsekwencji ponoszonych przez młodzieŝ w związku z piciem alkoholu i uŝywaniem substancji psychoaktywnych, a takŝe scharakteryzowały ich osobiste przekonania związane ze szkodliwością tego typu zachowań. Realizowane przez ostatnie 12 lat ( ) ogólnopolskie badania ESPAD ujawniły duŝą zmienność i dynamikę niektórych zjawisk. Dzięki cykliczności i powtarzalność tych badań uzyskano moŝliwość analizy trendów, co wydaje się jedną z największych wartości tego projektu. Podobną cykliczność warto wprowadzić równieŝ w badaniach regionalnych i lokalnych, gdyŝ dzięki temu moŝliwa będzie ocena zmian zachodzących w skali województwa, a pośrednio takŝe ocena efektów realizowanych w tym zakresie działań profilaktycznych i naprawczych. 9

10 II. Opis badania 10

11 1. Charakterystyka badania Projekt badawczy: Klient: Wykonawca: Picie alkoholu i uŝywanie narkotyków przez młodzieŝ szkolną na terenie województwa łódzkiego Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi PBS DGA Spółka z o.o. Termin realizacji prac terenowych: 18 października 19 listopada 2007 roku Metodologia: Długość wywiadu: Próba: badanie ilościowe w formie ankiety audytoryjnej (z zapewnieniem anonimowości) 45 minut uczniowie klas trzecich klas gimnazjów oraz drugich klas szkół ponadgimnazjalnych Liczba badanych osób: 3162 uczniów (150 klas): 1553 uczniów III klas gimnazjum (75 klas) w tym: 791 uczniów badanych ankietą typu 1 (ankieta ESPAD 2007) oraz 762 uczniów badanych ankietą typu 2 (ankieta ESPAD 2003) 1609 uczniów II klas szkoły ponadgimnazjalnej (75 klas) w tym: 820 uczniów badanych ankietą typu 1 (ankieta ESPAD 2007) oraz 789 uczniów badanych ankietą typu 2 (ankieta ESPAD 2003) Prace terenowe: Analizy statystyczne: przeszkoleni ankieterzy PBS DGA Sp. z o.o. SPSS, Excel PoniŜszy raport przedstawia wyniki oparte na kwestionariuszu typu 1 tzn. narzędzie przygotowane do edycji 2007 badania ESPAD 11

12 2.1. Cele ogólne Podstawowym celem badania jest diagnoza rozpowszechnienia zjawiska uŝywania substancji psychoaktywnych przez młodzieŝ. W badaniach pytamy nie tylko o skalę tych doświadczeń, ale równieŝ o ich częstotliwość i okoliczności dzięki temu moŝliwe jest oszacowanie wielkości populacji młodych ludzi, którzy mają za sobą pojedyncze eksperymenty lub wielokrotne doświadczenia związane z piciem alkoholu, upijaniem się i uŝywaniem narkotyków. Badania stanowią równieŝ cenne źródło wiedzy na temat sposobów, w jakie alkohol i narkotyki najczęściej docierają do rąk nastolatków oraz powodów sprawiających, Ŝe młodzi ludzie po nie sięgają. WaŜnym celem naszych badań jest równieŝ poznanie postaw młodzieŝy wobec róŝnych substancji psychoaktywnych, ich orientacji w tym zakresie oraz ocena poziomu ryzyka związanego z uŝywaniem poszczególnych środków. Wiedza ta jest niezbędna przy planowaniu i wdraŝaniu nowoczesnych strategii oraz programów profilaktycznych. 12

13 2.2. Cele szczegółowe 1. Identyfikacja i pomiar czynników mających wpływ na podaŝ i popyt na alkohol i narkotyki wśród młodzieŝy. Zagadnienia podlegające badaniu: fizyczna dostępność papierosów, alkoholu i narkotyków (łatwość zakupu), psychologiczna dostępność, czyli subiektywne przekonanie o łatwości/trudności zdobycia/kupienia określonej substancji psychoaktywnej, gotowość do podjęcia prób (eksperymentów) z tymi środkami, opinie młodzieŝy na temat szkodliwości picia alkoholu i uŝywania narkotyków, osobiste przykre doświadczenia związane z uŝywaniem alkoholu lub narkotyków, wiedza na temat rozpowszechnienia uŝywania alkoholu i narkotyków w grupie rówieśniczej wśród przyjaciół oraz starszego rodzeństwa badanych nastolatków. 2. skorelowanie uzyskanych informacji na temat doświadczeń związanych z piciem alkoholu i uŝywaniem narkotyków z odpowiedziami na pytania dotyczące: jakości relacji z rodzicami i przyjaciółmi, stosowania przemocy lub podlegania jej. 3. wiedza dodatkowa: włączenie do ankiety pytań dodatkowych pozwoliło oszacować wielkość populacji młodzieŝy, która czuje się społecznie izolowana w swojej grupie rówieśniczej. 13

14 3. Procedura badawcza 3.1. Przygotowanie próby Próbę badawczą wylosowano na podstawie danych o strukturze populacji uczniów szkół znajdujących się na terenie województwa łódzkiego zawartych w zbiorze danych Ministerstwa Edukacji Narodowej. Losowanie klas przebiegało trójstopniowo. W pierwszym etapie losowano miejscowości proporcjonalnie do ilości uczniów uczęszczających do danego typu szkół w danej miejscowości. W drugim etapie losowano szkoły uwzględniając wielkość populacji uczniów uczęszczających do kaŝdej ze szkół. Prawdopodobieństwo wylosowania szkoły zaleŝało od udziału uczniów danej szkoły w całości populacji uczniów danego typu klas w całym województwie im więcej uczniów miała szkoła tym większe było prawdopodobieństwo znalezienia się tej szkoły w próbie badanych szkół. Po wylosowaniu próby szkół uczestniczących w badaniu ankieterzy PBS DGA dokonywali losowania klas wewnątrz poszczególnych szkół na podstawie przygotowanego algorytmu zapewniającego losowy dobór klasy wewnątrz poszczególnych szkół. W trakcie realizacji badania w poszczególnych klasach w kaŝdej badanej klasie rozdano dwa typy kwestionariuszy: Kwestionariusz ESPAD 2003 tzn. narzędzie wykorzystane w poprzedniej edycji badania. Narzędzie to zastosowano w celu uzyskania wyników porównywalnych z poprzednimi badaniami wykonywanymi w województwie łódźkim. Kwestionariusz ESPAD 2007 tzn. udoskonalona wersja narzędzia wykorzystana w edycji 2007 badania ESPAD. Dane z arkuszami odpowiedzi respondentów zostały wprowadzone do zbioru danych za pośrednictwem skanera ankiet. Dzięki elektronicznemu procesowi skanowania ankiet uniknięto obarczenia zbioru danych z błędami ludzkimi powstającymi w procesie wprowadzania ankiet tradycyjnymi metodami. Analiz statystycznych dokonano zostały przeprowadzone za pomocą pakietu statystycznego SPSS ver

