Zagrożenie anoreksją i bulimią wśród studentek lubelskich uczelni

Transkrypt

1 158 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Zagrożenie anoreksją i bulimią wśród studentek lubelskich uczelni Risk of anorexia and bulimia among female students of universities in Lublin Anna Winiarska-Mieczan, Elżbieta Poterucha Zakład Żywienia, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Wprowadzenie. Wiele kobiet ulega medialnym przekazom utożsamiającym piękny wygląd z sukcesem. Osiągnięcie wymarzonej sylwetki najczęściej powoduje odrzucenie przez kobiety tradycyjnych norm żywieniowych. Często prowadzi to do konfliktu wewnętrznego, a w konsekwencji do rozwinięcia się groźnych w skutkach chorób, tj. anoreksji i bulimii. Cel pracy. Określenie częstotliwości występowania zaburzeń odżywiania wśród studentek oraz ocena stopnia narażenia tej grupy kobiet na anoreksję i bulimię. Materiał i metody. Badanie ankietowe zostało przeprowadzone w grupie 100 studentek lubelskich uczelni. Zamieszczone w kwestionariuszu pytania dotyczyły parametrów antropometrycznych respondentek, znajomości zasad prawidłowego odżywiania, stosowanych metod mających na celu redukcję masy ciała oraz psychologicznych czynników ryzyka anoreksji i bulimii. Wyniki. Jako najbardziej efektywny sposób stymulowania procesu odchudzania respondentki wskazały ćwiczenia wyszczuplające (77%) oraz głodówkę (11%). Niemal połowa badanych kobiet stosowała różnego rodzaju ograniczenia w ilości spożywanych posiłków. Stwierdzono występowanie poczucia winy u 21% kobiet, u których wystąpił epizod uczty jedzeniowej, nigdy nie prowokowały one jednak wymiotów. Ponad 30% kobiet intensywnie lub nawet obsesyjnie myślało o jedzeniu. Podsumowanie i wnioski. Pomimo, że u znacznej ilości respondentek zaobserwowano objawy charakterystyczne dla zaburzeń odżywiania, nie musi to oznaczać, że są one zagrożone anoreksją lub bulimią. Występowanie jednego tylko symptomu, nawet jeżeli sporadycznie towarzyszą mu inne objawy choroby, nie powinno być wiązane z anoreksją i bulimią. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że dorosłe kobiety w wieku reprodukcyjnym zdają sobie sprawę z niebezpieczeństw wynikających z anoreksji i bulimii, są zatem w mniejszym stopniu narażone na wystąpienie tych chorób niż nastolatki, choć zaburzenia pokarmowe nie są im obce. Słowa kluczowe: anoreksja, bulimia, studentki Introduction. Many young women are now being influenced by the media trying to present good looks as an inseparable part of personal success. The desire to gain the ideal slim figure makes most women reject conventional eating habits. This rejection very often leads to an inner conflict and in consequence may even result in serious diseases like anorexia or bulimia. Aim. To define the incidence of eating disorders among the university female students as well as to estimate to what extent this group of young women is vulnerable to anorexia and bulimia. Materials and methods. The study surveyed one hundred female students of Lublin universities. The survey questions covered anthropometric parameters of participants, their knowledge of proper eating habits, methods they use to lose weight and psychological risk factors related to anorexia and bulimia. Results. As the most effective method to lose weight the respondents indicated physical exercises (77%) and starvation diet (11%). Almost half of the respondents applied various starvation techniques. 