Struktura Konwencji LRTAP i udział Polski w jej pracach

Transkrypt

1 Seminarium KONWENCJA LRTAP I KIERUNKI DALSZEGO JEJ ROZWOJU Struktura Konwencji LRTAP i udział Polski w jej pracach Katarzyna Rymwid-Mickiewicz Zakład Polityki Ekologicznej Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy katarzyna.mickiewicz@ios.edu.pl Warszawa, 21 marca 2011 r.

2 Konwencja (EKG ONZ) w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Convention on Long-range Transboundary Air Pollution, CLRTAP) Podpisanie: Genewa, 13 listopada 1979 r. Wejście w życie: 16 marca 1983 r. Strony Konwencji: 50 państw oraz Wspólnota Europejska Ratyfikacja Konwencji przez Polskę: 19 lipca 1985 r. Konwencja charakter ramowy 8 protokołów do Konwencji szczegółowe zobowiązania Cel Konwencji: Ochrona ludzi i środowiska przed zanieczyszczeniem powietrza przez ograniczenie emisji i zapobieganie zanieczyszczeniu, w tym transgranicznemu zanieczyszczeniu powietrza na dalekie odległości

3 Protokoły do Konwencji sporządzane w latach (chronologicznie od najstarszego) 1/ Protokół dotyczący długofalowego finansowania wspólnego programu monitoringu i oceny przenoszenia zanieczyszczeń powietrza na dalekie odległości w Europie (EMEP), Genewa, / Protokół w sprawie redukcji emisji siarki lub jej transgranicznych przepływów o co najmniej 30 procent, Helsinki, / Protokół dotyczący kontroli emisji tlenków azotu lub ich transgranicznych przepływów, Sofia, / Protokół dotyczący kontroli emisji lotnych związków organicznych lub ich transgranicznych przepływów, Genewa, / Protokół w sprawie dalszej redukcji emisji siarki, Oslo,1994 6/ Protokół w sprawie metali ciężkich, Aarhus,1998 7/ Protokół w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, Aarhus,1998 8/ Protokół w sprawie przeciwdziałania zakwaszeniu, eutrofizacji i powstawaniu ozonu przyziemnego, Göteborg,1999

4 Protokoły do Konwencji i ich status Umowna nazwa protokołu [liczba stron, na r.] Protokół ws. EMEP [43] Miejsce i rok podpisania/ wejście w życie Status Polski wobec protokołu (podpisanie/przystąpienie) Status UE wobec protokołu (podpisanie/przystąpienie) Genewa, 1984/1988 (-) / (+) (+) / (+) I protokół siarkowy [25] Protokół azotowy [34] Protokół ws. LZO [24] II protokół siarkowy [29] Protokół ws. metali ciężkich [30] Protokół ws. TZO [31] Protokół z Göteborga [26] Helsinki, 1985/1987 Sofia, 1988/1991 Genewa, 1991/1997 Oslo, 1994/1998 Aarhus, 1998/2003 Aarhus, 1998/2003 Göteborg, 1999/2005 (-) / (-) (-) / (-) (+) / (-) (-) / (+) (-) / (-) (+) / (-) (+) / (-) (+) / (+) (+) / (-) (+) / (+) (+) / (-) (+) / (+) (+) / (-) (-) / (+)

5 Protokoły - ogólna konstrukcja Część merytoryczna 1/ Preambuła 2/ Definicje 3/ Cel i podstawowe zobowiązania 4/ Zasady raportowania 5/ Wymiana technologii i informacji 6/ Badania i monitoring 7/ Krajowe programy, strategie i polityki Część proceduralna 8/ Ocena zgodności 9/ Przeglądy protokołu 10/ Charakter załączników 11/ Poprawki 12/ Rozstrzyganie sporów 13/ Podpisanie 14/ Ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie i przystąpienie 15/ Wejście w życie (na ogół 90 dnia po 16-ej ratyfikacji) 16/ Wypowiedzenie (po 5 latach) 17/ Teksty autentyczne; data podpisania (sporządzenia)