15 3. Procedura badawcza 3.2. Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru 3.2. Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru W przypadku prowadzenia badania za pomocą metody ankiet samowypełnialnych często konieczne jest dokonanie wtórnej selekcji ankiet, w których jakość danych budzi wątpliwości. W celu otrzymania statystyk najlepiej odzwierciedlających rzeczywistą częstotliwość występowania zjawisk wśród badanych uczniów dokonano kilkuetapowej selekcji ankiet. Wykluczanie ankiet ze zbioru lub pomijanie odpowiedzi w niektórych pytaniach miało na celu wykluczenie wpływu na wyniki odpowiedzi respondentów, którzy mogli nieuwaŝnie lub nierzetelnie wypełniać kwestionariusz Usuwanie ankiet z nadmierną ilością braków danych Przed rozpoczęciem analiz statystycznych usunięto z zbioru ankiety posiadające więcej niŝ 50% braków danych. W województwie łódzkim z powodu nadmiernego odsetka braków danych usunięto 13 ankiet (0,42%, w tym nie wystąpiła Ŝadna ankieta dla ankiet typu 1 oraz 13 ankiet typu 2). W celu uniknięcia wpływu typu szkoły wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych odpowiedzi uczniów szkół ponadgimnazjalnych zostały poddane procesowi waŝenia. Proces waŝenia polega na porównaniu struktury badanej populacji uczniów do próby uczniów odpowiadających w badaniu. W przypadku róŝnic (nadreprezentacji lub niedoboru uczniów z poszczególnych typów szkół) pomiędzy rzeczywistą strukturą populacji uczniów w województwie łódzkim a strukturą próby przebadanych uczniów, nadawano uczniom naleŝącym do danego typu szkoły ponadgimnazjalnej wagę zrównującą udział w strukturze badanej populacji do struktury uczniów uczących się w szkołach ponadgimnazjalnych w województwie łódzkim Proces wykluczania odpowiedzi z analiz statystycznych Odpowiedzi respondentów zostały sprawdzone pod względem spójności logicznej pomiędzy odpowiedziami. Kryteria badania spójności logicznej zostały oparte o metodologię uŝywaną w ogólnoeuropejskich badaniach ESPAD Proces selekcji danych podzielono na dwa etapy: w pierwszych etapie wyselekcjonowano ankiety, w których znajdowały duŝe ilości niespójności logicznych pomiędzy odpowiedziami dotyczącymi uŝywania tych samych substancji; w drugim etapie wyselekcjonowano odpowiedzi respondentów mających skłonność do deklarowania potencjalnie zawyŝonego poziomu konsumpcji narkotyków. 15

16 3. Procedura badawcza 3.2. Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru Wykluczanie odpowiedzi ze względu na niespójności w odpowiedziach W celu wyeliminowania ze zbioru mało wiarygodnych uczniów, którzy wielokrotnie udzielali na pytania ankiety wewnętrznie sprzecznych odpowiedzi dokonano szczegółowej analizy wzorów odpowiedzi respondentów przy uŝyciu zaawansowanych metod statystycznych tzw. analizy skupień metodą zmiennych latentnych (latent class analysis). W wyniku przeprowadzonych analiz wytypowano grupę respondentów udzielających niespójnych logicznie odpowiedzi w trzech róŝnych częściach ankiety: 1. niespójności w pytaniach dotyczących palenia tytoniu oraz picia alkoholu (grupy pytań dotyczących spoŝycia alkoholu) np. respondent twierdzi, Ŝe nie pił alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a następnie zaznacza, Ŝe pił 3-5 razy w ciągu ostatnich 30 dni; 2. niespójności w pytaniach dotyczących uŝywania amfetaminy, ecstasy lub substancji wziewnych; 3. niespójności w deklaracjach dot. uŝywania marihuany, wieku inicjacji narkotykowej oraz inicjacji związanej z uŝywaniem leków uspokajających lub nasennych np. respondent twierdzi, Ŝe nie uŝywał w Ŝyciu Ŝadnego z narkotyków, a następnie zaznacza, Ŝe po raz pierwszy uŝywał amfetaminy w wieku x lat. W wyniku przeprowadzonych analiz statystycznych, opracowując część raportu dotyczącą rozpowszechnienia uŝywania substancji psychoaktywnych wyeliminowano ze zbioru tych respondentów, którzy wykazali się wysokim poziomem niespójności (w co najmniej dwóch, spośród trzech części ankiety). Wspomniani powyŝej respondenci zostali natomiast uwzględnieni w analizach statystycznych, w częściach raportu dotyczących postaw, cech społeczno-demograficznych oraz zachowań niezwiązanych z korzystaniem z substancji psychoaktywnych (np. style spędzania wolnego czasu). W województwie łódzkim zidentyfikowano 34 takich respondentów (tzn. 1,09% badanych, w tym 20 ankiet typu 1 oraz 14 ankiet typu 2). 16

