Polityka gospodarcza wobec bezpośrednich inwestycji japońskich w Polsce w aspekcie regionalnym

Transkrypt

1 dr Krzysztof Piech Katedra Polityki Gospodarczej SGH Polityka gospodarcza wobec bezpośrednich inwestycji japońskich w Polsce w aspekcie regionalnym 1. Wstęp Celem referatu jest zaprezentowanie jednego z wielu aspektów rozwoju gospodarczego Polski, który może być pobudzany poprzez stymulowanie napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Ich rola w gospodarce jest oczywiście dyskusyjna 1, aczkolwiek przeważają od wielu lat głosy na ich korzyść. Inwestycje tego typu z pewnością są potrzebne zwłaszcza w obecnej sytuacji gospodarczej, kiedy coraz bardziej palące są potrzeby związane z zatrudnieniem. Polityka gospodarcza może być ujmowana na wiele sposobów. Jednym z nich jest prowadzenie poprzez nią polityki rozwoju gospodarczego. W takim układzie można rozpatrywać politykę inwestycyjną państwa. Polityka gospodarcza dzieli się na dwie (lub trzy według niektórych autorów) rodziny polityk: makroekonomiczną i mikroekonomiczną (oraz ewentualnie mezoekonomiczna, czyli regionalna i lokalna). Politykę inwestycyjną państwa zalicza się do polityk mikroekonomicznych, gdyż oddziałuje na pojedyncze podmioty gospodarujące (przedsiębiorstwa), sektory, a znacznie rzadziej na całą gospodarkę. Jeśli natomiast państwo prowadzi politykę inwestycyjną skoordynowaną z innymi politykami z grupy polityka makroekonomicznych poprzez nie, np. stopę opodatkowania (polityka fiskalna), dotacje i subwencje budżetowe (polityka wydatków budżetowych), stopy procentowe (polityka pieniężna), kurs walutowy (polityka kursowa), politykę inwestycyjną można by wtedy ewentualnie uznać za jedną z polityk makroekonomicznych (pod warunkiem, że będzie to skoordynowana działalność państwa mająca na celu zwiększenie skali inwestycji w kraju). Na ogół jednak taka sytuacja nie występuje i polityka inwestycyjna jest jedną z polityk mikroekonomicznych. 1 Por. np. wyniki badań: T. Pakulska, M. Poniatowska-Jaksch, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Instytut Funkcjonowania Gospodarki Narodowej SGH, Warszawa

2 Mając już dwa ważne rozróżnienia sposobów prowadzenia polityki inwestycyjnej, można dokonać podziału jej z punktu widzenia obranej strategii na politykę inwestycyjną pasywną i aktywną. 2 Pasywna polityka polega na tworzeniu warunków dla wzrostu wartości inwestycji w kraju, natomiast aktywna poprzez zwiększanie skali inwestycji przez państwo w sposób bezpośredni (np. poprzez politykę wydatków budżetowych). Zgodnie z przyjętymi przez państwo polskie zobowiązaniami międzynarodowymi dotyczącymi równego traktowania podmiotów zagranicznych (WTO dopuszcza wyjątek dotyczący państw integrujących się, stąd pewne preferencje w Polsce dla towarów i firm z Unii Europejskiej), polityka inwestycyjna państwa nie powinna preferować żadnego kraju (za wyjątkiem ww. przypadków). Jednakże przedsiębiorstwa japońskie wymagają specjalnego traktowania specyficznego podejścia, które wynika z uwarunkowań społecznych, kulturowych, geograficznych, historyczno-gospodarczych i innych. 3 Rozwój regionalny w skali całego państwa może być i nawet powinien być rozpatrywany poprzez pryzmat różnych jego części. Nie jest korzystne utrzymywanie się zbyt dużych dysproporcji przestrzennych rozwoju gospodarczego kraju, które prowadzą do konfliktów i napięć społecznych, a w warunkach demokracji oznacza to, że będą one musiały być łagodzone przez odpowiednią politykę regionalną. Rolą polityki regionalnej w ramach danego państwa jest więc nie tyle dbanie o rozwój społeczno-gospodarczy danego regionu, ale w ramach ogólnokrajowej koordynacji tych polityk o wyrównywanie międzyregionalnych dysproporcji rozwojowych. 4 Można zastanowić się, czy w gospodarce wolnorynkowej występuje potrzeba prowadzenia przez państwo polityki wobec inwestorów zagranicznych. Można by przyjąć, że o napływie zagranicznych inwestycji bezpośrednich bądź jego braku decydować powinien rynek i wolna ręka rynku. Jednakże przykłady wielu krajów dowodzą, że tak pojmowana rola państwa nie była tak efektywna, jak w przypadku prowadzenia polityki proinwestycyjnej wobec podmiotów zagranicznych. Polityki, a więc działalności świadomej i skoordynowanej, Można rozpatrywać również inny aspekt prowadzenia polityki inwestycyjnej: politykę proinwestycyjną oraz politykę antyinwestycyjną. Ze względu jednak na ogół na brak, niedostatek inwestycji w krajach (szczególnie rozwijających się), częściej występuje polityka proinwestycyjna. Polityka antyinwestycyjna, a więc skierowana na zmniejszenie skali inwestycji, stosowana jest ona rzadziej, tj. w przypadku konieczności tzw. chłodzenia koniunktury, czyli gdy wartość inwestycji rośnie zbyt szybko, by mogła być utrzymana w przyszłości, bez ryzyka przegrzania koniunktury. Ponieważ są to rzadsze przypadki, stąd przyjmuje się często w literaturze, że polityka inwestycyjna ma charakter proinwestycyjny. Jednakże dodać należy, że nie zawsze. Tematyka ta badana była przez autora w poprzednich latach w ramach badań własnych w Katedrze Polityki Gospodarczej pt. Polityka państwa wobec inwestycji japońskich w Polsce. K. Piech, Przyczyny i sposoby ograniczenia przestrzennych dysproporcji rozwoju społeczno-gospodarczego kraju [w:] J. Brdulak (red.), Polityka regionalna i edukacyjna wobec dysproporcji rozwojowych polskiej przestrzeni, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Rada Naukowa, Zeszyt naukowy nr 5/2000, s

