EGZAMIN GIMNAZJALNY 2006 SPRAWOZDANIE

Transkrypt

1 Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN GIMNAZJALNY 2006 SPRAWOZDANIE Warszawa, sierpień 2006 r.

2 Opracowanie: Wydział Egzaminów dla Uczniów Gimnazjów CKE we współpracy z okręgowymi komisjami egzaminacyjnymi Opracował zespół w składzie: Krystyna Chomicka Teresa Chrostowska Bożenna Kałuża Alicja Kwiecień Grażyna Miłkowska Cecylia Słowińska Tadeusz Mosiek Współpraca: Przygotowanie danych statystycznych: Beata Dobrosielska, Agata Wiśniewska Pracownia Informatyczna CKE Wybór i analiza jakościowa rozwiązań uczniowskich: Bożena Barańska, Małgorzata Boba OKE Kraków, Beata Fiszer, Joanna Gwizdalska OKE Gdańsk, Karolina Kołodziej, Małgorzata Korpal, Małgorzata Ludwikowska, Maria Michlowicz OKE Kraków, Renata Świrko OKE Gdańsk, Elżbieta Tyralska-Wojtycza OKE Kraków Centralna Komisja Egzaminacyjna ul. Łucka Warszawa tel. (22) , fax ckesekr@cke.edu.pl

3 SPIS TREŚCI Wstęp 8 I. Charakterystyka gimnazjów 9 1. Gimnazja, w których przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na szkoły na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Udział gimnazjów znajdujących się na wsi, w miastach do 20 tys., miastach od 20 do 100 tys. i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców w ogólnej liczbie szkół tego typu w kraju i województwach Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z uwzględnieniem podziału na szkoły różnej wielkości Liczba (odsetek) gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Udział gimnazjów publicznych i niepublicznych w ogólnej liczbie gimnazjów w kraju i województwach Uczniowie, którzy przystąpili do egzaminu w kwietniu 2006 r Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach w szkołach różnej wielkości Liczba (odsetek) uczniów gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Liczba laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych z odpowiedniej części egzaminu w 2006 r. na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty, otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku ogółem i w poszczególnych województwach Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w poszczególnych województwach w latach Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju w latach Liczba (odsetek) uczniów z dysleksją rozwojową w latach w kraju i w województwach Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk Liczba uczniów bez dysleksji i z dysleksją z podziałem na rodzaje arkuszy egzaminacyjnych i ogółem w województwach i w kraju Nauczyciele gimnazjów Liczba (odsetek) nauczycieli zatrudnionych w gimnazjach wiejskich i miejskich (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym poziomie wykształcenia (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym stopniu awansu zawodowego (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 20 II. Organizacja i przebieg egzaminu oraz sprawdzania prac uczniów 23 III. Charakterystyka zestawów egzaminacyjnych Część humanistyczna Zestaw GH-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudno- 3

4 ściami w uczeniu się Kartoteka testu Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów Informacja o zestawach GH-A4/5,6/-062 dla uczniów słabo widzących i niewidomych Zestaw GH-A7-062 dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących Kartoteka testu Zestaw GH-A8-062 dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Kartoteka testu Część matematyczno-przyrodnicza Zestaw GM-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Kartoteka testu Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów Zestawy GM-A4/5,6/-062 dla uczniów słabo widzących i niewidomych Zestaw GM-A7-062 dla uczniów słabo słyszących i niesłyszących Kartoteka testu Zestaw GM-A8-062 dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Kartoteka testu 74 IV. Wyniki egzaminu Część humanistyczna Wyniki uczniów Uczniowie bez dysfunkcji i ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu Wyniki ogólne na skali staninowej Wyniki ogólne w województwach z odniesieniem do krajowej skali staninowej Znaczenie treściowe wyników z wybranych staninów opanowanie umiejętności w wybranych staninach Osiągnięcia uczniów w staninie 1. (od 0 do 14 punktów) Osiągnięcia uczniów w staninie 5. (od 30 do 34 punktów) Osiągnięcia uczniów w staninie 9. (od 45 do 50 punktów) Osiągnięcia uczniów w poszczególnych staninach Wyniki ogólne dziewcząt i chłopców Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze Czytanie i odbiór tekstów kultury Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze Tworzenie własnego tekstu Wyniki ogólne uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Średnie wyniki uczniów w powiatach na skali pięciostopniowej Uczniowie słabo widzący i niewidomi Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu Uczniowie słabo słyszący i niesłyszący Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu 90 4

5 Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Czytanie i odbiór tekstów kultury Wyniki w obszarze standardów Tworzenie własnego tekstu Średnie wyniki szkół Średnie wyniki ogólne Średnie wyniki ogólne warstwy rodzaj gminy Średnie wyniki ogólne na wsi oraz w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys. i powyżej 100 tys. mieszkańców Średnie wyniki ogólne szkół publicznych i niepublicznych Średnie wyniki ogólne na skali staninowej Średnie wyniki ogólne na skali staninowej w latach Część matematyczno-przyrodnicza Wyniki uczniów Uczniowie bez dysfunkcji i ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów Wyniki ogólne na skali staninowej Wyniki ogólne w województwach z odniesieniem do krajowej skali staninowej Znaczenie treściowe wyników w wybranych staninach opanowanie umiejętności w tych staninach Osiągnięcia uczniów w staninie 1. (od 0 do 8 punktów) Osiągnięcia uczniów w staninie 5. (od 21 do 26 punktów) Osiągnięcia uczniów w staninie 9. (od 44 do 50 punktów) Osiągnięcia uczniów w poszczególnych staninach Wyniki ogólne dziewcząt i chłopców Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych Wyniki dziewcząt i chłopców w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów Wyniki ogólne uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Średnie wyniki w powiatach na skali pięciostopniowej Uczniowie słabo widzący i niewidomi Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur 5

6 z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów Uczniowie słabo słyszący i niesłyszący Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Wyniki ogólne Wyniki w obszarze standardów Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu Wyniki w obszarze standardów Wyszukiwanie i stosowanie informacji Wyniki w obszarze standardów Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych Wyniki w obszarze standardów Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów Średnie wyniki szkół Średnie wyniki ogólne Średnie wyniki ogólne warstwy rodzaj gminy Średnie wyniki ogólne warstwy wieś, miasto do 20 tys., miasto od 20 do 100 tys., miasto powyżej 100 tys. mieszkańców Średnie wyniki ogólne warstwy szkoły publiczne, niepubliczne Średnie wyniki ogólne na skali staninowej Średnie wyniki ogólne na skali staninowej w latach V. Analiza jakościowa rozwiązań uczniowskich Część humanistyczna Łatwość zadań Łatwość/moc różnicująca zadań/umiejętności dla wszystkich wersji testu 1.2. Analiza wybieralności odpowiedzi w zadaniach wyboru wielokrotnego 1.3. Analiza odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych 2. Część matematyczno-przyrodnicza Łatwość zadań Łatwość/moc różnicująca zadań/umiejętności dla wszystkich wersji testu Analiza wybieralności odpowiedzi w zadaniach wyboru wielokrotnego Analiza odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych

7 Podsumowanie i wnioski 269 Osiągnięcia uczniów w województwach zestawienie statystyczne 273 7

8 Wstęp 26 i 27 kwietnia 2006 roku odbył się w Polsce powszechny i obowiązkowy egzamin gimnazjalny. Przystąpiło do niego prawie 534 tysiące uczniów klas trzecich z około gimnazjów. Trzecia klasa gimnazjum kończy okres wspólnego kształcenia w tych samych typach szkół, najpierw w szkole podstawowej, potem w gimnazjum. Dalsza edukacja odbywać się może w szkołach różnego typu. Egzamin gimnazjalny, sprawdzający osiągnięcia uczniów klas trzecich, stanowi istotną przesłankę wyboru dalszej drogi kształcenia. Zaraz po zakończeniu egzaminu Centralna Komisja Egzaminacyjna opublikowała zadania wraz z przykładami prawidłowych odpowiedzi. Dzięki temu już w kwietniu każdy gimnazjalista mógł oszacować poziom swoich osiągnięć. 13 czerwca opublikowane zostały krajowe wyniki egzaminu. To, że ukazały się one w tak krótkim czasie, było przede wszystkim zasługą znakomitych specjalistów odpowiednio przygotowanych nauczycieli egzaminatorów, którzy sprawnie i rzetelnie ocenili odpowiedzi uczniów, oraz pracowników CKE i OKE, którzy koordynowali sprawdzanie prac, a następnie opracowali wyniki uczniów. Tego samego dnia na stronie internetowej CKE zamieszczony został szerszy komentarz na temat osiągnięć uczniów, uwzględniający wszystkie zadania z obu części egzaminu uporządkowane według standardów wymagań egzaminacyjnych. Zawierał on także wskazania dla nauczycieli, jak wykorzystać wyniki uzyskane w szkole, by w następnych latach osiągnięcia uczniów w zakresie sprawdzanych wiadomości i umiejętności były jak najwyższe. 14 czerwca dyrektorzy szkół przekazali swoim uczniom oficjalne wyniki każdej części egzaminu: punktację ogólną i punkty uzyskane w każdym sprawdzanym obszarze standardów. Porównanie oficjalnych czerwcowych wyników z kwietniowym oszacowaniem było dla każdego ucznia dobrym testem umiejętności samooceny. W niniejszej publikacji bardziej szczegółowo scharakteryzowano populację zdających, szkoły, w których przystępowali do egzaminu i pracujących w nich nauczycieli. Opisano też organizację egzaminu i przebieg sprawdzania prac, przedstawiono zestawy egzaminacyjne (ze zwróceniem szczególnej uwagi na sprawdzane umiejętności) i zawarto obszerną prezentację wyników egzaminu. W dalszej części sprawozdania dokonano analizy przykładowych uczniowskich rozwiązań zadań egzaminacyjnych. Na końcu umieszczono podsumowanie i wnioski z przeprowadzonego egzaminu kierowane do różnych odbiorców oraz tabele statystyczne z wynikami egzaminu. Mamy nadzieję, że lektura niniejszego opracowania poszerzy wiedzę o polskiej edukacji gimnazjalnej i pozwoli na przygotowanie i podjęcie działań służących jej doskonaleniu. 8