17 3. Procedura badawcza 3.2. Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru Wykluczanie odpowiedzi ze względu na ich niewiarygodność W drugim etapie weryfikacji respondentów wprowadzono specjalny algorytm selekcji pozwalający wykluczyć tę grupę badanych, którzy wskazali w ankiecie niewiarygodnie wysoką liczbę uŝywanych narkotyków (kiedykolwiek w Ŝyciu) oraz niewiarygodnie wysoką częstotliwość ich uŝywania. Za wskaźnik bardzo wysokiej liczby próbowanych narkotyków uznano uŝywanie przynajmniej dziesięciu spośród trzynastu wymienionych w pytaniu 31 (w nowej wersji ankiety) narkotyków. Treść tego pytania brzmiała Ile razy w Ŝyciu, (jeśli w ogóle) zdarzyło Ci się uŝywać któregoś z niŝej wymienionych środków?. Na liście wymienionych substancji psychoaktywnych figurowało 13 rodzajów substancji: leki uspokajające i nasenne (uŝywane bez przepisu lekarza), amfetamina, LSD lub inne środki halucynogenne, crack, kokaina, relevin (nieistniejący w rzeczywistości narkotyk), heroina, grzyby halucynogenne, GHB, sterydy anaboliczne, narkotyki wstrzykiwane za pomocą igły i strzykawki, alkohol razem z tabletkami (lekami) w celu odurzenia, polska heroina (tzw. "kompot"). Oprócz sprawdzenia deklarowanej liczby substancji psychoaktywnych uŝywanych przez respondentów kiedykolwiek w Ŝyciu w konstrukcji opracowanego kryterium selekcji uŝyto takŝe drugiego wskaźnika konfabulacji tj. liczby narkotyków (z tej samej ww. listy), które według respondenta były uŝywane 20 razy lub więcej. Jako pierwszy wskaźnik niewiarygodnej częstotliwości uŝywania róŝnych substancji uznano uŝywanie pięciu spośród trzynastu wymienionych substancji 20 razy lub więcej (kiedykolwiek w Ŝyciu). Jako drugi wskaźnik niewiarygodnych odpowiedzi respondenta dotyczących uŝywania substancji narkotycznych uznano równoczesne wskazanie jako narkotyków uŝywanych kiedykolwiek w Ŝyciu 10 lub więcej spośród 13 wymienionych w pytaniu 31 narkotyków. Jako trzeci wskaźnik braku wiarygodności respondenta wybrano udzielenie pozytywnej odpowiedzi w pytaniu dotyczącym uŝywania wirtualnego narkotyku relevinu. Przyjęto, iŝ podstawą do uznania odpowiedzi respondenta w sprawie uŝywania substancji psychoaktywnych za mało wiarygodne jest wskazanie przez badanego relevinu jako narkotyk zaŝywany kiedykolwiek w Ŝyciu przy równoczesnym spełnieniu co najmniej jednego z dwóch warunków: albo udzielenie w pytaniu 31 odpowiedzi o uŝywaniu w ciągu całego Ŝycia co najmniej pięciu spośród 13 narkotyków przynajmniej 20 razy, albo wskazanie jako uŝywane kiedykolwiek w Ŝyciu 10 lub więcej spośród 13 wymienionych w pytaniu 31 narkotyków. 17

18 3. Procedura badawcza 3.2. Proces weryfikacji wiarygodności i kontroli rzetelności zbioru W województwie łódźkim kryteria uznania ankiet za niewiarygodne spełniło 24 respondentów spośród badanych 3155 osób tzn. 0,77% próby (w tym jedna ankieta typu 1 oraz 23 ankiety typu 2). Odpowiedzi ww. respondentów dotyczące uŝywania substancji psychoaktywnych oraz bycia ofiarą lub sprawcą przemocy pominięto w dalszych analizach i obliczeniach statystycznych. Osoby te nie zostały jednak całkowicie wykluczone ze zbioru. Zostały one uwzględnione i wykorzystane w obliczeniach przy analizie innych tematów, w szczególności dotyczących postaw. NaleŜy pamiętać, Ŝe wyniki przedstawione w tym raporcie dotyczą uczniów badanych za pomocą ankiety typu 1 (ankieta ESPAD 2007) tzn uczniów: 791 uczniów klas trzecich gimnazjum oraz 820 uczniów klas drugich ponadgimnazjalnych. Z tego powodu wyniki przedstawione w tym raporcie dotyczące zagadadniena uŝywania substancji psychoaktywnych oraz przemocy są oparte na odpowiedziach 1583 respondentów (98,26% wszystkich zebranych ankiet). W pytaniach dotyczących takich aspektów jak informacje demograficzne oraz postawy wobec substancji psychoaktywnych nie wykluczano odpowiedzi ze względu na niespójność odpowiedzi lub brak wiarygodności odpowiedzi. Z tego powodu liczebność badanych w przypadku tych pytań jest odpowiednio wyŝsza i wyniosła 1604 respondentów (99,57% wszystkich zebranych ankiet). 18

19 4. Charakterystyka badanych uczniów 19

20 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.1. Wiek i płeć W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 791 uczniów z trzecich klas gimnazjów oraz 813 uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Respondenci z pierwszej z podgrup (gimnazjaliści) stanowili 49% próby, a pozostali respondenci pochodzili z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Dziewczęta stanowiły większość badanych osób w przypadku drugich klas szkół ponadgimnazjalnych 55%, a w trzecich klasach gimnazjów stanowiły 49%. Wiek 49% 51% N=791 II kl. ponadg. N=813 III klasa gimnazjum (14-15 lat) II klasa szkoły ponadgimnazjalnej (16-17 lat) Płeć III klasa gimnazjum N=791 II klasa szk. ponadgimn. N=813 51% 49% 45% 55% 20

21 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.2. Wyniki w nauce Lepsze oceny są udziałem młodszych uczniów: 43% uczniów z trzecich klas gimnazjów miało w ostatnim półroczu średnią ocen 4,0 lub więcej. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczny odsetek wyniósł 27%. Analizując poszczególne grupy wiekowe moŝna zauwaŝyć, iŝ uczą się lepiej niŝ. W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjów średnią ocen 4,0 lub wyŝszą uzyskało 34% chłopców i 52% dziewcząt. Natomiast w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne wskaźniki wynoszą 19% i 33%. Średnia ocen W którym przedziale mieści sięśrednia Twoich ocen na koniec ostatniego półrocza? 5% 12% 18% 23% 18% 25% II kl. ponadgim. 7% 13% 24% 29% 17% 10% III gim. ch. 6% 18% 19% 24% 14% 20% III gim. dz. 3% 6% 16% 23% 21% 31% II ponadgim. ch. 8% 18% 30% 23% 13% 6% II ponadgim. dz. 5% 9% 19% 34% 20% 13% 0% 25% 50% 75% 100% 1,0-2,4 2,5-2,9 3,0-3,4 3,5-3,9 4,0-4,4 4,5-6,0 II kl. ponadg. N=405 N=364 N=385 N=448 RAZEM N=790 N=812 21