6 Zanieczyszczenia lub ich grupy objęte Konwencją i jej protokołami: związki siarki (SO2), tlenki azotu (NOx), amoniak (NH 3 ), lotne związki organiczne (NMLZO), metale ciężkie (kadm, ołów, rtęć), trwałe zanieczyszczenia organiczne (TZO), pył (PM10, PM2,5) Zakres prowadzonych prac: przeciwdziałanie zakwaszeniu, eutrofizacji i powstawaniu ozonu przyziemnego, inwentaryzacje emisji i monitoring jakości powietrza, standardy emisyjne w oparciu o BAT dla energetyki, różnych gałęzi przemysłu i działalności, transportu oraz ograniczenie amoniaku z rolnictwa, dopuszczalne zawartości zanieczyszczeń w produktach, oceny oddziaływań zanieczyszczeń na ekosystemy i zdrowie ludzkie, analizy techniczno-ekonomiczne.

7 Struktura organizacyjna Konwencji Organ Wykonawczy nadrzędny wobec swoich organów pomocniczych, do których należą: Grupa Robocza ds. Strategii i Przeglądów Kształtowanie polityki, dokonywanie oceny realizacji protokołów, rozpatrywanie poprawek do protokołów, oraz negocjowanie nowych protokołów na zlecenie Organu Wykonawczego; powoływane są grupy zadaniowe i grupy ekspertów do określonych zadań; w 2010 r. funkcjonowało 7 takich grup zajmujących się: trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi, metalami ciężkimi, cząstkami zawieszonymi (pyłem), sadzą, azotem reaktywnym, jak również zagadnieniami techniczno-ekonomicznymi Grupa Robocza ds. Oddziaływań Nadzór nad 6 międzynarodowymi programami współpracy (ICP) wraz z 6 ośrodkami koordynacyjnymi oraz grupami zadaniowymi, w zakresie oceny oddziaływań zanieczyszczeń powietrza na lasy, materiały, roślinność i wody, jak też w zakresie monitoringu zintegrowanego oraz modelowania i kartowania poziomów i ładunków krytycznych, oraz Wspólna Grupa Ekspertów ds. Modelowania Dynamicznego i Wspólna EKG/WHO Grupa Zadaniowa ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza Organ Sterujący EMEP Nadzór nad działalnością 5 centrów badawczych, w tym Centrum Inwentaryzacji i Prognoz Emisji (CEIP), Chemiczne Centrum Koordynacyjne (CCC), Meteorologiczne Centrum Syntetyzujące Wschód (MSC-E), Meteorologiczne Centrum Syntetyzujące Zachód (MSC- W), Centrum Modelowania Ocen Zintegrowanych (CIAM) oraz 4 grup zadaniowych w zakresie inwentaryzacji i prognoz emisji; pomiarów i modelowania; modelowania na potrzeby ocen kompleksowych oraz hemisferycznego transportu zanieczyszczeń powietrza

8 Struktura organizacyjna Konwencji c.d. Komitet Implementacyjny Ocena postępów realizacji protokołów i przygotowywanie rekomendacji dla Organu Wykonawczego dotyczących wywiązywania się Stron Konwencji z przyjętych zobowiązań wobec Konwencji i jej protokołów; Komitet składa się z 9 członków; skład zatwierdzany przez Organ Wykonawczy. Struktura Konwencji podlega okresowym modyfikacjom w zależności od bieżących potrzeb. Ostatnie zmiany powołanie nowych grup: grupy zadaniowej zajmującej się problemem azotu reaktywnego oraz grupy ekspertów ad hoc ds. sadzy (BC black carbon) do zbadania stanu wiedzy na temat możliwych implikacji sadzy na zdrowie ludzkie, ekosystemy oraz zmiany klimatu.