9 I. Charakterystyka gimnazjów 1 1. Gimnazja, w których przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na szkoły na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Miasto od 20 do 100 tys. Miasto powyżej 100 tys. Województwo Wieś Miasto do 20 tys. Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie , , , ,8 407 kujawsko-pomorskie , ,1 28 7, ,1 354 lubelskie , , ,6 32 7,7 418 lubuskie 59 37, , , ,5 159 łódzkie ,4 36 9, , ,5 382 małopolskie , , , ,3 657 mazowieckie , , , ,5 844 opolskie 65 44, , , ,9 147 podkarpackie ,5 49 9, ,4 19 3,7 518 podlaskie 95 47, , , ,8 202 pomorskie , , , ,6 363 śląskie ,0 62 9, , ,1 687 świętokrzyskie , , , ,6 214 warmińsko-mazurskie , , , ,6 242 wielkopolskie , , , ,3 577 zachodniopomorskie 90 32, , , ,5 276 POLSKA , , , , Udział gimnazjów znajdujących się na wsi, w miastach do 20 tys., miastach od 20 do 100 tys. i miastach powyżej 100 tys. mieszkańców w ogólnej liczbie szkół tego typu w kraju i województwach wieś małe miasto (do 20 tys. mieszkańców) średnie miasto (od 20 do 100 tys.) duże miasto (powyżej 100 tys. mieszkańców) udział w ogólnej liczbie gimnazjów 27% 28% 43% 18% 16% 17% 23% 24% 9% 31% 32% 33% 19% 13% 31% 37% 11% 14% 18% 15% 13% 23% 21% 21% 29% 27% 20% 15% 14% 14% 16% 14% 8% 19% 21% 12% 16% 24% 20% 24% 19% 18% 13% 15% 11% 9% 58% 44% 45% 47% 47% 48% 48% 49% 50% 51% 16% 11% 10% 63% 8% 16% 11% 66% 4% 11% 9% 75% śląskie dolnośląskie zachodnio pomorskie lubuskie opolskie podlaskie pomorskie kujawskopomorskie warmińskomazurskie łódzkie mazowieckie POLSKA wielkopolskie świętokrzyskie małopolskie lubelskie podkarpackie 1 Opis poniższych materiałów statystycznych zob. s

10 1.2. Liczba (odsetek) gimnazjów w kraju i województwach ogółem i z uwzględnieniem podziału na szkoły różnej wielkości Województwo Gimnazja małe (do 20 zdających) Gimnazja średnie (od 21 do 100) Gimnazja duże (od 101 do 200) Gimnazja bardzo duże (ponad 200 zdających) Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie 57 14, , ,2 27 6,6 407 kujawsko-pomorskie 37 10, , ,3 23 6,5 354 lubelskie 38 9, , ,6 27 6,5 418 lubuskie 14 8, , ,6 12 7,6 159 łódzkie 56 14, , ,4 24 6,3 382 małopolskie 85 12, , ,2 25 3,8 657 mazowieckie , , ,1 50 5,9 844 opolskie 10 6, , ,4 7 4,8 147 podkarpackie 93 18, , ,6 20 3,8 518 podlaskie 17 8, , ,8 15 7,4 202 pomorskie 57 15, , ,8 34 9,4 363 śląskie 88 12, , ,0 32 4,7 687 świętokrzyskie 15 7, , ,8 12 5,6 214 warmińsko-mazurskie 33 13, , ,7 23 9,5 242 wielkopolskie 57 9, , ,0 35 6,1 577 zachodniopomorskie 44 15, , ,2 17 6,2 276 POLSKA , , , , Liczba (odsetek) gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Województwo Gimnazja publiczne Gimnazja niepubliczne liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie ,4 31 7,6 407 kujawsko-pomorskie ,2 17 4,8 354 lubelskie ,7 22 5,3 418 lubuskie ,8 13 8,2 159 łódzkie , ,8 382 małopolskie ,5 36 5,5 657 mazowieckie , ,6 844 opolskie ,9 6 4,1 147 podkarpackie ,3 14 2,7 518 podlaskie ,6 15 7,4 202 pomorskie ,6 34 9,4 363 śląskie ,6 58 8,4 687 świętokrzyskie ,5 14 6,5 214 warmińsko-mazurskie ,0 12 5,0 242 wielkopolskie ,9 35 6,1 577 zachodniopomorskie ,7 23 8,3 276 POLSKA , ,

11 Udział gimnazjów publicznych i niepublicznych w ogólnej liczbie gimnazjów w kraju i województwach publiczne niepubliczne udział w ogólnej liczbie gimnazjów 11,8% 11,6% 88,2% 88,4% 9,4% 90,6% 8,4% 8,3% 8,2% 7,6% 7,4% 7,3% 91,6% 91,7% 91,8% 92,4% 92,6% 92,7% 6,5% 6,1% 5,5% 5,3% 5,0% 4,8% 4,1% 93,5% 93,9% 94,5% 94,7% 95,0% 95,2% 95,9% 2,7% 97,3% łódzkie mazowieckie pomorskie śląskie zachodnio pomorskie lubuskie dolnośląskie podlaskie POLSKA świętokrzyskie wielkopolskie Uwaga: dla większej czytelności zastosowano inną wielkość pola odpowiadającego procentowi szkół publicznych, inną procentowi szkół niepublicznych małopolskie lubelskie warmińskomazurskie kujawskopomorskie opolskie podkarpackie 2. Uczniowie, którzy przystąpili do egzaminu w kwietniu 2006 r Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście (do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk.) Miasto do 20 tys. Miasto od 20 do 100 tys. Miasto powyżej 100 tys. Województwo Wieś Razem liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent dolnośląskie , , , , kujawsko-pomorskie , , , , lubelskie , , , , lubuskie , , , , łódzkie , , , , małopolskie , , , , mazowieckie , , , , opolskie , , , , podkarpackie , , , , podlaskie , , , , pomorskie , , , , śląskie , , , , świętokrzyskie , , , , warmińsko-mazurskie , , , , wielkopolskie , , , , zachodniopomorskie , , , , POLSKA , , , , Jeśli nie zaznaczono inaczej, dane dotyczące uczniów odnoszą się do gimnazjalistów rozwiązujących zadania z arkusza standardowego z części humanistycznej. Niewielkie różnice liczebności w porównaniu z częścią matematyczno-przyrodniczą wynikały m.in. z różnej liczby uczniów zwolnionych z danej części egzaminu. 11

12 2.2. Liczba (odsetek) gimnazjalistów w kraju i województwach w szkołach różnej wielkości Województwo Gimnazja małe (do 20 zdających) Gimnazja średnie (od 21 do 100) Gimnazja duże (od 101 do 200) Gimnazja bardzo duże (ponad 200 zdających) liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie 695 1, , , , kujawsko-pomorskie 403 1, , , , lubelskie 531 1, , , , lubuskie 155 1, , , , łódzkie 702 2, , , , małopolskie , , , , mazowieckie , , , , opolskie 123 0, , , , podkarpackie , , , , podlaskie 209 1, , , , pomorskie 728 2, , , , śląskie , , , , świętokrzyskie 163 0, , , , warmińsko-mazurskie 466 2, , , , wielkopolskie 750 1, , , , zachodniopomorskie 559 2, , , , POLSKA , , , , Liczba (odsetek) uczniów gimnazjów publicznych i niepublicznych w kraju i województwach Województwo Gimnazja publiczne Gimnazja niepubliczne liczba procent liczba procent Razem dolnośląskie , , kujawsko-pomorskie , , lubelskie , , lubuskie , , łódzkie , , małopolskie , , mazowieckie , , opolskie , , podkarpackie , , podlaskie , , pomorskie , , śląskie , , świętokrzyskie , , warmińsko-mazurskie , , wielkopolskie , , zachodniopomorskie , , POLSKA , ,

