Praca oryginalna Original Article

Transkrypt

1 diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics 2013 Volume 49 Number Praca oryginalna Original Article Ocena ekspresji mrna transformującego czynnika wzrostu beta1 (TGF-beta1) i jego receptorów w leukocytach krwi obwodowej u pracowników obsługujących aparaturę RTG The valuation of expression extent of transforming growth factor (TGF beta1) and its receptors in peripheral blood leucocytes at workers operating X ray equipment Michał Żerdziński Oddział Chorób Wewnętrznych WSS Nr 5 im Św. Barbary w Sosnowcu Streszczenie Materiał i metody. U 34 pracowników obsługujących aparaturę RTG w porównaniu z grupą kontrolną (17 osób) oceniono na poziomie molekularnym ekspresję mrna TGF-beta i jego receptorów R1, R2, R3. Ponadto posługując się metodami standardowymi w tych grupach oznaczano ogólną liczbę leukocytów i ich poszczególnych form komórkowych. Wyniki. U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską liczba WBC była niższa w porównaniu do grupy kontrolnej i różnica pomiędzy wynikami okazała się istotna statystycznie. W badanej grupie pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską bezwzględna liczba GRA była niższa w porównaniu do grupy kontrolnej i różnica pomiędzy wynikami okazała się istotna statystycznie. W grupie badanej zauważono istotną statystycznie korelację dodatnią między ekspresją mrnatgfbeta1 a mrna TGF-betaR1, ekspresją mrna TGF-beta1 a mrna TGF-betaR2 oraz ekspresją mrna TGF-beta1 a mrna TGF-betaR3. W grupie kontrolnej zauważono istotną statystycznie korelację dodatnią między ekspresją mrna TGF-beta1, a ekspresją mrna TGF-betaR3. Summary Material and methods. The expression of TGF beta1 and its receptors R1, R2, R3 at 34 workers operating X-ray equipment compared to control group (17 persons) was evaluated on molecular level. Beside it, using the standard methods number of leucocytes and their particular forms has been estimated at these groups. Results. Number of WBC at workers operating X- ray equipment was lower compared to control group and the difference between results statistical analysis reached level of statistical significance. In workers group who operate X-ray equipment number of GRA was lower compared to control group and difference between statistical analysis reached statistical significance. Positive statistical significance correlation was noted in study group between expression of mrna TGF-beta1 and mrna TGF-beta R1, expression of mrna TGF-beta1 and mrna TGF-beta R2, and expression of mrna TGF-beta1 and mrna TGF-beta R3. Positive statistical significance correlation was noted in control group between expression of mrna TGF-beta1 and expression of mrna TGF-beta R3. Słowa kluczowe: mrna TGF beta 1, mrna receptorów R1, R2, R3, pracownicy obsługujący aparaturę RTG Key words: Expression of mrna TGF beta1, Expression of mrna TGF 1-receptors R1, R2, R3, workers operating at X ray equipment Wstęp Należący do nadrodziny transformujących czynników wzrostu czynnik beta 1 (TGF-beta 1) został po raz pierwszy zidentyfikowany w płytkach krwi, jako białko o ciężarze cząsteczkowym 25 kda. Początkowo przypisywano mu jedynie udział w procesie gojenia się ran [1]. Późniejsze badania pozwoliły ustalić, że TGF-beta 1 wytwarzany jest w formie prekursora, którego cząsteczka ma ciężar 390 kda, a dopiero dojrzała forma, zawierająca 112 aminokwasów, zbudowana jest z dwóch podjednostek, powiązanych wzajemnie mostkami dwusiarczkowymi [2]. Z czasem uznano TGF-beta 1 za multipotencjalną cytokinę, uczestniczącą w procesach 401