3 prowadzonej przez organy państwa, przy rozpoznanych uwarunkowaniach wewnętrznych, zewnętrznych, a także najlepiej. 5 Tak więc państwa współcześnie, ale również od kilkudziesięciu lat na świecie, prowadzą politykę, mającą na celu nakłonienie inwestorów zagranicznych do zainwestowania w danym kraju. Co więcej, między krajami występuje konkurencja o ten kapitał. W sytuacji, gdy zasoby kapitału w kraju są niewystarczające (a wiadomo, że jest to jeden z czynników produkcji), można i należy dokonać jego importu. Przy czym współcześnie jest już wiadomo, że nie powinno się to odbywać poprzez wzrost zadłużenia zagranicznego państwa, ale poprzez stworzenie takich warunków do inwestowania w kraju, by inwestorzy byli przekonani o tym, że warto do niego przenieść swoją międzynarodową działalność gospodarczą (lub ją dopiero rozpocząć). Bez tego, kapitał ten może zostać zaangażowany w innym, np. sąsiednim kraju. Inwestycje japońskie na świecie i w Polsce są dość specyficznym przedmiotem badań. 6 Nie można ich traktować na równi z innymi krajami-źródłami pochodzenia inwestycji. Jedną z głównych różnic są kwestie społeczne i kulturowe (nie mówiąc o geograficznych). Inwestorzy japońscy podejmują często decyzje, które z punktu widzenia zachodniego inwestora zostały by uznane za niewłaściwe, nielogiczne, bądź pozbawione uzasadnienia ekonomicznego. Firmy japońskie, nawet działając za granicą, na ogół kierują się tradycjami i zwyczajami wyniesionymi ze swojego kraju, niezwykle przecież odmiennego od kultury Zachodu. 7 Stąd dla zrozumienia charakteru inwestycji japońskich w Polsce, a także opracowania odpowiedniego programu polityki państwa wobec nich, należy uwzględnić zarówno uwarunkowania zewnętrzne, jak i wewnętrzne tejże polityki. 8 Co więcej, o inwestycje japońskie również występuje międzynarodowa konkurencja. Są one ważne dla rozwoju gospodarczego kraju, nie tylko z powodu ich wielkości (duże mogą być również inwestycje innych krajów), czy z powodu sentymentu społeczeństwa polskiego do tej nacji, ale również ich trwałości spowodowanej przede wszystkim długookresowymi strategiami inwestowania. Ponadto, inwestorzy japońscy znani są również z dbania o relacje z Choć nie zawsze w praktyce jest to możliwe, ze względu na zbyt słaby w dalszym ciągu teoretyczny rozwój różnych dziedzin polityki gospodarczej, czy nawet niej samej, zwłaszcza w tak dynamicznie zmieniającej się gospodarce, jaką jest Polska), w oparciu o doktrynę ekonomiczną lub/i teorie ekonomiczne (najlepiej zweryfikowane praktycznie. K. Piech, Inwestycje japońskie na świecie i w Polsce, Analizy i Opracowania Polsko-Japońskiego Centrum Zarządzania SGH nr 2/1998, październik-grudzień 1998, s Największe koncerny, jak Matsushita czy Toyota, podkreślają, że w swoim postępowaniu kierują się tradycjami i zasadami wskazanymi przez założycieli (np. Konosuke Matsushitę, rodzinę Toyoda). Por. referat: M. Pojda, Wpływ czynników miękkich na wielkość inwestycji japońskich w Polsce, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 2000 (materiały konferencyjne); opublikowany częściowo w: M. Pojda, Wybrane elementy polityki państwa wobec inwestorów japońskich, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH, nr 15/2000, s

4 lokalnymi społecznościami, o kontakty z lokalnymi władzami. Ich większe fabryki na trwale zmieniają lokalny rynek pracy, a wewnątrz firmy wytwarzają własną kulturę zarządzania. 9 Zalet inwestycji japońskich jest o wiele więcej... Tak więc warto jest zabiegać, zwłaszcza o inwestycje japońskie w naszym kraju. Tymczasem od wielu już lat, właściwie od początku transformacji systemowej, ogólna wartość inwestycji japońskich pozostawała 10 i pozostaje bardzo mała, w porównaniu do udziału innych krajów-źródeł inwestycji. 2. Uwarunkowania inwestycji japońskich w Polsce Czynniki te mają wpływ na wielkość inwestycji japońskich w Polsce, a także warunkują ewentualną politykę prowadzoną przez państwo. Dzielą się one na czynniki niezależne od władz Polski (uwarunkowania zewnętrzne), oraz zależne w długim okresie czasu (wewnętrzne) Uwarunkowania zewnętrzne Najważniejszymi uwarunkowaniami zewnętrznymi polityki państwa wobec inwestycji japońskich w Polsce są uwarunkowania gospodarcze. Wpływ na nie mają też uwarunkowania społeczne i geograficzne. Należy je uwzględniać przy prowadzeniu polityki proinwestycyjnej, szczególnie przy doborze instrumentów tej polityki i ich intensywności stosowania. Autor w swoich wcześniejszych badaniach 11 opisał już czynniki zewnętrzne mogące mieć wpływ na wartość bezpośrednich inwestycji japońskich w Polsce oraz mogące mieć znaczenie przy planowaniu polityki państwa w tym segmencie inwestycji. Stąd nie będą one przytaczane, a jedynie przypomniane zostaną najważniejsze wnioski. 12 Można mówić o występowaniu jednak bardzo słabego związku pomiędzy wartością inwestycji zagranicznych Japonii a rozwojem gospodarczym tego kraju K. Piech (red.), Raport z badań przeprowadzonych w Philips Matsushita Battery Poland. Analiza socjologiczna, Studenckie Koło Naukowe Gospodarki i Kultury Japońskiej SGH, Warszawa, kwiecień 1998 (materiały niepublikowane). K. Piech, Ciągle mało japońskich inwestycji, Prawo i Gospodarka", 6 maja 1999, nr 98/1999, s. 3 K. Piech, Polityka państwa wobec inwestycji japońskich w Polsce. Część pierwsza: zewnętrzne uwarunkowania polityki, badania własne Katedry Polityki Gospodarczej, październik 2000 (materiały niepublikowane). K. Piech, Zewnętrzne uwarunkowania polityki państwa wobec inwestycji japońskich w Polsce, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów SGH, z. 18/2001, s

5 Występował związek pomiędzy wielkością tych inwestycji a wysokością stóp procentowych (krótkookresowe współczynnik korelacji -0,54, długookresowe -0,49). Oznacza to, że wraz ze spadkiem tych stóp będzie rosła wartość inwestycji japońskich za granicą (przy założeniu, że przeszłe tendencje pozostaną nie zmienione). Występował dość silny związek (0,7) pomiędzy skumulowaną wartością realnego PKB Japonii a inwestycjami tego kraju w Polsce. Oznaczać to może, że wartość jednorocznych inwestycji w Polsce nie zależy od tempa wzrostu gospodarki japońskiej w danym roku, a zależy od skumulowanego rozwoju gospodarczego Japonii w poprzednich latach (włącznie z danym). Sprawdzone zostało, czy istnieje związek pomiędzy wysokością stóp procentowych a wartością inwestycji japońskich w Polsce (w USD) w latach Występował bardzo słaby związek pomiędzy wartością inwestycji japońskich w Polsce a wysokością długookresowych stóp procentowych o kierunku negatywnym. Związek ten nie występował w przypadku stóp krótkookresowych. 13 Istnieje słaba zależność pomiędzy bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi w Rosji a inwestycjami w 5 krajach Europy Środkowo-Wschodniej. 14 Współczynnik korelacji 15 w przypadku Węgier wyniósł 0,66, Rosji 0,96, Czech 0,45, Polski 0, W przypadku pozostałych krajów regionu można mówić o znacznie mniejszej sile tej zależności. Oznacza to, że występuje związek pomiędzy wartością inwestycji zagranicznych w Rosji i w regionie. Zatem do uwarunkowań zewnętrznych inwestycji zagranicznych w Polsce należałoby zaliczyć również wartość inwestycji w Rosji Wybrany zostanie do tego współczynnik korelacji liniowej. Obliczenia przeprowadzone zostały na podstawie danych JETRO, UNCTAD oraz PAIZ za lata Przedstawione zostaną tylko niektóre wyniki obliczeń, zawierające wskazania silniejszych związków. 13 Z kolei na wysokość tych stóp wpływ ma wiele innych czynników, związanych m.in. z rozwojem gospodarczym kraju, procesami inflacyjnymi oraz wielkością globalnego popytu konsumpcyjnego. Zatem wybrane wskaźniki makroekonomiczne charakteryzujące gospodarkę japońską mają pewien wpływ na wielkość inwestycji tego kraju w Polsce. 14 Sprawdzone zostało, jaki jest związek pomiędzy inwestycjami zagranicznymi w danym kraju, a inwestycjami zagranicznymi w pozostałych pięciu państwach regionu (bez tego kraju). Zapobiec to miało sytuacji, że wartość inwestycji w danym kraju przyczynia się do wzrostu wartości inwestycji ogółem, a zatem i współczynnika korelacji. 15 Wzięty został pod uwagę okres , ze względu na posiadanie przez autora odpowiednich danych. 16 Zinterpretować to można w sposób następujący: wartość inwestycji w Rosji w dużym stopniu zależy od inwestycji w regionie i na odwrót (wartość inwestycji w Rosji stanowi od 12 do 22% inwestycji zagranicznych w analizowanych 6 krajach regionu; natomiast współczynnik korelacji nie rozstrzyga o kierunku związku). 17 Zostało to sprawdzone. Współczynnik korelacji pomiędzy wartością inwestycji zagranicznych w Polsce i w Rosji wyniósł aż 0,94 (z Rumunią 0,9, Słowacją 0,4, Węgrami 0,05, Czechami -0,05). Można przypuszczać (przyjęta miara tego nie rozstrzyga), że jeśli wartość inwestycji zagranicznych w Rosji spadnie (np. na skutek 5