13 2.4. Liczba laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych z odpowiedniej części egzaminu w 2006 r. na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty, otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku ogółem i w poszczególnych województwach Finaliści lub laureaci olimpiad / laureaci konkursów Województwo część humanistyczna część matematyczno-przyrodnicza procent ogólnej procent ogólnej liczba liczba liczby zdających liczby zdających dolnośląskie 49 0, ,15 kujawsko-pomorskie 61 0, ,37 lubelskie 53 0, ,30 lubuskie 31 0, ,59 łódzkie 82 0, ,33 małopolskie 159 0, ,51 mazowieckie 34 0, ,10 opolskie 16 0, ,22 podkarpackie 89 0, ,32 podlaskie 41 0, ,32 pomorskie 31 0, ,24 śląskie 120 0, ,42 świętokrzyskie 47 0, ,46 warmińsko-mazurskie 66 0, ,51 wielkopolskie 14 0, ,12 zachodniopomorskie 28 0, ,27 POLSKA 921 0, ,30 13

14 2.5. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w poszczególnych województwach w latach zachodniopomorskie , , , , ,5 lubuskie , , , , ,3 dolnośląskie , , , , ,4 pomorskie , , , , ,9 wielkopolskie , , , , ,1 kujawsko-pomorskie , , , , ,6 opolskie , , , , ,4 śląskie , , , , ,4 warmińsko-mazurskie , , , , ,4 łódzkie , , , , ,3 mazowieckie , , , , ,8 świętokrzyskie , , , , ,5 małopolskie , , , , ,0 podlaskie , , , , ,6 lubelskie , , , , ,2 podkarpackie , , , , ,9 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju w latach Rok Odsetek uczniów z dysleksją (w procentach) , , , , ,3 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych. 14

15 2.7. Liczba (odsetek) uczniów z dysleksją rozwojową w latach w kraju i w województwach 1 Województwo ogółem w tym z dysleksją procent ogółem w tym z dysleksją procent Zmiana w roku 2006 w porównaniu z rokiem 2005 (w punktach procentowych) dolnośląskie , ,4 0,6 kujawsko-pomorskie , ,6 6,7 lubelskie , ,2 0,1 lubuskie , ,3-1,0 łódzkie , ,3 0,0 małopolskie , ,0-1,1 mazowieckie , ,8-0,7 opolskie , ,4 0,3 podkarpackie , ,9 0,3 podlaskie , ,6-0,1 pomorskie , ,9 10,9 śląskie , ,4-0,1 świętokrzyskie , ,5-1,5 warmińsko-mazurskie , ,4 0,9 wielkopolskie , ,1-0,3 zachodniopomorskie , ,5 0,5 POLSKA , ,3 0,9 1 Uwzględniono także uczniów rozwiązujących zadania z innych niż standardowy zestawów egzaminacyjnych. 15

16 2.8. Odsetek uczniów z dysleksją rozwojową w kraju i województwach ogółem i z podziałem na uczniów szkół na wsi i w mieście do 20 tys., od 20 do 100 tys., pow. 100 tys. mieszk. POLSKA dolnośląskie kujawsko- -pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińsko- -mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie wieś 7,43 6,15 11,48 6,10 7,48 5,64 8,86 7,04 5,49 4,26 5,78 21,63 5,27 4,63 6,00 6,03 7,09 małe miasto 9,17 7,09 14,39 9,96 8,19 8,59 12,37 11,29 7,39 6,83 6,53 22,50 5,54 7,38 7,27 5,53 8,45 średnie miasto 10,65 6,09 14,72 8,16 7,73 8,89 10,33 13,34 8,58 8,66 13,40 30,82 5,52 11,42 7,73 6,48 14,95 duże miasto 15,45 13,71 19,08 15,36 15,50 15,71 21,10 20,24 20,05 7,14 5,95 35,93 7,80 11,53 10,57 13,88 12,79 16

17 2.9. Liczba uczniów bez dysleksji i z dysleksją z podziałem na rodzaje arkuszy egzaminacyjnych i ogółem w województwach i w kraju Województwo GH-A(B,C)1-06 GH-A4-06 GH-A5-06 GH-A6-06 GH-A7-06 GH-A8-06 Łącznie b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl.razem b. dysl. dysl. razem b. dysl. dysl. razem procent z dysleksją dolnośląskie ,4 kujawsko-pomorskie ,6 lubelskie ,2 lubuskie ,3 łódzkie ,3 małopolskie ,0 mazowieckie ,8 opolskie ,4 podkarpackie ,9 podlaskie ,6 pomorskie ,9 śląskie ,4 świętokrzyskie ,5 warmińsko-mazurskie ,4 wielkopolskie ,1 zachodniopomorskie ,5 POLSKA ,3 17

18 3. Nauczyciele gimnazjów 3.1. Liczba (odsetek) nauczycieli zatrudnionych w gimnazjach wiejskich i miejskich (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Etaty nauczycielskie ogółem miasto procent wieś procent Ogółem dolnośląskie 6 184,56 80, ,04 19, ,60 kujawsko-pomorskie 4 595,03 68, ,30 31, ,33 lubelskie 3 597,93 50, ,33 49, ,26 lubuskie 2 364,30 78,6 644,10 21, ,40 łódzkie 4 878,88 67, ,36 32, ,24 małopolskie 5 319,75 50, ,38 49, ,13 mazowieckie 9 101,29 64, ,15 35, ,44 opolskie 2 213,30 72,4 845,11 27, ,41 podkarpackie 3 178,95 44, ,23 55, ,18 podlaskie 2 678,09 70, ,80 29, ,89 pomorskie 4 593,11 68, ,53 31, ,64 śląskie ,23 79, ,15 21, ,38 świętokrzyskie 2 150,06 52, ,52 47, ,58 warmińsko-mazurskie 3 206,86 70, ,91 30, ,77 wielkopolskie 6 978,79 66, ,86 33, ,65 zachodniopomorskie 3 884,88 78, ,78 21, ,66 POLSKA ,01 65, ,55 34, ,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN) 100% miasto wieś 90% 80% 70% 19,6% 31,6% 49,2% 21,4% 32,2% 49,1% 35,9% 27,6% 55,9% 29,8% 31,3% 21,0% 47,1% 30,0% 33,6% 21,7% 34,1% 60% 50% 40% 30% 20% 80,4% 68,4% 50,8% 78,6% 67,8% 50,9% 64,1% 72,4% 44,1% 70,2% 68,7% 79,0% 52,9% 70,0% 66,4% 78,3% 65,9% 10% 0% dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 18

19 3.2. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym poziomie wykształcenia (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Poziom wykształcenia wyższe średnie poniżej średniego liczba procent liczba procent liczba procent łącznie dolnośląskie 7 522,43 97,78 170,17 2,21 1,00 0, ,60 kujawsko-pomorskie 6 586,67 97,98 135,40 2,01 0,26 0, ,33 lubelskie 6 954,31 98,15 130,95 1, ,26 lubuskie 2 916,44 96,94 91,04 3,03 0,92 0, ,40 łódzkie 7 087,67 98,49 108,57 1, ,24 małopolskie ,57 97,61 249,56 2, ,13 mazowieckie ,71 97,66 332,12 2,34 0,61 0, ,44 opolskie 2 970,29 97,12 87,12 2,85 1,00 0, ,41 podkarpackie 7 060,87 97,97 145,54 2,02 0,77 0, ,18 podlaskie 3 716,04 97,41 98,18 2,57 0,67 0, ,89 pomorskie 6 500,20 97,27 182,44 2, ,64 śląskie ,05 97,85 283,93 2,14 0,40 0, ,38 świętokrzyskie 3 980,76 98,01 80,82 1, ,58 warmińsko-mazurskie 4 484,56 97,94 94,21 2, ,77 wielkopolskie ,93 97,42 269,58 2,57 1,14 0, ,65 zachodniopomorskie 4 808,20 96,97 150,46 3, ,66 POLSKA ,70 97, ,09 2,28 6,77 0, ,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% wyższe średnie poniżej średniego 10% 0% dolnośląskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 19

