Mankamenty polskiej polityki proinwestycyjnej. Studium przypadku.

Transkrypt

1 Krzysztof Piech Katedra Polityki Gospodarczej Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Mankamenty polskiej polityki proinwestycyjnej. Studium przypadku. Spis treści: WSTĘP... 1 POLSKO-JAPOŃSKIE KONTAKTY GOSPODARCZE... 2 INWESTYCJE ZAGRANICZNE POLSCE... 5 INWESTYCJE JAPOŃSKIE W POLSCE... 7 MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA WYBRANYCH NARZĘDZI POLITYKI INWESTYCYJNEJ WZGLĘDEM KAPITAŁU JAPOŃSKIEGO ZAKOŃCZENIE Wstęp W niniejszym referacie chciałbym przeprowadzić analizę narzędzi polityki inwestycyjnej (w tym działalności promocyjnej, warunków prawnych, podatkowych) wykorzystywanych wobec zagranicznych podmiotów gospodarczych w celu skłonienia ich do wejścia lub pogłębienia swojej obecności w Polsce, a także zastanowić się nad efektami tej polityki i ewentualnymi możliwościami zwiększenia jej skuteczności. Szczególna uwaga zostanie tu zwrócona na przypadek bezpośrednich inwestycji japońskich. Japonia, będąc drugą po USA potęgą gospodarczą świata, czwartym światowym inwestorem, krajem o potężnym potencjale kapitałowym, znajduje się obecnie dopiero na dwudziestym miejscu na liście krajów, które najwięcej zainwestowały w Polsce. Warte zastanowienia więc są przyczyny zbyt niskiego, w powszechnej opinii, zaangażowania kapitału japońskiego w Polsce. 1

2 Polsko-japońskie kontakty gospodarcze Polska nawiązała bardziej ożywione kontakty gospodarcze z Japonią stosunkowo niedawno. Można o nich mówić w perspektywie ostatnich kilku lat. Nie jest to fakt, któremu można się dziwić, ponieważ patrząc na historię kontaktów Polski i Japonii można stwierdzić, że były one nikłe. W dużej części spowodowane to było dużym oddaleniem geograficznym, okresem rozbiorów Polski i izolacją Japonii do czasu restauracji dynastii Meiji w roku grudnia 1941 roku, po ataku na Pearl Harbor, polski rząd emigracyjny w Londynie wypowiedział wojnę Japonii. Stosunki dyplomatyczne wznowione zostały w 1957 roku, ale dopiero w 1978 roku podjęte zostały układy o współpracy gospodarczej. W latach 70-tych obroty handlowe pomiędzy Polską a Japonią rosły z powodu importu węgla koksującego z dawnej kopalni 1-go Maja w Jastrzębiu. 1 Rząd polski w zamian za japoński import węgla udzielił tzw. preferencji politycznej na import dóbr inwestycyjnych z Japonii. Nie wiązało się to jednak z uzyskaniem specjalnych praw przez Japończyków. W latach 70-tych rozwijał się więc import technologii z Japonii. Przykładami mogą być: Iskra Kielce w roku 1973 zakupiono japońską licencję (od firmy Nichimen) na linię produkcyjną do produkcji łożysk tocznych (kulkowych), podobnie zakupiono linie technologiczne do produkcji łożysk tocznych w Kraśniku (łożyska toczne - kulkowe), Poznaniu (baryłkowe), Sosnowcu (stożkowe), baza przeładunku węgla w Porcie Północnym w Gdańsku, linie technologiczne do produkcji lamp w Polamie Piła, kuźnia matrycowa w Stalowej Woli. Oprócz technologii, Polska sprowadzała za podobną sumę walcowane wyroby stalowe (głównie rury kotłowe), surowce i półfabrykaty chemiczne, wyroby tekstylne, sprzęt elektroniczny i samochody osobowe. Podsumowując sytuację wzajemnych kontaktów gospodarczych pomiędzy Polską a Japonią w latach 70-tych należy podkreślić, że w Polsce stale występował ujemny bilans obrotów handlowych. Jednakże większość importowanych z Japonii dóbr służyła do celów inwestycyjnych, a nie konsumpcyjnych. 2