6 Sprawdzone zostało, jaki jest związek pomiędzy wartością inwestycji zagranicznych w Polsce a wartością inwestycji japońskich. Można było bowiem przypuszczać, że wystąpi pomiędzy tymi wartościami duży związek. Zgodnie z przeprowadzonymi obliczeniami zauważyć można, iż istnieje bardzo duża zależność między wartością inwestycji zagranicznych w danym kraju ogółem a inwestycji japońskich w Republice Czeskiej (i na odwrót, współczynnik korelacji 0,997). Takiej zależności natomiast w ogóle nie stwierdzono na Węgrzech (-0,06), natomiast w przypadku Polski i Rosji związki te są znacznie słabsze (odpowiednio 0,54, 0,49 nieistotne statystycznie), niż w Czechach. Natomiast dla Słowacji stwierdzono związek ujemny (-0,79). Można przypuszczać, że wielkość napływu inwestycji japońskich do danego kraju będzie zależeć od wielkości inwestycji japońskich w regionie, gdyż inwestorzy mogą najpierw wybierają region, a następnie dopiero konkretny kraj do ulokowania w nim inwestycji, a im więcej inwestycji w regionie tym więcej i w danym kraju. Przy nie uwzględnieniu w wartości inwestycji japońskich w regionie wartości w danym kraju, uzyskano następujące wyniki: Wartość inwestycji japońskich w Polsce, na Węgrzech i w Republice Czeskiej nie zależy od wartości inwestycji japońskich w pozostałych pięciu krajach regionu. Wartość inwestycji japońskich w Rosji istotnie zależy od inwestycji japońskich w regionie. Dodatkowo, jest to związek ujemny. Taki kierunek związku spowodowany może być występowaniem istotnej konkurencji między Rosją a pozostałymi krajami, przy wyborze miejsca docelowego inwestycji w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. 18 Obliczenia dowodzą zatem nietrafności założenia, że inwestorzy japońscy lokując kapitał w Polsce kierują się wartością innych inwestycji japońskich w regionie. Wyniki potwierdzają też, że nie można też mówić o występowaniu silniejszej konkurencji między krajami naszego regionu Europy o kapitał japoński (za wyjątkiem Rosji). Obliczenia te przeczą doniesieniom prasowym z końca 2001 r. na temat inwestycji Toyoty i roli Republiki Czeskiej w wyborze miejsca docelowego inwestycji. Jednakże badany w sposób ilościowy okres czasowy nie obejmował wydarzeń ostatnich lat. 18 spadku zaufania inwestorów do tego kraju) odbije się to na wartości inwestycji zagranicznych w Polsce. Przypomnieć należy, że w 1998 r. w Rosji wystąpił kryzys, a badania obejmowały okres wcześniejszy. Przypomnieć należy, że obserwowane związku dotyczą okresu sprzed 1998 r. (kryzys rosyjski). Sytuacja ta mogła więc ulec zmianie. 6

7 Zaobserwowano natomiast średniej siły związki pomiędzy wartością inwestycji japońskich w regionie a inwestycjami zagranicznymi w nim ogółem w danym roku (współczynnik korelacji 0,56). Jest to dość zaskakujący wynik, gdyż można by przypuszczać, że Japończycy w większym stopniu inwestują w naszym regionie ze względu na ogólne zainteresowanie nim. 19 Jest to odmienne od zachowania pozostałych inwestorów. Nie ma też zależności w przypadku inwestycji japońskich opóźnionych o rok i o dwa lata w stosunku do przepływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich w regionie. Również nie ma związków pomiędzy wartością inwestycji japońskich w Polsce a ich wartością w poszczególnych krajach regionu. Najsilniejszym związkiem była zależność z Rosją, wskazującą na słabą rywalizację między tymi krajami o kapitał japoński. Podsumowując najważniejsze wyniki: w badanym okresie związek z wartością inwestycji japońskich w Polsce miała wysokość długookresowych stóp procentowych w Japonii, wartość inwestycji zagranicznych w regionie Europy Środkowo-Wschodniej (dość słabo związanych z inwestycjami zagranicznymi w Polsce 20 ). Nie ma natomiast większego związku pomiędzy wartością inwestycji japońskich w regionie i w Polsce, a istnieje pewna słaba rywalizacja o ten kapitał z Rosją Uwarunkowania wewnętrzne 21 Polska jest dość atrakcyjnym krajem dla inwestorów zagranicznych. Spośród 31 badanych krajów, w których inwestuje się w 2001 r. najwięcej lub w których inwestycje znacznie wzrosną w najbliższym czasie, Polska znalazła się na 8. pozycji, wyprzedzając Czechy (9. miejsce), ale będąc za Węgrami (1. miejsce). 22 Według Światowego Forum Ekonomicznego, Polska w 2001 r. znalazła się na 41. miejscu (2000 r. 34. miejsce), na 75 sklasyfikowanych państw. Zdaniem autorów raportu, Polska nadal jest atrakcyjna dla inwestorów zagranicznych, ze względu na dobre szlaki komunikacyjne oraz położenie w pobliżu dużych rynków zbytu. Dla zwiększenia inwestycji konieczne jest zwiększenie nakładów na badania i rozwój, szkolnictwo wyższe zwłaszcza informatyczne. Niezbędna jest również stabilność gospodarcza Por. również: JETRO White Paper on Foreing Direct Investment 2000 (summary), JETRO, Tokyo Te natomiast dodatnio powiązane są z tą wielkością w Rosji, a te natomiast dość silnie negatywnie związane są z wartością inwestycji japońskich w regionie K. Piech, Polityka państwa wobec inwestycji japońskich w Polsce. Część druga: wewnętrzne uwarunkowania polityki, badania własne Katedry Polityki Gospodarczej, październik 2001 (materiały niepublikowane). D. Walewska, Polska całkiem atrakcyjna, Rzeczpospolita, 12 grudnia 2001 r. D. Walewska, W rankingu spadamy w dół, Rzeczpospolita, 5 marca 2002 r. 7