22 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.2. Nieobecności w szkole Co najmniej 2 dni zajęć opuściło z powodu choroby po 35% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych i z trzecich klas gimnazjów. Rzadziej, zwłaszcza uczniom młodszym, zdarzały się nieobecności z powodu wagarów: 2 lub więcej dni z tego powodu opuściło 23% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych oraz 10% uczniów z trzecich klas gimnazjów. Z innych powodów dwa lub więcej dni w szkole opuściło 23-25% badanych w zaleŝności od typu szkoły. Nieobecności w szkole Podczas OSTATNICH 30 dni ile miałeś(aś) pełnych dni nieobecności w szkole? z powodu choroby II kl. ponadgim. 51% 14% 13% 8% 14% 53% 12% 10% 11% 14% z powodu wagarów II kl. ponadgim. 56% 21% 10% 6% 7% 81% 10% 3% 3% 4% z innych powodów II kl. ponadgim. 49% 25% 13% 7% 5% 52% 25% 10% 8% 5% 0% 25% 50% 75% 100% ani jednego 1 dzień 2 dni 3-4 dni 5 lub więcej N=791 II kl. ponadg. N=812 22

23 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.3. Style wypoczynku Na podstawie przeprowadzonych badań uzyskaliśmy równieŝ informacje na temat stylów wypoczynku preferowanych przez badaną młodzieŝ. Respondenci wskazywali jak często poświęcają swój wolny czas róŝnym przyjemnościom (graniu w gry komputerowe, aktywnemu uprawianiu sportu, czytaniu ksiąŝek dla przyjemności, wychodzeniu z przyjaciółmi wieczorem, wychodzeniu ze znajomymi do centrum handlowego, uŝywaniu internetu dla przyjemności, graniu na automatach do gier oraz posiadaniu innego rodzaju hobby). W większości analizowanych sposobów wykorzystywania wolnego czasu nie widać istotnych zróŝnicowań, ani ze względu na płeć, ani na wiek uczniów. Niemniej jednak w kilku przypadkach takie zróŝnicowania pojawiają się. I tak: - znacznie częściej (zwłaszcza młodsi) grają w gry komputerowe: prawie codziennie gra 48% chłopców oraz 12% dziewcząt w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych; analogiczne wskaźniki dla uczniów trzecich klas gimnazjów wynoszą odpowiednio 61% i 17%; - częściej niŝ aktywnie uprawiają sport; prawie codziennie uprawia go 33% chłopców i 12% dziewcząt z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych; natomiast w przypadku uczniów trzecich klas gimnazjów zadeklarowało tak 52% chłopców i 38% dziewcząt; - znacznie częściej niŝ czytają ksiąŝki dla przyjemności; raz lub dwa razy w miesiącu i częściej czytało 33% dziewcząt i 24% chłopców w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych; w przypadku uczniów trzecich klas gimnazjów analogiczne odsetki wyniosły 53% i 29%; - wychodzenie wieczorem z przyjaciółmi jest bardzo popularnym stylem wypoczynku; niezaleŝnie od wieku i płci, taki sposób wypoczynku deklarowało od 91% do 97% ankietowanych, z trzecich klas gimnazjum wychodzą z przyjaciółmi wieczorem nieco rzadziej (85%); - inne hobby posiadało 68%-82% dziewcząt oraz 62% - 64% chłopców; - wychodzenie ze znajomymi do centrum handlowego, podobnie jak wychodzenie z nimi wieczorem, jest bardzo popularnym sposobem spędzania wolnego czasu: taki styl wypoczynku deklarowało od 88% do 95% badanych; - podobnie wyglądają dane w przypadku uŝywania Internetu dla przyjemności; taki styl wypoczynku zadeklarowało od 89% do 94% uczniów; - zdecydowanie częściej niŝ grają na automatach do gier. Taką formę rozrywki uprawia po 34% chłopców i po 15% dziewcząt z obydwu typów szkół. 23

24 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.3. Style wypoczynku Jak często grasz w gry komputerowe? II ponadgim. ch. 48% 26% 12% 10% 94% II ponadgim. dz. 12% 14% 20% 35% 81% III gim. ch. 61% 22% 9% 4% 96% III gim. dz. 17% 28% 24% 18% 88% 0% 25% 50% 75% 100% Jak często aktywnie uprawiasz sport? II ponadgim. ch. 33% 38% 13% 10% 94% II ponadgim. dz. 12% 38% 19% 18% 88% III gim. ch. 52% 30% 8% 5% 94% III gim. dz. 38% 35% 13% 7% 93% 0% 25% 50% 75% 100% Jak często czytasz ksiąŝki dla przyjemności? II ponadgim. ch. 5% 7% 12% 34% 57% II ponadgim. dz. 6% 8% 19% 44% 77% III gim. ch. 6% 8% 15% 35% 64% III gim. dz. 13% 13% 27% 34% 87% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku N=406 N=385 II kl. ponadg. N=365 N=448 24

25 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.3. Style wypoczynku Jak często wychodzisz z przyjaciółmi wieczorem? II ponadgim. ch. 16% 39% 27% 15% 95% II ponadgim. dz. 9% 51% 25% 12% 97% III gim. ch. 9% 27% 27% 22% 85% III gim. dz. 8% 32% 28% 23% 91% 0% 25% 50% 75% 100% Jak często masz jakieś inne hobby? II ponadgim. ch. 17% 17% 18% 12% 64% II ponadgim. dz. 14% 22% 15% 17% 68% III gim. ch. 21% 14% 18% 10% 62% III gim. dz. 29% 28% 15% 9% 82% 0% 25% 50% 75% 100% Jak często chodzisz ze znajomymi do centrum handlowego, po ulicach, do parku itp. tylko dla przyjemności? II ponadgim. ch. 25% 32% 23% 13% 93% II ponadgim. dz. 21% 39% 28% 8% 95% III gim. ch. 23% 30% 22% 13% 88% III gim. dz. 23% 34% 26% 11% 94% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku N=406 N=385 II kl. ponadg. N=365 N=448 25

26 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.3. Style wypoczynku Jak często uŝywasz Internetu dla przyjemności? II ponadgim. ch. 65% 19% 6% 4% 94% II ponadgim. dz. 50% 19% 14% 8% 92% III gim. ch. 55% 19% 8% 7% 89% III gim. dz. 50% 22% 13% 4% 89% 0% 25% 50% 75% 100% II ponadgim. ch. 2% 4% 7% Jak często grasz na automatach do gry? 21% 34% II ponadgim. dz. III gim. ch. 2% 3% 9% 1% 3% 3% 5% 15% 23% 34% III gim. dz. 2% 2% 11% 1% 15% 0% 25% 50% 75% 100% prawie codziennie co najmniej raz na tydzień raz lub dwa razy w miesiącu kilka razy w roku N=406 N=385 II kl. ponadg. N=365 N=448 26