9 Executive Body* Organ Wykonawczy Implementation Committee Komitet Implementacyjny WGE* Grupa Robocza ds. Oddziaływań EMEP-SB* Organ Sterujący EMEP WGSR* Grupa Robocza ds. Strategii i Przeglądów TFH Grupa Zadaniowa ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza ICPs** Międzynarodowe Programy Współpracy z grupami zadaniowym CENTRA** KOORDYNACYJNE * - plus Prezydium ** - 6 międzynarodowych Programów współpracy (plus 6 ośrodków koordynacyjnych) w zakresie: modelowania i kartowania, oraz oddziaływań na: rzeki i jeziora, lasy, roślinność naturalną i uprawy, materiały, w tym zabytki, oraz na ekosystemy (monitoring kompleksowy). TFEIP Grupa Zadaniowa ds. Inwentaryzacji i Prognoz Emisji ze swoim Centrum TFMM Grupa Zadaniowa ds. Pomiarów i Modelowania CCC Chemiczne Centrum Koordynujące MSC-E Meteorologiczne Centrum Syntezujące - Wschód MSC-W Meteorologiczne Centrum Syntezujące - Zachód TFIAM Grupa Zadaniowa ds. Modelowania Ocen Zintegrowanych CIAM Centrum Modelowania Ocen Zintegrowanych TFHTAP Grupa Zadaniowa ds. Hemisferycznego Transportu Zanieczyszczeń Powietrza TFRN Grupa Zadaniowa ds. Azotu Reaktywnego EGTEI Grupa Ekspertów ds. Zagadnień Techniczno-Ekonom. TFPOPs Grupa Zadaniowa ds. TZO TFHMs Grupa Zadaniowa ds. Metali Ciężkich NEBEI Sieć Ekspertów ds. Korzyści i Instrumentów Ekonomicznych EGPM Grupa Ekspertów ds. Cząstek Zawieszonych Ad hoc EGBC Grupa Ekspertów ad hoc ds. Sadzy

10 SPOTKANIA W RAMACH KONWENCJI SESJE CYKLICZNE: Organ Wykonawczy Konwencji raz w roku (połowa grudnia); Grupa Robocza ds. Strategii i Przeglądów dwukrotnie w ciągu roku (kwiecień, wrzesień) Grupa Robocza ds. Oddziaływań raz w roku (wrzesień) Organ Sterujący EMEP raz w roku (koniec września/październik) Komitet Implementacyjny dwukrotnie w ciągu roku (kwiecień, wrzesień) Spotkania podległych organów pomocniczych Grupy zadaniowe, eksperckie i programowe oraz warsztaty raz w roku Ogółem rocznie ok spotkań

11 Za realizację Konwencji w Polsce odpowiedzialny jest Minister Środowiska Departament wiodący: Departament Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery p. Krystyna Panek-Gondek, Radca Ministra Przewodnicząca Grupy Roboczej ds. Międzynarodowych Aspektów Środowiska, WPIEI (LRTAP) w czasie przewodnictwa Polski w Radzie UE w II połowie 2011 r. Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Konwencji w Polsce: min. Andrzej Jagusiewicz, Główny Inspektor Ochrony Środowiska

12 Instytut Ochrony Środowiska - PIB Zakład Polityki Ekologicznej Analiza dokumentacji (ok. 300 poz. rocznie), udział w wybranych pracach organów Konwencji i sporządzanie cyklicznych raportów. Wybrane prace pod ogólnym tytułem Realizacja zobowiązań wynikających z ( ) wielostronnych umów międzynarodowych oraz członkostwa w agendach i instytucjach powołanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych w dziedzinie ochrony środowiska -Raporty roczne Inwentaryzacja emisji zanieczyszczeń powietrza: Krajowy Administrator Systemu Handlu Uprawnieniami do Emisji (KASHUE) [od marca 2006 r.] Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE) [od listopada 2009 r. - ustawa o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji]

13

14

15 Zakład Polityki Ekologicznej (IOŚ-PIB) Organizacja i/lub czynny udział w spotkaniach organizowanych w Polsce dotyczących Konwencji LRTAP, w tym m.in.: warsztaty EKG ONZ nt. technologii ograniczania emisji do atmosfery ze źródeł stacjonarnych (Warszawa, 2001 r.), spotkanie Grupy Zadaniowej ds. TZO (Toruń, 2003 r.), warsztaty Krajowych Centrów Koordynacyjnych szeregu państw nt. wartości ładunków krytycznych zakwaszenia, eutrofizacji, ozonu przyziemnego i metali ciężkich w obszarach przygranicznych (Katowice, 2009 r.), seminarium nt. zastosowań modelu GAINS z udziałem przedstawiciela IIASA (Warszawa, 2011 r.), cykliczne spotkania przed grudniowymi sesjami Organu Wykonawczego (GIOŚ, ostatnie listopad 2010 r.).