2 Ocena ekspresji mrna transformującego czynnika wzrostu beta1 (TGF-beta1) i jego receptorów w leukocytach krwi... regulacji wzrostu komórek, ich proliferacji, różnicowaniu i apoptozie. Dostępne piśmiennictwo przynosi informacje o istotnej roli tego czynnika wzrostu nie tylko w kontroli systemu immunologicznego, poprzez hamowanie proliferacji i apoptozy limfocytów, ale również odnośnie jego udziału w regulacji wytwarzania przeciwciał, jak i wpływu na wydzielanie i aktywację szeregu innych cytokin np. interferonu gamma, TNF alfa. TGF-beta 1 przypisywana jest również istotna rola w stymulacji procesów angiogenezy, powstawania nowych naczyń krwionośnych, jak i wytwarzanie białek macierzy komórkowej [3, 4, 5, 6, 7, 8]. Cytokina ta wykazuje także bezpośrednio oddziaływanie na układ biało- i czerwonokrwinkowy hamując działanie makrofagów i monocytów, a w limfocytach blokując fazę G1/S cyklu komórkowego [8]. Przekazywanie sygnału TGF-beta 1 odbywa się głównie przez połączenie ze swoistymi receptorami posiadającymi domenę C-końcową o aktywności kinazy serynowo-treoninowej oraz białkami morfogenetycznymi (SMAD), a zwłaszcza SMAD 1 i SMAD 2. Efektem jest fosforylacja reszt seryny oraz treoniny i transdukcja sygnału do cytoplazmy, która może być blokowana przez inne białko tej grupy tj. SMAD 7 [3, 10, 11, 12, 13, 14]. Piśmiennictwo podaje także przykłady chorób w których TGF-beta 1 należy do czynników związanych z niekorzystnym rokowaniem m.in. cukrzyca, choroby naczyń obwodowych, choroby nerek, nowotwory złośliwe [8, 9, 10]. Wysuwa się sugestie, że do czynników hamujących działania TGF-beta 1 należy miedzy innymi promieniowanie jonizujące, które na tej drodze miałoby zaburzać regulację aktywności limfocytów B, hamując ich proliferację lub wpływając na proces apoptozy [15]. Celem badań podjętych w grupie pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską była ocena stopnia ekspresji mrna TGF beta1 i jego receptorów w leukocytach krwi obwodowej, wpływ czasu ekspozycji oraz analiza zmian w zakresie tak liczby leukocytów jak i bezwzględnych liczebności ich poszczególnych form. Materiał i metody Grupa badana obejmowała 34 osoby obojga płci, będące pracownikami obsługującymi aparaturę rentgenowską. Byli to zarówno lekarze radiolodzy, technicy radiologii oraz pielęgniarki z zakładu radiologii. Wszyscy objęci badaniami byli zatrudnieni na pełnym etacie w Zakładach Opieki Zdrowotnej w Katowicach i w Sosnowcu. Wśród badanych było 26 kobiet i 8 mężczyzn. Wiek badanych wahał się pomiędzy 33 a 50 lat (średnia 41,5 lat). Zatrudnieni przy obsłudze urządzeń rentgenowskich byli corocznie poddawani okresowym, obowiązkowym badaniom lekarskim. Wszyscy byli zdrowi, nie chorowali na żadne przewlekłe choroby, ani nie byli obciążeni chorobami genetycznymi. W okresie miesiąca poprzedzającego badanie nie przechodzili żadnych chorób zakaźnych i zapalnych. U żadnej z tych osób nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych, według norm obowiązujących w zakładach radiologii, dawek promieniowania jonizującego. Grupę kontrolną stanowiło 17 osób (13 kobiet i 4 mężczyzn) w wieku od 35 do 46 lat (średnia 40,5). Byli to pracownicy tych samych