27 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.4. Środowisko rodzinne badanych Spośród uczniów trzecich klas gimnazjów 90% respondentów mieszka z matką, a 78% z ojcem. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych proporcje te są zbliŝone i wynoszą odpowiednio 89% i 78%. Z osobami spoza rodziny mieszka po 2% ankietowanych z obydwu typów szkół. Nie stwierdzono znaczących zróŝnicowań pomiędzy badanymi grupami wiekowymi pod względem środowiska rodzinnego respondentów. Osoby, z którymi mieszka respondent 100% 75% 90% 89% 78% 78% 50% 49% 41% 44% 40% 25% 24% 22% 0% 6% 2% 4% 5% 1% 2% 2% 1% 3% 2% III klasa gimnazjum (N = 777) II klasa szk. ponadgim. (N = 803) mieszkam sam mieszkam z ojczymem mieszkam z macochą mieszkam z siostrą, siostrami mieszkam z innymi krewnymi mieszkam z ojcem mieszkam z matką mieszkam z bratem, braćmi mieszkam z dziadkiem lub babcią mieszkam z osobami spoza rodziny 27

28 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.4. Środowisko rodzinne badanych Wykształcenie rodziców ojciec III kl. gimnazjum N=781 30% 21% II kl. szk. ponadgim. N=801 33% 25% 4% 5% 15% 35% 5% 4% 6% 17% matka III kl. gimnazjum N=778 II kl. szk. ponadgim. N=806 35% 34% 31% 18% 4% 1% 11% 29% 3% 6% 1% 27% ukończone lub niepełne podstawowe zasadnicze zawodowe średnie wyŝsze nie wiem nie dotyczy, nie mam matki/ojca 28

29 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.4. Środowisko rodzinne badanych Najczęściej deklarowanym przez respondentów z klas trzecich gimnazjum wykształceniem rodziców było wykształcenie średnie bądź wyŝsze. Według respondentów wykształcenie średnie posiadało 35% matek i 30% ojców. WyŜsze wykształcenie posiadało 31% matek i 21% ojców uczniów z trzecich klas gimnazjów. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne odsetki wyniosły 27% i 17%. Starsi uczniowie najczęściej wskazują średnie bądź zasadnicze zawodowe wykształcenie rodziców. Wykształcenie średnie posiadało 34% matek i 33% ojców uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, a wykształcenie zasadnicze zawodowe 29% matek i 35% ojców uczniów z tych klas. W klasach trzecich gimnazjów wykształcenie zasadnicze zawodowe posiada zaś 18% matek i 25% ojców. Swoją edukację na szkole podstawowej zakończyło 4% rodziców uczniów z trzecich klas gimnazjum oraz 3%-5% rodziców uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Zwraca uwagę fakt, Ŝe 6-15% uczniów nie wie, jakie jest wykształcenie ich rodziców. 29

30 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.5. Warunki materialne rodziny Badani dość dobrze oceniają warunki finansowe własnej rodziny. Przekonanie, iŝ własna rodzina ma się lepiej w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce zadeklarowało 55% uczniów z trzecich klas gimnazjum oraz 45% uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Za gorsze w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce, warunki materialne swojej rodziny uznało 12% młodszych i 13% starszych uczniów. Warunki materialne rodziny Jak powodzi się Twojej rodzinie w porównaniu z innymi rodzinami w Polsce? 100% 75% 50% 12% 13% 34% 42% gorzej tak samo lepiej 25% 55% 45% 0% III klasa gimnazjum II klasa szkoły ponadgim. N=774 II kl. ponadg. N=799 30

31 4. Charakterystyka badanych uczniów 4.6. Wydatki na własne potrzeby Poziom wydatków dokonywanych cotygodniowo bez kontroli rodziców zwiększa się wraz z wiekiem badanych osób. Kwoty powyŝej 51 zł tygodniowo wydaje co dziesiąty uczeń trzeciej klasy gimnazjum (po 11% dziewcząt i chłopców). Analogiczne wskaźniki dla starszych uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych wynoszą 12% dla dziewcząt i aŝ 19% dla chłopców. Od 28% do 41% ankietowanych, w zaleŝności od subpopulacji, wydaje tygodniowo od 16 do 50 zł. Warto zwrócić uwagę, iŝ od 10% do 22% uczniów nie wydaje ani złotówki bez kontroli rodziców (wyŝsze odsetki wśród młodszych uczniów i chłopców). Wydatki na własne potrzeby Ile pieniędzy tygodniowo zwykle wydajesz na swoje potrzeby bez kontroli ze strony rodziców? 100% 5% 6% 7% 5% 7% 4% 7% 12% 75% 50% 25% 28% 31% 34% 46% 36% 45% 41% 24% pow. 100 zł zł zł 1-15 zł 0 zł 0% 22% 15% 10% 15% III kl. gimnazjum II kl. szk. ponadgim. N=387 N=373 II kl. ponadg. N=350 N=438 31

32 1. NajwaŜniejsze wyniki badania 32

33 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Wyniki pochodzą z ankiety przeprowadzonej wśród dwóch grup młodzieŝy: uczniów trzeciej klasy gimnazjum i uczniów drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej. Palenie tytoniu Zgodnie z wynikami badań, wśród uczniów trzecich klasach gimnazjum większy odsetek chłopców niŝ dziewcząt ma za sobą doświadczenie z paleniem papierosów. ChociaŜ raz w swoim Ŝyciu wypaliło papierosa 60% chłopców i 49% dziewcząt. Z kolei w ciągu ostatnich 30 dni choć raz zapaliło papierosa 21% chłopców i 15% dziewcząt na tym szczeblu edukacji. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych podobny odsetek chłopców i dziewcząt ma za sobą doświadczenie palenia tytoniu: ponad dwie trzecie chłopców (71%) i dziewcząt (67%) przynajmniej raz w Ŝyciu zapaliło papierosa. W porównaniu z młodszymi uczniami większy odsetek chłopców i dziewcząt z drugiej klasy szkoły ponadgimnazjalnej zadeklarował palenie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni: dotyczyło to 40% chłopców i 31% dziewcząt. Warto zauwaŝyć, Ŝe blisko połowa uczniów, którzy mają za sobą inicjację tytoniową, paliła równieŝ w ciągu ostatnich 30 dni. Deklarowana ilość papierosów wypalanych przez badanych w ciągu ostatnich 30 dni jest stosunkowo wysoka, zwłaszcza wśród uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. PowyŜej 5 papierosów dziennie wypala 12% ankietowanych, co znacznie przewyŝsza analogiczny wskaźnik dla uczniów trzecich klas gimnazjum, wynoszący 5%. W trzecich klasach gimnazjum tak duŝe ilości papierosów wypalają zbliŝone odsetki dziewcząt i chłopców (4-5%), w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych wyraźnie wyŝsze odsetki w tym zakresie zanotowano wśród chłopców (17% chłopców wypaliło ponad 5 papierosów w ciągu ostatnich 30 dni; w grupie dziewcząt analogiczny wskaźnik wynosił 7%). Mimo, Ŝe sprzedaŝ papierosów osobom poniŝej 18. roku Ŝycia jest prawnie zabroniona, ponad dwie trzecie (68%) uczniów trzecich klas gimnazjum przyznaje, Ŝe dostępność tytoniu jest łatwa. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych uwaŝa tak juŝ 84% respondentów. Świadczy to o nieskuteczności regulacji prawnych i stosowanych środków zapobiegawczych w dziedzinie ograniczenia dostępu młodzieŝy do papierosów. 33

