Zróżnicowanie mikro i małych przedsiębiorstw próba wykorzystania w zarządzaniu portfelem kredytowym

Transkrypt

1 Dobiesław Gadomski Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa d.gadomski@wp.pl Zróżnicowanie mikro i małych przedsiębiorstw próba wykorzystania w zarządzaniu portfelem kredytowym Wstęp W pierwszej części artykułu (Gadomski 2008) przedstawiono koncepcję kryterium zarządzania portfelem kredytowym MMP, opartą na obserwacji występowania zjawiska podziału rynku kredytowego MMP pomiędzy różnymi bankami, wraz z charakterystyką próby badawczej i metodologią badań. Celem drugiej części jest prezentacja uzyskanych rezultatów. Wyniki badań oddziaływania zróżnicowania rynku kredytowego MMP na portfel kredytowy Różnice w cechach kredytowanych MMP i rodzajach zawieranych transakcji kredytowych (hipotezy H1:H9) Pomiędzy klientami kredytowymi MMP i zawieranymi z nimi transakcjami kredytowymi, w oddziałach działających na rynkach lokalnych i poza nimi, zidentyfikowano różnice przedstawione w tabeli 1. W ramach sieciowego banku uniwersalnego istnieją cechy różnicujące klientów kredytowych i zawierane transakcje kredytowe, pomiędzy oddziałami banku działającymi na rynkach lokalnych a oddziałami banku działającymi poza rynkami lokalnymi, przy czym ich liczba jest mniejsza od liczby założonych różnic, występujących pomiędzy dwoma rodzajami banków dużymi uniwersalnymi bankami komercyjnymi i bankami działającymi w mniejszej skali, lokalnie. Podsumowując jednolitość: - prowadzonej w ramach banku polityki kredytowej, - stosowanych zasad oceny zdolności kredytowej, - rodzajów oferowanych produktów kredytowych na rzecz MMP, nie przełożyła się na ujednolicenie charakterystyk kredytowanych MMP i zawieranych z nimi transakcji kredytowych. Wartość rzeczywista zabezpieczeń a kwota przyznanego limitu kredytowego (hipoteza H10) Biorąc pod uwagę wartość rzeczywistą zabezpieczeń, wyniki badań wskazują na występowanie następujących prawidłowości w portfelu kredytowym MMP: brak pełnego pokrycia ewentualnych strat kredytowych przez wartość rzeczywistą zabezpieczeń, niezależnie od przebadanej kategorii klasyfikacji portfela kredytowego poniżej standardu, wątpliwe i stracone, systematyczny spadek wartości rzeczywistej zabezpieczeń przypadających na jednostkę przyznanego przez bank limitu, wraz z pogarszającą się klasyfikacją należności, 44

2 Tabela 1. Podsumowanie badania hipotez różnic cech klientów kredytowych MMP i zawieranych transakcji kredytowych pomiędzy grupami działających na rynkach lokalnych i poza nimi Numer hipotezy H1 H2 H3 H4 H5 H6 H7a H7b H8 H9 Czy hipoteza została przyjęta? (TAK hipoteza przyjęta; NIE hipoteza odrzucona) TAK TAK NIE NIE TAK NIE TAK NIE NIE TAK Źródło: opracowanie własne. wyrażający się coraz niższymi wskaźnikami pokrycia, wyższą wartość rzeczywistą zabezpieczeń w stosunku do portfela kredytowego, zaklasyfikowanego do kategorii należności stracone, w oddziałach działających na rynkach lokalnych, niż ma to miejsce w pozostałych oddziałach. W tej kategorii należności portfela kredytowego prawdopodobieństwo wystąpienia strat jest największe, co oznacza, iż oddziały o lokalnym charakterze działania są lepiej od niego zabezpieczone. Szczegóły badania relacji wartości rzeczywistej zabezpieczeń do przyznanego limitu kredytowego w PLN, przedstawiono na rysunku 1. Wobec wyników powyższych badań, należy uznać, że wraz z pogarszaniem się jakości portfela kredytowego oddziały działające na rynkach lokalnych osiągają przewagę nad pozostałymi oddziałami, przejawiającą się posiadaniem zabezpieczeń portfela kredytowego MMP o większej wartości rzeczywistej pomniejszającej podstawę naliczania rezerw celowych w stosunku do kwot przyznanego limitu kredytowego. Siła oddziaływania rezerw celowych na portfel kredytowy MMP (hipoteza H11) Z przedstawionej charakterystyki próby badawczej portfela kredytowego MMP wynika, że struktura jakościowa portfela w badanym okresie, była lepsza w jednostkach działających Rysunek 1. Wartość pomniejszająca podstawę naliczania rezerw celowych w PLN / Przyznany limit kredytowy w PLN 105% Wskaźnik war. pomniejszajaca podst. naliczania rez. cel. w PLN / Przyznany limit kredytowy w PLN 95% 85% 75% 65% 55% 45% 35% Poniżej standardu;pozostałe Wątpliwe;Pozostałe Stracone;Pozostałe Poniżej standardu;lokalne Wątpliwe;Lokalne Stracone;Lokalne 25% I kw II kw