8 Uwarunkowania historyczne, a szczególnie dotychczasowe polsko-japońskie kontakty polityczne nie są ważne, dla obecnej wartości inwestycji japońskich w Polsce. Japonia w okresie międzywojennym pokazywała przychylną Polsce neutralność. 24 Owa przychylność wywołana była przyczynami geopolitycznymi, mianowicie nieufnością wobec Rosji, z którymi oba kraje toczyły wcześniej wojny. Po drugiej wojnie światowej kontakty uległy osłabieniu, ze względu na pozostawanie Polski za żelazną kurtyną. Za główne przyczyny gospodarcze obecnego stanu japońskich inwestycji w Polsce należy uznać: konsekwencje negocjacji w sprawie redukcji polskiego zadłużenia zagranicznego w bankach skupionych w Klubie Paryskim i Londyńskim. zmiany polityczne z 1989 r. i związana z nimi niepewność (wcześniej prawie całkowity brak inwestycji zagranicznych w Polsce), zachwyt Polaków nad skalą inwestycji zagranicznych w Polsce i niecierpliwość w oczekiwaniu podobnych proporcji inwestycji japońskich w Polsce w stosunku do potęgi gospodarczej tego kraju, wraz z niecierpliwymi wypowiedziami na ten temat w trakcie oficjalnych spotkań. W porównaniu z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej i byłego ZSRR Polska wychodzi korzystnie ze względu na: 1. Istnienie specjalnych stref ekonomicznych Polska ma najlepsze (w porównaniu z innymi krajami) ustawowo zagwarantowane zachęty posiadanie dużego potencjału ludzkiego, tj. wykształconej siły roboczej. 3. Dostrzegany jest również obrót przygraniczny. Znaczenie Polski jako partnera handlowego Japonii jest marginalne, choć nasz kraj pozostaje jej największym partnerem gospodarczym wśród krajów Europy Środkowo- Wschodniej. Japonia uznaje Polskę za kraj wiodący w przemianach gospodarczych regionu, stający się jej partnerem strategicznym w tej części Europy. Jednakże kraj nasz przegrywa na ogół ostatnio walkę konkurencyjną o inwestycje japońskie z Węgrami czy Republiką Czeską. Jednym z kluczowych czynników tego stanu są mniej sprzyjające uwarunkowania dla E. Pałasz-Rutkowska, Polityka Japonii wobec Polski , Wyd. NOZOMI, Warszawa 1998, s Ponadto 1 metr kwadratowy gruntu w specjalnej strefie ekonomicznej kosztuje średnio 15 dolarów. Dla porównania z Walią (gdzie ulokowanych jest wiele inwestycji japońskich), koszt budowy hali jest niższy w 8

9 inwestycji zagranicznych w Polsce, a także nieefektywna, krótkookresowa polityka państwa w ww. zakresie. Dla ich zmiany potrzebna byłaby długofalowa polityka państwa. Jest to szczególnie ważne w przypadku zabiegania o inwestycje japońskie, które trudno jest przyciągnąć samą perspektywą zysku, a raczej możliwością jego utrzymania w perspektywie wielu lat. Do tego przyczynić się znacznie może trwałość wzrostu gospodarczego (obecnie jego tempo znacznie zmalało) i stabilność polityki gospodarczej. Niestety, tych elementów w obecnej sytuacji kraju nie ma w wystarczającym zakresie. Z punktu widzenia długofalowego wzrostu gospodarczego, bo raczej tylko w takich kategoriach należy rozpatrywać bezpośrednie inwestycje japońskie, powinna być wprowadzona długookresowa polityka państwa wobec podmiotów z Japonii. Najlepsza byłaby do tego instytucja zatrudniająca profesjonalnych urzędników i doradców, którzy dobrze orientują się w specyfice kontaktów handlowych (ale też kulturalnych) z Japończykami. 26 Bez tego ponownie mogą być popełniane błędy w polityce państwa 27, które będą na kolejne lata odsuwały perspektywę umacniania się inwestycji japońskich w Polsce. A inwestorzy z Kraju Kwitnącej Wiśni wybierać mogą inne kraje, które potrafiłyby bardziej indywidualnie podejść do potencjalnych inwestorów oraz zapewnić lepsze warunki dla rozwoju biznesu japońskiego na terenach swoich państw. Warto jest starać się o inwestorów z Japonii ze względu na ich dużą stabilność w podejmowaniu decyzji gospodarczych, popartą solidnymi, trwałymi fundamentami zagranicznymi. Po okresie zachwytu inwestycjami koreańskimi okazało się, że powinno się zwracać znaczną uwagę na kondycję gospodarczą i perspektywy rozwoju kraju, z którego pochodzą inwestycje, nawet bezpośrednie odznaczające się dość małą zmiennością. Nawet gospodarka nękana wieloma recesjami, jak Japonia w latach 90., nadal pozostaje jedną z najbardziej stabilnych gospodarek na świecie. Poza tym bardzo korzystne doświadczenia z już funkcjonującymi firmami japońskimi w Polsce wskazują, że tego typu przedsięwzięcia powinny być szczególnie promowane przez państwo Polsce. Siła robocza w Polsce jest tańsza o około 30-50% w porównaniu z Walią. Elektryczność, gaz, woda, oczyszczalnie ścieków, sprzężone powietrze, również są argumentami na rzecz Polski. Powinna ona mieć zapewniony budżet na swoją działalność na co najmniej kilka lat, tak by móc prowadzić rzeczywistą politykę, a nie wiązkę często nieskoordynowanych ze sobą działań. Do tego powinna móc wpływać na całość kontaktów, w tym również dyplomatycznych, naszego kraju z Japonią. K. Piech, Mankamenty polskiej polityki proinwestycyjnej. Studium przypadku [w:] Problemy polityki gospodarczej i gospodarki regionalnej w Polsce w procesie integracji z Unią Europejską, zbiór referatów na Ogólnopolską Konferencję Katedr Polityki Ekonomicznej, Uniwersytet Szczeciński, Międzyzdroje, wrzesień 1998, s

10 Nadmienić można, że ataki na Toyotę w Stanach Zjednoczonych odbierane były przez Japończyków, jako atak na wszelkie firmy japońskie. 28 Potwierdza to, że w przypadku sukcesu Toyoty na polskim rynku, również inne firmy z tego kraju mogą zainwestować w Polsce. Poza tym konieczne jest złożenie w naszym kraju oficjalnej wizyty przez najwyższą z punktu widzenia tradycji władzę Japonii rodzinę cesarską. Ma to się odbyć jeszcze w trakcie wakacji w 2002 r. Takie oficjalne uznanie z pewnością zwiększy zaufanie do naszego kraju. 3. Bezpośrednie inwestycje japońskie 3.1. Inwestycje na świecie Japońskie inwestycje zagraniczne zaczęły rosnąć w połowie lat 60. XX wieku, by odnotować stagnację po kryzysach naftowych i ponownie rosnąć od początku lat 80., osiągając wartość rekordową w 1989 r., a więc przed rokiem tzw. pęknięcia bańki mydlanej. 29 Rys. 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Japonii (w mld USD, lata finansowe) , ,5 56,9 41,6 34, ,1 50, ,7 66, ,1 10,2 12,2 22, Źródło: Współczesna Japonia, International Society for Educational Information, Tokyo 1996, s. 49; Nippon Business Facts & Figures, JETRO, Tokyo 1997; Nippon Business Facts & Figures, JETRO, Tokyo 1998, p. 81; Nippon Business Facts & Figures, JETRO, Tokyo 1999, p. 78; Nippon Business Facts & Figures, JETRO, Tokyo 2001, p. 40; D. Walewska, Pęd do fuzji mamy już za sobą, Rzeczpospolita, 14 maja 2001 r. Do 1980 r. japońskie inwestycje zagraniczne koncentrowały się w przemysłach praco- i surowcochłonnych, a później skierowały się bardziej w kierunku przemysłów bardziej zaawansowanych technologicznie, jak np. elektronika czy motoryzacja. Facts and Figures of Japan, Foreign Press Center/Japan, Tokyo 1993, p