34 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Odpowiedzi respondentów wskazują na to, Ŝe większość uczniów swojego pierwszego papierosa wypala w okresie szkoły podstawowej lub gimnazjum. Wśród starszych uczniów jest znacznie mniej osób, które jeszcze nie zapaliły papierosa. Chłopcy z obu badanych typów klas częściej niŝ z ich klasy wcześnie przed ukończeniem czternastego roku Ŝycia przeszli inicjację tytoniową. Zwyczaj codziennego palenia papierosów następuje przewaŝnie w późniejszym wieku wśród uczennic gimnazjów, które mają za sobą doświadczenie codziennego palenia papierosów, większość stanowią, które zaczęły palić codziennie w wieku lat, czyli juŝ w gimnazjum. Wśród palących codziennie chłopców z gimnazjum jednakowy odsetek stanowią ci, którzy zaczęli palić codziennie w gimnazjum (14-15 lat), jak i wcześniej (13 bądź mniej lat). Wśród starszych uczniów największą grupę stanowią ci, którzy zaczęli palić codziennie juŝ po ukończeniu szesnastego roku Ŝycia. MoŜna stwierdzić, Ŝe uczniowie obu typów analizowanych szkół, a zwłaszcza, wykazują raczej skłonność do bagatelizowania zagroŝeń związanych z paleniem tytoniu. Picie napojów alkoholowych Jak wynika z przeprowadzonych badań, prawie wszyscy ankietowani uczniowie mają juŝ za sobą inicjację alkoholową. Dotyczy to 89% uczniów trzeciej klasy gimnazjum (po 89% chłopców i dziewcząt) oraz 96% uczniów drugiej klasy ponadgimnazjalnej (97% chłopców i 95% dziewcząt). Zjawiskiem szczególnie niepokojącym jest duŝa częstotliwość picia, której jednym ze wskaźników jest konsumpcja napojów alkoholowych w ciągu ostatniego miesiąca: blisko połowa uczniów trzeciej klasy gimnazjum (50% chłopców i 47% dziewcząt) oraz ponad trzy czwarte starszej młodzieŝy z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (80% chłopców i 74% dziewcząt) piło napoje alkoholowe w ciągu ostatnich 30 dni. Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych w badanych środowiskach uczniowskich jest wysokie. Tylko 15% uczniów trzeciej klasy gimnazjum (18% chłopców i 12% dziewcząt) nie ma w swoim środowisku rówieśniczym osoby pijącej napoje alkoholowe. W starszych klasach rozpowszechnienie jest jeszcze większe: tylko 7% badanych uczniów (10% chłopców i 5% dziewcząt) nie ma pijących przyjaciół. 34

35 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Wyniki badań wskazują równieŝ, Ŝe w województwie łódzkim około połowa chłopców (48% w klasach trzecich gimnazjum i 57% w drugiej klasie szkoły ponadgimnazjalnej) po raz pierwszy sięgnęła po piwo w wieku 13 lat lub mniej. Dziewczęta nieco później rozpoczynają swoje doświadczenia z piciem piwa. Odsetek uczniów, którzy jeszcze nie sięgnęli po piwo maleje z wiekiem. W trzecich klasach gimnazjum około jednej czwartej uczennic (24%) i uczniów (23%) nigdy nie piła piwa. W drugich klasach szkoły ponadgimnazjalnej nie sięgnęło po piwo jedynie 8% uczennic i 10% uczniów. Po wino młodzieŝ gimnazjalna sięga dość wcześnie: średnio dwie piąte dziewcząt (38%) i chłopców (44%) po raz pierwszy wypiło wino w wieku 13 lat lub mniej. W szkołach ponadgimnazjalnych osoby, które jeszcze nie próbowały wina stanowią 15% 24% (częściej ). Osoby, które spróbowały wina mając 13 lat lub mniej stanowią tu dwie piąte chłopców (39%) oraz jedną trzecią dziewcząt (32%). Niemal połowa dziewcząt (48%) i chłopców (44%) uczęszczających do trzecich klas gimnazjalnych jeszcze nigdy nie sięgnęło po wódkę. Z deklaracji uczniów tych klas wynika natomiast, Ŝe 30% chłopców po raz pierwszy wypiła wódkę w wieku 13 lat lub mniej, jedna czwarta (26%) uczyniła to po raz pierwszy mając lat. Dziewczęta później rozpoczynają swoje doświadczenia z piciem wódki średnio jedna piąta po raz pierwszy sięgnęła po ten napój w wieku 13 lat lub mniej (21%), kolejna jedna trzecia (31%) uczennic po raz pierwszy piła wódkę mając lat. W drugiej klasie szkół ponadgimnazjalnych nie miało jeszcze doświadczeń z piciem wódki jedynie 11% chłopców i 17% dziewcząt; odsetek uczniów, którzy sięgnęli po wódkę pierwszy raz mając 13 lat lub mniej wynosił odpowiednio: 16% dla dziewcząt i 34% dla chłopców. Co trzeci uczeń miał swoje pierwsze kontakty w wódką w wieku lat, a 25-29% po ukończeniu 16 roku Ŝycia. Częstotliwość picia napojów alkoholowych przez uczniów w lokalach gastronomicznych w przypadku wina i wódki skorelowana jest zarówno z wiekiem, jak i z płcią badanych osób, natomiast w przypadku piwa uzaleŝniona jest tylko od wieku (współczynnik spoŝycia wśród dziewcząt i chłopców utrzymuje się na zbliŝonym poziomie). Picie wódki w lokalach gastronomicznych jest dość silnie skorelowane z wiekiem badanych. W przypadku uczniów trzecich klas gimnazjum do faktu picia wódki (drinków na bazie wódki) w lokalach przyznał się co siódmy ankietowany (15%). W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych odsetek ten wzrasta i wynosi 37%, a więc dotyczy dwóch piątych ankietowanych. Dane te wyraźnie pokazują, Ŝe zakaz sprzedaŝy alkoholu osobom niepełnoletnim w praktyce często nie jest przestrzegany. 35