3 Rysunek 2. Saldo rezerwy celowej ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) / saldo ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) 21,00% 19,00% SALDO REZERWY / SALDO OGÓŁEM 17,00% 15,00% 13,00% 11,00% 9,00% 7,00% 5,00% Pozostałe; Lokalne; na rynku lokalnym w stosunku do pozostałych oddziałów. Przewaga zaznacza się szczególnie w udziale wolumenów sklasyfikowanych do kategorii normalne i stracone. Na tym tle wykonano pomiar siły oddziaływania rezerw celowych na portfel kredytowy. Przedstawia on relację salda rezerw tworzonych na poziomie całego portfela oraz poszczególnych kategorii ryzyka kredytowego, do salda portfela kredytowego lub podportfeli utworzonych w oparciu o zasady klasyfikacji ekspozycji kredytowych do poszczególnych kategorii należności. Relacja ta wyraża wielkość rezerwy celowej, jaka przypada na jednostkę akcji kredytowej wygenerowanej przez bank przy współpracy z segmentem MMP, co przedstawiono na rysunku 2, biorąc pod uwagę wszystkie kategorie ekspozycji kredytowych. Charakterystykę salda rezerwy celowej w stosunku do salda ogółem w PLN, zaprezentowano ponadto w tabeli 2. Portfel kredytowy MMP oddziałów banku działających na rynkach lokalnych wymaga mniejszej wartości rezerw celowych na Tabela 2. Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych ogółem w PLN Grupa oddziałów Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych standardowe pozostałe 15,14% 3,83% 25,32% lokalne 10,80% 2,58% 23,85% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku uniwersalnego. standardowe względne 46

4 Tabela 3. Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych sklasyfikowanych do kategorii należności stracone Cały badany okres Okres do VII 2004 (włącznie) Okres od X 2004 Grupa oddziałów Średnia względne Średnia względne Średnia względne pozostałe 59,64% 6,31% 10,59% 63,93% 1,48% 2,31% 50,70% 0,76% 1,50% lokalne 57,24% 6,08% 10,62% 61,28% 2,16% 3,53% 48,88% 0,72% 1,48% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku uniwersalnego. jednostkę wygenerowanej akcji kredytowej względem MMP. W przypadku kategorii należności stracone relacja salda rezerwy do wolumenu kredytowego sklasyfikowanego do tej kategorii należności przedstawiała się tak jak na rysunku 3. Wyniki badań wskazują na mniejsze wymagania jednostek działających na rynkach lokalnych w zakresie tworzenia rezerw zabezpieczających pokrycie strat na portfelu kredytowym sklasyfikowanym do kategorii należności stracone. Przedstawiony na rysunku 3 spadek poziomu rezerw między sierpniem a październikiem 2004 roku, związany jest ze spisaniem części strat na portfelu w ciężar utworzonych rezerw celowych. Pomimo tego, po tym okresie portfel zachowuje prawidłowość wyznaczoną przed spisaniem części portfela kredytowego w ciężar Rysunek 3. Saldo rezerwy celowej ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) / saldo ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) według kategorii należności stracone 70,00% 65,00% SALDO REZERWY / SALDO OGÓLEM 60,00% 55,00% 50,00% 45,00% Pozostałe; Stracone Lokalne; Stracone 47