11 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne Japonii na początku lat 80. osiągnęły skumulowaną wartość ok. pół biliona dolarów. Udział japońskich BIZ w światowych BIZ wzrósł z 3% w 1980 r. do 12% w 1997 r. Stawiało to Japonię na drugim miejscu (po USA). W ciągu lat (finansowych) Japonia zainwestowała (BIZ) za granicą łącznie ok. 723,7 mld dolarów (wg JETRO). Najwięcej inwestycji japońskich kierowanych jest do Ameryki Północnej, w tym do Stanów Zjednoczonych. Na drugim miejscu znalazła się Europa. A więc znaczna większość bezpośrednich inwestycji zagranicznych Japonii trafia do krajów najbardziej rozwiniętych. Rys. 2. Japońskie BIZ przekrój regionalny (mld USD, lata finansowe) Ameryka Północna Azja Europa Ameryka Południowa Australia i Oceania Afryka Źródło: Nippon. Business Facts and Figures, JETRO, Tokyo 1997, 1998, 1999, 2000, Ponadto rys. 2. potwierdza poniekąd, że firmy japońskie inwestują tam, gdzie wcześniej już dużo zainwestowały. Jest to zgodne z uwarunkowaniami społecznymi inwestycji japońskich. Przykładowo w Wielkiej Brytanii następowała koncentracja europejskich operacji finansowych i handlowych przedsiębiorstw japońskich. 30 Wielka Brytania jest też największym odbiorcą japońskich inwestycji bezpośrednich w Europie i drugim co do wielkością po Stanach Zjednoczonych odbiorcą na świecie. Stabilność gospodarcza regionu Europy Środkowo-Wschodniej, ze względu na przewidywane wejście niektórych państw do Unii Europejskiej w 2004 r., również zachęca do 30 JETRO White Paper on Foreing Direct Investment 2000 (summary), JETRO, Tokyo 2000, p

12 wzrostu wartości inwestycji japońskich. Napływ japońskich BIZ w 2000 r. do 10 krajów Centralnej i Wschodniej Europy wzrósł o 12,5% do 19,96 miliardów dolarów, co jest wartością rekordową. Skumulowana wartość inwestycji japońskich w ww. regionie od 1989 r. do 2000 r. wyniosła 92,09 mld dolarów. 76,2% inwestycji trafiło do trzech krajów: Polski (31,5%), Węgier (21,1%), Czech (23,5%) Inwestycje w Polsce W końcu roku 1997 wartość japońskich inwestycji zagranicznych wyniosła 69,5 mln USD, dając Japonii 20. miejsce wśród państw inwestujących w Polsce. Plany inwestycyjne wyniosły 172,3 mln USD (z czego 92,5 proc. to zobowiązania firmy Isuzu). 32 Część z tych planów została zrealizowana w pierwszej połowie 1998 roku. Japońskie inwestycje zagraniczne osiągnęły wartość 178,4 mln USD, z zobowiązania wzrosły do 208,3 mln USD. Obecnie Japonia zajmuje 17. miejsce na liście największych inwestorów PAIZ według kraju ich pochodzenia (nie licząc firm sklasyfikowanych jako międzynarodowe). Na liście największych inwestorów bezpośrednich (inwestycje o wartości powyżej 1 mln dolarów), opracowywanej co roku przez PAIZ, na koniec 1999 r. znajdowało się 12 firm japońskich, co sprawiło, że kraj ten był na 16 miejscu. Plany inwestycyjne wynosiły 137 mln dolarów. Na koniec 2001 r. odnotowanych zostało również 12 inwestorów, co dawało Japonii 18 miejsce. Plany inwestycyjne miały wartość 111 mln dolarów. Rys. 3. Wartość japońskich inwestycji bezpośrednich w Polsce (w mln USD) , , , , ,5 69, Źródło: oprac. wł. na podst. danych PAIZ JETRO White Paper on Foreing Direct Investment 2001 (summary), JETRO, Tokyo 2001, p. 32. Lista głównych inwestorów zagranicznych w Polsce, PAIZ, Warszawa

13 Największą dotąd zrealizowaną (choć nie realizowaną ) japońską inwestycją w Polsce jest fabryka silników diesel do samochodów osobowych zbudowana przez firmę Isuzu. 33 Fabryka powstała na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Tychach. Miała dostarczać od połowy 1999 roku do 300 tys. diesli rocznie. Wartość całej inwestycji miała wynieść ok. 185 mln dolarów (por. tab. 1). Przewidywano, że wartość inwestycji Isuzu mogła osiągnąć nawet kwotę około 350 mln USD, co byłoby jedną z największych inwestycji zagranicznych w Polsce. Jako przyczynę do inwestowania akurat w Polsce przedstawiciele Isuzu podawali spodziewany wzrost popytu na nowe auta w Europie Środkowej, niewysokie koszty produkcji i rozwiniętą infrastrukturę przemysłową. Zakład produkcji silników dieslowskich Isuzu Motors Polska Sp. z o.o. (ISPOL) rozpoczął produkcję 14 czerwca 1999 r.. Nowe silniki są dostarczane z Tych dla niemieckiej firmy Opel. Aby otrzymać ulgi w podatku dochodowym, firma Isuzu zaakceptowała szereg wymagań ze strony rządu polskiego. Ostatnio Ispol poinformował o spełnieniu wszystkich wymogów: zatrudniono 372 pracowników, o 22 osoby więcej niż zalecał rząd, uruchomiono produkcję 2 tygodnie przed zaplanowaną datą, przekroczono deklarowaną wartość inwestycji. Fabryka korzysta z 482 polskich dostawców 34 Tab. 1. Największe inwestycje japońskie w Polsce zrealizowane i plany (w mln USD, na koniec roku) Inwestor Isuzu Motors Ltd. 35,7 55,6 192,7 (b.d.) 192,7 (b.d.) 192,7 (b.d.) (159,3) (139,4) 2. Bridgestone - 45,00 (0,0) 45,0 (b.d.) 120,0 (b.d.) 120 (b.d.) Corporation 3. NSK-RHP - 39,2 (40,3) 39,2 (40,3) 49,2 (b.d.) 69,0 (21,0) Europe Ltd. 4. Matsushita 19,0 (13,0) 22,5 (1,0) 22,5 (1,0) 26,2 (1,0) 52,4 (b.d.) Electric Industrial Co. Ltd. 5. Tokai Rabber 30,0 (b.d.) Isuzu to jeden z pięciu największych producentów silników wysokoprężnych na świecie; w roku finansowym 1995/96 firma miała 15 mld USD obrotów i 260 mln USD zysku netto. Isuzu rozpoczyna w Polsce produkcję silników, Wiadomości z Japonii, Ambasada Japonii w Polsce, nr 2/1999, s

14 Industries 6. Summitomo 4,4 (b.d.) 25,0 (b.d.) 25,0 (b.d.) Electric Wiring System Europe 7. YKK Holding 5,5 (4,5) 7,5 (b.d.) Europe 8. Takata Petri AG 5,8 (b.d.) 9. Toyota 5,0 (0,0) 5,0 (b.d.) 5,0 (90,0) 5,0 (90,0) 5,0 (90,0) 10. Toyo Seal 4,2 (b.d.) 11. Tohoku Pioneer 2,3 (0,0) 1,1 (2,0) 35,7 (b.d.) 3,9 (b.d.) 3,9 (b.d.) Electronic Corporation 12. Itochu 1,0 (0,0) 1,0 (b.d.) 1,0 (b.d.) 1,0 (b.d.) 2,0 (b.d.) 13. Nomura - 17,8 (b.d.) 17,8 (b.d.) 17,5 (b.d.) 14. Nichimen - 5,6 (5,8) 5,6 (5,8) - Corporation 15. Nissho Iwai 4,5 (0,0) 4,5 (b.d.) 4,5 (b.d.) Kanematsu Gosho 1,0 (0,0) 1,0 (b.d.) 1,0 (b.d.) 17. Mitsui O.S.K. 1,0 (0,0) Lines Objaśnienia: plany inwestycyjne w nawiasach. Dane firmy Tohoku z 1999 r. są dziwne. Źródło: Lista głównych inwestorów zagranicznych w Polsce, PAIZ, Warszawa 1998, 1999, 2000, Zgodnie z danymi PAIZ z 1998 r., spośród firm japońskich najwięcej w Polsce zainwestowała firma Isuzu, na drugim miejscu była firma Bridgestone Corporation, na trzecim NSK-RHP Europe Ltd. i na czwartym Matsushita. 35 Sytuacja ta utrzymała się aż do 2001 r. Zmieniała się wartość tych inwestycji, ale nie struktura największych inwestorów japońskich. Zatem nie było większych, nowych inwestycji. Przełom przyniósł dopiero 2002 r. 20 maja 1998 r. firma Bridgestone Corporation oraz polski producent opon zdecydowały o utworzeniu spółki akcyjnej, w której 71,2% udziałów należało do 35 Patrząc na dane przytoczone w tabeli nr 2 można wnioskować, że liderem w 1998 r. było Isuzu, ze względu na konieczność dokonywania inwestycji w fabryce silników, która to nie została wykazana w opracowaniu ankiet PAIZ. 14

15 Bridgestone 36, a reszta do poznańskiego Stomilu. Produkcja pierwszych opon opartych na technologii Bridgestone miała się rozpocząć po dwóch latach. Według zapowiedzi obu firm, dzienna produkcja miała wynosić 5 tys. opon do samochodów osobowych i dostawczych. Kapitał założycielski Bridgestone/Firestone Poland Sp. z o.o. wynosił mln dolarów, z czego ok. 45 mln dolarów to udział japońskiego koncernu. Warto wspomnieć o kolejnej, większej inwestycji japońskiej. W styczniu 1998 r. firmy Seiko (NSK) i Nichimen zdecydowały o wniesieniu wkładu inwestycyjnego w proces prywatyzacji zakładów Iskra. Konsorcjum NSK-RHP Europe Ltd. należące do światowego lidera w produkcji łożysk kulkowych, japońskiej grupy NSK, zakupiło 70% akcji Fabryki Łożysk Tocznych Iskra S.A. w Kielcach za kwotę 39,2 mln USD. Współpracująca z NSK japońska firma Nichimen Corporation zakupiła 10% akcji za 5,6 mln USD (15% obejmą pracownicy, 5% Skarb Państwa). W sumie strona japońska zainwestowała w Kielcach 44,8 mln USD, a potwierdzone w umowie zobowiązania na najbliższe 4-5 lat wyniosły 46,1 mln USD. Co interesujące i ważne, z punktu widzenia lokalizacji inwestycji (i analizowanych wcześniej uwarunkowań kulturowych), NSK utrzymywało kontakty z Iskrą już ponad 25 lat temu, kiedy to instalowano tam pierwsze linie produkcyjne zakupione od japońskiego koncernu. Inwestorów japońskich zdecydowanie poparli pracownicy zakładu i związki zawodowe, apelując w listach do premiera i ministra skarbu o ich wybór (o kupno starała się szwedzka grupa SKF, która posiadała już 80% poznańskiego oddziału FŁT). Zagwarantowane zostało utrzymanie dotychczasowego zatrudnienia (około 3550 osób). 37 Kolejną dużą inwestycją japońską w Polsce jest fabryka suchych baterii cynkowowęglowych w Gnieźnie, wybudowana przez spółkę joint venture Philips Matsushita Battery Poland. Udziałowcami spółki są Philips Lighting Holding B.V. z Holandii i Matsushita Electric Industrial Co. Ltd. (jej marki to np. Panasonic, Technics) wraz z należącą do niej w całości firmą Matsushita Battery Industrial Co. Ltd. Philips i Matsushita mają po 50% udziałów w spółce. Według PAIZ, strona japońska do końca czerwca 1999 roku zainwestowała 22,5 mln USD (w 1997 roku 165. miejsce wśród największych inwestorów zagranicznych w Polsce), a plany inwestycyjne wyniosły 1,0 mln USD. Na koniec 2001 r. wartość ta niespodziewanie (bez wcześniej zapowiadanych ew. planów inwestycyjnych) Bridgestone to trzeci, obok koncernów Michelin i Goodyear, największy producent opon na świecie. Te dwie ostatnie firmy są już obecne w Polsce: Michelin działa w Olsztynie, a Goodyear w Dębicy. A. Błaszczak, Najpierw modernizacja, Rzeczpospolita 1998, nr

16 wyniosła 52,4 mln dolarów. 38 Przed podjęciem decyzji co do wyboru miejsca na inwestycję zostało przeprowadzone dokładne studium wykonalności obejmujące kilka krajów naszego regionu. Co wpłynęło na decyzję o ulokowaniu tej inwestycji w Polsce? Zdaniem prezesa firmy, Nobuyuki Kobayashi: Po pierwsze duży rynek zbytu w Polsce, dogodność transportu do Europy Zachodniej, a także zachęcające warunki podatkowe, jakie zaoferował nam rząd Polski. Ponadto część surowców do produkcji baterii, np. cynk, możemy mieć z polskich dostaw krajowych. 39 W 2001 r. PAIZ odnotował inwestycję firmy Tokai Rabber Industries, która zainwestowała w TRI Poland (Wolbrom), zajmującą się gumą i plastikiem. 26 kwietnia 1999 r. Tokai Rubber Industries i Mitsui&Co. ogłosiły utworzenie spółki z Fabryką Taśm Transportowych Stomil Wolbrom. Za 63,5 miliona złotych planowano wybudować fabrykę wytwarzającą metalowo-gumowe elementy antywibracyjne do samochodów. Produkcja miała się rozpocząć w lipcu 2000 roku. Do roku 2003 planuje się zatrudnienie 180 ludzi, a wartość produkcji ma wynieść 84 miliony zł rocznie. 40 Wcześniej na polskim rynku pojawiła się firma Summitomo Electric Wiring System Europe, która włożyła kapitał w firmę SEWSE Polska Sp.z o.o. w Lesznie, zajmującą się handlem i naprawami. YKK Holding Europe utworzył spółkę YKK Poland Sp. z o.o. w Warszawie, zajmującą się tekstyliami. Kolejna firma na liście Takata Petri AG utworzyła Takata Petri Sp. z o.o. Produkuje ona komponenty samochodowe w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Kolejnym dużym inwestorem jest Toyota. Do końca 1997 roku zainwestowała ona ok. 5 mln USD w budowę sieci dystrybucji samochodów (324. miejsce wg PAIZ). Koszt wybudowania centralnego magazynu części Toyoty wyniósł 6 mln USD, w połowie pokryty przez Toyotę. W 1994 roku Toyota Motor Poland osiągnęła obroty ponad 1 bln starych złotych i jako jedyna firma japońska zatrudniała wtedy powyżej 100 osób. Dość niedawno rozważana była jeszcze możliwość wybudowania w Polsce fabryki samochodów tej firmy Zgodnie z informacjami uzyskanymi w ww. firmie w trakcie badań w 1997 r., już w momencie budowania fabryki przewidywano możliwość powiększenia inwestycji i wybudowania nowej hali. Jednakże nie deklarowano tego wcześniej w danych PAIZ. Philips Matsushita Battery pierwszy japoński projekt inwestycyjny na wielką skalę, Wiadomości z Japonii, Ambasada Japonii w Polsce, nr 3/1996, s. 6 Nowa spółka japońsko-polska, Wiadomości z Japonii, Ambasada Japonii w Polsce, nr 1/2000, s

17 Skłaniał do tego niezmiernie dynamiczny wzrost rynku samochodowego w Polsce ok. 40 proc. wzrost sprzedaży w 1998 r. Firma Toyo Seal jest również związana ze specjalną strefą ekonomiczną. W Tychach wybudowała fabrykę produktów metalowych, zarządzaną przez spółkę Toyo Seal Poland. Do grona pozostałych podmiotów japońskich o wartości inwestycji w Polsce powyżej 1 mln USD należy m.in. Tohoku Pioneer Electronic Corporation. Firma ta zakupiła 10% udziałów w notowanej na WPGW spółce Tonsil z Wrześni (produkcja głośników). Koncern ten dokupił jeszcze (za gotówkę) 20 tys. akcji Tonsilu spośród oferowanych mu 60 tys. (ogółem oferta dotyczyła 590 tys. akcji). 40 tys. akcji inwestora japońskiego nie zostało zakupionych. Firma tłumaczyła to bardzo niekorzystnym kursem jena w stosunku do dolara. Następnie 29 maja 1998 r. firma Tohoku Pioneer podniosła poziom inwestycji w zakładach Tonsil z 11,3 na 25%. Ogółem inwestycje tej firmy wyniosły 2,3 mln USD w 1997 r., a później zwiększyły się do 3,9 mln dolarów. Z większych inwestycji finansowych wymienić można firmę Nomura (zakup 15,3% akcji Impexmetalu za 17,8 mln USD), oraz Orix (zakup za ok. 7,7 mln USD 85% akcji Polskiego Funduszu Leasingowego, obecnie Orix Polska). Ostatnią japońską firmą na Liście PAIZ na koniec 2001 r. była firma Itochu. Zainwestowała ona w firmę Mazda Motor Poland Co. Ltd. w Warszawie, która zajmuje się importem i sprzedażą aut Mazdy, a także w firmy Ascot Auto w Warszawie i I.C. Automobile Poland Sp.z o.o. w Warszawie. Na najnowszej liście nie pojawiło się pięć firm, które występowały wcześniej. Firma Nomura International plc (oddział firmy Nomura w Wielkiej Brytanii) w 21 kwietnia podjęła decyzję o częściowym nabyciu akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa Impexmetal, producenta metali nieżelaznych. W maju 1997 objęła 16,9 proc. udziałów w spółce notowanej na WGPW Impexmetal S.A. w ramach podpisanej umowy gwarancyjnej. W maju 1999 r. udziały tej firmy wynosiły 15,28% ( akcji) o wartości nominalnej zł (wartość rynkowa na 10 maja 1998 wyniosła około 42 mln zł, czyli około 12,25 mln USD). 2 stycznia 1996 r. nastąpiła rejestracja w ramach koncernu Nichimen firmy Nichimen Agro Poland do obrotu środkami ochrony roślin. Kolejnym podmiotem co do wartości inwestycji w Polsce jest firma Nissho Iwai. Do końca 1997 r. zainwestowała około 4,5 USD w import i sprzedaż samochodów Toyoty. Planowała ona przejąć 11,6% udziałów spółki RP Telekom, co miało kosztować 20 mln USD. 17

18 18 marca 1997 r. decyzja koncernu Nissho Iwai o zainwestowaniu w regionalną firmę telefoniczną RP Telekom. Pozostałe duże inwestycje japońskie były dokonane przez firmy Mitsui O.S.K. Lines (usługi transportowe poprzez Baltic Auto Center Sp. z o.o. w Gdyni), Kanematsu Gosho (import i sprzedaż samochodów Honda). Firmy te zainwestowały po ok. 1 mln USD. 29 maja 1998 r. producent części samochodowych firma Calsonic oraz firma Polmo z Kalisza utworzyły spółkę akcyjną, która produkować będzie systemy klimatyzacyjne do samochodów dla fabryki Opla GM w katowickiej specjalnej strefie ekonomicznej. Z innych informacji zauważyć można, że Marubeni i Dengen Kaihatsu rozpatrywały możliwość budowy drugiej elektrowni w Bełchatowie. 4. Toyota Toyota jest trzecim co do wielkości producentem samochodów na świecie. Koncern ten ma 12 fabryk w Japonii i 27 poza. Zatrudnia prawie ćwierć miliona pracowników. Toyota rozważała budowę w Polsce fabryki części do samochodów tej marki, która według zapowiedzi miała powstać początkowo w północnej Polsce. Zainteresowanie Polską, oprócz publikacji prasowych, potwierdzał fakt odbywania licznych wizyt delegacji z Toyoty w Polsce w bieżącym roku. Rozważano, by w Trójmieście powstała od podstaw fabryka Toyoty, produkująca skrzynie biegów. Później jednak Toyota złożyła w Ministerstwie Gospodarki memorandum w sprawie inwestycji w produkcję komponentów samochodowych w Polsce. Planowano, że komponenty z Polski miały być używane do produkcji w budowanej przez Toyotę fabryce samochodów koło Valenciennes we Francji. Przeszkodami w inwestowaniu w Polsce są niejasne przepisy podatkowe, zmuszające zdaniem niektórych inwestorów do działalności na granicy prawa. Bardzo utrudnione jest zastosowanie japońskich systemów planowania dostaw just in time. Kolejki na granicach były jedną przyczyn wyboru Francji, a nie Polski, jako miejsca budowy fabryki samochodów Toyoty. 41 Mimo trudności związanych z działaniem w naszym kraju, niezaprzeczalne atuty Polski (w tym szczególnie zwolnienia podatkowe w specjalnych strefach ekonomicznych) sprawiają, że Toyota zdecydowała o uruchomieniu produkcji sprzęgieł i skrzyń biegów w budowanej fabryce w Wałbrzychu. 18

19 9 listopada 1999 r. Toyota rozpoczęła budowę fabryki skrzyń biegów w Wałbrzychu w ramach specjalnej strefy ekonomicznej. Toyota Motor Manufacturing Poland zatrudnić tam miała około 300 osób i od 2002 r. miała produkować około 250 tys. ręcznych skrzyń biegów rocznie, które będą dostarczane do fabryk Toyoty w Anglii, Francji i Turcji. Toyota będzie produkowała system napędu do swoich trzech, najważniejszych modeli: yaris, corolla i avensis. 4 marca 2002 r. Toyota Motor Corporation ogłosiła, że pod koniec 2004 r. w ww. fabryce rozpocznie się produkcja silników benzynowych i skrzyń biegów do nowego modelu Toyoty, który będzie produkowany wspólnie z Peugeotem w czeskim Kolinie. Ta nowa inwestycja ma mieć wartość 300 mln euro zwiększy się do 400 mln euro. Dzięki dodatkowej inwestycji zatrudnienie wzrośnie 700 osób. Praca ma się odbywać na trzy zmiany. Początkowo szacowano, że całość produkcji (o szacowanej wartości 88 mln dolarów) zostanie wyeksportowana. Po osiągnięciu pełnej mocy produkcyjnej w 2005 r., eksport firmy ma wynosić od 300 do 400 mln euro. 42 Toyota w Europie ma dwie fabryki. Pierwsza powstała w Wielkiej Brytanii, a druga we Francji. Jest też również fabryka w Turcji. Nie obyło się tam (we Francji) bez protestów francuskich producentów samochodów, gdyż Toyota konkurowała z lokalnymi, francuskimi markami, wypierając je z rynku. Firmy z Japonii często lokują swoją produkcję w miejscach dogodnych z geopolitycznego punktu widzenia, a więc raczej centralnie w stosunku do przyszłych rynków zbytu. Tak było w Francją wygrała rywalizację o lokację fabryki Toyoty ze względu na swoje położenie w centrum Europy. W przypadku Polski, a dokładniej jej południowo-zachodniej części, zadecydowało położenie pomiędzy Francją a Turcją, gdzie będą wysyłane skrzynie biegów. Wałbrzych leży mniej więcej w połowie drogi między tymi montowniami. Inne czynniki, które pomogły Toyocie podjąć decyzję o inwestycji w Polsce, to dobrze rozwinięty przemysł motoryzacyjny, a więc możliwość dostępu do części samochodowych oraz jakość siły roboczej czerwca 2002 r. premier Leszek Miller i prezes Toyota Motor Corporation Fujio Cho otworzyli fabrykę skrzyń biegów w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Zakład spółki Toyota Motor Manufacturing Poland ma produkować rocznie 550 tysięcy skrzyń biegów i 250 tysięcy silników samochodowych. Wartość całej inwestycji ma wynieść 400 milionów euro Zostało to podkreślone w: K. Piech, Ciągle mało japońskich inwestycji, Prawo i Gospodarka, 6 maja 1999, s. 3. P. Apanowicz, Powstanie 700 nowych miejsc pracy, Rzeczpospolita, 5 marca 2002 r. R. Bubnicki, Silne wejście japońskiego giganta, Rzeczpospolita, 8 czerwca 2002 r. 19