3 W 1980 roku podpisany został układ o unikaniu podwójnego opodatkowania. W 1981 roku w okresie rozkwitu ruchu Solidarności, gościem japońskiej organizacji związkowej był Lech Wałęsa. W latach stanu wojennego udzielana była przez społeczeństwo Japonii pomoc dla naszego kraju. Jednakże w późniejszym okresie czasu, wzajemne kontakty handlowe oziębiły się. W 1982 roku nastąpiło zaburzenie eksportu węgla koksującego do Japonii. Strona Polska wystąpiła o unieważnienie kontraktu na dostawy tego węgla, pomimo nalegań ze strony Japończyków, którzy proponowali tylko czasowe zamrożenie dostaw. Polski węgiel koksujący stanowił 1% wsadów do baterii koksowniczych w japońskich hutach i był niezbędny dla uzyskania optymalnej mieszanki. Japończycy, podejmując współpracę z partnerem, nastawieni są na długofalową współpracę. Chęć zawieszenia dostaw była więc dla nich niespodziewanym ciosem. Nastąpiły sankcje gospodarcze japońskiego rządu wobec Polski, co zahamowało obroty handlowe pomiędzy Polską a Japonią. W latach 80-tych zaczął rosnąć import wyrobów elektronicznych i samochodów z Japonii. Eksport Polski w większym zakresie obejmował puch gęsi oraz kalmary i ryby (połowy na pobliskim Morzu Ochockim), mleko w proszku i meble. Pierwsze oficjalne kontakty dyplomatyczne na najwyższym szczeblu to wizyta premiera Nakasone w Polsce w styczniu 1987 roku i rewizyta generała W. Jaruzelskiego w czerwcu tegoż roku. W styczniu 1990 roku, już w demokratycznej Polsce, gościł premier Kaifu, a w czerwcu 1991 roku odwiedził Japonię premier J. K. Bielecki. Podczas wizyty prezydenta Wałęsy w grudniu 1994 roku, otrzymał on od premiera Murayamy obietnicę wsparcia polskich reform i polepszenia współpracy gospodarczej. W Polsce też gościł przedstawiciel rodziny cesarskiej książę Takamado (jedyna jak dotąd wizyta członka rodziny cesarskiej). Negocjacje w sprawie redukcji polskiego zadłużenia W całości polskiego zadłużenia zagranicznego w bankach Klubu Londyńskiego i Klubu Paryskiego, japońskie wierzytelności stanowiły kilkanaście procent. Społeczeństwo japońskie i japoński obyczaj polityczny nie znają pojęcia darowania długów z własnej i dobrej woli zarówno jako zwyczaju, jak i pojęcia prawnego. 1 W 1969 roku Nichimen podpisał z Węglokoksem kontrakt długoterminowy na dostawy 1 mln ton węgla rocznie, a pod koniec lat 70-tych na 2 mln ton rocznie (kontrakt opiewał na sumę około 100 mln dolarów rocznie). 3

4 Japończycy proponowali rozłożenie spłaty długu nawet na 50 lat, ale nie mogli się pogodzić z myślą o darowaniu jego części (bynajmniej nie ze skąpstwa, ale z przyczyn związanych ze specyficznymi obyczajami tego kraju 2 ). Strona japońska ostatecznie przedstawiła propozycję, by zamiast redukcji długu, nastąpiła jego 10-cio letnią karencja i 30 lat spłaty z bardzo niskim oprocentowaniem, co zgodnie z jej wyliczeniami dałoby lepsze efekty niż redukcja długów (i spłata wysokich odsetek). Dzięki temu Polska mogłaby spłacać długi wobec Japonii w okresie, gdy gospodarka przeszłaby już okres największych przeobrażeń gospodarczo-politycznych. Japończycy znani są z długiego procesu podejmowania decyzji, po rozważeniu wszystkich za i przeciw na różnych szczeblach kierowniczych. Jest to ważne szczególnie w sprawach bezprecedensowych. Dążenie Polski do redukcji długów było precedensem, którego japońskie prawodawstwo nigdy jeszcze nie doświadczyło. Dlatego ministerstwo skarbu Japonii bardzo mocno broniło swojego stanowiska dotyczącego redukcji polskiego zadłużenia. Domagało się ono zmian w procedurze negocjacji (Japończycy nie byli zaproszeni do rokowań w tej sprawie). Strona polska kierowała swoje wypowiedzi głównie do strony amerykańskiej, która bardzo popierała i forsowała redukcję naszego zadłużenia. Strona japońska natomiast traktowana była marginalnie, a ponadto ulegała silnej presji ze strony amerykańskiej. Postępowanie takie, w sprawach wartych kilka miliardów dolarów, zwłaszcza w przypadku dyplomacji japońskiej, było odbierane przez Japończyków jako lekceważące, a wręcz obraźliwe. Mimo dużego oporu ze strony japońskiej, pod wpływem nacisków Amerykanów, formalnie zgodziła się ona na redukcję długów. Jednakże w konsekwencji japońskie ministerstwo skarbu wydało oświadczenie, które rozpoczęło procedurę retorsji wobec Polski. W ich rezultacie: zlikwidowano instytucję krótko-, średnio- i długoterminowych kredytów, zlikwidowano rządowe gwarancje eksportowe, 2 Jako przykład można podać niedawne samobójstwo biznesmena japońskiego, który nie mogąc spłacić długów z powodu złej sytuacji finansowej jego firmy, zdecydował się odebrać życie sobie, swojej żonie i dziecku. Nie poprosił o redukcję długu czy nawet o odroczenie jego spłat. W pożegnalnym liście wyjaśnił, że nie chciał, by jego rodzina żyła w hańbie. Samobójstwo w przypadku niemożności spłacenia długów było w czasach feudalnych w Japonii uznawane za postępowanie honorowe. 4