5 Rysunek 4. Saldo rezerwy celowej ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) / saldo ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) wg kategorii należności wątpliwe 24,00% 22,00% SALDO REZERWY / SALDO OGÓŁEM 20,00% 18,00% 16,00% 14,00% 12,00% 10,00% 8,00% 6,00% Pozostałe; Wątpliwe Lokalne; Wątpliwe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku komercyjnego rezerw, pogłębiając tę tendencję, co objawia się tzw. efektem rozwartych nożyc linie na wykresie rozchodzą się. Jako miarę pomocniczą, zastosowano przeciętny poziom relacji salda rezerwy do salda portfela kredytowego sklasyfikowanego do kategorii należności stracone, oraz miary zmienności poziomu przeciętnego, zaprezentowane w tabeli 3. Z uwagi na fakt spisania części portfela w ciężar rezerw w okresie od sierpnia do października 2004 roku, tabelę podzielono w taki sposób, aby zaprezentować różne okresy działalności banku. W zakresie badania relacji rezerw celowych do salda należności w kategorii wątpliwe otrzymano wyniki przedstawione na rysunku 4. Średni poziom relacji salda rezerw do salda portfela kredytowego w kategorii należności wątpliwe w obydwu klasyfikacjach i przyjętych progach wyznaczających granicę definiowania rynku lokalnego, jest mniejszy dla oddziałów z rynków lokalnych niż dla pozostałych. Szczegóły przedstawiono w tabeli 4. Dokonując przeglądu badanej relacji dla portfela sklasyfikowanego do kategorii należ- Tabela 4. Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych sklasyfikowanych do kategorii należności wątpliwe Grupa oddziałów Średnia względne pozostałe 14,75% 2,74% 18,57% lokalne 11,96% 3,02% 25,25% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku uniwersalnego. 48

6 Tabela 5. Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych sklasyfikowanych do kategorii należności poniżej standardu. Grupa oddziałów Średnia względne pozostałe 5,78% 0,84% 14,49% lokalne 4,14% 0,65% 15,77% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku uniwersalnego. ności poniżej standardu, otrzymano wyniki zgodne z wynikami dla kategorii stracone i wątpliwe, tj. przewagę oddziałów działających na rynkach lokalnych nad oddziałami działającymi w większych ośrodkach. Statystykę relacji salda rezerwy do salda portfela kredytowego sklasyfikowanego do kategorii należności poniżej standardu zaprezentowano na rysunkach 5 i 6. Podsumowanie rysunku 5 przedstawiono w tabeli 5. Dla kategorii należności pod obserwacją wyniki badań nie wskazują na istnienie znaczącej przewagi oddziałów działających na rynkach lokalnych. Rysunek 6 oraz tabela 6 przedstawiają wyniki badania. Ze względu na niewielki udział salda rezerw celowych utworzonych na pokrycie ryzyka ekspozycji kredytowych sklasyfikowanych do kategorii należności pod obserwacją, wyniki badań dla tej kategorii nie zaburzają wyników badań dla wszystkich kategorii ekspozycji razem wziętych. Podsumowując: 1. Badanie łącznego udziału salda rezerw dla całego portfela kredytowego wykazało jednoznaczną przewagę oddziałów działających Rysunek 5. Saldo rezerwy celowej ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) / saldo ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) według kategorii należności poniżej standardu 7,00% 6,00% 5,00% 4,00% 3,00% SALDO REZERWY / SALDO OGÓŁEM Pozostałe; Poniżej standardu Lokalne; Poniżej standardu 49

7 Rysunek 6. Saldo rezerwy celowej ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) / saldo ogółem w PLN (razem wszystkie waluty) według kategorii należności pod obserwacją 0,60% SALDO REZERWY / SALDO OGÓŁEM 0,55% 0,50% 0,45% 0,40% 0,35% Pozostałe; Pod obserwacją Lokalne; Pod obserwacją na rynkach lokalnych, nad pozostałymi oddziałami. 2. W zakresie relacji salda rezerw do salda należności kredytowych sklasyfikowanych do poszczególnych kategorii należności, otrzymano następujące wyniki: dla kategorii należności kredytowych pod obserwacją pierwszej kategorii należności na którą tworzone są rezerwy w wysokości 1,5% podstawy naliczania rezerw, istnieją jedynie nieznaczne różnice pomiędzy portfelem kredytowym oddziałów działających na rynkach lokalnych a portfelem kredytowym oddziałów działających w pozostałych ośrodkach, dla kategorii należności poniżej standardu, wątpliwych oraz straconych, portfel kredytowy oddziałów działających na rynkach lokalnych jest obciążony zdecydowanie mniejszym przeciętnym poziomem rezerw. Wraz z pogarszaniem się jakości portfela kredytowego zaznacza się przewaga oddziałów działających na rynkach lokalnych, wyrażona wskaźnikiem relacji salda rezerw do salda kredytowego w poszczególnych kategoriach należności. Wobec otrzymanych wyników badań, należy przyjąć hipotezę H11, tzn. że oddziały z ośrodków lokalnych należące do sieciowych banków komercyjnych posiadają portfel kredytowy MMP, w którym wartość rezerwy celowej przypadająca na jednostkę wygenerowanej akcji kredytowej jest mniejsza niż w pozostałych oddziałach. Stopa zwrotu z portfela kredytowego i jej zmienność (hipoteza H12) Badając stopę zwrotu na kredytach udzielonych na rzecz MMP, zastosowano metodologię Stawek Funduszy Rynkowych (SFR) wyznaczania wyniku na transakcjach. Pomiaru stopy zwrotu na podportelach dokonano za okres 50