21 percent of the respondents admitted feeling guilty after overeating, however they never provoked vomiting. Over 30% of the respondents admitted to thinking about food intensely or even compulsively. Resume and conclusions. Although many of the respondents showed symptoms characteristic for eating disorders, it does not necessarily mean that they are endangered by anorexia and bulimia. Occurrence of just one symptom, even if occasionally accompanied by other symptoms, should not be always associated with anorexia and bulimia. We can assume with all probability that adult women in their reproductive years are aware of dangers resulting from anorexia and bulimia, hence they are less vulnerable to these diseases than teenage girls. However, we cannot say that they are perfectly safe and protected, as these diseases can occur at almost every age. Key words: anorexia, bulimia, female students Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr Anna Winiarska-Mieczan Zakład Żywienia, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Uniwersytet Przyrodniczy, ul. Akademicka 13, Lublin tel. (0-81) , amieczan@poczta.onet.pl Wstęp Wiele kobiet ulega medialnym przekazom utożsamiającym piękny wygląd z inteligencją, przebojowością oraz z sukcesem. Dla wielu dziewcząt i młodych kobiet kwestia urody staje się więc codzienną obsesją. Osiągnięcie wymarzonej sylwetki najczęściej powoduje odrzucenie przez kobiety tradycyjnych norm żywieniowych. Często prowadzi to do konfliktu wewnętrznego, a w konsekwencji do rozwinięcia się groźnych w skutkach chorób, tj. jadłowstrętu psychicznego (anoreksja) i żarłoczności psychicznej (bulimia). Są to dwa zaburzenia emocjonalne, które poważnie zagrażają zdrowiu fizycznemu a nawet życiu dziewcząt i młodych kobiet oraz dezorganizują ich funkcjonowa-

2 Winiarska-Mieczan A, Poterucha E. Zagrożenie anoreksją i bulimią wśród studentek lubelskich uczelni 159 nie psychospołeczne. W ostatnich czasach zauważa się wzrost częstości występowania zaburzeń odżywiania [1]. Informacje na ten temat rozpowszechnione zostały za sprawą mediów, do niedawna wydawały się zjawiskiem bardzo rzadkim. W literaturze medycznej anorexia nervosa zwana jest także jadłowstrętem psychicznym. Choroba została zdiagnozowana około 150 lat temu, jednak opisy przypadków pojawiały się już w starożytności i średniowieczu [2]. Anoreksja to choroba o podłożu psychicznym, charakteryzująca się długotrwałą odmową przyjmowania pokarmu w celu osiągnięcia szczupłej, wręcz chudej sylwetki. To poważna choroba zagrażająca życiu. Główne przyczyny śmierci w jadłowstręcie psychicznym to niedożywienie i związane z nim powikłania, głównie niewydolność serca, zaburzenia elektrolitowe, infekcje (posocznica), zapalenie płuc oraz samobójstwa [3]. Anoreksja dotyczy głównie dziewcząt i młodych kobiet, choroba najczęściej rozwija się w wieku lat oraz pomiędzy 17 a 25 rokiem życia. Na jadłowstręt chorują także 5-6 letnie dzieci [4] oraz kobiety w okresie menopauzy [5]. Zaburzenie to może dotyczyć także chłopców przed osiągnięciem dojrzałości oraz mężczyzn w młodym wieku [6]. W Polsce na jadłowstręt psychiczny choruje 0,8-1,8% dziewcząt poniżej 18-ego roku życia [4]. Liczba chorych na jadłowstręt rośnie wraz ze wzrostem dobrobytu oraz z przejmowaniem zachodniego stylu życia i odżywiania [7]. Anorexia nervosa została uznana za zaburzenie psychotyczne, m.in. dlatego, że u chorych na jadłowstręt występują zaburzenia percepcji, często towarzyszące urojeniowym przekonaniom na temat wielkości i kształtu ciała [8]. Chore postrzegają swoje ciało jako większe niż jest w rzeczywistości. Ponadto u pacjentek z anoreksją zauważono inne zaburzenia percepcji, m.in. niektóre z nich twierdzą, że słyszą głos anoreksji, określany jako wewnętrzny konflikt lub męski głos zabraniający im jedzenia [8]. Leczenie anoreksji jest trudne, a rokowanie bardzo często niekorzystne, ryzyko śmiertelności w grupie chorych ocenia się na 5-25% przypadków [9]. Wynika to przede wszystkim z trudności diagnostycznych, związanych z rozpoznawaniem jadłowstrętu psychicznego, ponieważ zaburzenie to charakteryzuje się niejednorodnością symptomatologiczną. Bulimia nervosa jest drugim zaburzeniem odżywiania, polegającym na okresowych napadach objadania się z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. Żarłoczność psychiczna zyskała status odrębnej jednostki chorobowej znacznie później niż anorexia nervosa [4]. Bulimia w dosłownym tłumaczeniu oznacza wilczy głód, co trafnie obrazuje