20 Polski rząd, podobnie jak wcześniej zrobił to francuski, zaoferował pomoc finansową (m.in. w postaci ulg w SSE) przy rozpoczęciu inwestycji, a Toyota ją przyjęła. Mimo nacisków Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów (ACEA) na Komisję Europejską, by ta wymogła na Polsce wycofanie się ze uprzywilejowania specjalnych stref ekonomicznych, rząd polski stoi na stanowisku, że przyjęte w przeszłości zobowiązania i nabyte prawa powinny być respektowane. Ponadto rząd polski zablokował sprowadzanie rozbitych samochodów do kraju, co również zostało pozytywnie ocenione przez Japończyków, jako oznaka chęci ochrony polskiego rynku. 44 Elementami, które wcześniej zdecydowały o wyborze czeskiego Kolina na miejsce docelowe inwestycji Toyoty, była polityka czeskiego rządu. Zapewnił on spółce japońskoholenderskiej spółce Toyoty i PSA (Peugeot i Citroen) zwolnienia podatkowe, mimo że nie było pewne, czy jest to zgodne z prawem Unii Europejskiej. Oprócz tego, atutami Czech była niska inflacja, która powodowała, że kraj dla inwestorów zagranicznych wydawał się być stabilny. Ponadto siła robocza jest tam tańsza, niż w Polsce i na Węgrzech. Mimo że napływ inwestycji umacnia kurs korony, co wpływa na pogorszenie możliwości eksportowych, pozytywnie wpływa to na spadek i stabilizację stopy inflacji, a więc na możliwości inwestowania przez podmioty zagraniczne. W efekcie, napływ zagranicznych inwestycji do Czech w 2001 r. wynosił ok. 4,5 mld dolarów. 45 Inne elementy, które zadecydowały o wyborze czeskiego Kolina to: lepsze położenie geograficzne (Polska oferowała Dąbrowę Górniczą i Radomsko), co ma wpływ na koszty transportu (Kolin położony jest ok. 30 km od Pragi), tradycje motoryzacyjne, lepsze warunki życia dla cudzoziemców, dobre przygotowanie terenu pod inwestycję (sfery przemysłowej) oraz ulgi i zachęty zaproponowane przez czeski rząd, a także lepsze starania władz lokalnych Władze lokalne Kolina miały już doświadczenie w przyciąganiu inwestorów: wcześniej starano się o inwestycję BMW (ostatecznie wybrano Lipsk), co pomogło w przygotowaniach do rozmów z Japończykami. Władze wykonały analizy dotyczące infrastruktury, stanu bezrobocia, sieci komunikacyjnej, szkół, ośrodków zdrowia itp. Zakupiono też z kasy miasta 292 ha ziemi dla inwestorów. Władze lokalne pomogły też w negocjacjach na temat wykupu ziemi z rąk prywatnych D. Walewska, Pęd do fuzji mamy już za sobą, Rzeczpospolita, 14 maja 2001 r. D. Walewska, Jak Czechy przyciągają inwestorów, Rzeczpospolita, 18 stycznia 2002 r. A. Mag, B. Sierszuła, D. Walewska, Jak tanio i dobrze, to w Kolinie, Rzeczpospolita, 21 grudnia 2001 r. 20

21 2. Kandydatura Dąbrowy Górniczej była promowana m.in. przez byłego wiceministra gospodarki Edwarda Nowaka, pochodzącego stamtąd. Jednym z przesądzających błędów było przedwczesne ogłoszenie przez władze lokalne, że konsorcjum PSA-Toyota zdecydowało już się na ulokowanie tam inwestycji. 3. Na początku grudnia 2001 r. rząd czeski zaproponował konsorcjum (standardowy) pakiet, w którym zaproponowano: 10-letnie ulgi podatkowe, pomoc techniczną, współfinansowanie i wsparcie przy rozbudowie sfery przemysłowej, a także przy przeszkoleniu miejscowej siły roboczej. 47 Zaznaczyć należy, że Kolin nie dysponował odpowiednio wykształconą siłą roboczą, a więc występowała potrzeba rozważenia możliwości dojazdu do Kolina polskich pracowników. Atut siły roboczej nie okazał się jednak wystarczający do podjęcia decyzji na temat ulokowania tej inwestycji w Polsce. Zdaniem Wojciecha Drzewieckiego z firmy Samar, specjalizującej się w analizowaniu rynku motoryzacyjnego w Polsce, nasz kraj stracił inwestycję Toyoty-Peugeota ze względu na opieszałość polskich władz wobec starań o inwestora. Podczas spotkania przedstawicieli Polskiej Izby Motoryzacyjnej szef firmy Samar uznał, że niefortunne były także późniejsze słowa premiera Millera o lepszej ofercie przedstawionej przez Czechów. 48 Zaznaczyć trzeba, że wypowiedzi polskich polityków na temat japońskich inwestycji w Polsce nie pierwszy raz były niefortunne, co oczywiście nie pomaga w zachęcaniu inwestorów z Kraju Kwitnącej Wiśni. Zmianę w polityce inwestycyjnej państwa wobec japońskich inwestycji bezpośrednich przyniosła dopiero akcja medialna. Społeczeństwo było oburzone z powodu zmarnowania, przez zaniedbania ze strony polskiego rządu, możliwości stworzenia tysięcy miejsc pracy oraz utraty inwestycji o niebagatelnej wartości ok. 1,5 mld dolarów. W sytuacji wzrostu bezrobocia i spadku tempa wzrostu wartości inwestycji zagranicznych w Polsce, było to przyjęte przez opinię publiczną bardzo negatywnie. Jednakże już kilka dni po ogłoszeniu decyzji przez Japończyków dotyczącej Kolina, polskie władze podjęły starania o zwiększenie skali japońskich inwestycji w Polsce. Jak podkreślało Ministerstwo Gospodarki, największą trudnością było odzyskanie utraconego przez poprzedni rząd zaufania i opinii wiarygodnego i rzetelnego partnera A. Mag, B. Sierszuła, D. Walewska, Jak tanio i dobrze, to w Kolinie, Rzeczpospolita, 21 grudnia 2001 r. A. Mag, B. Sierszuła, D. Walewska, Jak tanio i dobrze, to w Kolinie, Rzeczpospolita, 21 grudnia 2001 r. Wydarzenia. Inwestycje motoryzacyjne: wciąż mamy szansę, Rzeczpospolita, 24 grudnia 2001 r. 21