8 Rysunek 7. Odsetkowa i prowizyjna stopa zwrotu na kredytach 3,25% ODSETKOWA I PROWIZYJNA STOPA ZWROTU NA KREDYTACH W DANYM MIESIĄCU (% W SKALI ROKU) 3,00% 2,75% 2,50% 2,25% 2,00% 1,75% 1,50% 1,25% 1,00% 0,75% Pozostałe Lokalne od 1 stycznia 2002 roku do 31 grudnia 2005 roku, w układzie miesięcznym, biorąc pod uwagę odsetkową i prowizyjną stopę zwrotu na kredytach. Kształtowanie się: odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach w czasie, średniej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach za badany okres, odchylenia standardowego od średniej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach, oraz odchylenia standardowego względnego (współczynnika zmienności) od średniej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach, przedstawiono na rysunkach 7 9. Otrzymane wyniki badania odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach charakteryzują się: wyższym bezwzględnym poziomem odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach, widocznym w oddziałach działających na rynkach lokalnych, Tabela 6. Średnia relacja salda rezerw do salda ekspozycji kredytowych sklasyfikowanych do kategorii należności pod obserwacją Grupa oddziałów Średnia względne pozostałe 0,46% 0,04% 9,11% lokalne 0,42% 0,03% 7,08% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych banku uniwersalnego. 51

9 Rysunek 8. Średnia odsetkowa i prowizyjna stopa zwrotu (%) na kredytowch oraz jej odchylenie standardowe bezwzględne 2,50% 2,41% 2,00% 1,87% 1,50% Średnia odsetkowa i prowizyjna stopa zwrotu na kredytach % 1,00% standardowe od średniej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach 0,50% 0,48% 0,34% 0,00% Pozostałe Lokalne niższym bezwzględnym poziomem odchylenia standardowego osiąganej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na portfelu kredytowym MMP, niższym współczynnikiem zmienności odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu realizowanej w oddziałach działających na rynkach lokalnych. Przedstawiona metodologia oceny efektywności transakcji wskazuje, iż to poziom ryzyka kredytowego podportfeli jest główną determinantą osiąganych stóp zwrotu i ich zmienności. Podsumowując wyniki zaprezentowanych badań, należy zauważyć, że portfel kredytowy oddziałów działających na rynkach lokalnych jest portfelem efektywniejszym od portfela pozostałych oddziałów. Wyniki badań pozawalają na przyjęcie hipotezy badawczej H12, tj.: oddziały z ośrodków lokalnych należące do sieciowych banków komercyjnych, w stosunku do pozostałych oddziałów, osiągają wyższą odsetkową oraz odsetkową i prowizyjną stopę zwrotu na portfelu kredytowym MMP, charakteryzującą się mniejszą zmiennością. Zakończenie Otrzymane wyniki potwierdzają zróżnicowanie cech kredytowanych MMP oraz cech zawieranych z MMP transakcji kredytowych. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że liczba występujących różnic jest mniejsza w stosunku do pierwotnych założeń autora artykułu spośród łącznie przebadanych 10 kryteriów, które miały wskazać na zróżnicowanie cech MMP i zawieranych transakcji kredytowych, 5 znalazło swoje potwierdzenie w wynikach badań. Co zrozumiałe niektóre z różnic występujących pomiędzy różnymi rodzajami 52