36 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Dostępność napojów alkoholowych Do rozpowszechnienia picia alkoholu wśród młodzieŝy przyczynia się z pewnością jego łatwa dostępność. Dostępność piwa w badanych grupach młodzieŝy szkolnej z województwa łódzkiego jest niemal powszechna. Trzy czwarte (74%) uczniów trzecich klas gimnazjalnych uwaŝa, Ŝe zdobycie piwa byłoby łatwe. W drugich klasach ponadgimnazjalnych piwo jest łatwo dostępne juŝ dla 88% uczniów. W ciągu 30 dni poprzedzających badanie, co trzeci uczeń trzeciej klasy gimnazjum kupował piwo w sklepie (31%, w tym 7% zrobiło to więcej niŝ 5 razy, a więc częściej niŝśrednio raz w tygodniu); wśród starszej badanej młodzieŝy z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych do takich zakupów przyznaje się połowa uczniów (49%, w tym 13% więcej niŝ 5 razy). Piwo w lokalu w przeciągu ostatnich 30 dni piła jedna trzecia gimnazjalistów (32%), a w starszej grupie juŝ trzy piąte uczniów (58%). Zdobycie wina byłoby łatwe dla 55% uczniów trzecich klas gimnazjalnych. W drugich klasach ponadgimnazjalnych dostępność wina jest znacznie większa: 75% uczniów z tej klasy uwaŝa, Ŝe zdobycie wina byłoby dla nich łatwe. Wódka, zarówno dla gimnazjalistów, jak i uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest trudniej dostępna niŝ wino i piwo. Zdobycie wódki byłoby łatwe dla 44% uczniów trzeciej klasy gimnazjum, natomiast trudne dla 43%. Dla aŝ 66% uczniów drugiej klasy ponadgimnazjalnej wódka jest łatwo dostępna, tylko dla 24% uczniów w tym wieku jej zdobycie nie jest łatwe. Podobnie jak w przypadku pozostałych alkoholi częściej kupują wódkę : w ciągu ostatnich 30 dni kupował ją średnio, co piąty badany chłopak (19%, w tym 3% więcej niŝ 5 razy) oraz co dziesiąta dziewczyna (10%, w tym 2% więcej niŝ 5 razy) spośród uczniów trzecich klas gimnazjum. Natomiast w przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne odsetki były wyŝsze. Zakup napoju spirytusowego deklarowało dwie piąte chłopców (39%, z czego 7% robiło to częściej niŝ pięciokrotnie) i ponad dwukrotnie mniej dziewcząt (15%, przy czym 1% więcej niŝ 5 razy). 36

37 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Upijanie się Średnio dwie piąte chłopców (44%) i dziewcząt (37%) w trzecich klasach gimnazjum ma juŝ za sobą doświadczenie upicia się. W przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych wskaźniki te wyraźnie się zwiększają, zarówno w grupie chłopców, jak i w grupie dziewcząt i wynoszą 66% dla chłopców oraz 60% dla dziewcząt. Tym, na co warto zwrócić szczególną uwagę jest fakt, iŝ średni, co trzeci uczeń z obydwu badanych roczników (od 28% do 42% w zaleŝności od subpopulacji) swoje pierwsze upicie się przeŝył jeszcze przed ukończeniem 16 roku Ŝycia. MoŜe to prowadzić do wniosku, iŝ inicjacja alkoholowa związana z upiciem się w bardzo młodym wieku staje się coraz bardziej powszechna i istnieje ryzyko, iŝ w kolejnych rocznikach trend ten moŝe zostać zachowany. Analiza danych wskazuje, iŝ wiek respondenta znacząco wpływa na częstotliwość upijania się: starsi uczniowie upijają się częściej niŝ młodsi. Natomiast płeć istotnie róŝnicuje odpowiedzi tylko w przypadku uczniów z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych, podczas gdy w gimnazjach upijają się z podobną częstotliwością co. 37

38 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Przykre doświadczenia związane z piciem alkoholu Analiza danych wykazuje, Ŝe istnieje silny związek między piciem alkoholu a przemocą. W ciągu ostatnich 30 dni poprzedzających badanie piło alkohol 76% respondentów, których na podstawie przeprowadzonych analiz zaklasyfikowaliśmy jako sprawców przemocy rówieśniczej oraz 58% pozostałych uczniów. W populacji uczniów zdefiniowanych jako sprawcy przemocy rówieśniczej odsetek tych, którzy upili się w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie równieŝ był znacznie wyŝszy (54%) niŝ w pozostałej grupie badanych (34%). Częściej i więcej w porównaniu z innymi uczniami piją nie tylko sprawcy przemocy, ale i jej ofiary - w okresie 30 dni poprzedzających badanie napój alkoholowy piło 72% ofiar przemocy i 61% pozostałych uczniów; w ciągu ostatnich 12 miesięcy upiło się 54% ofiar przemocy w stosunku do 36% pozostałych uczniów. RóŜnice widać zwłaszcza w przypadku osób, które upijają się najczęściej: 10 razy lub więcej w ciągu ostatniego roku upiło się 9% ofiar przemocy oraz 3% pozostałych uczniów. Jak wynika z przeprowadzonych badań istnieje istotny związek statystyczny pomiędzy jakością relacji młodzieŝy z rodzicami a konsumpcją napojów alkoholowych przez nastolatków. W okresie ostatnich 30 dni poprzedzających badanie do picia alkoholu przyznało się 77% respondentów, spośród tych którzy swoje aktualne relacje z rodzicami spostrzegali jako negatywne. W pozostałej kohorcie badanych odsetek młodych ludzi pijących alkohol był mniejszy i wynosił 61%. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie upiło się równieŝ 50% uczniów, którzy negatywnie ocenili swoje relacje z rodzicami w stosunku do 38% pozostałych badanych. Postrzeganie ryzyka związanego z piciem alkoholu przez badaną młodzieŝ w większym stopniu zaleŝy od płci badanych uczniów niŝ kategorii wiekowej. Najbardziej ryzykownym zachowaniem jest dla uczniów picie 4-5 drinków prawie codziennie, a najmniej ryzykownym picie 1-2 drinków prawie codziennie. Ponad jedna trzecia chłopców (36%) z trzecich klas gimnazjum oraz podobny odsetek starszych chłopców (41%) uwaŝa, Ŝe wypijanie 1-2 drinków prawie codziennie nie jest związane z ryzykiem dla zdrowia albo oznacza jedynie małe ryzyko. Dziewczęta widzą większe ryzyko odnośnie picia 1-2 drinków prawie codziennie: co piąta z dziewcząt (20%-22%) uwaŝa, Ŝe nie wpływa on negatywnie na zdrowie, natomiast dwie na pięć gimnazjalistek i uczennic szkół ponadgimnazjalnych (37%-41%) sądzi, Ŝe wiąŝe się z duŝym ryzykiem zdrowotnym. 38