szpitali, co grupa będąca przedmiotem badań, ale w trakcie swojej pracy nie narażeni na działanie promieni rentgenowskich (pracownicy oddziału kardiologii, szpitalnego oddziału ratunkowego oraz laboratorium WSS Nr 5 w Sosnowcu i Szpitala Bonifratrów w Katowicach). Wszyscy pracownicy poddawani byli regularnym badaniom okresowym. W chwili wykonywania badań byli zdrowi, nigdy nie leczyli się z powodu żadnych przewlekłych chorób, ani nie byli obciążeni chorobami genetycznymi, a w okresie miesiąca poprzedzającego pobranie krwi dla celu podjętych badań nie przechodzili żadnych chorób zakaźnych i zapalnych. W celu uzyskania całkowitego RNA oraz określenia liczby ogólnej leukocytów a także liczb bezwzględnych ich poszczególnych form komórkowych krew do badań pobierano rano (w godzinach: ) od wszystkich osób pozostających na czczo, z żyły odłokciowej metodą próżniową. Całkowity RNA z próbek krwi ekstrahowano z użyciem odczynnika Trizol (Invitrogen) z wykorzystaniem zmodyfikowanej metody chloroformowo fenolowej. Do próbek krwi pełnej o objętości 500 µl dodawano 1 ml trizolu i energicznie wytrząsano. Homogenat inkubowano przez 30 minut w temperaturze pokojowej. Do uzyskanego lizatu wprowadzano 200 µl mieszaniny chloroform/alkohol izoamylowy (49:1). Po energicznym wytrząsaniu przez 15 sekund zawartości probówek, pozostawiano lizat przez kolejne 2-3 minut w temperaturze pokojowej. Fazę wodną od organicznej rozdzielano w wyniku wirowania przy g w 4 C przez 20 minut a następnie techniką QRT-PCR wyznaczono liczbę transkryptów mrna genów kodujących TGF-beta 1 i jego receptorów. Równocześnie z próbkami badanymi amplifikowano komercyjnie dostępny fragment genu beta-aktyny w siedmiu różnych stężeniach od 50 do kopii. Fragment genu beta-aktyny był powielany z wykorzystaniem startera sensownego betaf i antysensownego betar a końcowe stężenie każdego ze starterów w mieszaninie reakcyjnej wynosiło 0,25 µm. Wyniki natężenia fluorescencji otrzymane podczas amplifikacji prób o różnych stężeniach komercyjnego fragmentu genu beta aktyny stanowiły podstawę do wykreślenia w każdej analizie krzywej standardowej, dzięki której była określana w próbach badanych początkowa ilość matrycy wziętej do reakcji QRT-PCR. W końcowym etapie przygotowano żel poliakrymidowy, przeprowadzono rozdział elektroforetyczny analizowanych próbek i wybarwiono żele poliakrylamidowe metodą srebrową. Liczbę leukocytów (WBC white blood cells) oraz ich poszczególnych form komórkowych oznaczano metodą ogólnie przyjętą. W pracy porównywano wyniki uzyskane w grupie badanej (osoby obsługujące aparaturę rentgenowską) w stosunku do grupy kontrolnej i dotyczyły one mrna TGF- beta 1, mrna TGF-betaR1, mrna TGF-betaR2, mrna TGF-betaR3, leukocytów (WBC), limfocytów (LYM), monocytów (MON), granulocytów (GRA). Wydzielono podgrupy w zależności od 402

3 czasu zatrudnienia, tj. pracujących dłużej lub krócej niż 5 lat i porównano między nimi wyniki badań wyżej wymienionych parametrów laboratoryjnych. Ponadto obliczono wskaźniki mrna TGF-beta1/WBC, mrna TGF-betaR1/WBC, mrna TGF-betaR2/WBC oraz mrna TGF-beta R3/WBC i określano istotność różnic w ich wartościach uzyskanych w grupie badanej i kontrolnej. W całej grupie badanej i kontrolnej oceniano również związki między poszczególnymi analizowanymi parametrami. W analizie statystycznej uzyskanych wyników korzystano z pakietu statystycznego