charakterystyczne objawy tego schorzenia [10]. Bulimia występuje znacznie częściej niż jadłowstręt psychiczny [11]. Na chorobę cierpi 3,9-19,0% populacji w wieku lat, chorują głównie kobiety. Na bulimię chorują także młode dziewczęta w wieku lat [12]. U podłoża żarłoczności psychicznej leży lęk przed otyłością, bowiem samoocena jest dokonywana przez pryzmat kształtów i masy ciała [12, 13]. Bulimię, podobnie jak jadłowstręt psychiczny, można uznać za spektakularny przykład zaburzeń w obszarze przeżywania własnego ciała. Dla kobiet z objawami bulimicznymi charakterystyczne jest to, że unikają one okazji do jedzenia. Napady żarłoczności odbywają się zazwyczaj w tajemnicy. Większość osób objadających się ukrywa swoją chorobę [12]. Epizody objadania się mają charakter napadowy, napad może zacząć się niespodziewanie. Wiele bulimiczek twierdzi, że zjadają wszystko aż do wyczerpania zapasów. Innym kryterium rozpoznawczym bulimii są niewłaściwe, nawracające zachowania zapobiegające przyrostowi masy ciała. Najczęstszym sposobem redukcji przyswojonej ilości energii jest wywoływanie wymiotów oraz stosowanie środków przeczyszczających [14]. Dla osób chorych na bulimię charakterystyczne jest stosowanie diet rygorystycznych, należą do nich: unikanie jedzenia w ogóle, unikanie złych pokarmów (wysokokalorycznych) oraz ograniczanie ilości spożywanych posiłków. Głodówka zwykle trwa 2-3 dni, po czym następuje spożywanie dużych ilości pożywienia i konieczność ponownego stosowania głodówki [12]. W przebiegu żarłoczności psychicznej występuje szereg groźnych powikłań somatycznych. Zaburzenia metaboliczne w przebiegu bulimii, które występują najczęściej, to: zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego, wzdęcia brzucha, biegunka, niedrożność jelit, zwiększona diureza, postępujące uszkodzenie nerek, hipoglikemia, stałe lub nasilone pragnienie, zapalne obrzęki ślinianek przyusznych, nadżerka przełyku, tylnej ściany gardła, żołądka, zapalenie trzustki, ból nerwu twarzowego, choroby dziąseł, erozja szkliwa i próchnica zębów, obrażenia na grzbietach dłoni, rozszerzenie żołądka, niedokrwistość, zaburzenia cyklu miesiączkowego oraz torbiele na jajnikach [15]. Cel pracy 1. Określenie częstotliwości występowania zaburzeń odżywiania wśród studentek oraz ocena stopnia narażenia tej grupy kobiet na anoreksję i bulimię. 2. Ocena sposobu odżywiania studentek a także ich świadomości odnośnie zaleceń dotyczących zasad prawidłowego żywienia i zalecanych sposobów redukcji masy ciała. Materiał i metody Badanie zostało przeprowadzone w listopadzie i grudniu 2007 roku w grupie 100 studentek lubelskich uczelni. Kwestionariusz ankiety składał się z 42 pytań, które dotyczyły podstawowych parametrów

3 160 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): antropometrycznych respondentek (masy i wysokości ciała), znajomości zasad prawidłowego odżywiania, stosowanych metod mających na celu redukcję masy ciała, sposobu odżywiania oraz psychologicznych czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i żarłoczności psychicznej. Wyniki Na podstawie wskaźnika masy ciała BMI wyodrębniono osoby z niedowagą (BMI<18,5), z prawidłową masą ciała (BMI 18,5-24,9) oraz z nadwagą (BMI 25-29,9). Wskaźnik BMI dla badanej grupy studentek wyniósł średnio 20,5; osoby o prawidłowej masie ciała stanowiły 78% populacji, niedowagę wykazywało aż 19% ankietowanych kobiet, natomiast nadwagę jedynie 3 osoby, co może wskazywać na celowe zaniżanie swojej masy ciała przez respondentki. Jednocześnie wykazano, że w badanej populacji ponad połowa respondentek była niezadowolona ze swojej masy ciała, zaś 48% kobiet uznało swoją wagę za odpowiednią. Pomimo, że własna masa ciała nie zadowalała ponad połowy respondentek, tylko 40% z nich znało obowiązujące zasady prawidłowego odżywiania. Stwierdzono, że 25% badanych kobiet stosowało różnego rodzaju diety uważane za odchudzające. Istotne jest, że tylko 10 respondentek stosowało dietę wegetariańską, uznaną