39 1. NajwaŜniejsze wyniki badania UŜywanie narkotyków Spośród uczniów trzecich klas gimnazjum choć raz w Ŝyciu paliło marihuanę lub haszysz 19% chłopców oraz 9% dziewcząt. Dla uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych analogiczne wskaźniki są niemal dwukrotnie wyŝsze. Do palenia marihuany przyznaje się 36% chłopców i co piąta dziewczyna (20%). MoŜemy zatem stwierdzić, Ŝe zarówno wiek, jak i płeć są istotnymi zmiennymi róŝnicującymi. Uczniowie często palący marihuanę lub haszysz (trzy lub więcej razy w ciągu ostatnich 30 dni) stanowili wśród chłopców ponad połowę wszystkich palących marihuanę w ciągu ostatnich 30 dni: 6% w trzecich klasach gimnazjum i 9% w drugich klasach szkół ponadgimnazjalnych. W obu typach szkół, trzy lub więcej razy paliły marihuanę niŝsze odsetki dziewcząt (po 2%). Potwierdza to hipotezę międzypłciowego zróŝnicowania wzorów palenia konopi: uzyskane wyniki sugerują, Ŝe osoby regularnie palące marihuanę lub haszysz to przede wszystkim, natomiast większość dziewcząt palących konopie czyni to okazyjnie. W przypadku marihuany restrykcyjne normy prawne okazują się mało skuteczne. Odsetek osób uwaŝających marihuanę i haszysz za łatwe do zdobycia rośnie wraz z wiekiem. Twierdzi tak jedna piąta (27%) uczniów z trzecich klas gimnazjum oraz dwie piąte (41%) ankietowanych z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych. Najczęściej wymienianymi miejscami, w których moŝna łatwo kupić marihuanę lub haszysz były: dyskoteka, bar od 14% do 23% w zaleŝności od subpopulacji ulica lub park od 13% do 18% w zaleŝności od subpopulacji szkoła od 8% do 14% w zaleŝności od subpopulacji. W przypadku szkoły jako miejsca zakupu marihuany lub haszyszu szczególnie zastanawia wysoki odsetek chłopców drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (14%). Informacja, Ŝe co siódmy chłopiec deklaruje, iŝ zakup marihuany lub haszyszu jest w szkole stosunkowo łatwy, stanowi niepokojący sygnał wskazujący na potrzebę wzmoŝenia działań profilaktycznych w placówkach edukacyjnych. 39

40 1. NajwaŜniejsze wyniki badania Uczniowie nie są w pełni świadomi istniejących zagroŝeń wynikających z uŝywania marihuany. 11% do nawet 26% ankietowanych (w zaleŝności od płci, typu szkoły i pytania) stwierdziło, iŝ nie wie, jakie ryzyko wiąŝe się z paleniem marihuany/haszyszu. Odsetek chłopców uznających palenie haszyszu za duŝe zagroŝenie jest, niezaleŝnie od typu szkoły i ocenianej częstotliwości palenia, niŝszy niŝ u dziewcząt. Chłopcy mają większą skłonność do bagatelizowania i niedoceniania zagroŝeń związanych z paleniem marihuany lub haszyszu. Częściej uŝywają marihuany lub haszyszu uczniowie mający złe relacje z rodzicami. W okresie ostatnich 12 miesięcy paliło marihuanę lub haszysz 27% uczniów będących w złych relacjach z rodzicami oraz 14% sposób pozostałej grupy badanych. Analiza danych wskazuje na bardzo znaczną nadreprezentację sprawców przemocy w stosunku do pozostałych uczniów w ilości uczniów uŝywających marihuany lub haszyszu. W ciągu ostatnich 12 miesięcy do uŝywania wspomnianych narkotyków przyznał się prawie, co trzeci badany sprawca przemocy rówieśniczej (27%) i blisko trzykrotnie mniej respondentów (11%) w pozostałej grupie badanych (wśród osób nie będących sprawcami przemocy). TakŜe w przypadku ofiar przemocy widzimy nadreprezentację osób uŝywających marihuany lub haszyszu. W ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie przynajmniej raz paliło marihuanę lub haszysz 29% ofiar przemocy i 12% pozostałych uczniów. Niepokój muszą budzić pojawiające się wypowiedzi o dostępności narkotyków syntetycznych. Co siódmy (14%) uczeń z trzecich klas gimnazjum i blisko co czwarty (23%) badany z drugich klas szkół ponadgimnazjalnych zadeklarował, iŝ zdobycie amfetaminy byłoby dla niego łatwe. Bardzo zbliŝone wyniki uzyskano w pytaniu o dostępność ecstasy: 14% i 22%. Przynajmniej raz w Ŝyciu amfetaminę zaŝyło 5% chłopców i 4% dziewcząt z trzecich klas gimnazjum. Wskaźniki te rosną dwukrotnie wraz z wiekiem ankietowanych. W przypadku uczniów drugich klas szkół ponadgimnazjalnych amfetaminę spróbowało juŝ 10% chłopców i 7% dziewcząt. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe chodzi o małe liczebności respondentów: (N=37 w klasach trzecich gimnazjum oraz N=58 w drugich klasach ponadgimnazjalnych). ZaŜywanie amfetaminy w okresie 30 dni poprzedzających badanie zdarzało się z podobną częstotliwością uczniom drugich klas szkół ponadgimnazjalnych (2,5%), jak i badanym z trzecich klas gimnazjum (2,4%). 40