Statistica wersja 9 (StatSoft), dla oceny istotności różnic stosując nieparametryczny test Manna-Whitneya. Wyniki U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską ekspresja mrna TGF-beta 1, mrna TGF-betaR2 oraz mrna TGF-betaR3 była mniej nasilona w porównaniu do grupy kontrolnej, jednak różnice nie osiągały poziomu istotności statystycznej. Ekspresja mrnatgf-betar1 była wyższa w porównaniu do grupy kontrolnej, jednak różnice również nie były istotne statystycznie (tab. I). U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską liczba leukocytów była istotnie niższa w porównaniu do grupy kontrolnej. W grupie pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską w porównaniu do osób grupy kontrolnej obserwowano tendencję do wyższej liczby limfocytów oraz monocytów, chociaż różnice pomiędzy grupami nie były istotne statystycznie. W porównaniu do grupy kontrolnej bezwzględna liczba granulocytów u pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską była natomiast istotnie niższa (tab. II). U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską krócej niż 5 lat poziomy badanych elementów białokrwinkowych, za wyjątkiem liczby MONO były wyższe w porównaniu do grupy osób obsługujących aparaturę rentgenowską dłużej niż 5 lat, lecz różnice pomiędzy wszystkimi wartościami nie osiągały poziomu istotności statystycznej. W grupie pracowników obsługujących aparaturę RTG krócej niż 5 lat ekspresja mrna TGF-beta1 wyniosła 246/1μg całkowitego RNA, mrna TGF-betaR1 wyniosła 50609/1µg, mrna TGFbetaR2-846/1µg, mrna TGF-betaR3-62/1 µg całkowitego RNA, liczba WBC 6,37x10³/mm³, LYM 1,76 x10³/mm³, GRA 4,46 x10³/mm³ a MONO 0,25 x10³/mm³. U pracowników obsługujących aparaturę RTG dłużej niż 5 lat ekspresja mrna TGF-beta1 wyniosła 159/1µg całkowitego RNA, mrna TGF-betaR /1µg, mrna TGF-beta R2-575/1µg, mrna TGF-betaR3-52/1µg całkowitego RNA, liczba WBC - 6,26x10³ /mm³, LYM - 1,70 x10³/mm³, GRA - 4,41 x10³/mm³ a MONO - 0,25 x10³/mm³. Poziomy badanych parametrów w wyodrębnionych podgrupach w zależności od czasu pracy z aparaturą rentgenowską w porównaniu do grupy kontrolnej także nie różniły się istotnie statystycznie. U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską wartości wskaźników mrna TGF-beta1/WBC, mrna TGF-beta R1/WBC były wyższe, a wartości mrna TGF-beta R2/WBC oraz mrna TGF-beta R3/WBC niższe w porównaniu do gru- Tabela I. Analiza porównawcza ekspresji mrna TGFbeta1, mrna TGFbetaR1, mrna TGFbetaR2 i mrna TGFbetaR3 w grupie osób obsługujących aparaturę rentgenowską i w grupie kontrolnej. Parametry Grupa kontrolna N = 17 Grupa badana N = 34 mediana zakres mediana zakres p mrna TGF-beta1 /1μg całk. RNA 261,0 18,0 2623,0 246,0 2, ,0 0,5960 mrna TGF-betaR1 /1μg całk.rna 36598,0 5016, , ,0 4950, ,0 0,8968 mrna TGF-betaR2 /1μg całk.rna 907,0 64,0 2176,0 663,0 246,0 8868,0 0,6368 mrna TGF-betaR3 /1μg całk. RNA 70,0 1,0 275,0 55,0 16,0 1057,0 0,3651 Ekspresja mrna oznacza średnią ilość kopii mrna w 1 μg całkowitego RNA Tabela II Analiza porównawcza wartości bezwzglednych LYM, MON, GRA oraz liczby WBC w grupie osób obsługujących aparaturę rentgenowską i w grupie kontrolnej. Parametry Grupa kontrolna N = 17 Grupa badana N = 34 mediana zakres mediana zakres p WBC [x 10 3 /mm3] 7,3 4,0 10,0 6,3 3,4 9,8 0,0256 LIMFOCYTY [x10³/mm³] 1,65 1,15 3,05 1,82 1,04 3,56 0,2922 MONOCYTY [x10³/mm³] 0,26 0,11 0,44 0,29 0,15 0,45 0,3089 GRANULOCYTY [x10³/mm³] 5,42 3,39 7,17 4,41 2,19 6,07 0,