16 Udział Polski na forum organów Konwencji organy wiodące Organ Konwencji Organ Wykonawczy (EB) Grupa Robocza ds. Strategii i Przeglądów (WGSR) Grupa Robocza ds. Oddziaływań (WGE) Organ Sterujący EMEP (EMEP SB) Przedstawiciel Polski (osoba wiodąca) Andrzej Jagusiewicz Krystyna Panek-Gondek Wanda Kacprzyk Krystyna Panek-Gondek Małgorzata Wilczak (wcześniej również: Krzysztof Olendrzyński) Wojciech Mill Tomasz Pecka Grażyna Mitosek Anna Degórska Instytucja Główny Inspektor Ochrony Środowiska Ministerstwo Środowiska Instytut Ochrony Środowiska - PIB Ministerstwo Środowiska jw. (Instytut Ochrony Środowiska, KASHUE/KOBIZE) Instytut Ochrony Środowiska-PIB (KASHUE/KOBIZE) Instytut Ochrony Środowiska - PIB

17 Udział Polski w grupach zadaniowych i eksperckich w ramach Grupy Roboczej ds. Strategii i Przeglądów Grupa Grupa Zadaniowa ds. Azotu Reaktywnego (TFRN) Przedstawiciele Polski w różnym czasie uczestniczący w pracach Tadeusz Kuczyński (dawniej amoniak) Jerzy Karłowski (dawniej amoniak -IBMER) Instytucja Uniwersytet Zielonogórski Instytut Technologiczno- Przyrodniczy w Falentach Grupa Zadaniowa ds. TZO (TFPOPs) Sieć Ekspertów ds. Korzyści i Instrumentów Ekon. (NEBEI) Grupa Ekspertów ds. Zagadnień Techniczno- Ekonomicznych (EGTEI) Grupa Zadaniowa ds. Metali Ciężkich (TFHMs) Grupa Ekspertów ds. Cząstek Zawieszonych (Pyłu)(EGPM) Grupa Ekspertów ad hoc ds. Sadzy (nowa od 2010 r.) Tomasz Pecka Elżbieta Niemirycz Krzysztof Czarnomski Mieczysław Borysiewicz - - Andrzej Jagusiewicz Bolesław Jankowski Małgorzata Typko (BAT) Krystyna Panek-Gondek Stanisław Hławiczka Magdalena Brodowska - - Instytut Ochrony Środowiska PIB (KASHUE/KOBIZE) Uniwersytet Gdański Instytut Ochrony Środowiska PIB Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Badania Systemowe EnergSys Ministerstwo Środowiska jw. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych Główny Inspektorat Ochrony Środowiska

18 Udział Polski w grupach zadaniowych w ramach Grupy Roboczej ds. Oddziaływań (Krajowe Centra Koordynacyjne ds. Międzynarodowych Programów Współpracy ICP) Programowa grupa zadaniowa (przewodnictwo) Przedstawiciele Polski w różnym czasie uczestniczący w pracach Instytucja (Krajowe Centrum Koordynacyjne) Grupa Zadaniowa ds. ICP Lasy (Niemcy) Grupa Zadaniowa ds. ICP Wody (Norwegia) Grupa Zadaniowa ds. ICP Uprawy (Wielka Brytania) Grupa Zadaniowa ds. ICP Materiały (Szwecja i Włochy) Grupa Zadaniowa ds. ICP Monitoring Zintegrowany (Szwecja) Jerzy Wawrzoniak Dorota Rzychoń Barbara Godzik Grażyna Szarek-Łukaszewska Klaudia Borowiak Joanna Kobus dawniej Andrzej Kostrzewski Robert Kruszyk Instytut Badawczy Leśnictwa Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, Katowice Instytut Botaniki PAN, Kraków Uniwersytet Przyrodniczy, Poznań Instytut Mechaniki Precyzyjnej Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, Poznań Grupa Zadaniowa ds. ICP Modelowanie i Kartowanie (Niemcy) Wspólna Grupa Zadaniowa WHO/EKG ds. Zdrowotnych Aspektów Zanieczyszczenia Powietrza (WHO/ECEH Bonn) Wojciech Mill Tomasz Pecka Adrian Schlama Maja Muszyńska-Graca Krzysztof Skotak Instytut Ochrony Środowiska PIB (KASHUE/KOBIZE) Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny

19 Udział Polski w grupach zadaniowych na rzecz Organu Sterującego EMEP Grupa Przedstawiciele Polski w różnym czasie uczestniczący w pracach Instytucja Grupa Zadaniowa ds. Inwentaryzacji i Prognoz Emisji (TFEIP) Grupa Zadaniowa ds. Pomiarów i Modelowania (TFMM) Grupa Zadaniowa ds. Modelowania Ocen Zintegrowanych (TFIAM) Grupa Zadaniowa ds. Hemisferycznego Transportu Zanieczyszczeń Powietrza (TFHTAP) Krzysztof Olendrzyński Bogusław Dębski Anna Degórska Grażyna Mitosek Wojciech Mill Tomasz Pecka (warsztaty) Lech Łobocki Instytut Ochrony Środowiska - PIB (KASHUE-KOBIZE) Instytut Ochrony Środowiska - PIB Instytut Ochrony Środowiska - PIB (KASHUE-KOBIZE) Politechnika Warszawska

20 Inni eksperci mający swój udział w pracach na rzecz Konwencji i/lub prowadzący prace związane z tematyką Konwencji dr Zygmunt Parczewski (Badania Systemowe EnergSys ) pułapy emisji zanieczyszczeń powietrza, dr Janina Fudała (IETU) bilanse emisji lotnych związków organicznych, prof. Stanisław Hławiczka (IETU) bilanse emisji metali ciężkich, dr Krystyna Kubica (Instytut Techniki Cieplnej Politechnika Śląska) małe instalacje spalania, prof. Tadeusz Kuczyński (Uniwersytet Zielonogórski) ograniczanie emisji amoniaku z rolnictwa, prof. Adam Grochowalski (Politechnika Krakowska) wskaźniki emisji dioksyn

21 Polscy eksperci pełniący określone funkcje w latach ubiegłych w wiodących organach Konwencji dr inż. Andrzej Jagusiewicz b. wiceprzewodniczący Organu Wykonawczego (obecnie Główny Inspektor Ochrony Środowiska) doc. Janusz Żurek (nieżyjący już) b. wiceprzewodniczący Organu Wykonawczego oraz b. wiceprzewodniczący Grupy Roboczej ds. Strategii i Przeglądów (były kierownik Zakładu Polityki Ekologicznej IOŚ) prof. Wojciech Mill b. wiceprzewodniczący Grupy Roboczej ds. Oddziaływań (obecnie kierownik Pracowni Modelowania Matematycznego w Zespole Ochrony Powietrza w KOBiZE IOŚ-PIB) Dr inż. Grażyna Mitosek b. wiceprzewodnicząca Organu Sterującego EMEP (obecnie kierownik Zakładu Monitoringu Zanieczyszczenia Powietrza IOŚ-PIB) Istotny wkład w prace na rzecz Konwencji w ciągu wielu lat wniosła też p. Maria Kłokocka (była naczelnik Wydziału w Departamencie Zmian Klimatu i Ochrony Atmosfery MŚ).