10 Rysunek 9. Względne odchylenie standardowe średniej odsetkowej i prowizyjnej stopy zwrotu na kredytach (%) 30,00% 25,00% 25,46% 20,00% % 15,00% 13,90% 10,00% 5,00% 0,00% Pozostałe Lokalne organizacji bankowych (banków działających na rynkach lokalnych vs banków działających na rynkach lokalnych i poza nimi) okazały się nie występować pomiędzy grupami oddziałów działających w ramach jednej organizacji bankowej. W świetle przeprowadzonych badań dowiedziono możliwość poprawy efektywności portfela kredytowego MMP przy zastosowaniu kryterium wielkości rynku, na którym działa oddział kredytujący. Wyższość grupy oddziałów banku komercyjnego działających na rynkach lokalnych w zakresie współpracy kredytowej z klientami segmentu MMP nad pozostałymi oddziałami, zdaniem autora objawia się przede wszystkim przez: uzyskiwanie wyższych stóp zwrotu na portfelu kredytowym, obarczonych mniejszym poziomem zmienności, niższy poziom ryzyka kredytowego portfela, wyższą wartość zabezpieczeń, zwłaszcza w najbardziej ryzykownych kategoriach należności, które z największym prawdopodobieństwem mogą wymagać zaspokojenia się banku z przyjętych form zabezpieczeń, wyższą spłacalność kredytów (mniejszą szkodowość). Rezultaty badania niosą za sobą potencjalne konsekwencje dla strategii zarządzania portfelem kredytowym MMP i rozwoju banków komercyjnych działających w Polsce w tym segmencie. Zidentyfikowane kryterium zarządzania portfelem kredytowym, które poddane zostało badaniu, pozwala nie tylko na zwiększenie efektywności portfela, lecz także na identyfikację jego słabych elementów. Jego zastosowanie prowadzi do: poprawy jakości portfela kredytowego banku, wzrostu bezpieczeństwa działalności kredytowej, co w efekcie: 53

11 zwiększa pozytywny wynik finansowy banku, w relacji do ponoszonego ryzyka, zwiększa konkurencyjność banku w segmencie MMP poprawia jego odporność na ataki konkurencji ze strony innych banków oraz instytucji finansowych obsługujących MMP. Nie bez znaczenia pozostaje również możliwość wykorzystania zróżnicowania jakości portfeli kredytowych do zarządzania organizacją dystrybucji kredytów w banku, wyznaczania kompetencji kredytowych dla poszczególnych jednostek kredytowych itp. Czynniki te mogą być również elementem systemu zarządzania portfelem kredytowym MMP. Bibliografia Gadomski, D. (2008), Zróżnicowanie rynku kredytowego mikro i małych przedsiębiorstw a zarządzanie portfelem kredytowym. MBA, nr 1. Iwanicz-Drozdowska, M. (2005), Zarządzanie finansowe bankiem, PWE, Warszawa. Rehker, M. (2004), Informacja marketingowa jako czynnik sukcesu usługodawców finansowych działających w segmencie klientów detalicznych, Cz. I Prowadzenie zorientowanej na rynek polityki cenowej. Bank i Kredyt, czerwiec Rofles, B., Rehker, M. (2001), Integracja lokalnych i centralnych aspektów zarządzania. Bank, nr 12. Rofles, B., Rehker, M. (2001) Wprowadzanie metody odsetek rynkowych. Bank, nr 02/2001. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 10 grudnia 2003 roku w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków (Dz. U. Nr 218, Poz. 2147). Jeffry A. Timmons kwietnia 2008 roku zmarł nagle wybitny uczony, powszechnie znany i szanowany badacz przedsiębiorczości twórca nowego, refleksyjnego, sposobu uczenia jej Jeffry A. Timmons. Jeff znał życie ludzi biednych i bogatych, posiadających i nieposiadających społecznych powiązań z nowoczesnym światem biznesu, dostosowujących się łatwiej lub trudniej do codziennych zmian w sposobach organizowania działalności gospodarczej. Umiał i chciał dzielić się swoją imponująca wiedzą. Do jego biura mieszczącego się w Babson College przyjeżdżali ludzie z całego świata. Z całego też świata odbierał pytania dotyczące sposobu uczenia przedsiębiorczości w dzisiejszym, gwałtownie zmieniającym się społeczeństwie. Na te pytania odpowiadał. Był nieformalnym Dziekanem światowej społeczności badaczy i nauczycieli przedsiębiorczości. 54