20 3.3. Liczba (odsetek) nauczycieli o określonym stopniu awansu zawodowego (w przeliczeniu na etaty) w poszczególnych województwach i w kraju 1 Województwo Stopień awansu zawodowego nauczycieli stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany liczba procent liczba procent liczba procent liczba procent pozostali procent Ogółem dolnośląskie 448,47 5, ,62 17, ,96 57, ,41 18,2 1, ,60 kujawsko-pomorskie 410,48 6, ,76 18, ,08 53, ,87 21,1 1, ,33 lubelskie 421,02 5, ,18 17, ,57 55, ,69 20,1 1, ,26 lubuskie 193,62 6,4 539,67 17, ,58 52,0 672,40 22,4 1,3 3008,40 łódzkie 410,75 5, ,71 18, ,03 53, ,93 22,4 0, ,24 małopolskie 652,86 6, ,56 18, ,6 36, ,32 37,5 0, ,13 mazowieckie 899,63 6, ,26 19, ,6 45, ,45 28,1 1, ,44 opolskie 163,12 5,3 535,68 17, ,58 42, ,79 34,2 0, ,41 podkarpackie 418,68 5, ,11 16, ,51 45, ,91 31,0 0, ,18 podlaskie 218,50 5,7 607,03 15, ,98 50, ,16 26,7 0, ,89 pomorskie 408,58 6, ,13 18, ,40 43, ,63 29,9 2, ,64 śląskie 703,22 5, ,91 17, ,85 49, ,92 26,6 0, ,38 świętokrzyskie 189,18 4,7 621,48 15, ,24 51, ,92 27,5 0, ,58 warmińsko-mazurskie 323,17 7,1 834,24 18, ,51 40, ,47 32,1 2, ,77 wielkopolskie 615,40 5, ,93 17, ,02 51, ,29 23,1 1, ,65 zachodniopomorskie 344,26 6,9 915,17 18, ,78 53,2 948,36 19,1 2, ,66 POLSKA 6 820,94 6, ,44 17, ,29 48, ,52 26,4 1, ,56 1 Dane uzyskane z Systemu Informacji Oświatowej (MEN) stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany pozostali 100% 1,3% 1,0% 1,1% 1,3% 0,6% 0,7% 1,2% 0,6% 0,6% 0,8% 2,3% 0,5% 0,8% 2,0% 1,6% 2,3% 1,1% 90% 80% 18,2% 21,1% 20,1% 22,4% 22,4% 37,5% 28,1% 34,2% 31,0% 26,7% 29,9% 26,6% 27,5% 32,1% 23,1% 19,1% 26,4% 70% 60% 50% 40% 57,0% 53,4% 55,1% 52,0% 53,3% 36,7% 45,2% 42,4% 45,8% 50,9% 43,7% 49,9% 51,8% 40,7% 51,9% 53,2% 48,6% 30% 20% 10% 0% 17,6% 18,4% 17,7% 17,9% 18,0% 18,9% 19,2% 17,5% 16,8% 15,9% 18,0% 17,7% 15,3% 18,2% 17,5% 18,5% 17,9% 5,8% dolnośląskie 6,1% 5,9% 6,4% 5,7% 6,2% 6,3% 5,3% 5,8% 5,7% 6,1% 5,3% 4,7% 7,1% 5,9% 6,9% 6,0% kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie śląskie świętokrzyskie warmińskomazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie POLSKA 20

21 Powyższe dane wskazują na znaczne zróżnicowanie sieci gimnazjów. Gimnazja wiejskie stanowią największą część ogólnej liczby szkół tego typu w województwach podkarpackim (75,5%), lubelskim (66,3%) i małopolskim (63,2%), najmniejszą w województwach śląskim (31%), dolnośląskim (32,4%) i zachodniopomorskim (32,6%). W kraju gimnazja wiejskie stanowią 49,6% ogólnej liczby szkół tego typu. W gimnazjach wiejskich uczy się mniej uczniów niż w miejskich. W kraju odsetek gimnazjalistów ze szkół wiejskich jest równy 33,9%. Jedynie w województwie podkarpackim przekracza on 50% (53,7%), a w województwach małopolskim, lubelskim i świętokrzyskim przekracza 40 procent i wynosi odpowiednio 48,4%, 47,5% i 45,8%. Najmniejszą część ogółu zdających gimnazjaliści ze szkół wiejskich stanowili w województwach dolnośląskim (19,4%), zachodniopomorskim (20,1%) i śląskim (21,6%). Największy odsetek gimnazjów położonych w miastach liczących powyżej 100 tys. mieszkańców występuje w województwach śląskim (43,1%), kujawsko-pomorskim (29,1%) i zachodniopomorskim (27,5%), najmniejszy w województwach podkarpackim (3,7%), lubelskim (7,7%) i opolskim (10,9%). W skali kraju w miastach tej wielkości znajduje się 21,1% gimnazjów. Odsetek gimnazjalistów uczących się w szkołach tego typu jest nieco wyższy i wynosi od 46,5% w województwie śląskim, 30,8% w województwie mazowieckim i 30,3% w województwie kujawsko-pomorskim do 7% w województwie podkarpackim, 10,7% w województwie opolskim i 12,7% w województwie lubelskim. W kraju w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców uczyło się 24,1% gimnazjalistów. We wszystkich województwach dominują gimnazja publiczne. Największy odsetek tego typu szkół jest w województwach podkarpackim (97,3%), opolskim (95,9%) i kujawsko- -pomorskim (95,2%), najniższy w województwach łódzkim (88,2%), mazowieckim (88,4%) i pomorskim (90,6%). Gimnazja niepubliczne stanowią więcej niż 10% ogólnej liczby szkół w województwach łódzkim (11,8%) i mazowieckim (11,6%). Najmniej jest ich w województwie podkarpackim (2,7%). W skali kraju gimnazja publiczne stanowią 92,7%, a niepubliczne 7,3% ogólnej liczby szkół. Gimnazja publiczne kształcą zdecydowaną większość gimnazjalistów w skali kraju jest to 98,1% uczniów, w poszczególnych województwach odsetek ten waha się od 99,2% w województwie podkarpackim i 99,1% w województwie opolskim do 97,1% w województwie mazowieckim i 97,2% w województwie łódzkim. Na jedno gimnazjum publiczne, w którym przeprowadzono egzamin w kwietniu 2006 r., przypadało dużo więcej uczniów niż na gimnazjum niepubliczne. Średnio najwięcej gimnazjalistów kształciło się w gimnazjum publicznym na terenie województw opolskiego (97,6 ucznia), dolnośląskiego (96,4 ucznia) i łódzkiego (94,1 ucznia), najmniej w województwach podkarpackim (65,2 ucznia), małopolskim (73,1 ucznia) i lubelskim (80,3 ucznia). W kraju na jedno gimnazjum publiczne przypadało średnio 85,8 ucznia. W gimnazjach niepublicznych największa średnia liczba uczniów była w województwach kujawsko-pomorskim (32,1 ucznia) i świętokrzyskim (25,5 ucznia), najniższa w województwie śląskim (17,4 ucznia). W kraju w gimnazjum niepublicznym do egzaminu przystąpiło średnio 20,9 ucznia. Zwraca uwagę duże zróżnicowanie (w poszczególnych województwach) liczby i odsetka laureatów i finalistów olimpiad przedmiotowych oraz laureatów konkursów przedmiotowych o zasięgu wojewódzkim lub ponadwojewódzkim z zakresu jednego z grupy przedmiotów objętych egzaminem, zwolnionych zgodnie z 36 ust. 1 rozporządzenia z odpowiedniej części egzaminu na podstawie zaświadczenia stwierdzającego uzyskanie tytułu odpowiednio laureata lub finalisty i otrzymujących zaświadczenie o uzyskaniu z tej części egzaminu najwyższego wyniku. Odsetek ten wahał się w wypadku części humanistycznej od 0,03% w województwie wielkopolskim do 0,34% w województwie małopolskim, w wypadku części matematyczno-przyrodniczej odpowiednio od 0,10% w województwie mazowieckim do 0,59% w województwie lubuskim. W skali kraju z przystąpienia do części hu- 21