5 wydano okólnik dla wszystkich banków japońskich, wyrażający niezadowolenie rządu japońskiego ze stanowiska Polski z sugestią, żeby żaden z japońskich banków nie prowadził działalności w Polsce bez konsultacji z rządem japońskim. 3 Owe zakazy nigdy nie były potwierdzone na piśmie. Były jedynie potwierdzeniem woli ministerstwa skarbu wydanym w sposób uznawany w Japonii za zwyczajowy. Dodatkową przyczyną wprowadzenia sankcji wobec Polski były bardzo rzadkie i chłodne kontakty pomiędzy naszymi krajami na poziomie ministerialnym (międzyresortowym). Minister Kalicki był wiele razy w Japonii i dopiero w 1996 roku stosunek do Polski nieco się zmienił. 4 Sytuacja niechęci japońskiego rządu wobec Polski trwała jednak do 1997 roku. W roku tym rząd japoński oficjalnie zmienił stanowisko wobec naszego kraju. Przywrócono gwarancje kredytowe krótko- i średnioterminowe. Wiązało się to przede wszystkim z wygaśnięciem terminu, na który zawieszone zostały gwarancje kredytowe oraz ze spłatą raty długu polskiego wobec Japonii w wysokości 1,7 mld USD. Inwestycje zagraniczne Polsce Wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w samym roku 1997 wyniosła 6,6 mld USD, czyli prawie 10 proc. więcej niż w poprzednim, rekordowym roku. W końcu grudnia 1997 roku ich skumulowana wartość wyniosła około 20,6 mld USD, z czego 17,73 mld USD to udział podmiotów, które zainwestowały powyżej 1 mld USD. Pozwoliło to naszemu krajowi zająć pierwsze miejsce w naszej części Europy pod względem wartości inwestycji w Europie Środkowej i Wschodniej. 5 Jeszcze w połowie 1997 roku Polska zajmowała drugie miejsce (za Węgrami). W pierwszym kwartale 1998 roku do Polski napłynęło około 1,5 mld USD bezpośrednich inwestycji zagranicznych mimo, że zazwyczaj w pierwszym kwartale roku napływa najmniej zagranicznych inwestycji. Pozwala to sądzić, że zakładana na ten rok 3 Firmy japońskie działając za granicą korzystają prawie wyłącznie z japońskich banków. Takie stanowisko rządu w praktyce oznaczało, że rząd japoński niechętnie widzi jakiekolwiek inwestycje w Polsce. Poza tym, procedura bezpośrednich inwestycji japońskich jest sprawą koncesji w MITI. 4 Przed 1996 rokiem przedstawiciele banków japońskich w Europie bardzo rzadko przyjeżdżali do Polski. Przyjazdy były na ogół nieoficjalne (Ambasada Japonii nie brała w udziału w ich organizacji). Z relacji gości wynikało, że musieli brać urlop (!), żeby przyjechać do Polski. Przyczyną dla wizyt w Polsce był m.in. duży rynek, którego nie można było nie zauważyć. 5 P. Apanowicz, Kolejny rekordowy rok, Rzeczpospolita 1998, nr 26. 5