4 Ocena ekspresji mrna transformującego czynnika wzrostu beta1 (TGF-beta1) i jego receptorów w leukocytach krwi... py kontrolnej lecz różnice nie osiągały poziomu istotności statystycznej. W grupie badanej wartość wskaźnika mrna TGF-beta1/WBC wynosiła - 42, mrna TGF-beta R1/WBC , mrna TGF-betaR2/WBC - 114, mrnatgf-betar3/ WBC - 9. Natomiast w grupie kontrolnej wskaźnik ten przyjmował następujące wartości: mrna TGF-beta1/WBC - 38, mrna TGF-beta R1/WBC , mrna TGF-betaR2/WBC - 139, mrna TGF-beta R3/WBC 10. W grupie badanej stwierdzano istotną dodatnią korelację pomiędzy ekspresją mrna TGF-beta 1 a mrna TGF-betaR1, mrnatgf-betar2 oraz mrna TGF-betaR3. Nie stwierdzano natomiast istotnych zależności pomiędzy ekspresją mrna TGF-beta 1, mrna TGF-betaR1, mrna TGF-betaR2 oraz mrna TGF-betaR3 a liczbą WBC, LYM, MON, GRA (tab. III). Dyskusja Wprawdzie w badaniach własnych u pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską nie zauważono istotnych statystycznie różnic w ekspresji mrna TGF-beta1 i jego receptorów (R1, R2, R3) w porównaniu do grupy kontrolnej, to jednak wartości median dla mrna TGF-beta 1, mrna TGFbetaR2 oraz R3 były niższe a wartość mediany ekspresji dla mrna TGF-betaR1 była wyższe w zestawieniu z wynikami grupy kontrolnej. Zauważone różnice w poziomach ekspresji mrna TGF-beta1, mrna TGF-betaR2, mrna TGF-betaR3 oraz mrna TGF-betaR1 zasługują na uwagę, gdyż mogą wskazywać na towarzyszące oddziaływaniu promieniowania jonizującego subtelne zmiany na poziomie molekularnym dotyczące TGF-beta w omawianej grupie pracowniczej, mogące w konsekwencji mieć swój wpływ na stężenie tej cytokiny i jej receptorów w surowicy krwi badanej grupy. W świetle przytoczonych danych, ciekawa wydaje się być niższa ekspresja badanych czynników, wyrażona wartością median w podgrupie pracowniczej obsługującej aparaturę rentgenowską dłużej niż 5 lat przy podobnej ogólnej liczbie leukocytów we krwi obwodowej i podobnych bezwzględnych wartościach liczbowych poszczególnych form krwinek białych w porównaniu do wydzielonych podgrup pracujących przy obsłudze aparatury rentgenowskiej, tj. poniżej i powyżej 5 lat. U pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską w okresie krótszym niż 5 lat. Wartości median ekspresji mrna TGF-beta oraz jego receptorów R2 i R3 były zbliżone do grupy kontrolnej. Obserwowane zmiany mogą sugerować istnienie pewnego stopnia stymulacji na poziomie molekularnym produkcji wymienionej cytokiny i jej receptorów w podgrupie pracowników zatrudnionych krócej, niż 5 lat przy obsłudze aparatury rentgenowskiej. W prezentowanych badaniach obserwowano mieszczącą się co prawda w granicach ogólnie przyjętych norm (4-10 tys. leukocytów w mm³ krwi) liczbę leukocytów, lecz była ona niższa w grupie pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską aniżeli w grupie kontrolnej. Można stwierdzić, uwzględniając obliczone bezwzględne wartości poszczególnych form krwinek białych w badanej grupie pracowników, że prawdopodobniej mniejsza liczba leukocytów wynika z mniejszej w omawianej grupie liczby GRA, którą zaobserwowano, a która jednak także pozostawała w granicach ogólnie przyjętych norm laboratoryjnych (2,2-7 tys. w mm³ krwi). Uwzględniając fakt stwierdzanej zależności pomiędzy ekspresją badanych czynników a liczbą leukocytów krwi