22 manistycznej egzaminu zwolniono 921 finalistów lub laureatów (najwięcej w województwie małopolskim 159, najmniej w województwie wielkopolskim 14), z przystąpienia do części matematyczno-przyrodniczej natomiast 1580 finalistów lub laureatów (najwięcej w województwie śląskim 250, najmniej w opolskim 30). Podobnie jak w poprzednich latach zastanawia zróżnicowanie odsetka uczniów z zaświadczeniami poradni psychologiczno-pedagogicznych o występowaniu dysleksji rozwojowej. Przy krajowym odsetku równym 10,3% wynosił on od 26,9% w województwie pomorskim, 14,6% w województwie kujawsko-pomorskim, 12,8% w województwie mazowieckim i 12% w województwie małopolskim do 5,9% w województwie podkarpackim, 6,4% w województwie śląskim i 7,1% w województwie wielkopolskim. Zwraca uwagę skokowy wzrost tego odsetka w województwie pomorskim (w porównaniu z rokiem 2005 o ponad 10 punktów procentowych z 16,3% na 26,9%) i kujawsko-pomorskim (w analogicznym okresie o 6,6 punktu procentowego z 8% na 14,6%). Równocześnie w ośmiu województwach (lubuskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podlaskim, śląskim, świętokrzyskim i wielkopolskim) odsetek uczniów z dysleksją w 2006 r. zmniejszył się w porównaniu z rokiem Przy podziale gimnazjów uwzględniającym lokalizację na położone na wsi, w małym mieście (do 20 tys. mieszkańców), średnim mieście (od 20 do 100 tys. mieszkańców) i dużym mieście (pow. 100 tys. mieszkańców) niemal we wszystkich województwach (z wyjątkiem wielkopolskiego) najniższy odsetek uczniów z dysleksją występuje w szkołach wiejskich, najwyższy (z wyjątkiem województw podkarpackiego, podlaskiego i zachodniopomorskiego) w dużych miastach. W skali kraju odsetek gimnazjalistów z tą dysfunkcją na wsi jest równy 7,43%, w poszczególnych województwach waha się od 4,26% w województwie podkarpackim do 21,63% w województwie pomorskim. W dużych miastach w skali kraju jest on ponad dwa razy wyższy i wynosi 15,45%, natomiast w poszczególnych województwach waha się od 7,14% w województwie podkarpackim do 35,93% w województwie pomorskim. W województwie opolskim odsetek uczniów z dysleksją w dużym mieście jest prawie czterokrotnie wyższy niż w szkołach wiejskich. Prawidłowość ta może być argumentem potwierdzającym hipotezę o mniejszym dostępie gimnazjalistów ze wsi do poradni psychologicznopedagogicznych. Nie odnotowano większych różnic między wykształceniem nauczycieli w poszczególnych województwach. Odsetek nauczycieli z wyższym wykształceniem wynosi od 98,5% w łódzkim, 98,2% w lubelskim, 98% w kujawsko-pomorskim, podkarpackim i świętokrzyskim do 96,9% w lubuskim i 97% w zachodniopomorskim. Natomiast znaczne różnice między województwami występują przy porównaniu odsetka nauczycieli z poszczególnymi stopniami awansu zawodowego. Nauczyciele dyplomowani stanowią od 37,5% ogółu nauczycieli w województwie małopolskim, 34,2% w opolskim, 32,1% w warmińsko-mazurskim do 18,2% w dolnośląskim, 19,1% w zachodniopomorskim i 20,1% w lubelskim (w kraju 26,4%). Mniejsze różnice występują przy uwzględnieniu odsetka nauczycieli ze stopniem awansu zawodowego nauczyciel mianowany lub nauczyciel dyplomowany. Największą wartość odsetek ten przyjmuje w województwach świętokrzyskim (79,3%), podlaskim (77,6%), podkarpackim (76,8%), opolskim (76,6%) i śląskim (76,5%), najmniejszą w województwach zachodniopomorskim (72,3%), warmińsko-mazurskim (72,8%) i mazowieckim (73,3%). W skali kraju trzy czwarte nauczycieli gimnazjów legitymuje się stopniem awansu zawodowego nauczyciel mianowany lub nauczyciel dyplomowany. 22

23 II. Organizacja i przebieg egzaminu oraz sprawdzania prac uczniów Zasady i tryb przeprowadzania egzaminu zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 września 2004 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (DzU nr 199, poz. 2046, z późn. zm.), zwanym dalej rozporządzeniem, oraz opracowanych na podstawie tego rozporządzenia i przyjętych 25 listopada 2005 r. przez dyrektora CKE i dyrektorów OKE Procedurach organizowania i przeprowadzania sprawdzianu w szóstej klasie szkoły podstawowej i egzaminu w trzeciej klasie gimnazjum, zwanych dalej procedurami. Egzamin gimnazjalny przeprowadziły na swym terenie okręgowe komisje egzaminacyjne. Zgodnie z rozporządzeniem za organizację i przebieg egzaminu w danej szkole odpowiadał przewodniczący szkolnego zespołu egzaminacyjnego, którym był dyrektor szkoły. W celu zapewnienia niezależności i porównywalności sytuacji egzaminacyjnej przewodniczący powołali zespoły nadzorujące przygotowanie i przebieg egzaminu w poszczególnych szkołach. Liczba tych zespołów w danej szkole i liczba członków każdego zespołu była uzależniona od liczby i wielkości sal, w których przeprowadzano egzamin, a skład zespołu od tego, nad którą częścią egzaminu sprawowano nadzór. W danej części egzaminu członkami zespołów nadzorujących nie mogli być nauczyciele objętych nią przedmiotów. Co najmniej jeden członek każdego zespołu musiał być zatrudniony w innej szkole lub placówce. Przewodniczący każdego zespołu nadzorującego odpowiadał za punktualne rozpoczęcie i zakończenie egzaminu oraz sporządzenie protokołu jego przebiegu w sali. Natomiast cały zespół nadzorujący w danej sali czuwał, aby uczniowie: sprawdzili kompletność arkuszy egzaminacyjnych prawidłowo umieścili swoje indywidualne kody i daty urodzenia na arkuszu egzaminacyjnym prawidłowo pod względem technicznym wypełnili karty odpowiedzi pracowali samodzielnie i nie zakłócali egzaminu innym zdającym. Ponadto po zakończeniu egzaminu członkowie zespołu nadzorującego naklejali na arkusze uczniowskie kod kreskowy szkoły, a także nanosili informacje związane z dysleksją. W celu zachowania anonimowości wszystkie arkusze egzaminacyjne zostały umieszczone w bezpiecznych kopertach i przekazane przewodniczącemu szkolnego zespołu egzaminacyjnego. Podczas trwania egzaminu w wielu salach oprócz uczniów i zespołu nadzorującego przebywali obserwatorzy, którymi na mocy 131 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 rozporządzenia mogli być delegowani pracownicy MEN, CKE, OKE, przedstawiciele organów sprawujących nadzór pedagogiczny i organów prowadzących szkołę, a także szkół wyższych i placówek doskonalenia nauczycieli. Po zakończeniu egzaminu zakodowane i zabezpieczone prace egzaminacyjne zostały zgodnie z instrukcjami OKE przekazane do 157 ośrodków sprawdzania w części humanistycznej i 137 ośrodków w części matematyczno-przyrodniczej. Sprawdzanie prac na terenie kraju koordynowali eksperci CKE, natomiast nad organizacją sprawdzania prac egzaminacyjnych i sprawnym przebiegiem tego procesu na terenie danej OKE czuwali wyznaczeni przez dyrektorów koordynatorzy egzaminu. Byli nimi etatowi pracownicy komisji okręgowych posiadający uprawnienia egzaminatorów do danej części egzaminu. Na spotkaniach w CKE (27-29 kwietnia) eksperci CKE i koordynatorzy OKE omówili, zweryfikowali i uzupełnili przygotowane schematy punktowania zadań uwzględniające 23

24 różnorodne odpowiedzi uczniów i zawierające szczegółowe wskazówki dotyczące przyznawania za nie punktów. Eksperci CKE i koordynatorzy OKE omówili także i uzupełnili materiał do szkoleń egzaminatorów, stanowiący kilkudziesięciostronicowe broszury do każdej części egzaminu. Ustalone na tym spotkaniu schematy punktowania obowiązywały egzaminatorów przyjęte wówczas ustalenia nie były zmieniane w trakcie sprawdzania, podejmowano jedynie rozstrzygnięcia dotyczące nowych, nietypowych rozwiązań uczniowskich czy wątpliwości, które pojawiły się w trakcie sprawdzania. Przesyłanie nietypowych rozwiązań, nieujętych w schemacie punktowania, oraz szybkie przesyłanie rozstrzygnięć w kwestiach budzących wątpliwości koordynatorów umożliwił stworzony w tym roku internetowy system porozumiewania się koordynatorów sprawdzania prac ze wszystkich komisji egzaminacyjnych. Do zadań koordynatorów OKE należało m.in. powielenie i dystrybucja materiałów do szkoleń egzaminatorów, przeszkolenie przewodniczących zespołów egzaminatorów powołanych przez dyrektorów OKE (30 kwietnia 5 maja), udzielanie wyjaśnień niezbędnych dla zapewnienia kryterialnego i porównywalnego punktowania prac uczniów oraz rozstrzyganie wszelkich kwestii spornych związanych ze stosowaniem schematu punktowania na terenie OKE. Koordynatorom OKE podlegało bezpośrednio 337 przewodniczących zespołów egzaminatorów w części humanistycznej i 312 przewodniczących zespołów egzaminatorów w części matematyczno-przyrodniczej. Byli nimi najczęściej doświadczeni egzaminatorzy, którzy tę funkcję pełnili po raz kolejny. Dokładny zakres obowiązków przewodniczących zespołów egzaminatorów określały procedury przyjęte przez poszczególne OKE. Przewodniczący zespołów egzaminatorów korzystali z pomocy osób wspomagających merytoryczną i techniczną weryfikację pracy egzaminatorów (weryfikatorów, asystentów). Do sprawdzenia rozwiązanych przez uczniów zadań otwartych komisje okręgowe powołały odpowiednio przeszkolonych i wpisanych do ewidencji OKE egzaminatorów zewnętrznych w części humanistycznej 7 453, w części matematyczno-przyrodniczej egzaminatorów. We wszystkich OKE przed przystąpieniem do sprawdzania i oceniania prac egzaminatorzy przeszli obowiązkowe szkolenie (4-6 maja), w trakcie którego oceniali kilka przykładowych prac egzaminacyjnych uczniów, w tym odpowiedzi udzielone przez uczniów z orzeczoną dysleksją rozwojową. W roku bieżącym wszyscy egzaminatorzy sprawdzali prace uczniów w ośrodkach zorganizowanych przez okręgowe komisje egzaminacyjne, bez możliwości wynoszenia arkuszy egzaminacyjnych poza obręb budynku. Ośrodki sprawdzania lokowano przeważnie w szkołach. Zespoły egzaminatorów miały zazwyczaj do swojej dyspozycji jedną lub kilka sal lekcyjnych. Zgodnie z zakresem obowiązków każdy egzaminator musiał przede wszystkim sprawdzić odpowiedzi uczniów w zadaniach otwartych i zgodnie z kryteriami przyznać za nie punkty oraz zsumować i zakodować ogólną liczbę punktów uzyskanych przez każdego ucznia. Musiał też skorygować błędy popełnione przez zespoły nadzorujące. Poszczególne arkusze egzaminacyjne sprawdzane były przez pojedyncze osoby, które w razie potrzeby mogły konsultować się z innymi egzaminatorami (w tym nauczającymi innego przedmiotu wchodzącego w zakres objęty sprawdzaniem), z przewodniczącym zespołu egzaminatorów lub weryfikatorem. W części humanistycznej najwięcej problemów przysporzyło egzaminatorom stosowanie kryterium zwięzłości i spójności wypowiedzi uczniów oraz identyfikacja błędów językowych, w części matematyczno-przyrodniczej mnogość i różnorodność nietypowych rozwiązań i ich interpretacja w kontekście ustalonego schematu punktowania. 24

25 Łącznie w całym kraju egzaminatorzy sprawdzili arkuszy egzaminacyjnych, w tym: część humanistyczna arkusze GH-A(B,C)1-062 w tym arkuszy uczniów z dysleksją arkuszy GH-A8-062 uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 874 arkusze GH-A7-062 uczniów słabo słyszących i niesłyszących 575 arkuszy uczniów słabo widzących i 43 arkusze w brajlu część matematyczno-przyrodnicza arkuszy GM-A(B,C,L)1-062 w tym arkuszy uczniów z dysleksją arkusze GM-A(L)8-062 uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim 874 arkusze GM-A7-062 uczniów słabo słyszących i niesłyszących 578 arkuszy uczniów słabo widzących i 42 arkusze w brajlu Znacznie mniej niż w latach poprzednich było podejrzeń o niesamodzielność prac uczniowskich. Egzaminatorzy zgłaszali je dyrektorom OKE, którzy wszczynali postępowanie wyjaśniające. Na podstawie 96 rozporządzenia podjęto decyzję o unieważnieniu egzaminu zdającym, którzy pracowali niesamodzielnie. W zdecydowanej większości unieważnione prace egzaminacyjne dotyczyły części matematyczno-przyrodniczej (odnotowano 11 unieważnień w części humanistycznej i 221 w części matematyczno-przyrodniczej). Weryfikacji pracy wszystkich egzaminatorów dokonywali przewodniczący zespołów egzaminatorów oraz weryfikatorzy merytoryczni i techniczni. Proces weryfikacji przebiegał na różnych etapach sprawdzania, w zależności od procedur przyjętych w danej OKE. W większości okręgowych komisji egzaminacyjnych przyjęto zasadę, że pierwszej weryfikacji dokonywał przewodniczący zespołu egzaminatorów wspólnie z weryfikatorem, wybierając losowo kilka prac ocenionych przez każdego egzaminatora. W komisjach wprowadzono wyraźny podział zadań należących do weryfikatora merytorycznego oraz do asystenta technicznego, dlatego ten pierwszy sprawdzał poprawność stosowania kryteriów punktowania w pracach wybranych losowo od poszczególnych egzaminatorów, drugi kontrolował kompletność i poprawność kodowania we wszystkich arkuszach egzaminacyjnych, które oceniał dany zespół egzaminatorów. Przewodniczący zespołów egzaminatorów przekazali sprawdzone oraz wypunktowane prace uczniów i karty odpowiedzi do okręgowych komisji egzaminacyjnych (8-15 maja). Dalsze prace aż do przekazania wyników egzaminu do szkół (co zgodnie z 48 ust. 2 rozporządzenia nastąpiło nie później niż 7 dni przed zakończeniem zajęć dydaktyczno- -wychowawczych) przedstawia poniższy schemat. 25

26 18 maja 2 czerwca przygotowanie informacji o wynikach egzaminu skanowanie kart odpowiedzi wprowadzanie wyników do bazy komputerowej weryfikacja prawidłowości odczytu kart odpowiedzi korekta błędnych lub niepełnych wpisów w bazie wyników łączenie wyników z danymi uczniów rozpatrzenie wniosków egzaminatorów o unieważnienie egzaminu 5 czerwca przekazanie wyników egzaminu gimnazjalnego z OKE do CKE 5 12 czerwca łączenie wyników z całej Polski wstępna analiza wyników na poziomie kraju drukowanie zaświadczeń o wynikach egzaminu dla każdego ucznia weryfikacja wydruków drukowanie informacji o wynikach egzaminu dla szkół czerwca przekazanie informacji o wynikach egzaminu do szkół opublikowanie wstępnej informacji o osiągnięciach uczniów w skali kraju opublikowanie informacji dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli o tym, jak można odczytać wyniki egzaminu gimnazjalnego podanie ogólnych wskazówek dotyczących wykorzystania wyników egzaminu, w tym uzupełnienia ewentualnych braków w umiejętnościach i wiadomościach uczniów przekazanie wyników egzaminu każdemu uczniowi 26

27 III. Charakterystyka zestawów egzaminacyjnych Propozycje zestawów egzaminacyjnych do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego w 2006 r. przygotowały wszystkie okręgowe komisje egzaminacyjne. Każdy zestaw składał się z planu i kartoteki testu, testu z kartą odpowiedzi (arkusza egzaminacyjnego), klucza poprawnych odpowiedzi do zadań zamkniętych, schematów punktowania odpowiedzi do zadań otwartych oraz materiałów dodatkowych raportów ze standaryzacji i recenzji. Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, po uwzględnieniu wyników dokonanych analiz i zapoznaniu się z dodatkowymi recenzjami wspomnianych materiałów, ustalił dla uczniów przystępujących do egzaminu w kwietniu 2006 roku po sześć rodzajów zestawów egzaminacyjnych do części humanistycznej i do części matematyczno-przyrodniczej egzaminu. Większość uczniów przystępujących do egzaminu korzystała z arkuszy standardowych (GH-A/B,C/1-062 i GM-A/B,C/1-062). Zgodnie z rozporządzeniem dostosowano również egzamin dla uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie. W tym celu poza arkuszem standardowym przygotowano arkusze dla uczniów: słabo widzących 16 (GH-A4-062, GM-A4-062) słabo widzących 24 (GH-A5-062, GM-A5-062) niewidomych (GH-A6-062, GM-A6-062) słabo słyszących i niesłyszących (GH-A7-062, GM-A7-062) z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (GH-A8-062, GM-A8-062). Na pierwszej stronie arkusza umieszczono informacje kierowane do ucznia i zespołu nadzorującego. Górną część strony przeznaczono na wpisanie przez ucznia swojego kodu i daty urodzenia oraz naklejenie przez zespół nadzorujący paska z kodem pracy i zaznaczenie dysleksji w przypadku ucznia z tą dysfunkcją. Poniżej znajdowała się nazwa arkusza, a z prawej strony uwagi o czasie przeznaczonym na rozwiązanie zadań i liczbie punktów możliwych do uzyskania. Znaczącą część pierwszej strony zajmowała informacja dla ucznia wzorowana na instrukcji zamieszczonej w informatorze o egzaminie. Zwrócono w niej uwagę na to, by każdy z uczniów sprawdził, czy arkusz egzaminacyjny zawiera odpowiednią, określoną liczbę stron, czytał bardzo uważnie wszystkie teksty i polecenia, w których są potrzebne do rozwiązania zadań informacje, w odpowiedni sposób zaznaczał odpowiedzi na karcie (w przypadku zadań zamkniętych) lub wpisywał je w przeznaczonym do tego miejscu w arkuszu, sprawdził, czy udzielił właściwych odpowiedzi i czy odpowiednio zaznaczył je na karcie odpowiedzi. W informacji kierowanej do ucznia zawarto też uwagi o sposobie zaznaczania odpowiedzi w przypadku wcześniejszego udzielenia niewłaściwej, możliwości wykorzystania miejsca przeznaczonego na brudnopis, kolorze i rodzaju przyborów używanych do zapisywania odpowiedzi oraz nieużywaniu korektora. Na rozwiązanie zadań przewidziano 120 minut, natomiast w przypadku uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie czas ten mógł być przedłużony do 180 minut. Za poprawne rozwiązanie wszystkich zadań uczeń mógł otrzymać maksymalnie 50 punktów. W dniu egzaminu arkusze egzaminacyjne, informacje o sprawdzanych za ich pomocą wiadomościach i umiejętnościach oraz przykłady prawidłowych odpowiedzi uczniów zostały opublikowane na stronach internetowych wszystkich komisji egzaminacyjnych. 27

28 1. Część humanistyczna 1.1. Zestaw GH-A/B,C/1-062 dla uczniów bez dysfunkcji i uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się Zestaw egzaminacyjny przeznaczony do sprawdzenia opanowania przez uczniów kończących trzecią klasę gimnazjum wiadomości i umiejętności opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych 2, zwanych dalej standardami, i podstawie programowej kształcenia ogólnego 3, zwanej dalej podstawą programową, został skonstruowany wokół tematu I śmiech niekiedy może być nauką. Zadania obejmowały następujące obszary standardów: obszar I czytanie i odbiór tekstów kultury obszar II tworzenie własnego tekstu. Tabela 1. Przyporządkowanie zadań i punktów do obszarów standardów Obszar standardów Numery zadań Liczba punktów Waga (w %) czytanie i odbiór tekstów kultury tworzenie własnego tekstu 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 23, , 25, Podstawę tworzenia zadań stanowiły spójne z motywem przewodnim arkusza teksty kultury: tekst publicystyczny (wywiad), teksty literackie (krótki utwór o charakterze żartobliwym, bajka, fragment utworu o treści satyrycznej), diagram i rysunek satyryczny. Zestaw egzaminacyjny zawierał 26 zadań: 20 zadań zamkniętych wyboru wielokrotnego, w których uczniowie wskazywali poprawną odpowiedź wśród podanych propozycji, oraz 6 zadań otwartych, wymagających od ucznia samodzielnego formułowania odpowiedzi. W obszarze czytanie i odbiór tekstów kultury sprawdzano następujące wiadomości i umiejętności: czytanie różnych tekstów na poziomie dosłownym i przenośnym wyszukiwanie informacji zawartych w różnych tekstach kultury interpretowanie tekstów kultury pod kątem wskazanego problemu odczytywanie intencji nadawcy rozpoznawanie środków artystycznych pełniących określoną funkcję w odczytywanych tekstach określanie funkcji środków artystycznych użytych w tekstach kultury odnajdywanie i interpretowanie związków przyczynowo-skutkowych wskazywanie kontekstów niezbędnych do interpretacji tekstów kultury. W obszarze tworzenie własnego tekstu sprawdzano następujące wiadomości i umiejętności: dokonywanie celowych operacji na tekście (streszczanie) redagowanie tekstu użytkowego (ogłoszenia) 2 Standardy zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów (DzU nr 92, poz. 1020, z późn. zm.) 3 Podstawa programowa została określona w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (DzU nr 51, poz. 458, z późn. zm.) 28

29 redagowanie dłuższej formy wypowiedzi (rozprawki) tworzenie tekstu na zadany temat, spójnego pod względem logicznym i składniowym uwzględnianie zasad organizacji pisanego tekstu analizowanie, porządkowanie i syntetyzowanie informacji zawartych w tekstach kultury formułowanie, porządkowanie i wartościowanie argumentów uzasadniających stanowisko własne lub cudze dostosowywanie stylu wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej zachowanie poprawności leksykalnej, frazeologicznej i składniowej oraz ortograficznej i interpunkcyjnej Kartoteka testu W zamieszczonej niżej kartotece sprawdzane umiejętności zostały pogrupowane zgodnie z kolejnością obszarów standardów. Obszar standardów I. Czytanie i odbiór tekstów kultury Numer standardu i nazwa sprawdzanej umiejętności Uczeń 1) czyta teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym 2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy 3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury 4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje Uczeń Nazwa sprawdzanej czynności Numer zadania Forma zadania Liczba punktów określa temat tekstu publicystycznego 2 WW 1 odczytuje sens wypowiedzi 3 WW 1 odczytuje sens pojęcia 5 WW 1 odczytuje znaczenie powiedzenia o charakterze przenośnym w kontekście fragmentu tekstu 9 WW 1 określa bohaterów wiersza 13 WW 1 odczytuje treść dzieła plastycznego 17 WW 1 dostrzega wskazane elementy kompozycji bajki 21 KO 1 odczytuje intencje autora wypowiedzi 4 WW 1 interpretuje dane z diagramu 7 WW 1 określa intencje autora tekstu literackiego interpretuje tekst, wskazując oddające jego sens powiedzenie o charakterze przenośnym 10 WW 1 11 WW 1 odczytuje intencję autora rysunku 18 WW 1 interpretuje tekst, wskazując wady 1 bohatera 24 KO interpretuje tekst, wskazując zalety 1 bohatera wyszukuje informacje na diagramie 6 WW 1 wyszukuje informacje we fragmencie tekstu literackiego 8 WW 1 wskazuje cechy zbawiennego żartu 1 wskazuje cechy pouczającego śmiechu 23 KO 1 określa formę wypowiedzi 1 WW 1 wskazuje dziedzinę sztuk plastycznych służącą określonemu celowi 16 WW 1 29

30 I. Czytanie i odbiór tekstów kultury II. Tworzenie własnego tekstu 5) odnajduje i interpretuje związki przyczynowoskutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i świata 6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury 7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu 1) buduje wypowiedź poprawną pod względem językowym 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym w następujących formach: [...] ogłoszenie 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej wskazuje przyczyny określonego zachowania podróżnych wskazuje przyczyny zdarzenia opisanego w tekście przywołuje kontekst historyczny niezbędny do odczytania dzieła literackiego przywołuje kontekst historyczny niezbędny do odczytania dzieła plastycznego 14 WW 1 15 WW 1 12 WW 1 19 WW 1 wskazuje uporządkowany chronologicznie szereg wydarzeń 20 WW 1 wybiera najważniejsze informacje 1 pisze zwięźle 1 tworzy tekst spójny, logicznie uporządkowany przekazuje myśli w sposób jasny, poprawny pod względem językowym redaguje tekst na zadany temat, przestrzegając wymogów typowych dla ogłoszenia tworzy tekst dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 22 KO tworzy tekst spójny i zwięzły 25 RO 1 pisze poprawnie pod względem językowym przestrzega zasad ortografii i interpunkcji pisze tekst zgodny z tematem 1 celowo dobiera informacje 26 RO

31 II. Tworzenie własnego tekstu 5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze uzasadnia dobór przykładów 2 6) syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury 4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym w następujących formach: [...] rozprawka 3) tworzy tekst o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowany do sytuacji komunikacyjnej 1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym podsumowuje rozważania 1 stosuje zasady typowe dla kompozycji budowanej wypowiedzi 1 redaguje tekst spójny 1 redaguje tekst logicznie uporządkowany 1 26 RO pisze poprawnie pod względem językowym dostosowuje styl wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej przestrzega zasad interpunkcji 1 przestrzega zasad ortografii Zadania egzaminacyjne uporządkowane według sprawdzanych standardów Poniżej zamieszczono teksty kultury stanowiące podstawę zadań w pierwszym obszarze standardów oraz same zadania, uporządkowane z uwzględnieniem poszczególnych standardów. W przypadku drugiego obszaru, w którym każde zadanie odnosiło się do kilku standardów, dla lepszej czytelności tekstu uporządkowano zadania z uwzględnieniem dokonywania celowych operacji na tekście, tworzenia tekstu użytkowego i redagowania rozprawki. Przy wszystkich zadaniach podano liczbę punktów możliwych do uzyskania za ich rozwiązanie i wskazano sprawdzane za pomocą tych zadań umiejętności. W zadaniach zamkniętych wyboru wielokrotnego zaznaczono prawidłową odpowiedź, natomiast pod każdym zadaniem otwartym zamieszczono kryteria punktowania rozwiązań uczniowskich. Obszar I Czytanie i odbiór tekstów kultury Wiadomości i umiejętności z tego obszaru sprawdzano, wykorzystując zamieszczone niżej teksty, diagram oraz rysunek satyryczny. 31

32 TEKST I W psychologii nie istnieje taka dziedzina badawcza jak psychologia humoru. Nie ulega jednak wątpliwości, że uśmiech odgrywa ogromną rolę w życiu zarówno dzieci, jak i dorosłych. O uśmiechu i poczuciu humoru z dr Bożeną Makselon-Kowalską rozmawia Magdalena Buszek. MAGDALENA BUSZEK: Jaki jest związek psychologii z humorem? BOŻENA MAKSELON-KOWALSKA: Psychologię z humorem łączy bardzo wiele. Człowiek nie mógłby się obejść bez śmiechu i poczucia humoru. Rodzimy się ze skłonnością do okazywania radości. Uśmiech jest jedną z podstawowych reakcji niemowlęcia. MB: Jakie są oblicza humoru? BM-K: Naukowcy doszli do przekonania, że poczucie humoru nie jest czymś jednorodnym. Humor może mieć charakter pozytywny i konstruktywny lub wręcz przeciwnie może być negatywny, destruktywny. Z pozytywnymi przejawami humoru mamy do czynienia wtedy, gdy dzięki niemu lepiej radzimy sobie z trudnymi sytuacjami w naszym życiu: śmiejąc się, rozładowujemy napięcie w kontaktach z ludźmi, dzięki humorystycznemu podejściu do świata nabieramy dystansu do siebie, otoczenia oraz innych ludzi. Istnieje także inny aspekt śmiechu, o którym zwykle się nie mówi. Dotyczy on śmiechu pojawiającego się w sytuacji, gdy ludzie chcą załatwić porachunki między sobą. Wtedy służy on do tego, by powiedzieć uszczypliwą uwagę lub wyśmiać czyjeś słabości. MB: Skąd się w nas bierze poczucie humoru, rodzimy się z nim, czy też kształtuje się ono w miarę dorastania? BM-K: Jak już wspominałam, rodzimy się ze skłonnością do okazywania radości, śmiejemy się, gdy jesteśmy zadowoleni, gdy jest nam dobrze. To, w jakim kierunku będzie ewoluować nasze poczucie humoru, jest w dużym stopniu uwarunkowane doświadczeniami życiowymi. MB: Czy możemy nauczyć się bycia wesołym? BM-K: Przez całe życie kształtujemy pewien smak obejmujący poczucie humoru. Decyduje on o tym, że żarty rozśmieszające jedną osobę do łez dla innej mogą być wręcz żałosne. MB: Czy śmiechem można leczyć ciało i duszę człowieka? BM-K: Śmiech ma dobry wpływ na naszą psychikę i oddziałuje na nasz układ krążenia, masuje serce i dotlenia krew. W czasie spontanicznego śmiechu wytwarzają się w organizmie przeciwciała chroniące nas przed wirusami i drobnoustrojami, zwłaszcza atakującymi górne drogi oddechowe. Mówi się, że można leczyć śmiechem. Uśmierza on ból przez wytwarzanie naturalnych środków przeciwbólowych endorfin. MB: Czy możemy poprawić sobie humor, uśmiechając się do innych ludzi? BM-K: Zdecydowanie tak. Często nie doceniamy roli uśmiechu w naszym życiu. Z dnia na dzień, z roku na rok smutniejemy. Uśmiech może sprawić cuda: wysłany do kogoś na pewno zostanie odwzajemniony przez jego adresata. Na podstawie: Z roku na rok smutniejemy, TEKST II Mają we zwyczaju bracia mniejsi 1 pościć w niektóre dni roku, wtedy to nie jedzą po klasztorach mięsa; kiedy jednakże znajdą się w podróży, z racji tego, że żyją z jałmużny, mogą jeść, co przed nich postawią. Tak więc, podróżując, natknęli się dwaj bracia z onego zakonu w gospodzie na pewnego kupca, który zasiadł z nimi przy jednym stole, na który przyniesiono, z racji, że uboga to była gospoda, jedno tylko pieczone kurczę; kupiec, widząc, że kurczęcia mało dla niego, zwrócił się do zakonników i rzekł: Jeśli mnie pamięć nie myli, żadną miarą nie jadacie w waszym zakonie mięsa w te dni. Na które to słowa musieli bracia, z racji reguły 2, nie wdając się w dyskurs, odpowiedzieć, że prawdę rzekł; tak tedy spełniło się, czego kupiec pragnął, i zjadł kurczę, a bracia, jak umieli, tak musieli sobie poradzić. 32

33 Po takiej uczcie trzej biesiadnicy udali się w drogę razem, a uszedłszy kawał drogi i natrafiwszy na rzekę szeroką i głęboką, jako że pieszo podróż odbywali bracia z racji ubóstwa, a kupiec skąpstwa wypadało, żeby jeden z braci, którzy bosi 3 byli, przeniósł na plecach owego kupca; tak tedy jeden z nich dawszy mu do potrzymania sandały, wsadził go sobie na plecy. Stało się, że gdy brat ów znajdował się na środku rzeki, przypomniał sobie o regule zakonnej, a zatrzymawszy się w tym trudzie świętego Krzysztofa 4, podniósł głowę w stronę kupca, co mu ciężył, i rzekł: Powiedz mi, nie masz ty czasem ze sobą pieniędzy? Jakże by odrzekł kupiec czyżbyście sądzili, że taki kupiec jak ja podróżuje bez pieniędzy?! Biedny ja rzekł zakonnik reguła zabrania nam nosić przy sobie pieniądze! I wrzucił kupca do rzeki. Kupiec uznawszy, że wyrządzony braciom despekt 5 pomścili w ucieszny zaiste sposób, z wesołym śmiechem, spokojnie, poczerwieniawszy ze wstydu, zemstę oną zniósł. Leonardo da Vinci, Krotochwila 6, jaką zakonnik jeden wyrządził kupcowi pewnemu, tł. L. Staff, [w:] Dawna nowela włoska, Warszawa bracia mniejsi franciszkanie 2 reguła tu: zbiór norm postępowania ustalonych dla zakonników przez założyciela zakonu i potwierdzonych przez papieża lub biskupa 3 bosi niektórzy zakonnicy zgodnie z surową regułą zakładali sandały na bose stopy 4 święty Krzysztof patron podróżnych; trudnił się przenoszeniem ludzi przez rzekę; jednym z przenoszonych miał być kilkuletni Chrystus [Krzysztof = Christophoros niosący Chrystusa ] 5 despekt obraźliwe lub lekceważące zachowanie wobec kogoś; obraza 6 krotochwila tu: krótki utwór o charakterze żartobliwym, operujący głównie komizmem sytuacyjnym TEKST III 1 Dawnymi czasy, jak pewna wieść niesie, Czterech podróżnych zabłądziło w lesie, Mróz był tak mocny, noc była tak ciemną, Że chęć podróży stała się daremną. 5 Ogień więc rozłożyli I dnia czekać uradzili. Trzeba by rzecze jeden i poziewa Przynieść więcej drzewa. Trzeba by rzecze drugi 10 Legając jak długi Rozszerzyć ogniska, By wszystkich grzało z bliska. Trzeba by zamruczał trzeci Czym zasłonić od zamieci. 15 Trzeba by nie spać bąknął czwarty, Na łokciu oparty. Tak każdy powiedział, Co wiedział, I myśląc jeszcze o lepszym sposobie, 20 Zasnął sobie. Cóż z tego: ogień zgasł, a nieostrożni Pomarli podróżni. Gdzie bez czynu sama rada, Biada radźcom, dziełu biada! Aleksander Fredro, Trzeba by, [w:] Pisma wszystkie, t. XII, Warszawa

34 TEKST IV I śmiech niekiedy może być nauką, Kiedy się z przywar 1, nie z osób natrząsa; I żart dowcipną przyprawiony sztuką Zbawienny, kiedy szczypie, a nie kąsa; Ignacy Krasicki, Monachomachia (fragment), Wrocław przywara wada zasługująca na upomnienie; złe przyzwyczajenie DIAGRAM polityczne 31% Ulubione dowcipy Polaków absurdalne 5% nieprzyzwoite 4% nie lubi dowcipów 5% inne 2% sytuacyjne 53% RYSUNEK SATYRYCZNY Na podstawie: Zdzisław Pietrasik, Z kogo się śmiejecie, [w:] Polityka 2001, nr 13. Jacek Sasin, Do Unii i z powrotem. 34