przez organizacje żywieniowe jako redukującą wagę ciała, natomiast 15 kobiet stosowało diety niekonwencjonalne (kopenhaska, kapuściana, głodówka), nie popierane przez żadne towarzystwa medyczne. Aby określić poziom wiedzy respondentek odnośnie nieprawidłowych zwyczajów żywieniowych, mających wpływ na zwiększenie masy ciała, zapytano o czynniki ryzyka (ryc. 1). Istotne jest, że niemal 30% respondentek uważało, iż dla redukcji masy ciała niezbędne jest stosowanie produktów przyspieszających przemianę materii (herbatki, preparaty przeczyszczające lub moczopędne). Jako najbardziej efektywny sposób stymulowania procesu odchudzania respondentki wskazały ćwiczenia wyszczuplające, głodówkę, stosowanie środków farmakologicznych przyspieszających przemianę materii oraz prowokowanie wymiotów (ryc. 2). W badanej populacji 37% kobiet spożywało trzy posiłki dziennie, 36% respondentek spożywało cztery posiłki dziennie, 14% badanych pięć posiłków, dwa posiłki dziennie spożywało 10% respondentek, natomiast więcej niż 5 posiłków dziennie spożywało 3% badanych studentek. Istotne jest, że 10% badanych kobiet spożywało mniej niż 3 posiłki dziennie, jest to zjawisko niekorzystne i powinno ulec zmianie. Ponadto wykazano, że 18% respondentek ostatni posiłek spożywało tuż przed snem, natomiast pozostałe kobiety w czasie nie krótszym niż 2 godziny przed udaniem się na spoczynek. Otrzymane w badaniach Stosowanie diety niskokalorycznej /Using low calory diet Wyeliminowanie z diety tłuszczów zwierzęcych /Eliminating animal fats from the diet Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego /Augmentation of dietary fiber in the diet Wyeliminowanie z diety pieczywa białego /Eliminating white bread from the diet Wyeliminowanie z diety pieczywa /Eliminating bread from the diet Wyeliminowanie z diety prod. poch. zwierzęcego /Eliminating animal products from the diet Stosowanie produktów przyśpieszających przemianę materii /Using products accelerating the metabolism % Ryc. 1. Żywieniowe sposoby redukowania wagi ciała wg respondentek Fig. 1. Eating habits that can reduce weight according to the respondents Prowokowanie wymiotów /Vomiting 4% Głodówka /Fasting 11% Stosowanie tabletek przeczyszczających /Using diet pills or laxatives 8% Ćwiczenia fizyczne /Physical exercise 77% Ryc. 2. Najefektywniejsze sposoby wspomagania procesu odchudzania wg respondentek Fig. 2. The most effective techniques to loose weight according to the respondents własnych wyniki pozwalają stwierdzić, że ponad połowa studiujących kobiet (68%) należycie dbała o właściwy rozkład posiłków w ciągu dnia. Kolejne pytania postawione w ankiecie dotyczyły zachowań typowych dla zaburzeń w procesie odżywiania. Zostały one przedstawione w celu oceny stopnia narażenia studentek na wystąpienie tego rodzaju chorób. Jednym z objawów takich zaburzeń jest sprawianie sobie tzw. uczt jedzeniowych. Napadowe epizody obżarstwa to główna charakterystyczna cecha bulimia nervosa. Ustalono, że niemal połowa respondentek posiadała nawyk objadania się. Jednocześnie ustalono, że 8% respondentek objadało się bardzo dużą ilością pokarmu. Charakterystyczne dla osób z objawami żarłoczności psychicznej jest pożądanie jedzenia o różnej porze dnia i nocy. Wyniki badań własnych wykazały, że 12% studentek posiadało takie objawy, natomiast 53% kobiet miewało czasami chęć spożycia pokarmu o porach innych niż pory normalnych posiłków. Badania własne potwierdziły występowanie poczucia winy u 21% kobiet, które zdecydowały się

4 Winiarska-Mieczan A, Poterucha E. Zagrożenie anoreksją i bulimią wśród studentek lubelskich uczelni 161 na epizod uczty jedzeniowej. Jednocześnie u 44% respondentek czasami występowało poczucie winy spowodowane spożyciem większej ilości kalorii niż to jest zalecane. Żadna z tych kobiet nie prowokowała jednak wymiotów. W subiektywnej ocenie aż ponad 30% kobiet intensywnie lub nawet obsesyjnie myślało o jedzeniu. Można przepuszczać, że znaczna część tych kobiet często myślała o tych sprawach, ponieważ po prostu były głodne. Jednocześnie wykazano, że aż 20% studentek wynajdowało sobie różne zajęcia dla uniknięcia pokusy jedzenia. To kolejny dowód, iż zaburzenia odżywiania wśród studentek lubelskich uczelni występują. Ponadto stwierdzono, że 25% respondentek chętnie przygotowuje posiłki dla innych osób, same jednak ich nie spożywają. Z zadowoleniem i niecierpliwością czekało na chwilę, kiedy będzie można zjeść w samotności 9% respondentek. Na pytanie Czy Pani masa ciała ma wpływ na sposób w jaki Pani żyje? 25% ankietowanych odpowiedziało tak. Można przepuszczać, że w tych 25% znajdują się studentki, które odczuwają presję otoczenia, potrzebę dążenia do ideału, czyli szczupłej sylwetki. Jednocześnie wykazano, że 3% badanych osób kontrolowało masę ciała każdego dnia, 14% raz w tygodniu, 40% raz w miesiącu. Pozostałe respondentki nie ważyły się nigdy lub robiły to sporadycznie. Kilka następnych pytań zawartych w kwestionariuszu ankiety dotyczyło spożywania pokarmów niskokalorycznych, przeliczania spożytego jedzenia na kalorie oraz traktowania jedzenia jako ucieczki od zmartwień. Badania wykazały, że 26% studentek wybierało produkty (pokarmy) niskokaloryczne. Na podstawie ankiet stwierdzono, że 2% badanych kobiet izolowało się od otoczenia. Wykazano, że 14% kobiet unikało sytuacji, w których proponowane było jedzenie. Z badań wynika, że 20% kobiet, aby uciec od zmartwień i problemów potrzebuło jedzenia, 13% badanych kobiet czuło osamotnienie i nikomu nie potrzebna, 47% badanych kobiet oświadczyło, iż występują u nich duże wahania nastrojów. Częste wahania nastrojów są jednym z sygnałów ostrzegawczych zaburzeń odżywiania: anoreksji i bulimii. Rycina 3 przedstawia częstotliwość występowania zachowań typowych dla zaburzeń odżywiania wśród studentek lubelskich uczelni. W kwestionariuszu ankiety postawiono także pytanie dotyczące występowania objawów zaburzeń stanu zdrowia, mogących mieć związek z błędami żywieniowymi. Aż niemal 70% respondentek zauważyło u siebie problem wypadania włosów, połowa ankietowanych kobiet stwierdziła zmiany skórne, z czego 30% kobiet miało tego typu problemy często, u 26% respondentek występowały zaburzenia w cyklu menstruacyjnym, zawroty głowy miewało 26% kobiet, natomiast na częste bóle głowy skarżyło się 7% badanych, 5% studentek zauważyło obniżoną odporność organizmu. Tak/Yes Nie/No Czasami/Sometimes Wybieranie produktów niskokalorycznych /Choosing low-calorie products Przeliczanie spożytego pokarmu na kalorie /Counting calories Unikanie sytuacji, w których proponowane jest jedzenie /Avoiding occasions on which food may be served Pożądanie jedzenia o różnych porach dnia i nocy /Great hunger at different times of day and night Jedzenie ucieczką od zmartwień /Eating as a way to forget about problems Występowanie w przeszłości zaburzeń zdrowia wynikających ze sposobu odżywiania /Past health problems resulting from eating habits Udawanie choroby dla wymówienia się od jedzenia /Feigning of a disease to excuse themselves from eating Objadanie się dużą ilością pokarmów /Excessive eating Wahania nastrojów /Mood fluctuations Poczucie samotności /Feeling of loneliness Izolowanie się od znajomych /Social isolation % Ryc. 3. Występowanie zachowań typowych dla zaburzeń odżywiania Fig. 3. Behavioral patterns typical for eating disorders Dyskusja Ciało w XXI wieku stało się synonimem przedmiotu pożądania, im bardziej zbliżone do wyidealizowanych wizerunków młodości, piękna, zdrowia tym wyższa jego wartość [16]. Współczesne media, zwłaszcza telewizja i prasa, lansują idealne, szczupłe, wysportowane ciało kobiety. Dziewczęta i młode kobiety, aby czuć się atrakcyjnie, za wszelką cenę próbują zrzucić na wadze, często stosując diety cud, z reguły mało skuteczne, a wszystko po to by uzyskać figurę idealną [17]. Badania Winiarskiej-Mieczan i Dymka [18] przeprowadzone w grupie studentów lubelskich uczelni wykazały, że problem niedowagi