6 łączna wartość zagranicznych inwestycji [30 mld USD] zostanie znacznie przekroczona. 6 Z najnowszych danych PAIZ u wynika, że w ciągu pierwszych seściu miesięcy br. wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych wyniosła 5,0 mld USD, a do końca roku może to być nawet kwota 9-10 mld USD. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej mld USD Polska Węgry Rosja Rumunia Ukraina Czechy Łotwa Litwa Słowacja Bułgaria Estonia Albania Żródło: Oprac. wł. na podst. danych UNCTAD w: B. Durka (red.), Inwestycje zagraniczne w Polsce, IKiCHC, Warszawa 1998, s. 98 Kraje Unii Europejskiej mają największy udział w zagranicznych inwestycjach w Polsce (70 proc.) i poprzedzały firmy międzynarodowe (9 proc.) i kraje azjatyckie (9 proc.) z Koreą na czele. 7 Japonia przez ostatnie lata zajmowała odległe, 20 miejsce wśród największych państw-inwestorów zagranicznych w Polsce. Warto zaznaczyć, że Japonia jest czwartym co do wartości zagranicznych inwestycji bezpośrednich inwestorem na świecie. 6 Wypowiedź W. Dziemianowicza z Departamentu Badań PAIZ w: P. Apanowicz, W tym roku rekord może zostać pobity, Rzeczpospolita 1998, nr Inwestycje pochodzące ze Stanów Zjednoczonych stanowiły 22,5 proc. udziału w dotychczasowych inwestycjach), z Niemiec 11,9 proc., inwestycje korporacji międzynarodowych 9,3 proc., inwestycje z Włoch 9,2 proc. (w tym głównie FIAT), Francji 9,1 proc., Holandii, Południowej Korei (Daewoo) i Wielkiej Brytanii powyżej 5 proc., pozostałe kraje udział poniżej 5 proc. 6

7 Inwestycje japońskie w Polsce Od roku finansowego 1990 do roku 1992 wartość japońskich inwestycji bezpośrednich za granicą znacznie spadła, co wiązało się z pogarszającą się sytuacją gospodarki bańki mydlanej. W roku finansowym 1993 wartość inwestycji wzrosła po raz pierwszy od czterech lat do 36 miliardów USD. Było to związane ze zwyżką kursu jena, która skłoniła producentów do inwestowania w Chinach i innych krajach. W tym czasie, koszty jednoczenia się Niemiec i wątpliwości, co do przebiegu procesu integracji państw UE sprawiły, że wielkość inwestycji japońskich w Azji wzrosła 3-krotnie, a w Europie spadła. 8 Spadek ten dotyczył również Europy Środkowo-Wschodniej. Wskutek kryzysu w południowo-wschodniej Azji, kraje te nie są w stanie wchłonąć dotychczasowej ilości towarów z Japonii (trafiało tam 40 proc. japońskiego eksportu). Może to spowodować wzrost zagranicznych inwestycji firm japońskich. Zamiast lokować nadwyżki finansowe w i tak nisko oprocentowane japońskie lokaty bankowe, znacznie bardziej opłacalne jest szukanie innych źródeł zysku. A zyski te mogą dostarczyć rynki zagraniczne. Japońskie inwestycje bezpośrednie zagranicą w roku podatkowym % 6% 8% 1% 24% 44% Ameryka Północna Azja Europa Australia i Oceania Ameryka Południowa Afryka Źródło: oprac. własne na podst.: Nippon Business Facts & Figures, JETRO, Tokyo Informacje te pochodzą z odczytu: Hashimoto, Japanese Direct Investment. Its Characteristic and Future Trend, Nomura Research Institute, Wiedeń 1998 (materiały niepublikowane). Hashimoto jest pracownikiem Departamentu Projektów Zagranicznych w Nomura Securitas największym japońskim banku inwestycyjnym. W latach był szefem wiedeńskiego oddziału tego banku. 7

