Chodź, pomaluj mój świat!

Transkrypt

1 Dzienny Ośrodek Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczy w Pszczynie Chodź, pomaluj mój świat! Program promujący twórczość wychowanków Dziennego Ośrodka Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczego w Pszczynie na rok szkolny 2010/2011 Pszczyna 2010

2 Wstęp Człowiek osiąga spokój, Gdy tworzy bez przerwy; Nie mając mądrości świat roślin, Chce kwitnąć o każdej porze. Życiu człowieka, który tworzy, Towarzyszy jakby radosne bicie dzwonów... /A. Honegger/ Praca edukacyjna i terapeutyczna w Ośrodku podczas zajęć edukacyjno terapeutycznych i rewalidacyjno wychowawczych jest ukierunkowana na rozwój każdego dziecka, poprzez zdobywanie doświadczenia: manualnego, kinestetycznego, sensorycznego, wyobrażeniowego, emocjonalnego. Radość tworzenia jest dla dziecka zawsze przyjemnym przeżyciem. Zdolność do tworzenia czegoś własnymi rękami daje wychowankom wiele zadowolenia. Dla dzieci z ograniczonymi zdolnościami intelektualnymi terapia przez sztukę może stać się żywym, zrozumiałym doświadczeniem. Może pobudzić je do aktywności i emocjonalnego zaangażowania się do tego co robią i przyczynić się do lepszego funkcjonowania w społeczności. Zajęcia plastyczne odgrywają w życiu dziecka dużą rolę. Pozwalają wychowankom na utrwalanie zdobytej wiedzy, budzą zainteresowania otaczającym światem, umożliwiają rozwój wyobraźni, spostrzegawczości, pomysłowości, pozwalają wyrażać emocje poprzez sztukę. Celem programu Chodź pomaluj mój świat jest promowanie twórczości wychowanków Dziennego Ośrodka Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczego w Pszczynie. Poniżej przedstawiam część teoretyczną na temat niepełnosprawności oraz twórczości osób niepełnosprawnych. Druga część zawiera cele i planowany przebieg programu Chodź pomaluj mój świat. Kolejny rozdział to sprawozdanie z realizacji programu.

3 Rozdział I Pojęcie niepełnosprawności intelektualnej Osoby niepełnosprawne to takie, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi mają prawo do niezależnego, samodzielnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji 1. Pojęcie niepełnosprawności obejmuje różne ograniczenia funkcjonalne jednostek ludzkich w każdym społeczeństwie, wynikające z uszkodzenia zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób uważany za normalny, typowy dla ludzkiego życia. Ograniczenia te mogą mieć charakter stały lub przejściowy, całkowity lub częściowy, mogą dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej i psychicznej 2. Przez niedorozwój umysłowy rozumie się niższą od przeciętnej ogólną sprawność intelektualną, która powstała w okresie rozwojowym i jest związana z jednym lub więcej zaburzeniami w zakresie: dojrzewania, uczenia się i społecznego przystosowania 3. J. Kostrzewski definiuje upośledzenie umysłowo jako: istotnie niższy od przeciętnego, co najmniej o dwa odchylenia standardowe, poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania społecznego, spowodowane przez czynniki genetyczne i egzogeniczne na podłożu względnie trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym 4. Światowa Organizacja Zdrowia upośledzenie umysłowe definiuje jako istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia 5. Pojęcie upośledzenie umysłowe jest często zamiennie używane z takimi pojęciami jak: niedorozwój umysłowy, zahamowanie rozwoju umysłowego, obniżenie sprawności 1 Uchwała Sejmu RP z dnia r. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych. 2 W. Dykcik (red.): Pedagogika specjalna. Poznań 2001, s A.B. Clarke, A.M. Clarke: Upośledzenie umysłowe. Nowe poglądy. Warszawa 1969, s J. Kostrzewski: Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym. (W:) K. Kirejczyk (red.): Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa 1981, s za: I. Obuchowska: Dzieci upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. (W:) I. Obuchowska (red.): Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. Warszawa 1995, s. 206.