obwodowej, posłużono się wskaźnikiem ilorazu ekspresji omawianych czynników do liczby leukocytów we krwi obwodowej, który jednak również nie pozwolił na ujawnienie w powyższym zakresie istotnych statystycznie różnic między grupą badaną a kontrolną. Warto zwrócić przy tym uwagę, że pomimo niższej liczby ogólnej leukocytów w badanej grupie pracowniczej ten wskaźnik był wyższy, biorąc pod uwagę mediany, co dotyczyło zarówno mrna TGF-beta 1 jak i jego receptora R1. Może to przemawiać za aktywacją produkcji wymienionych czynników w grupie badanej. W badaniach podjęto próbę ustalenia ewentualnych zależności między ekspresją mrna TGF-beta1 i jej receptorami. Wykazano przy tym istnienie dodatnich korelacji w powyższym zakresie, najwyraźniej zaznaczonych w stosunku do mrna TGF-beta1 i mrna TGF-beta R3 a najmniej wyraźnie zaznaczony związek między mrna TGF-beta1 i mrna TGF-beta R1. Na uwagę zasługuje fakt, iż w grupie badanej zauważono nieco odmienne zależności niż w grupie kontrolnej. W prezentowanych badaniach wykazano drobne różnice w zachowaniu się bezwzględnych wartości liczbowych poszczególnych form leukocytów krwi obwodowej u pracowników obsługujących aparaturę RTG. Stwierdzono istotnie statystycznie mniejszą bezwzględną liczbę GRA we krwi obwodowej w grupie osób obsługujących aparaturę rent- Tabela III. Wartości współczynnika korelacji Spearmana (r) pomiędzy ekspresją mrna TGFbeta1, mrna TGFbetaR1, mrna TGFbetaR2, mrna TGFbetaR3 a liczbą WBC, LYM, MON, GRA w grupie badanej. Badany parametr mrna mrna mrna mrna WBC LYM MON GRA TGFbeta1 TGFbetaR1 TGFbetaR2 TGF betar3 mrna TGFbeta1 x 0,431* 0,525* 0,614* 0,128 0,172 0,030 0,115 mrna TGFbetaR1 x x x x 0,216 0,170-0,005-0,246 mrna TGFbetaR2 x x x x -0,115-0,157-0,086 0,020 mrna TGFbetaR3 x x x x -0,026 0,034 0,054 0,019 * poziom istotności statystycznej p< 0,05 404

5 genowską. Te różnice utrzymywały się także w podgrupach wydzielonych ze względu na okres zatrudnienia przy obsłudze aparatury rentgenowskiej. Obserwacja ta potwierdza uprzednio przedstawione dane z piśmiennictwa wskazujące, że liczebność GRA we kwi obwodowej bywa obniżona u pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską i przyczynia się do wspomnianej powyżej tendencji do mniejszej ogólnej liczby leukocytów występującej u pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską [14, 16, 18, 19, 20] gdy wyniki porównywano z grupą kontrolną. Wnioski U osób obsługujących aparaturę rentgenowską występują subtelne zmiany w ekspresji mrna TGF-beta1 oraz jego receptorów w leukocytach krwi obwodowej, co wraz z tendencją do nieco niższej, jakkolwiek mieszczącej się w granicach ogólnie przyjętych norm liczbą leukocytów i granulocytów w tej grupie osób, mogą wskazywać na wpływ promieniowania jonizującego na aktywację ekspresji tego czynnika wzrostu oraz jego receptorów w leukocytach. Różnice w zależnościach mrna TGF-beta 1 a mrna dla jego receptorów R1, R2 i R3 obserwowana między grupą badaną a kontrolną mogą sugerować istnienie zmian na poziomie molekularnym Podziękowania Uprzejmie proszę, aby Pan Prof. dr hab. med. Antoni Hrycek Kierownik Katedry Chorób Wewnętrznych, Autoimmunologicznych i Metabolicznych Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach był łaskaw przyjąć najszczersze podziękowania okazaną pełną życzliwości pomoc przy wykonywaniu i redagowaniu tej pracy. 