8 W roku podatkowym 1995 roku suma japońskich inwestycji bezpośrednich za granicą wyniosła 50,694 mld USD i wzrosły one o 23,5 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Najwięcej zainwestowano w Ameryce Północnej (wzrost o 27,7 proc.) 22,76 mld USD (z czego 93 proc. w USA), a dalej w Azji 12,26 mld USD, a w Europie 8,47 mld USD (wzrost o 35,9 proc.). Spośród państw europejskich najwięcej zainwestowano w Wielkiej Brytanii (3,4 mld USD), Holandii (1,5 mld USD). We Francji wartość inwestycji wzrosła 2,5-krotnie. 9 Zaangażowanie kapitału japońskiego w inwestycje bezpośrednie nie było zbyt duże w Europie Środkowo- Wschodniej. Jedną z przyczyn może być niestabilność gospodarek tego regionu (zmieniające się przepisy), czy też brak wiedzy o poziomie rozwoju regionu i możliwych do uzyskania zyskach. W końcu roku 1997 wartość japońskich inwestycji zagranicznych w Polsce wyniosła 69,5 mln USD, dając Japonii 20. miejsce wśród państw inwestujących w Polsce. Plany inwestycyjne wyniosły 172,3 mln USD (z czego 92,5 proc. to zobowiązania firmy Isuzu). 10 Największą realizowaną japońską inwestycją w Polsce jest fabryka silników diesel do samochodów osobowych budowana przez firmę Isuzu. 11 Fabryka powstająca na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Tychach ma dostarczać od połowy 1999 roku do 300 tys. diesli rocznie. Wartość całej inwestycji, zgodnie z początkowymi zapowiedziami, miała wynieść ok. 185 mln dolarów. Zgodnie z najnowszymi (nieoficjalnymi jeszcze) danymi PAIZ u, wartość inwestycji Isuzu będzie równa kwocie około 350 mln USD i będzie to jedna z największych inwestycji zagranicznych w Polsce w tym roku. Drugą co do wielkości japońską inwestycją bezpośrednią jest fabryka suchych baterii cynkowo-węglowych w Gnieźnie wybudowana przez spółkę joint venture Philips Matsushita Battery Poland. Udziałowcami spółki są Philips Lighting Holding B.V. z Holandii i Matsushita Electric Industrial Co. Ltd. wraz z należącą do niej w całości firmą Matsushita Battery Industrial Co. Ltd. Philips i Matsushita mają po 50 proc. udziałów w spółce. Strona japońska zainwestowała 19 mln USD. 9 Nippon Business Facts and Figures, JETRO, Tokyo 1997, ss Lista głównych inwestorów zagranicznych w Polsce, PAIZ, Warszawa

9 Kolejnym dużym inwestorem jest Toyota. Do końca 1997 roku zainwestowała ona ok. 5 mln USD w budowę sieci dystrybucji samochodów. Koszt wybudowania centralnego magazynu części Toyoty wyniósł 6 mln USD, w połowie pokryty przez ten koncern. Toyota rozważa budowę w Polsce fabryki części do samochodów tej marki, prawdopodobnie w północnej Polsce. Kolejnym co do wartości inwestycji w Polsce podmiotem jest firma Nisho Iwai. Do końca 1997 roku zainwestowała około 4,5 USD w import i sprzedaż samochodów Toyoty. Do grona pozostałych podmiotów japońskich o wartości inwestycji w Polsce powyżej 1 mln USD należy m.in. Tohoku Pioneer Electronic Corporation. Firma ta zakupiła 10 proc. udziałów w notowanej na WGPW spółce Tonsil z Wrześni. Koncern ten dokupił jeszcze 20 tys. akcji. Ogółem inwestycje tej firmy wyniosły 2,3 mln USD. Pozostałe trzy duże inwestycje japońskie były dokonane przez firmy Mitsui O.S.K. Lines (usługi transportowe firma Baltic Auto Center Sp. z o.o. w Gdyni), Kanematsu Gosho (import i sprzedaż samochodów Honda) oraz Itochu (import i sprzedaż samochodów Mazda). Firmy te zainwestowały po ok. 1 mln USD. Warto wspomnieć o ostatniej, większej inwestycji japońskiej. NSK-RHP Europe Ltd. należąca do światowego lidera w produkcji łożysk kulkowych, japońskiej grupy NSK, zakupiła 70 proc. akcji Fabryki Łożysk Tocznych Iskra S.A. w Kielcach za kwotę 39,2 mln USD. Współpracująca z NSK japońska firma Nichimen Corporation zakupiła 10 proc. akcji za 5,6 mln USD (15 proc. obejmą pracownicy, 5 proc. Skarb Państwa). W sumie strona japońska zainwestowała 44,8 mln USD, a potwierdzone w umowie zobowiązania na najbliższe 4-5 lat wyniosły 46 mln USD. NSK utrzymywało kontakty z Iskrą już ponad 25 lat temu, kiedy to instalowano tam pierwsze linie produkcyjne zakupione od japońskiego koncernu. Firma Nomura International plc w maju 1997 objęła 16,9 proc. udziałów w spółce notowanej na WGPW Impexmetal S.A. w ramach podpisanej umowy gwarancyjnej. Obecnie udziały tej firmy wynoszą 15,28 proc (wartość około 12,25 mln USD). Ostatnia inwestycja razem z fabryką Isuzu i Matsushity oraz udziałami NSK w Iskrze mogą w znaczący sposób zwiększyć wielkość zaangażowania japońskiego kapitału w Polsce w roku 1998 i latach następnych. 11 Isuzu to jeden z pięciu największych producentów silników wysokoprężnych na świecie; w roku finansowym 1995/96 miała 15 mld USD obrotów i 260 mln USD zysku netto. 9