4 intelektualnej, a także ostatnio zaburzenia w uczeniu się. Jednakże istnieje tendencja do preferowania terminu niepełnosprawność umysłowa lub intelektualna 6. Tabela 1 Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg IX Rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonów, obowiązująca od roku Odchylenie standardowe Stopień upośledzenia Iloraz inteligencji wg Wechslera -1 Od 1 do 2 Rozwój niższy niż przeciętny (dolna granica normy) Rozwój niższy niż przeciętny (górna granica normy) Od 2 do 3 Niepełnosprawność w stopniu lekkim umysłowa Od 3 do 4 Niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym umysłowa Od 4 do 5 Niepełnosprawność w stopniu znacznym umysłowa < -5 Niepełnosprawność w stopniu głębokim umysłowa 0-24 Źródło: J. Wyczesany: Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym. M. Bogdanowicz porównuje symptomy różnych stopni niepełnosprawności intelektualnej. Tabela 2 Symptomatologia stopni upośledzenia umysłowego Stopnie Upośledzenie w stopniu lekkim Upośledzenie w stopniu umiarkowanym Upośledzenie w stopniu znacznym Upośledzenie w stopniu głębokim Procesy instrumentalne Procesy orientacyjne: spostrzeganie Sprawność spostrzegania zasadniczo w normie. Wolny tok spostrzegania. Spostrzeżenia nieprecyzyjne, trudności z wyróżnianiem Obniżona sprawność spostrzegania. Spostrzega cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych. Znacznie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania. Spostrzeżenia niedokładne. Trudności Głęboko zaburzona sprawność spostrzegania. W niektórych przypadkach nie udaje się wywołać 6 J. Sowa, F. Wojciechowski: Proces rehabilitacji w kontekście edukacyjnym. Rzeszów 2001, s. 229.

5 istotnych szczegółów. Zdarzają się przypadki szczególnych uzdolnień do muzyki i plastyki. rozpoznawania przedmiotów, wyodrębniania elementów całości. koncentracji wzroku na przedmiocie. Reakcje głównie na bodźce sygnalizujące pokarm. Uwaga Uwaga dowolna, dobrze skoncentrowana na materiale konkretnym. Krótko i słabo koncentruje się na treściach abstrakcyjnych trudnych do zrozumienia. Ograniczony zakres uwagi. Trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej. Dobrze koncentruje uwagę przy wykonywaniu czynności prostych, mechanicznych i na interesujących przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna. Poważne trudności z koncentracją uwagi. Koncentruje się na przedmiotach służących zaspokojeniu potrzeb lub wyróżniających się np. zdecydowaną barwą. Uwaga mimowolna, brak uwagi dowolnej. W niektórych przypadkach brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej. Pamięć Dobra pamięć mechaniczna, zdarzają się przypadki wybitnie dobrej pamięci fotograficznej Słaba pamięć logiczna i dowolna. Uczenie się bez zrozumienia. Wolne tempo uczenia. Zapamiętuje piosenki, wiersze. Ograniczony zakres pamięci. Bardzo wolne tempo uczenia się. Potrafi zapamiętać proste piosenki i wiersze. Osoby dorosłe powtórzyć zdanie (16-18 sylab), 5 cyfr. Zapamiętywanie wybitnie utrudnione. Zakres pamięci znikomy, mała trwałość pamięci. Potrafi zapamiętać najprostsze układy ruchowe na rytmice. Osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie (12 sylab), 4 cyfry, 3 proste polecenia zapamiętać i wykonać. Zapamiętywanie i uczenie się zniesione lub widoczne jedynie w opanowaniu prostych reakcji ruchowych, odszukiwaniu schowanego przedmiotu. Mowa Opóźniony rozwój mowy, pojedyncze wyrazy do 3 r.ż. Zdania w 5-6 r.ż. trudności z wypowiadaniem myśli, formułowaniem wypowiedzi. Agramatyzmy. Częste wady wymowy. Mały zasób słownictwa. Znacznie opóźniony rozwój mowy: pojedyncze wyrazy ok. 5 r.ż. zdania ok. 7 r.ż. używa prostych zdań, liczne agramatyzmy. Wymowa wadliwa, niewyraźna. Ograniczony zasób słownictwa, brak pojęć abstrakcyjnych. Głębokie opóźnienie rozwoju mowy: pojedyncze wyrazy w wieku szkolnym. Często nie buduje zdań, wypowiedzi monosylabami lub jednym wyrazem. Niekiedy używa zdań prostych. Nie odmienia przez przypadki. Wymowa bełkotliwa. Zasób słownictwa minimalny. Mowa niewykształcona, opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie kilka prostych poleceń.

6 Procesy intelektualne: myślenie Dominuje myślenie konkretno-obrazowe nad abstrakcyjnym myśleniem pojęciowo-słownym. Upośledzone abstrahowanie, uogólnianie, porównywanie oraz rozumowanie przyczynowo-skutkowe, wnioskowanie i tworzenie pojęć. Mała samodzielność myślenia, zwolnione tempo, mała płynność i giętkość. Słaby krytycyzm, ograniczona zdolność do samokontroli. Dobrze definiuje pojęcia konkretne, nie potrafi podać definicji pojęć abstrakcyjnych. Słabo rozwinięte myślenie pojęciowosłowne. Myślenie ma charakter konkretnoobrazowy. Upośledzone rozumowanie przyczynowoskutkowe. Bardzo wolne tempo i sztywność myślenia. Brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli. Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego jest zrobiony lub przez użytek. Dominuje myślenie sensorycznomotoryczne w działaniu głęboko upośledzone myślenie pojęciowo słowne. Pojęcia definiuje przez użytek. Nie wykształcone. Maksymalny poziom rozwoju umysłowego W wieku lat osiąga wiek inteligencji 8-12 lat. W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji do 7-8 lat W wieku 8-10lat osiąga wiek inteligencji do 3 lat. Osoby dorosłe nie przekraczają poziomu intelektualnego dziecka w wieku 5-6 lat. Procesy wykonawcze: motoryka Opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w końcu 1 r.ż. Chodzenie pod koniec 2 r.ż. brak precyzji ruchów, ruchy słabo skoordynowane. Pełny zakres samoobsługi. Może opanować czynności zawodowe i bardzo dobrze je wykonywać. Poważnie opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 r.ż., chodzenie w 3 r.ż. dość dobrze radzi sobie z samoobsługą. Wyuczalne w wykonywaniu prostych czynności zawodowych, pod nadzorem, obsługuje proste urządzenia i maszyny. Ruchy mało precyzyjne, niezgrabne. Wolne tempo czynności ruchowych. Głęboko opóźniony rozwój ruchowy: siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym. Może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania prostych czynności związanych z samoobsługą, wymaga to dłuższego ćwiczenia. Poważnie upośledzona motoryka rąk. Zdolne do opanowania chodzenia. Ruchy automatyczne, stereotypowe, które nie służą wykonywaniu czynności.

7 Procesy uwarunkowań Procesy emocjonalnomotywacyjne i dojrzałość społeczna. Osłabiona kontrola emocji, popędów, dążeń. Zdolne do uczuć wyższych. Utrudnione przystosowanie społeczne. Niektóre dzieci osiągają znaczny stopień uspołecznienia. Ujawnia wrażliwość emocjonalną, głębokie przywiązanie do wychowawców. Słabo kontrolują emocje, popędy i dążenia. Zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyraża je w sposób prymitywny. Nie kontroluje emocji i popędów. Mało samodzielne, wymaga stałej pomocy i kontroli. Realizuje proste potrzeby nauczone, dba o higienę osobistą. Zdolne do wyrażania prostych emocji. Najczęściej brak objawów życia uczuciowego i przejawów samodzielności. W wyniku długotrwałego ćwiczenia można nauczyć je sygnalizowania potrzeb fizjologicznych. Źródło: M. Bogdanowicz: Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1985, s Możliwości edukacyjne uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym, ale także uczniowie, których upośledzenie umysłowe występuje jako jeden z symptomów ich niepełnosprawności ruchowej (mózgowego porażenia dziecięcego) lub autyzmu są bardzo ograniczone z powodu dużych nieprawidłowości w rozwoju psychofizycznym. Dysfunkcje dotyczą zarówno rozwoju ruchowego jak i procesów percepcyjnych. Widoczne są także trudności w przechodzeniu z niższego poziomu rozwoju na wyższy. Zmiany te uwarunkowane są przede wszystkim nieprawidłowym funkcjonowaniem struktur anatomicznych mózgu. U tych uczniów często występują wady i dysfunkcje narządów zmysłów, dominuje uwaga mimowolna, pamięć jest nietrwała, głównie mechaniczna, przeważa myślenie konkretno-obrazowe, brak jest zdolności dokonywania operacji logicznych i występują trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych. Uczniowie ci bardzo często mają zaburzoną komunikację werbalną, wielu z nich musi być użytkownikami systemu komunikowania się AAC (alternatywne lub wspomagające sposoby komunikowania się). Ich rozwój somatyczny jest często opóźniony i nieharmonijny. Współistnienie wrodzonych wad rozwojowych, różnorodnych chorób pogłębia deficyty wzrastania. Każda osoba z niepełnosprawnością

8 intelektualną jest inna, każda ma szczególne możliwości i potrzeby psychofizyczne, każda ma szczególne predyspozycje, ograniczenia, mocne i słabe strony, zainteresowania 7. 7 Ministerstwo Edukacji Narodowej, Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna. Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Przewodnik, Warszawa 2010, s. 21.

9 Rozdział II Twórczość osób niepełnosprawnych Od zarania dziejów w naszym życiu towarzyszy na mam sztuka. Terapia przez sztukę jest jedną z metod terapeutycznych pozwalających poukładać emocje, zrelacjonować przeżycia. Ekspansja twórcza pozwala nie tylko na ujawnienie i uzewnętrznienie prawdziwych emocji i uczuć, ale prowadzi do wyzwolenia od napięć psychicznych, które w nas tkwią. Wychowanie przez sztukę to proces kształtowania całej i niepodzielnej osobowości człowieka. Poprzez możliwość niewerbalnej wypowiedzi posiada łatwość formułowania myśli dotyczących strachu, złości, rozczarowania i stresu. i skrywanych emocjach. Jeśli tej sztuce towarzyszą pozytywne emocje, informacje są zapamiętywane szybko. Dzieci zapamiętują to, co im się podoba, to co jest radosne 8. Etymologia wyrazu arteterapia oznacza arte - łacińskie słowo określające wykonanie czegoś doskonale, po mistrzowsku i pochodzi od słowa ars sztuka. Pojęcie terapia z greckiego oznacza opiekować się, oddawać cześć, a w szerszym kontekście oznacza leczenie 9. Sztuka towarzyszy człowiekowi od zarania dziejów. Uważana jest za środek przynoszący zdrowie. Terapia sztuką wzmacnia poczucie własnej wartości 10. Zainteresowanie terapią poprzez sztukę pojawiło się wraz z rozwojem psychoterapii. Początkowo ograniczano się do metod werbalnych, później jednak psychoterapię wzbogacono o środki ekspresji artystycznej (gest, rysunek, rytm, muzykę, taniec, śpiew). W ten sposób powstały formy psychoterapii jak muzykoterapia, psychorysunek, pantomima, psychodrama. Umożliwiają one komunikację pozawerbalną i dostarczają materiału diagnostycznego. Według W. Szulca: pojęcie arteterapia w szerokim znaczeniu obejmuje muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię oraz działania terapeutyczne przy pomocy teatru, filmu, sztuk plastycznych, takich jak malarstwo, rzeźba, grafika 11. W węższym znaczeniu 8 K. Opala Wnuk, Sztuka, która pomaga dzieciom, Łódź 2009, s I. Wojnar, Wychowanie przez sztukę, Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej, Wrocław 1977, nr 13, s Zob. M. Sroka, Malowanie jako terapia, Tematy Kraków 1995, nr 3, s E. Galińska, Muzykoterapia jako jedna z form terapii poprzez sztukę, Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej, Wrocław 1989, nr 48, s

10 arteterapia jest wykorzystaniem technik plastycznych i ich wytworów w terapii i diagnozowaniu zaburzeń psychicznych i emocjonalnych 12. Twórczość osób niepełnosprawnych to aktywność, ekspresja twórcza (artystyczna) osób niepełnosprawnych, której przebieg i rezultaty (wytwory) rozciągają się na kontinuum od wymiaru amatorskiego do profesjonalnego 13. M. Gołaszewska uważa, że o twórczości można rozmawiać wtedy, gdy wytworzone przez twórcę dzieło (produkt) już jest wartością dla niego samego, ponieważ w procesie tworzenia produktu autor nauczył się czegoś, przeżył jakieś wzruszenia, wzbogacił się wewnętrznie 14. Twórczość plastyczna jest częścią szerszego pojęcia twórczości i jest z nią nierozerwalnie złączona. Wpływa na wszechstronny i harmonijny rozwój, za sprawą tego, iż wychodzi daleko poza swój artystyczny teren działań i jak twierdzą uczeni: pełni zadania ogólnorozwojowe 15. Warunkiem aktywności twórczej osób z niepełnosprawnością jest zachowanie zasady podmiotowości. Podmiotowość sprzyja autorewalidacji, a co za tym idzie, samorealizacji osoby niepełnosprawnej i realizacji przez nią jej ról społecznych. H. Olechnowicz stwierdziła, że dziecko z niepełnosprawnością umysłową ma mniejszą siłę przebicia w kierunku działania twórczego. Jego spontaniczne próby działania twórczego bywają bardzo często hamowane jako niekształcące, zaś oczekiwania wobec niego sugerują, że jest ono w ogóle niezdolne do twórczości. Tymczasem, aktywność twórcza pełni funkcję terapeutyczną u osób z niepełnosprawnościami okresowymi i trwałymi. Chorzy, tworząc, wzmacniają instynkt życia, opanowują lęki, dręczące ich doznania psychotyczne, przenosząc je na dostępne im tworzywo 16. A. Wojciechowski uważa, że wytwór osoby niepełnosprawnej pełni funkcję kompensacyjną, dowartościowuje autora. Według A. Wojciechowskiego twórczość ma znaczenie wielostronne: 12 W. Szulc, Kulturoterapia - wykorzystanie sztuki i działalności kulturalno-oświatowej w lecznictwie, Poznań 1994, s Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Tom VI, Warszawa 2007, s Tamże, s S. Popek, Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, Warszawa 1988, s Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Tom VI, Warszawa 2007, s. 854.

11 - rodzicom pozwala zobaczyć swoje dziecko złączone z otoczeniem, nie odrzucone, pozwala je widzieć we współuczestnictwie; - dziecku pozwala uczestniczyć w takim stopniu jaki jest możliwy, pozwala podnosić stopnie uczestnictwa i rozwijać motywację; - osobom, które czują same potrzebę rozwoju, twórczość pozwala realizować ją i w ten sposób włączyć się w społeczność 17. A. Hulek sztuce i twórczości osób z niepełnosprawnością przypisał niniejsze funkcje: - pomoc w stawianiu diagnozy, - środek terapeutyczny, - kompensowanie braków, - ujawnianie specjalnych potrzeb, - wzbudzanie szacunku i zaufania do siebie, - ułatwianie samorealizacji, - pobudzanie i doskonalenie niektórych procesów psychicznych, emocji, myślenia i percepcji, - sposób rekreacji, - zaprzeczanie obiegowym sądom, że pewne sztuki są blokowane przez niepełnosprawność, - ułatwienie integracji z pełnosprawnymi Tamże, s Tamże, s. 856.

12 Rozdział III Cele i założenia programu Chodź pomaluj mój świat Program przeznaczony jest dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym, znacznym i głębokim oraz ze sprzężonymi niepełnosprawnościami narządu ruchu i schorzeniami neurologicznymi, w wieku od 3 do 25 lat - wychowanków Dziennego Ośrodka Rehabilitacyjno Edukacyjno Wychowawczego w Pszczynie oraz osób ze społeczności lokalnej, chcących poznać sztukę osób niepełnosprawnych. Celem głównym programu Chodź pomaluj mój świat jest promowanie twórczości wychowanków DOREW. Należy jednak zauważyć, że program ten ma za zadanie wpłynąć na społeczność lokalną i wychowanków DOREW. Cele programu dla wychowanków DOREW: rozwijanie zdolności plastycznych dzieci, rozwijanie poczucia własnej wartości, podnoszenie własnej samooceny, rozbudzanie poczucia sukcesu, kształtowanie wrażliwości estetycznej, rozwijanie sprawności manualnej, poznanie nowych technik plastycznych, doskonalenie umiejętności pracy w grupie, doskonalenie umiejętności pracy samodzielnej, rozwijanie wyobraźni, doskonalenie wyrażania emocji poprzez prace plastyczne. Cele programu dla społeczności lokalnej: poznanie możliwości i twórczości osób z niepełnosprawnością, kształtowanie pozytywnego wizerunku osoby z niepełnosprawnością, umożliwienie integracji społeczności lokalnej i osób niepełnosprawnych z naszego Ośrodka, dostarczenie rzetelnej i fachowej wiedzy dotyczącej niepełnosprawności, akceptacja osób niepełnosprawnych.

13 Rozdział IV Harmonogram działań Pierwszą część projektu stanowią zajęcia plastyczne, które będą realizowane według tygodniowych harmonogramów zajęć edukacyjno-terapeutycznych i rewalidacyjnowychowawczych, na których wychowankowie będą tworzyli dzieła artystyczne, różnymi metodami zaproponowanymi przez nauczycieli terapeutów danych zespołów. Drugą fazę projektu stanowi przygotowanie sezonowej wystawy prac wychowanków DOREW w Pszczynie w Pedagogicznej Bibliotece Wojewódzkiej w Katowicach, Filia w Pszczynie, na każdą porę roku. W związku z tym zostanie podpisana deklaracja współpracy z Biblioteką. Na zebraniu rodziców, opiekunowie prawni dzieci poznają założenia Projektu oraz zostaną poproszenie o podpisanie zgód na udział swoich podopiecznych w Projekcie. Trzecią częścią projektu jest zorganizowanie zajęć otwartych dla czytelników Biblioteki Pedagogicznej, promujących twórczość plastyczną wychowanków DOREW. Dni otwarte będą przeznaczone dla tych z czytelników Biblioteki, u których rozbudzimy zainteresowanie zajęcia plastycznymi naszych wychowanków. Kolejną częścią projektu będzie przygotowanie kalendarza na rok 2011 z pracami plastycznymi wychowanków DOREW oraz przygotowanie kartek okolicznościowych z różnego rodzaju pracami. Dzieła te przysłużą się wsparciu budowy Domu Kulejących Aniołów. Wystawa prac naszych dzieci będzie również wystawiona podczas Festynu Tacy Sami Inni oraz w instytucjach, które będą zainteresowana naszym projektem. Nieodzowną częścią programu jest poinformowanie społeczności lokalnej o wystawie prac wychowanków DOREW na stronach internetowych i

14