22 Kierunki działań, którym podporządkowane są obecnie prace organów Konwencji 1/ Rewizja i poprawki do trzech protokołów dot.: metali ciężkich, TZO oraz Protokołu z Göteborga (planowany termin zakończenia prac koniec 2011 r.) Negocjacje prowadzone są również na forum UE w ramach Grupy Roboczej ds. Międzynarodowych Aspektów Środowiska - WPIEI (CLRTAP); podczas jej spotkań wypracowywane są stanowiska państw członkowskich i Komisji Europejskiej z uwzględnieniem prac toczących się, m.in. nad nową dyrektywą pułapową (NEC) oraz postanowień tzw. dyrektywy przemysłowej IEP z 2010 r. 2/ Intensyfikacja współpracy z krajami EECCA (Europy Wschodniej, Zakaukazia i Azji Centralnej) oraz SEE (Europy Południowo-Wschodniej), m.in. w celu przyspieszenia procesu ratyfikacji protokołów przez te państwa oraz zaaktywizowania ww. regionów. 3/ Opracowanie planu działań do przyjętej pod koniec 2010 r. długofalowej strategii dla Konwencji na lata z perspektywą do 2050 r. Inne wybrane wątki: Rozpoznanie stanu wiedzy nt. wpływu sadzy na zdrowie, ekosystemy i zmiany klimatu Hemisferyczny transport zanieczyszczeń (m.in. wpływ metanu na powstawanie ozonu) Dalsze prace nad scenariuszami bazowymi (krajowe, PRIMES) w kontekście negocjowanych nowych krajowych pułapów emisji (2020, 2030?)

23 Negocjowane poprawki do protokołów Wprowadzanie nowych i ujednolicanie istniejących definicji pojęć; Zaostrzanie standardów emisyjnych i zawartości zanieczyszczeń w produktach; dyskusje nad tzw. poziomami ambicji; małe instalacje spalania Wprowadzanie nowych załączników rozszerzających zakres protokołów, dotyczących np. pyłu zawieszonego do Protokołu z Göteborga; produktów zawierających rtęć do zał. do Protokołu dotyczącego metali ciężkich; Modyfikacje starych załączników, w tym ich aktualizacje; Wprowadzanie mechanizmów elastyczności, w tym wydłużenia okresów przejściowych; Rozszerzenia przyjętych wykazów kategorii źródeł emisji; Wprowadzanie nowych substancji do załączników Protokołu w sprawie TZO w oparciu o ustalone kryteria klasyfikujące (obecnie: dikofol, endosulfan, heksabromocyklododekan, pentachlorofenol, trifluralina); Dyskusje nad nowymi krajowymi pułapami emisji na 2020 r. ew r.; Aktualizacje BAT oraz innych metod ograniczania zanieczyszczeń; Zmiana charakteru załączników z obligatoryjnego na zalecany, w tym przenoszenie wybranych załączników dotyczących BAT, bądź ich fragmentów, do tzw. guidance documents, poza treść samego protokołu.

24 Priorytety strategiczne dla Konwencji na lata Wzrost ratyfikacji protokołów ws. metali ciężkich, TZO i Prot. z Goteborga Zwiększenie aktywności państw SEE i EECCA Osiągnięcie pełnej zgodności w wywiązywaniu się państw z zobowiązań Podkreślenie znaczenie jakości powietrza dla zdrowia ludzkiego w kontekście zanieczyszczeń pyłowych (PM) Rewizja priorytetów przerzucenie w części ciężaru związanego z pracami nad TZO na Konwencję Sztokholmską, a nad metalami ciężkimi na negocjowaną globalną konwencję ws. rtęci Dalsze badania naukowe, w tym nad modelowaniem ocen zintegrowanych Znaczenie identyfikacji wspólnych korzyści z ograniczania zanieczyszczeń powietrza i przeciwdziałania zmianom klimatu (SLCFs, short-lived climate forces) Rewizja struktury organów pomocniczych Konwencji (optymalizacja liczby spotkań, efektywne wykorzystanie zasobów i środków, ograniczenie przygotowywanej dokumentacji) Zachowanie spójności protokołów obejmujących te same zanieczyszczenia (wykorzystanie tzw. instrumentu wielozanieczyszczeniowego)

25 Protokół w sprawie redukcji emisji siarki lub jej transgranicznych przepływów o co najmniej 30 procent, Helsinki, 1985 r. Zobowiązania: Redukcja krajowej emisji siarki o 30% do roku 1993 w stosunku do poziomu z 1980 r.

26 DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ Katarzyna Rymwid-Mickiewicz Instytut Ochrony Środowiska Państwowy Instytut Badawczy Seminarium Konwencja LRTAP i kierunki dalszego jej rozwoju Warszawa, 21 marca 2011 r.