10 Możliwości wykorzystania wybranych narzędzi polityki inwestycyjnej względem kapitału japońskiego W poprzednich fragmentach referatu zarysowane zostało tło japońskich inwestycji w Polsce. Do przyczyn niskiego zaangażowania kapitału japońskiego w naszym kraju zaliczyć należy: przebieg i rezultaty negocjacji w sprawie redukcji polskiego zadłużenia przez stronę japońską, niezbyt silne i niezbyt owocne kontakty gospodarcze między Polską, a Japonią, 12 słabe kontakty dyplomatyczne pomiędzy Polską, a Japonią, duże inwestycje w krajach Azji Południowej i Wschodniej (wobec spadku udziału inwestycji w Europie), nikła wiedza społeczeństwa japońskiego (w tym potencjalnych japońskich inwestorów) na temat Polski, brak łatwego dostępu do fachowych informacji o przekształceniach w Polsce, systemie podatkowym, przepisach celnych, itd., niewielka liczba publikacji o Polsce w języku japońskim. Wyróżnić można m.in. następujące narzędzia polityki inwestycyjnej: stopa procentowa (zwłaszcza oprocentowanie kredytów), warunki prawne rozpoczynania i prowadzenia działalności gospodarczej, warunki podatkowe (podatek dochodowy od osób prawnych, opodatkowanie dywidend), zwolnienia i ulgi podatkowe oraz celne, działalność promocyjna, informacyjna i doradcza agend i instytucji państwowych (promowanie wizerunku kraju zagranicą, wspieranie prywatnej przedsiębiorczości). Spośród tych narzędzi, w przypadku prowadzenia polityki proinwestycyjnej względem kapitału japońskiego należy wymienić: 12 Kontakty te zostały nadmienione wcześniej. Ponadto, na przeszkodzie w rozwijaniu wzajemnych kontaktów stały: sprawa bezcłowych kontyngentów dla samochodów sprowadzanych z Unii Europejskiej (nierówne traktowanie Japończyków w stosunku do UE) oraz tzw. afera Pewex-u. Do 1990 roku Pewex był wyłącznym importerem sprzętu elektronicznego z Japonii. W latach zakupił on towary o dużej wartości. Od kiedy zlikwidowano monopol Centrali Handlu Zagranicznego (1 stycznia 1990 roku), zaczął napływać do Polski tani sprzęt elektroniczny z importu. Zahamowało to sprzedaż sprzętu japońskiego. Trudności ze zbytem sprawiły, że Pewex stał się niewypłacalny. Nie mógł zrealizować zobowiązań wobec japońskich dostawców, w skutek czego powstało zobowiązanie w wysokości kilkudziesięciu milionów dolarów. 10

11 zwolnienia i ulgi w specjalnych strefach ekonomicznych, które to cieszą się dużym zainteresowaniem ze strony potencjalnych inwestorów japońskich (np. podmioty, które zainwestowały kwoty powyżej określonego minimum dolne limity od równowartości 350 tys. ECU do 2 mln ECU są zwolnione z podatku dochodowego na czas równy połowie okresu, na który została stworzona strefa, a w drugiej części działalności strefy podmiot płaci jedynie 50 % naliczonego podatku dochodowego; obowiązują też zwolnienia z podatku od nieruchomości na okres 10 lat oraz z podatku VAT dla dóbr produkowanych w strefie i sprzedawanych na rynku krajowym), ulgi inwestycyjne przewidziane w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (tego typu ulgi przyznawane były dla inwestycji o wartości powyżej równowartości 2 mln ECU lub przy osiągnięciu przez spółkę wskaźnika rentowności o wysokości 8 % lub 5 % - w wybranych branżach), ulgi stosowane w gminach o wysokim stopniu zagrożenia bezrobociem strukturalnym, zwolnienia celne (związane z importem środków trwałych), 13 działalność promocyjna, informacyjna i doradcza powołanej w tym celu Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych), a w tym: nagłośnienie specjalnych stref ekonomicznych, 14 promocja japońskojęzyczna, profesjonalna, przy wykorzystaniu japońskich firm public relations, działania na rzecz zmiany obrazu Polski z lat socjalizmu (eliminacja kolejek, strajków, spadek poziomu zanieczyszczeń, zwalczanie alkoholizmu), podkreślanie pozytywnych cech społeczeństwa (gościnność, pracowitość, wykształcenie), bezpłatne lub bardzo niskie opłaty (w Japonii informacje gospodarcze są udzielane bezpłatnie i do tego przyzwyczajeni są japońscy biznesmeni) za udostępnienie informacji o Polsce (również w Internecie), 13 Przykładowo, w przypadku Philips Matsushita Battery Poland rząd wprowadził specjalny kontyngent bezcłowy na maszyny sprowadzane z Niemiec metr kwadratowy gruntu w strefie kosztuje średnio 15 dolarów. Dla porównania z Walią (gdzie ulokowanych jest wiele inwestycji japońskich), koszt budowy hali w Polsce jest niższy. Ponadto siła robocza w Polsce jest tańsza o około 30-50% w porównaniu z Walią. Elektryczność, gaz, woda, oczyszczalnie ścieków, sprzężone powietrze, również są argumentami na rzecz Polski. 11

12 publikowanie zwięzłych, fachowych opracowań na wybrane tematy gospodarcze i społeczne w języku japońskim (np. różnice kulturowe pomiędzy Polską a Japonią, system podatkowy w Polsce, badania rynku), działania w celu umożliwienia pokazywania odpowiednich warunków życia w Polsce: tworzenie możliwości gry w golfa, tenisa ziemnego, czyste środowisko naturalne i bezpieczne otoczenie. Zakończenie Polska i Japonia nie nawiązały dotąd szczególnie ożywionych kontaktów. Niewielkie były też rozmiary japońskich inwestycji w Polsce. Wiele było przyczyn takiego stanu rzeczy. Najważniejszą z nich, oprócz słabych kontaktów dyplomatycznych i gospodarczych w ubiegłych latach, był przebieg i efekty negocjacji w sprawie redukcji polskiego zadłużenia zagranicznego. Sytuacja znacznie poprawiła się dopiero po spłacie raty polskiego długu wobec Japonii. Do tego czasu, jedynymi poważniejszymi inwestycjami były: budowa fabryki baterii w Gnieźnie, fabryki silników wysokoprężnych w Tychach oraz ostatnie przejęcie fabryki łożysk w Kielcach. Poza tymi próbami poważniejszego wejścia na nasz rynek, chłodne stosunki pomiędzy naszymi krajami, nie pozwoliły na większe zaangażowanie kapitału japońskiego w działalność gospodarczą w Polsce. Jednakże zmieniająca się ostatnio sytuacja sprawia, że Polska powinna przygotować się na możliwość przyjęcia biznesu japońskiego. Potrzebne do tego są przede wszystkim różnorodne działania promocyjne i informacyjne, dostępne w sposób łatwy i przystępny dla Japończyków. Powinno się zmienić utrwalony dotąd wizerunek Polski socjalistycznej (strajki, kolejki, alkoholizm), na rzecz obrazu kraju dynamicznego rozwoju o wykształconej i pracowitej sile roboczej. Bez tego, podmioty z Japonii mogą ulokować swoje przyszłe inwestycje w innych krajach naszego regionu, bądź w krajach Unii Europejskiej (vide rozważania Toyoty nad wyborem Polski lub Francji do wybudowania fabryki samochodów). Dużą w tym rolę odegrać może postawa polskiego rządu oraz działalność Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych. 12