dotyczy przede wszystkim kobiet. Niedowaga może prowadzić do wychudzenia a w konsekwencji do groźnych chorób. Nie można wykluczyć, że przyczyną niedowagi mogą być zaburzenia w procesie łaknienia. Lwow i wsp. [19], przeprowadzając badania w grupie 18-letnich kobiet wykazali, że ponad połowa respondentek była niezadowolona ze swojej masy ciała. Autorzy ci stwierdzili, że głównym powodem braku akceptacji własnego ciała była obecność tkanki tłuszczowej w okolicy udowopośladkowej, która jest przecież niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu endokrynnego. Brak akceptacji własnego ciała jest głównym czynnikiem ryzyka jadłowstrętu psychicznego [20]. Także nieprawidłowe odżywianie może doprowadzić do rozwinięcia się u młodych kobiet chorób z kręgu zaburzeń odżywiania. Patton i wsp. [21] udowodnili, że młode kobiety stosujące nieprawidłową dietę są 7-krotnie bardziej narażone na wystąpienie zaburzeń w odżywianiu niż te, które odżywiają się prawidłowo. Odpowiednia częstotliwość spożywanych posiłków w ciągu dnia odgrywa istotną rolę w prawidłowym

5 162 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): żywieniu każdego człowieka [22]. Zbyt mała liczba posiłków w ciągu dnia może mieć wpływ na zwiększenie ryzyka zachorowania na choroby układu krążenia [23]. Zalecana liczba posiłków w ciągu dnia powinna wynosić nie mniej niż 3, optymalnie 4-5 posiłków dziennie w regularnych odstępach czasu [24]. Stopnicka i wsp. [25] w badaniach przeprowadzonych wśród studentek białostockich uczelni wykazali, że około 10% z nich spożywało mniej niż 3 posiłki dziennie. Takie zachowanie może być pierwszym objawem poważnych problemów zdrowotnych, takich jak: jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna [4]. Poza ilością spożywanych w ciągu dnia posiłków ważne jest także ich równomierne rozłożenie w czasie, aby organizm stale miał dostarczone składniki odżywcze oraz energię. Ponadto istotna jest pora spożywania ostatniego posiłku. Zaleca się, aby kolacja, jako ostatni posiłek, była spożywana najpóźniej na dwie godziny przed snem, ponieważ spożywana w późnych godzinach wieczornych powoduje utrudnienia w zaśnięciu i wypoczynku [26]. Częstotliwość spożywania posiłków powinna być nie mniejsza niż co 4 godziny i nie większa niż co 5-6 godzin. Dłuższe przerwy powodują uczucie głodu, które ogranicza aktywność psychofizyczną, obniża zdolność do koncentracji uwagi, pogarsza samopoczucie oraz nastrój, a tym samym ujemnie wpływa na efektywność procesu uczenia się [5]. Szczególnie długa przerwa w spożywaniu pokarmów (np. 12 godzin) powoduje niekorzystny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego [25]. Jednym z objawów zaburzeń w procesie odżywiania jest sprawianie sobie tzw. uczt jedzeniowych oraz pożądanie jedzenia o różnej porze dnia i nocy. Napadowe epizody obżarstwa to charakterystyczna cecha bulimia nervosa. U większości chorych na żarłoczność psychiczną napad objadania może rozpocząć się niespodziewanie o każdej porze dnia i nocy. Liczba napadów w ciągu dnia jest różna, może wynosić od jednego do sześciu, inne kobiety opisują, że wciągu dnia potrafią mieć napadów obżarstwa, które kończą się prowokowaniem wymiotów. Zwykle napad żarłoczności odbywa się w ukryciu, towarzyszy temu poczucie winy i dyskomfortu oraz obniżenie samooceny [11]. Osoby dotknięte bulimią po spożyciu ogromnej ilości pożywienia są nękane poczuciem winy z powodu utraty kontroli nad sobą. Obawa przed utyciem jest tak duża, że chore stosują różne metody na pozbycie się zbędnych kalorii. Chcąc się pozbyć wyrzutów sumienia prowokują wymioty. Badania wykazały, że około 80-90% kobiet chorujących na żarłoczność nadużywa środków wymiotnych, zdecydowanie mniej osób natomiast stosuje środki przeczyszczające [12]. Celem stosowania leków przeczyszczających jest nie tylko pozbycie się zbędnych kalorii, ale także odczuwanie bólu w trakcie nadużywania tych środków. Uczucie bólu jest niejako karą za objadanie się nadmierna ilością pokarmu [12]. Charakterystyczne dla osób z zaburzeniami odżywiania jest to, że unikają one okazji do jedzenia. Spotkania towarzyskie są dla nich zagrożeniem. Osoby z bulimią obawiają się, że nie będą mogły powstrzymać się przed zjedzeniem nadmiernej ilości pokarmu, unikają więc okazji do jedzenia. Napad żarłoczności zwykle odbywa się w tajemnicy [12]. Anorektyczki z podgrupy bulimiczno-przeczyszczającej nie są w stanie opanować uczucia głodu i po spożyciu nawet bardzo skąpego posiłku prowokują wymioty oraz zażywają większe ilości środków moczopędnych lub przeczyszczających [27]. Objawy charakterystyczne dla bulimii to także chętne przygotowywanie posiłków dla innych osób bez ich smakowania oraz oczekiwanie z niecierpliwością na chwilę, kiedy będzie można zjeść w samotności [4, 27]. Każdy posiłek widziany jest przez anorektyczkę jako szkodliwe zanieczyszczenie organizmu [4]. Priorytetem dla tych osób jest liczenie kalorii i utrata kolejnych kilogramów. Jeżeli u kobiety nie obserwuje się obsesyjnego sprawdzania zawartości energii w pokarmach, nie powinno to niepokoić. Jeżeli jednak wybiera ona wyłącznie pokarmy o obniżonej zawartości energii lub produkty beztłuszczowe można przypuszczać, że jest osobą narażoną na wystąpienie anoreksji lub nawet chorą. Jednym z bardziej popularnych sposobów nieracjonalnego odchudzania jest głodówka [28]. Kobiety stosujące głodówki są narażone na poważne powikłania w postaci zaburzeń wodno-elektrolitowych, ten rodzaj odchudzania prowadzi do niedoboru białka, wzrostu poziomu kwasu moczowego oraz do spadku przemiany materii o 15-20%, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi otyłości [29]. Głodówka może być przeprowadzana jedynie pod ścisłą kontrolą lekarza w przypadkach, gdy zaistnieje konieczność redukcji masy ciała w krótkim czasie. Typowa dla zaburzeń odżywiania jest alienacja, czyli odsuwanie się od najbliższych [16]. Osoby z zaburzeniami odżywiania coraz bardziej skupione na problemie głodzenia, mają coraz mniej siły i energii na kontakty interpersonalne oraz przyjemności i zainteresowania. Problem dotyczy zarówno anorektyczek jak i kobiet chorych na bulimię. Choroba utrudnia im normalne życie społeczne, gdyż muszą ukrywać jej objawy [4]. Osoby z zaburzeniami odżywiania mają trudności z kontrolowaniem jedzenia, w centrum uwagi znajdują się sprawy związane z jedzeniem i wagą ciała, a czynnością dominującą jest kontrolowanie siebie w odniesieniu do tego co, ile i kiedy można zjeść [13]. Czynniki psychiczne, takie jak uczucie samotności, przygnębienia lub nudy powodują napływ myśli o przyjemności płynącej ze spożywania posiłków, a to może prowadzić do obżarstwa [30]. Częste wahania nastrojów są jednym z sygnałów ostrzegawczych zaburzeń odżywiania: anoreksji i bulimii [30].

6 Winiarska-Mieczan A, Poterucha E. Zagrożenie anoreksją i bulimią wśród studentek lubelskich uczelni 163 Podsumowanie i wnioski 1. Wskaźnik BMI dla badanej grupy studentek wyniósł średnio 20,5 kg/m², osoby o prawidłowej masie ciała stanowiły 78% populacji, niedowagę wykazywało aż 19% ankietowanych kobiet, natomiast nadwagę jedynie 3 osoby, co może wskazywać na celowe zaniżanie swojej masy ciała przez respondentki. 2. Pomimo, że własna masa ciała nie zadowalała ponad połowy respondentek, tylko 40% z nich znało obowiązujące zasady prawidłowego odżywiania % badanych kobiet stosowało różnego rodzaju diety uważane za odchudzające; istotne jest, że tylko 10 respondentek stosowało dietę wegetariańską, uznaną przez organizacje żywieniowe jako redukującą masę ciała. 4. Jako najbardziej efektywny sposób stymulowania procesu odchudzania respondentki wskazały ćwiczenia wyszczuplające (77% odpowiedzi) oraz głodówkę (11%). 5. Pomimo, że u znacznej ilości respondentek zaobserwowano objawy charakterystyczne dla zaburzeń odżywiania (obsesyjne myślenie o jedzeniu, izolowanie od otoczenia, zajadanie problemów, jedzenie w samotności, chętne przygotowywanie posiłków dla innych, ale zawsze bez jedzenia samemu, stosowanie środków farmakologicznych przyspieszających przemianę materii, prowokowanie wymiotów, brak akceptacji własnego ciała), nie musi to oznaczać, że są one zagrożone anoreksją lub bulimią. Występowanie jednego tylko symptomu, nawet jeżeli sporadycznie towarzyszą mu inne objawy choroby, nie powinno być wiązane z anoreksją i bulimią. 6. Z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że dorosłe kobiety w wieku reprodukcyjnym zdają sobie sprawę z niebezpieczeństw wynikających z anoreksji i bulimii, są zatem w mniejszym stopniu narażone na wystąpienie tych chorób niż nastolatki, choć zaburzenia pokarmowe nie są im obce. Piśmiennictwo / References 1. Jośko J, Kamecka-Krupa J. Czynniki ryzyka anoreksji. Probl Hig Epidemiol 2007, 88(3): Schmidt U. Aethiology of eating disorders In the 21st century. New answer to old questions. Eur Child Adolesc Psychiatry 2003, 12(supl. 1): Yager J, Andersen AE. Clinical practice. Anorexia nervosa. N Engl J Med 2005, 353: Namysłowska I. Zaburzenia odżywiania jadłowstręt psychiczny i bulimia. Przew Lek 2000, 6: Hatmaker G. Boys with eating disorders. J Sch Nurs 2005, 21: Starzomska M. Inaczej o anoreksji. Now Psychol 2000, 2: Ogińska-Bulik N. Psychospołeczne przyczyny zaburzeń w odżywianiu się. Zesz Nauk WSH-E, Łódź 2000, 6(11): Powers PS, Simpson H, McCormick T. Jadłowstręt psychiczny a psychoza. Psychiat Dypl 2005, 2(6): Pearlstein T. Eating disorders and comorbidity. Arch Women Ment Health 2002, 4: Marzec-Koronczewska Z. Zaburzenia odżywiania anorexia nervosa i bulimia nervosa charakterystyka zmian w jamie ustnej. Dent Med Probl 2004, 41(4): Rajewski A. Zaburzenia odżywiania się. Przew Lek 2003, 6(3): Średniawa A. Aspekty kliniczne i terapeutyczne leczenia bulimii. Nowa Med 1996, 3(17): Mirucka B. Przeżywanie własnego ciała przez kobiety z bulimią psychiczną. Roczn Psychol 2006, 2: Roberts M, Li S. Oral findings in anorexia nervosa and bulimia nervosa: a study of 47 cases. JADA 1987, 115: Łucka I, Cebella A. Leczenie anoreksji i bulimii psychicznej. Terapia 2007, 6(2): Jarząbek G. Socjokulturowe uwarunkowania jadłowstrętu psychicznego. Ginek Prakt 2007, 15(1): Józefik B. Modele rodzinne a anoreksja psychiczna. Część I. Funkcjonowanie rodziny pochodzenia pacjenta. Psychiat Pol 1999, 6: Winiarska-Mieczan A, Dymek T. Assessment of physical activity level among Lublin academic youths. Med Sport 2009 (w druku). 19. Lwow F, Dunajska K, Milewicz A. Występowanie czynników ryzyka jadłowstrętu psychicznego i bulimii u 18-letnich dziewcząt. Endokryn Otyłość Zaburz Przem Mat 2007, 3(3): Rome ES, Ammerman S, Rosen DS, et al. Children and adolescents with eating disorders: the state of the art. Pediatrics 2003, 111: Patton GC, Selzer R, Coffey C, et al. Onset of adolescent eating disorders: population based cohort over 3 years. BMJ 1999, 318: Ilow R. Ocena zwyczajów żywieniowych studentów Akademii Medycznej we Wrocławiu. Adv Clin Exp Med 2005, 14(5): Ma Y, Bertone ER, Stanek EJ, et al. Association between Eating Patterns and Obesity in a Free-living US Adult Population. Am J Epidemiol 2003, 158: Trafalska E, Grzybowski A. Zwyczaje i zachowania żywieniowe studentów z Łódzkiego Uniwersytetu Medycznego. Now Lek 2003, 72(2): Stopnicka B, Szamrej IK, Jerulank I. Ocena indywidualnego sposobu żywienia młodzieży studiującej na wyższych uczelniach miasta Białegostoku. Żywn Żywienie Zdr 1999, 4: Karmelita-Katulska K, Swulińska-Katulska A. Żywienie młodzieży na podstawie badań i spostrzeżeń studium WGD AR w Poznaniu. Now Lek 1997, 66(2): Komender J. Jadłowstręt psychiczny-jednostka chorobowa czy zespół objawowy. Jadłowstręt psychiczny-różne perspektywy teoretyczne. Nowa Med 1996, 17: Barg E, Urban K, Terlecka J i wsp. Kogo może dotyczyć anorexia nervosa? Analiza materiału własnego. Endokryn. Otyłość Zaburz Przem Mat 2006, 2(2): Ostrowska L. Dieta w leczeniu otyłości. Kardiol Prakt 2004, 3: Raczyńska B. Zaburzenia żywieniowe u zawodniczek. Sport Wycz 2001, 5(6):