9. Mehra A, Wrana JL. TGF-beta and the Smad signal transduction pathway. Biochem Cell Biol 2002; 80: Stępień-Wyrobiec O, Hrycek A, Wyrobiec G. Transformujący czynnik wzrostu TGF beta oraz jego rola w patogenezie tocznia rumieniowego układowego. Postęp Hig Med Dośw 2008; 62: Massague J, Wotton D. Transcriptional control by the TGF-beta Smad signaling system. EMBO J 2000; 19: Yagi K, Furuhashi M, Aoki H, et al. C-myc is a downstream target of the Smad pathway. J Biol Chem 2002; 277: Watanabe M, Masuyama N, Fukuda M, Nishida E. Regulation of intracellular dynamics of Smad 4 by its leucine-rich nuclear export signal. EMBO Rep. 2000; 1: Feinberg MW, Jain MK. Role of transforming growth factor -beta1/smads in regulating vascular inflammation and atherogenesis. Panminerva Med. 2005; 47: Hrycek A, Czarnecka-Micińska B, Kłuciński P, Badowski R. Peripheral blood lymphocytes and selected serum interleukins in workers operating X-ray equipment. Tox Lett 2002; 132: Hrycek A, Klajnowicz A. Adherence of peripheral blood neutrophils in X ray operators Acta Physiol Hung ; 85: Hrycek A, Kalina Z, Wartalska G. Ocena metabolizmu i czynności granulocytów obojętnochłonnych krwi obwodowej u chorej z zespołem leniwych leukocytów. Pol Arch Med Wewn 1985; 73: Klajnowicz A. Cząstki adhezyjne CD11b/CD18 oraz wybrane wskazane czynniki odporności nieswoistej u pracowników obsługujących aparaturę rentgenowską. Rozprawa doktorska Śląska Akademia Medyczna. Katowice Martirosian G, Kłuciński P, Wójcik A, Grabowska Bochenek R, Gmiński J. Erythrocyte antioxidant parameters in workers occupationally exposed to low levels of ionizing radiation. Ann Agric Environ Med 2008; 15: Martirosian G, Kłuciński P, Mazur B, Maśluch E. Expression of cellular isoform of Prion protein on the surface of peripheral blood lymphocytes among women exposed to low doses of ionizing radiation. Ann Agric Environ Med. 2007; 14: Piśmiennictwo 1. Assoian R, Komoriya A, Meyers C, et al. Transforming growth factor beta in human platelets. Identification of a major storage site, purification and characterisation. J Biol Chem 1993; 258: Derynck R, Jarett J, Chen E, et al. Human transforming growth factor beta complementary DNA sequence and expression in normal and transformed cells. Nature 1995; 316: Bierie B, Moses H. TGF beta the mollecular Jekyll and Hyde of cancer. Nat Rev Cancer 2006; 6: Horowitz JC, Lee DY, Waghray M, et al. Activation of the prosurvival phophatidylinositol 3-kinase /AKT pathway by TGF beta1 in mesenchymal cells is mediated by p38mapk-dependent induction of an autocrine growth factor. J Biol Chemist 2004; 279: Kim SG, Jong HS, Kim NK, et al. TGF beta 1iduces apoptosis through FAS ligand-independent activation of the FAS death pathway in human gastric SNU -620 carcinoma cells. Mol Biol Cell 2004; 15: Lee KY, Bae SC. TGF-beta-dependent cell growth arrest and apoptosis. Bioch Mol Biol 2002; 35: Li MO, Wan YY, Sanjabi S, et al. Transforming growth factor beta regulation of immune responces. Annu Rev Immunol 2006; 24: Krzemień S, Knapczyk P. Aktualne poglądy dotyczące znaczenia transformującego czynnika wzrostu β (TGF-β) w patogenezie niektórych stanów chorobowych. Wiad Lek 2005; 58: Adres do korespondencji: lek. med. Michał Żerdziński Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im Św. Barbary Sosnowiec, Plac Medyków 1 tel anbemich1@neostrada.pl Zaakceptowano do publikacji: