Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne na lata

Transkrypt

1 Załącznik nr 5 do uchwały Nr CCXXX/870/2014 Zarządu Powiatu w Lubinie z dnia 15 września 2014 r. Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne na lata Okres realizacji: wrzesień 2014 r. do grudzień 2016 r. Autorzy programu: Starostwo Powiatowe w Lubinie Departament Edukacji i Spraw Społecznych Lubin, ul. Kilińskiego 12b

2 SPIS TREŚCI WSTĘP ANALIZA PROBLEMU ZDROWOTNEGO Opis problemu zdrowotnego Epidemiologia Populacja podlegająca Powiatowi Lubińskiemu i populacja kwalifikująca się do włączenia do programu Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym, ze szczególnym uwzględnieniem gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu CELE PROGRAMU Cel główny Cele szczegółowe Oczekiwane efekty Mierniki efektywności odpowiadające celom programu ADRESACI PROGRAMU Oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest możliwe Tryb zapraszania do programu ORGANIZACJA PROGRAMU Części składowe, etapy i działania organizacyjne Planowane interwencje Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników Zasady udzielania świadczeń w ramach programu Sposób powiązania programu ze świadczeniami zdrowotny finansowanymi ze środków publicznych Sposób zakończenia udziału w programie i możliwości kontynuacji otrzymywania świadczeń zdrowotnych przez uczestników Programu, jeżeli istnieją wskazania Bezpieczeństwo planowanych informacji Kompetencje i warunki niezbędne do realizacji programu Dowody skuteczności planowanych działań KOSZTY Koszty jednostkowe Planowane koszty całkowite Źródła finansowania, partnerstwo 22 2

3 5.4 Argumenty przemawiające za tym, że wykorzystanie dostępnych zasobów jest optymalne MONITOROWANIE I EWALUACJA Ocena jakości świadczeń w programie CZAS REALIZACJI PROGRAMU

4 WSTĘP Powiat Lubiński, odpowiedzialny za realizację ustawowych zadań w zakresie promocji i ochrony zdrowia, ma obowiązek podejmować działania w tym kierunku. Warunkiem poprawy i utrzymania zdrowia społeczeństwa jest tworzenie i realizacja odpowiedniej polityki zdrowotnej. Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne na lata skierowany dla mieszkańców Powiatu Lubińskiego grupy kobiet w przedziale wiekowym lat, jest spójny z założeniami, celami oraz zadaniami Narodowego Programu Zdrowia na lata oraz stanowi jeden z priorytetów zdrowotnych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2009 roku w sprawie priorytetów zdrowotnych. W świetle obowiązujących przepisów badania densytometryczne nie są kontraktowane z Narodowym Funduszem Zdrowia indywidualnie, ale w ramach porad oferowanych przez poradnie osteoporozy, osteoporozy endokrynologicznej, reumatologii, chorób metabolicznych, ginekologii oraz geriatrii. Dzięki Programowi osoby z grup ryzyka zachorowania na osteoporozę będą mieć łatwiejszy dostęp do specjalistycznego badania. 1. ANALIZA PROBLEMU ZDROWTNEGO 1.1 Opis problemu zdrowotnego Osteoporoza (łac. osteoporosis, dawna nazwa zrzeszotnienie kości) - stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Choroba ta w ciągu ostatnich lat stała się problemem społecznym, jest ona jednym z najczęstszych schorzeń w populacji dorosłych. Jest trzecią po chorobach układu krążenia i chorobach nowotworowych przyczyną śmierci osób w podeszłym wieku. Światowa Organizacja Zdrowia zalicza osteoporozę do głównych chorób cywilizacyjnych. Jej znaczenie, wobec starzenia się społeczeństw, nieustannie rośnie. Choroba rozwija się w sposób podstępny, niepostrzeżenie przez wiele lat nie dając żadnych objawów, aż do wystąpienia złamania kości. Osteoporoza jest niezwykle powszechną chorobą u osób w wieku podeszłym. Ze względu na podstępny, często bezobjawowy przebieg nazywana jest cichą epidemią. Choruje na nią co trzecia kobieta po menopauzie. U kobiet 50- letnich ryzyko wystąpienia złamania kości w wyniku osteoporozy wynosi do końca 4

5 życia około 40%, natomiast u mężczyzn 13 22%. Osteoporoza jest chorobą tkanki kostnej charakteryzującą się nieprawidłową strukturą kości powodującą osłabienie ich wytrzymałości i podatnością na złamania. Wytrzymałość kości jest w osteoporozie wybitnie zmniejszona, przez co ryzyko złamań u osób chorych na osteoporozę jest istotnie wyższe niż u zdrowych. Istotnie częściej chorują na osteoporozę kobiety. Złamania osteoporotyczne, najczęściej trzonów kręgów lub bliższego końca kości udowej, są istotną przyczyną niepełnosprawności, dolegliwości bólowych oraz zgonów starszych kobiet. Chorzy po złamaniach często wymagają opieki, długotrwałej rehabilitacji a część z nich nie jest zdolna do samodzielnej egzystencji. Najbardziej niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej. Od 5 % do 20 % chorych umiera w ciągu pierwszego roku po złamaniu z powodu powikłań, a ponad 50 % spośród tych, którzy przeżyli ma często trwałe kalectwo. W ponad 40 % przypadków złamań szyjki kości udowej dochodzi do powikłań ze strony układu moczowego (45 %), sercowo-naczyniowego (15%), układu oddechowego (6%), centralnego układu nerwowego (4%) i odleżyn (8%) Epidemiologia Osteoporoza jest obecnie jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych, społecznych i ekonomicznych. Według badań, na całym świecie na tę chorobę cierpi 200 mln ludzi, z czego aż 75 mln przypada na Europę, USA i Japonię. Przybliżając te dane można stwierdzić, że ok. 30% kobiet i 8% mężczyzn po 50. roku życia, zamieszkujących USA i Europę cierpi z powodu osteoporozy. W roku 2010 zanotowano w Europie aż 4 mln złamań osteoporotycznych

6 POLSKA W Polsce dotkniętych osteoporozą jest ponad 6 milionów osób. Rocznie stwierdza się około 14 tysięcy złamań związanych z tym schorzeniem, które bardzo często charakteryzuje powikłany przebieg. W Polsce osteoporozę stwierdza się u około 7% kobiet w wieku lat, u około 25% w wieku lat i u blisko 50% w wieku lat 2. Osteoporoza jest głównie chorobą ludzi starszych. Ciągłe wydłużanie się średniej długości życia szacunkowo spowoduje w ciągu najbliższych 60 lat trzykrotny wzrost liczby złamań kości. Szacuje się, że w 2050 r. na świecie może zdarzyć się 4,5 miliona złamań szyjki kości udowej, a bardziej pesymistyczne prognozy podają liczbę 6,25 milionów. Wyniki badań epidemiologicznych wskazują dodatkowo, że przyczyną wzrostu wskaźnika liczby złamań osteoporotycznych jest nie tylko wydłużenie się życia, ale też m.in. nadużywanie alkoholu, tytoniu, kawy, wadliwy sposób żywienia oraz stresy 3. EUROPA Ten kontynent charakteryzuje się zróżnicowaną częstością zachorowań, ze względu na zmienności etniczne. Zwiększony odsetek chorych notuje się w krajach skandynawskich. W Danii osteoporoza występuje u 42% kobiet i 18% mężczyzn w wieku 50 lat i wyższym. W Hiszpanii natomiast w tym samym przedziale wiekowym choruje ok. 26% kobiet. ŚWIAT W USA osteoporoza stanowi główny problem zdrowotny dla 44 mln mieszkańców w wieku 50 lat i starszych, czyli ok. 55% osób, z czego 68% to kobiety. Obecnie w tym kraju 10 mln ludzi choruje na osteoporozę, a ponad 34 mln ma niską masę kostną, czyli znajduje się w podwyższonej grupie ryzyka. Według przewidywań jedna na dwie kobiety i jeden na czterech mężczyzn w wieku 50 lat i wyżej, ucierpi w ciągu życia z powodu złamania osteoporotycznego. Kanada jest krajem, gdzie osteoporoza występuje u jednej na cztery kobiety i u jednego na ośmiu mężczyzn w wieku 50 lat i starszych. Brazylia jest krajem o jeszcze mniejszym odsetku zachorowań, tam z powodu osteoporozy cierpi jedna osoba na 17, czyli łącznie 10 mln ludzi. Azja jest miejscem gdzie osteoporoza stanowi bardzo duży problem. Na jej terenie około 60% populacji żyje na terenach rolniczych i ma bardzo ograniczony dostęp do diagnostyki i leczenia. Ta część populacji jest szczególnie 2 Opinia Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 83/2012 z dnia 28 maja 2012 r

7 narażona na rozwój choroby, ponieważ ich dieta zawiera ok. 450mg wapnia, przy zaleceniach mg. W Chinach osteoporoza dotyka prawie 70 mln ludzi, a w Indiach około 26 mln Populacja podlegająca jednostce samorządu terytorialnego i populacja kwalifikująca się do włączenia do Programu Obszar powiatu lubińskiego według danych z 2012 roku zamieszkiwało osób, co stanowi 3,67 % ludności całego województwa dolnośląskiego. Liczba kobiet mieszkających w powiecie lubińskim wynosi natomiast mężczyzn Stolicę powiatu - Lubin zamieszkuje osób, gminę Lubin osób, gminę i miasto Ścinawa osób, a gminę Rudna osób. W latach widoczne jest wyraźne zwiększenie liczby mieszkańców gminy wiejskiej Lubin oraz gminy Rudna, przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby mieszkańców miasta Lubin, co niewątpliwie związane jest z migracją mieszkańców miasta do gmin ościennych. Tabela 1. Liczba mieszkańców w gminach powiatu lubińskiego w latach Liczba mieszkańców w gminach powiatu lubińskiego w okresie Jednostka Powiat lubiński Gmina Miejska Lubin Gmina Wiejska Lubin Gmina Wiejska Rudna Gmina Miejsko-wiejska Ścinawa (źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS) Tabela 2. Stan ludności w powiecie lubińskim w 2012 r. Ludność Jednostka razem mężczyźni kobiety Powiat Lubiński Gmina Miejska Lubin Gmina Wiejska Lubin Gmina Wiejska Rudna Gmina Miejsko-wiejska Ścinawa (Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan na dzień r.) 4 7

8 Program zdrowotny skierowany jest do grupy docelowej mieszkańców Powiatu Lubińskiego kobiet w grupie wiekowej lat. Wielkość populacji we wskazanym przedziale wiekowym wynosi (dane wg stanu na dzień r.): Tabela 3. Ludność powiatu lubińskiego wg grup wieku w 2012 r. Ludność wg grup wieku i płci Wiek Powiat lubiński Gmina Miejska Lubin Gmina Wiejska Lubin Gmina Wiejska Rudna Gmina Miejsko- Wiejska Ścinawa Kobiety Kobiety Kobiety Kobiety Kobiety (źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS) 5. Przy założeniu, że populacja kobiet z przedziału wiekowego, dla którego program będzie realizowany wynosi ok osób, przewidywana ilość badanych (60% populacji) to około osób. 1.4 Obecne postępowanie w omawianym problemie zdrowotnym ze szczególnym uwzględnieniem gwarantowanych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Artykuł 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz z późn. zm.) definiuje świadczenie zdrowotne jako działanie służące profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu lub poprawie zdrowia oraz inne działania medyczne wynikające z procesu leczenia lub przepisów odrębnych regulujących zasady ich udzielania. Świadczenie opieki zdrowotnej finansowane w całości lub współfinansowane ze środków publicznych na zasadach i w zakresie określonym w ww. ustawie to świadczenie gwarantowane

9 Zakres i warunki realizacji ambulatoryjnych świadczeń opieki zdrowotnej, w skład których wchodzi również badanie densytometryczne, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (Dz. U. Nr 139, poz. 1142, z późn. zm.) oraz zarządzenie nr 62/2009/DSOZ Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 2 listopada 2009 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów w rodzaju ambulatoryjna opieka specjalistyczna. Realizowane aktualnie w Polsce działania na rzecz zapobiegania osteoporozie mają charakter inicjatyw doraźnych przy niedostatecznej koordynacji działań. Podstawową trudnością jest brak środków finansowych przeznaczonych na zapobieganie tej chorobie w ramach prewencji pierwotnej i wtórnej. Z tego m.in. powodu w społeczeństwie występuje niedostateczna wiedza na temat ograniczania czynników ryzyka osteoporozy. Niedostateczne są również działania zmierzające do powstrzymania lub opóźnienia postępu istniejącej już choroby, poprzez jej wykrycie i właściwe leczenie. Niezbędną przesłanką do możliwości rozpoczęcia leczenia lekami refundowanymi jest ścisłe ustalenie rokowań, gdzie niezbędne jest badanie densytometryczne z szyjki kości udowej lub kręgosłupa. Tym samym osoby, które ze względu na szczupłość środków finansowych NFZ nie mają możliwości wykonania badania, pozbawione są jednocześnie właściwego leczenia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ostrzega, że w niektórych najbardziej starzejących się krajach osteoporoza może nawet zachwiać budżetem służby zdrowia z powodu wzrostu kosztów leczenia i rehabilitacji. Zapobieganie i leczenie osteoporozy powinno stać się priorytetem w opiece medycznej starzejących się społeczeństw" - powiedział PAP prof. John Kanis, prezes International Osteoporosis Foundation. Jego zdaniem kraje, które tego nie zrobią, muszą się liczyć z ogromnymi kosztami leczenia złamań i ich powikłań oraz opieki nad osobami, które nie odzyskają pełnej sprawności. Już teraz kobiety po 45. roku życia częściej przebywają w szpitalu z powodu osteoporozy, niż cukrzycy, zawałów serca oraz raka piersi 6. Zmniejszenie przedwczesnej zachorowalności i ograniczenie negatywnych skutków przewlekłych schorzeń układu kostno-stawowego stanowi jeden z priorytetów zdrowotnych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 21 sierpnia 2009 roku w sprawie priorytetów zdrowotnych oraz stanowi 5. cel strategiczny Narodowego Programu Zdrowia na lata

10 1.5 Uzasadnienie potrzeby wdrożenia programu Osteoporoza obecnie stanowi istotny problem zarówno zdrowotny, jak i ekonomiczny. Osteoporoza wymaga jak najwcześniejszego rozpoznania i oceny, czy wdrożyć profilaktykę lub leczenie mające na celu mineralizację kości i zapobieganie złamaniom, a wtórnie kalectwu lub przedwczesnej śmierci. Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy: menopauza (zwłaszcza wczesna), andropauza, zaawansowany wiek, uwarunkowania genetyczne, szczupła budowa ciała, nieprawidłowa dieta (ubogobiałkowa oraz ubogowapniowa), długotrwałe unieruchomienie, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, nadmierne spożywanie kawy, przyjmowanie leków: nasennych, hormonów tarczycy, leków antydepresyjnych, przeciwpadaczkowych i sterydów, przewlekłe schorzenia: cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby tarczycy, przewlekła niewydolność nerek, przewlekłe schorzenia wątroby. Bezpośrednia przyczyna osteoporozy nie jest znana, ale mechanizm powodujący zrzeszotnienie kości poznano dość dobrze. U zdrowego człowieka od 6 do 12% masy tkanki kostnej co roku ulega wymianie (odnowie). Około 30. roku życia masa tkanki kostnej człowieka jest największa, a następnie kości tracą wapń (minerał, który nadaje im twardość) szybciej, niż jego zasoby są odnawiane. Tak więc proces odnowy kości przebiega coraz wolniej, a kości stają się cieńsze. U kobiet gęstość kości gwałtownie maleje w okresie pierwszych 3-7 lat po menopauzie, następnie proces ten ulega spowolnieniu. Uważa się, że to gwałtowne przyspieszenie jest spowodowane spadkiem wydzielania estrogenów przez jajniki - hormonów regulujących poziom wapnia w tkance kostnej. Zmniejszenie gęstości kości jest częścią procesu starzenia się organizmu, ale u niektórych kobiet proces ten jest tak daleko posunięty, że ich kości bardzo łatwo ulegają złamaniom. Kobiety o drobnej budowie i jasnych włosach, a także palące papierosy i pijące alkohol oraz prowadzące mało aktywny tryb życia są w większym stopniu narażone na ryzyko wystąpienia osteoporozy. Usunięcie jajników przed 40. rokiem życia, a także przypad- 10

11 ki osteoporozy w rodzinie również zwiększają ryzyko wystąpienia schorzenia. Osteoporoza częściej występuje u kobiet białych i pochodzących z Azji niżu kobiet czarnych. Badania naukowe wykazały, że ryzyko osteoporozy u kobiet, które przynajmniej w 50% osiwiały przed 40. rokiem życia, jest większe niż u tych, które w większym stopniu zachowały kolor włosów 7. Ryc. 1. Najczęstsze złamania osteoporotyczne i ich przyczyna gorsza jakość tkanki kostnej Leczenie, zapobieganie i profilaktyka Osteoporoza i jej powikłania są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych - złamania kości powodują bowiem wiele powikłań takich jak przewlekły ból, zanik mięśni, unieruchomienie, odleżyny, zatorowość płucna, zwiększona zapadalność na zakażenia. Leczenie ich wymaga zwykle długiego pobytu w szpitalu i wytrwałej rehabilitacji a także często opieki długoterminowej osób drugich. Osteoporozie można jednak zapobiec, jeśli wykryje się ją w miarę wcześnie. Stopień zagrożenia osteoporozą i złamaniem osteoporotycznym można określić już na wiele miesięcy i lat przed momentem, kiedy choroba staje się groźna. W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie specjalistycznych badań. Jednym z nich jest densytometria, która polega na określeniu gęstości mineralnej kości (BMD). Badanie jest bezbolesne, trwa od kilku do kilkunastu minut. Badanie densytometryczne powinno wykonywać się raz na 12 miesięcy w okresie menopauzy, andropauzy, w potwierdzonym radiologicznie ubytku masy kostnej, występowaniu osteoporozy u członków rodziny, a także w przypadku obecności innych czynników ryzyka. Badaniem służącym rozpoznaniu osteoporozy jest badanie densytometryczne kośćca, które określa gęstość mineralną kości (ang. Bone Mineral Density - BMD)

12 Zwykle ocenia się BMD odcinków układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy - szyjki kości udowej, odcinka lędźwiowegokrzyżowego kręgosłupa oraz dalszego odcinka kości promieniowej (to ostatnie nie zalecane). Dane z badania densytometrycznego prezentowane są jako wskaźniki: T- Score (por. do gęstości kości osób młodych) i Z-Score (por. do osób w tym samym wieku). Zdjęcie RTG pokazuje tylko bardzo zaawansowaną osteoporozę i nie może być podstawą rozpoznania 8. Leczenie osteoporozy zwykle rozpoczyna się jeśli T-Score jest równy lub przekracza -2,5 SD lub istnieją inne pozakostne czynniki ryzyka złamań np. skłonność do upadków. Wykorzystuje się również w diagnostyce badania laboratoryjne poziomów m.in. wapnia, fosforu oraz biopsję kości. Metody lecznicze dzielimy na pobudzanie osteoblastów (tworzenie tkanki kostnej) i hamowanie osteoklastów (hamowanie ubytku kości). Metody te są zwykle kompleksowe i często wymagają korekty. Przed wybraniem odpowiedniej strategii leczenia należy określić parametry metabolizmu tkanki kostnej i typ ubytku kości (przewaga ubytku kości lub zahamowania osteosyntezy). W osteoporozie ogromne znaczenie ma również profilaktyka. Eliminacja czynników ryzyka osteoporozy to podstawa zapobiegania chorobie. Tak naprawdę niewiele osób wie na czym polega ta choroba, jak jej należy zapobiegać, jak leczyć i jaka jest rola żywienia w profilaktyce i leczeniu tej choroby. Prowadzenie działań profilaktycznych umożliwia racjonalne obniżenie nakładów na opiekę zdrowotną i jest podstawą rozwoju właściwych relacji na poziomie kraju, regionu i społeczności lokalnych między organizatorem opieki zdrowotnej i jej odbiorcami, a także jest warunkiem skutecznej i efektywnej poprawy jakości życia. Nieodłącznym elementem profilaktyki jest edukacja zdrowotna, która powinna uświadamiać społeczeństwo jak należy się żywić i jaki prowadzić tryb życia, aby tej choroby uniknąć 9. By zapobiec pierwszym a potem kolejnym złamaniom należy wcześniej wdrożyć profilaktyczne działania zapobiegające rozwojowi osteoporozy przez propagowanie odpowiedniego trybu życia. Polega ona na usunięciu lub minimalizacji czynników prowadzących do osteoporozy, a także uzupełnianie niedoborów żywieniowych wapnia, witaminy D oraz białka. Należy pamiętać o nasilającym osteoporozę wpływie unieruchomienia, dlatego zaleca się szczególnie przed menopauzą uprawianie sportu, aby wzmocnić kości i mięśnie odpowiadające za stabilizację postawy. Leczenie farmakologiczne stosuje się w wybranych grupach chorych. Uświadomienie sobie skrytego przebiegu choroby (dopóki nie dojdzie do złamania kości) powinno Horst-Sikorska W. Osteoporoza w Reumatologia pod red M. Puszczewicza, Medical Tribune, 2010, 42 12

13 stać się motywacją do odpowiednio wczesnej modyfikacji stylu życia oraz regularnego stosowania leków. Duże znaczenie w profilaktyce pełni także właściwa edukacja dotycząca znajomości objawów, przebiegu oraz sposobu leczenia skierowana do rożnych grup zainteresowanych. Bardzo ważne są: właściwa edukacja już w okresie studiów studentów medycyny w zakresie specyfiki choroby; ciągła aktualizacja wiedzy lekarzy pierwszego kontaktu w zakresie postępu w diagnozowaniu i leczeniu choroby; szerzenie wiedzy na temat choroby w środkach masowego przekazu w postaci audycji tematycznych, artykułów w gazetach czytywanych przez kobiety; wydawanie specjalnych tematycznych, opracowywanych w zrozumiałej dla chorych formie, broszur zawierających informacje o podstawowych objawach chorobowych, sposobach leczenia, sposobach zapobiegania rozwojowi tej choroby. Osteoporoza a dieta Optymalnie i właściwie zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest uzależnione od płci, wieku i trybu życia. Osteoporoza należy do grupy chorób, w których dieta ma duże znaczenie. Podczas konstruowania modelu odżywiania, który ma chronić przed osteoporozą, obowiązują ogólne zasady żywienia racjonalnego. Szczególny nacisk kładzie się jednak na spożywanie pokarmów bogatych w wapń i witaminę D; niekoniecznie jednak nabiału, ale raczej zbogaconego mleka sojowego, kiełków, zielonych warzyw liściastych. Zaleca się ograniczanie tych produktów, które nie służą naszym kościom np. napoje gazowane. Metody leczenia osteoporozy. Metody lecznicze dzielimy na pobudzanie osteoblastów (tworzenie tkanki kostnej) i hamowanie osteoklastów (hamowanie ubytku kości). Metody te są zwykle kompleksowe i często wymagają korekty. Przed wybraniem odpowiedniej strategii leczenia należy określić parametry metabolizmu tkanki kostnej i typ ubytku kości (przewaga ubytku kości lub zahamowania osteosyntezy). Leki stosowane w leczeniu osteoporozy to: Bisfosfoniany: o alendronian sodu 13

14 o etydronian disodowy o klodronian disodowy o kwas ibandronowy o kwas zoledronowy o pamidronian disodowy o ryzedronian sodu Preparaty wapnia zalecana wielkość spożycia wynosi 1200 mg/dziennie Preparaty witaminy D dla osób powyżej 60 lat Międzynarodowa Fundacja Osteoporetyczna (ang. International Osteoporosis Foundation) zaleca poziom 25OHD w surowicy wynoszący 75 nmol/l (30 ng/ml) osiągnięty przez spożywanie μg/dzień ( IU/dzień). Do czasu ogłoszenia tych zaleceń w 2010 efektywność wyższych dawek w zapobieganiu upadkom i złamaniom nie została oceniana w badaniach klinicznych. U osób: otyłych, z osteoporozą, o ograniczonej ekspozycji na słońce (obłożenie chorych, kalek), z zaburzeniami wchłaniania oraz u nie-europejczyków może być koniecznym zwiększenie spożycia do 50 μg/dzień (2 000 IU/dzień). U tych zagrożonych osób Fundacja zaleca pomiar 25OHD w surowicy i powtórzenie pomiaru po 3 miesiącach suplementacji w celu sprawdzenia, czy stężenie witaminy D osiągnęło pożądany poziom. 2,5 μg (100 IU) dodanej witaminy D zwiększy poziom 25OHD w surowicy o około 2,5 nmol/l (1,0 ng/ml). Fluorki, obecnie rzadko stosowane ze względu na możliwość powstania zaburzeń mikroarchitektury kości Kalcytonina Raloksifen Ranelinian strontu Teryparatyd czyli rhpth (1 34); rozważa się zastosowanie parathormonu (PTH 1 84) lub innych jego fragmentów. Możliwe jest zastosowanie dodatkowych środków farmakologicznych, wśród których należy wymienić związki flawonowe, leki moczopędne tzw. tiazydy, fluor, parathormon, hormon wzrostu. Współczesne standardy leczenia osteoporozy nie przewidują ich rutynowego stosowania a w przypadku niektórych z nich istnieje konieczność dalszych badań ze względu na ich potencjalną skuteczność i korzystne działanie ogólnoustrojowe. (np. hormon wzrostu)

15 2. CELE PROGRAMU 2.1. Cel główny a) wczesne wykrywanie i zmniejszenie umieralności z powodu osteoporozy 2.2 Cele szczegółowe a) zmniejszenie liczby złamań osteoporotycznych, b) zapewnienie łatwego dostępu pacjentom z grup ryzyka do badań densytometrycznych, c) podniesienie świadomości zdrowotnej osób uczestniczących w Programie na temat osteoporozy i jej skutków, d) kształtowanie właściwych postaw prozdrowotnych oraz rozwijanie prawidłowych nawyków żywieniowych. Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne dla kobiet w przedziale wiekowym lat jest programem wieloletnim, okres jego realizacji przewidziany jest na lata wrzesień 2014 grudzień 2016 rok Oczekiwane efekty a) zmniejszenie częstotliwości występowania złamań osteoporotycznych, b) zmniejszenie zachorowalności i umieralności na ww. chorobę oraz jej powikłania, c) nabycie przez osoby biorące udział w Programie wiedzy dotyczącej właściwych postaw prozdrowotnych oraz prawidłowych nawyków żywieniowych. 2.4 Mierniki efektywności odpowiadające celom Programu: a) procentowa liczba osób biorących udział w Programie w stosunku do populacji kwalifikującej się do włączenia do Programu, b) liczba osób z prawidłowym wynikiem badania, c) liczba osób z wykrytymi zmianami chorobowymi, którym zalecono dalsze leczenie. 3. ADRESACI PROGRAMU 3.1 Oszacowanie populacji, której włączenie do programu jest możliwe Program zdrowotny skierowany jest do grupy docelowej mieszkańców Powiatu Lubińskiego kobiet w grupie wiekowej lat. 15

16 Tabela. Ludność powiatu lubińskiego wg grup wieku w 2012 r. Ludność wg grup wieku i płci Wiek Powiat lubiński Gmina Miejska Lubin Gmina Wiejska Lubin Gmina Wiejska Rudna Gmina Miejsko- Wiejska Ścinawa Kobiety Kobiety Kobiety Kobiety Kobiety Przy założeniu, że populacja kobiet z przedziału wiekowego, dla którego program będzie realizowany wynosi ok osób, przewidywana ilość badanych (60% populacji) to około osób. 3.2 Tryb zapraszania do Programu Program zdrowotny z zakresu profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne u kobiet w przedziale wiekowym lat na terenie Powiatu Lubińskiego ma charakter otwarty. Informacja o realizacji programu przedstawiona zostanie w mediach lokalnych tj.: strona internetowa powiatu i gmin, prasa lokalna. Dodatkowo wykonawca programu wyłoniony w drodze zastosowanej procedury konkursowej będzie zobowiązany do przeprowadzenia kampanii informacyjnej umieszczenie plakatów informacyjnych w urzędach, instytucjach publicznych, ośrodkach zdrowia, aptekach, instytucjach pomocy społecznej. 4. ORGANIZACJA PROGRAMU 4.1 Części składowe, etapy i działania organizacyjne Działania edukacyjne. Działania edukacyjne w zakresie zwiększenia świadomości dotyczącej profilaktyki i podstawowej wiedzy na temat czynników ryzyka powstawania osteoporozy a także 16

17 edukacja kobiet w zakresie wczesnych objawów, będących zwiastunem rozpoczynającego się procesu chorobowego. Realizacja zadań wynikających z Programu zostanie poprzedzona szeroką kampanią informacyjną (plakaty w urzędach, instytucjach publicznych, ośrodkach zdrowia, aptekach, stronach internetowych powiatu i gmin, prasie lokalnej. Celem tej kampanii będzie przedstawienie informacji na temat osteoporozy oraz roli badania densymetrycznego w kierunku diagnozy zachorowań, uświadomienia potencjalnych korzyści związanych z poddaniem się badaniom diagnostycznym. Działania te będą również obejmować instruktaż w zakresie promocja zdrowego trybu życia, uwzględniającego aktywność fizyczną, rezygnację ze szkodliwych nawyków i zdrowe odżywianie. Każda mieszkanka Powiatu Lubińskiego, która zgłosi się do programu otrzyma ulotkę informacyjną zawierającą instruktaż zakresie obserwacji wczesnych objawów, będących zwiastunem rozpoczynającego się procesu chorobowego oraz profilaktyki i podstawowej wiedzy na temat czynników ryzyka powstawania osteoporozy. Wybór realizatora programu. Wybór firmy realizującej program zostanie dokonany zgodnie z przepisami, tak, aby działania medyczne i edukacyjne określone programem były przeprowadzone w sposób merytorycznie właściwy przy uwzględnieniu zasobów finansowych, jakimi dysponuje powiat na ten cel, wg harmonogramu opracowanego przez wykonawcę w uzgodnieniu ze zlecającym. Wykonawcami programu mogą być podmioty wykonujące działalność leczniczą wybrane w drodze otwartego konkursu ofert. Wykonawca powinien dysponować kadrą i bazą niezbędną do realizacji zadania. Wykonawca ponosić będzie również odpowiedzialność, w ramach powierzonego zadania za przeprowadzenie kampanii informacyjnej i edukacyjnej, wg założeń określonych w programie. Etapy programu. I etap Rozmowa wstępna wywiad przeprowadzony przez pielęgniarkę, w celu ustalenia ewentualnych przeciwwskazań do badania oraz przekazanie pacjentce informacji o korzyściach i ryzyku związanym z udziałem w badaniu densytometrycznym, celem świadomego podjęcia przez pacjenta decyzji o udziale w badaniu. II etap Wykonanie badania densytometrycznego. III etap Edukacja pacjenta na temat osteoporozy i jej skutków, a także profilaktyki i eliminacji czynników ryzyka zachorowania na tę chorobę. 17

18 Działania edukacyjne w zakresie zwiększenia świadomości dotyczącej profilaktyki i podstawowej wiedzy na temat osteoporozy. Działania te będą również obejmować instruktaż w zakresie promocja zdrowego trybu życia, uwzględniającego aktywność fizyczną, rezygnację ze szkodliwych nawyków i zdrowe odżywianie. Każda mieszkanka Powiatu Lubińskiego, która zgłosi się do programu otrzyma ulotkę informacyjną zawierającą instruktaż w zakresie obserwacji wczesnych objawów, będących zwiastunem rozpoczynającego się procesu chorobowego oraz profilaktyki i podstawowej wiedzy na temat osteoporozy. IV etap Przekazanie wyniku badania oraz konsultacja lekarza specjalisty, celem zalecenia dalszej diagnostyki i ewentualnego leczenia osobie, u której stwierdzono nieprawidłowy wynik badania. V etap Wyselekcjonowanie grupy wymagającej podjęcia leczenia w przypadkach koniecznych rozszerzenie diagnostyki. VI etap Kwalifikacja i skierowanie do ośrodków leczenia finansowanych przez NFZ. 4.2 Planowane interwencje Przeprowadzenie badania densytometrycznego. 4.3 Kryteria i sposób kwalifikacji uczestników Program zdrowotny z zakresu profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy u kobiet w wieku roku życia na terenie Powiatu Lubińskiego ma charakter otwarty. Jedynym kryterium włączania mieszkańców do programu jest kryterium wiekowe przedział wiekowy rok życia. Szczegółowa ścieżka przechodzenia uczestników do kolejnych etapów programu została przedstawiona w pkt Etapy działania. O uczestnictwie w programie decyduje kolejność zgłoszenia się pacjentów, do czasu wyczerpania środków finansowych przeznaczonych na dane zadanie. 4.4 Zasady udzielania świadczeń w ramach Programu Czas realizacji programu określony na okres wrzesień 2014 do grudzień 2016 oraz szeroko prowadzona kampania informacyjna pozwoli na objęcie maksymalnie 18

19 największej populacji mieszkańców Powiatu Lubińskiego. Świadczenia udzielane przez realizatora programu, wyłonionego w drodze konkursu są bezpłatne dla mieszkańców Powiatu Lubińskiego uczestników programu. Podczas realizacji Programu planowane jest wykonanie bezpłatnego badania densytometrycznego z szyjki kości udowej lub kręgosłupa. Objęte Programem osoby będą zgłaszać się na badanie bez skierowania. Po badaniu, pacjent otrzyma wydruk komputerowy, a w nim informację o parametrach uwapnienia badanych elementów kośćca. W oparciu o stwierdzone zagrożenie złamania zalecona zostanie dalsza kwalifikacja do badań densytometrycznych w kolejnych latach. W przypadku nieprawidłowego wyniku badania zalecona będzie również konsultacja u lekarza pierwszego kontaktu w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Ponadto, w ramach realizacji Programu, planowane jest przeprowadzenie działań edukacyjnych mających na celu podniesienie świadomości zdrowotnej osób uczestniczących w Programie na temat osteoporozy i jej skutków, jak również kształtowania u nich właściwych postaw prozdrowotnych oraz rozwijania prawidłowych nawyków żywieniowych eliminujących ryzyko zachorowania na osteoporozę. 4.5 Sposób powiązania działań Programu ze świadczeniami zdrowotnymi finansowanymi ze środków publicznych W świetle obowiązujących przepisów badania densytometryczne nie są kontraktowane z Narodowym Funduszem Zdrowia indywidualnie, ale w ramach porad oferowanych przez poradnie osteoporozy, osteoporozy endokrynologicznej, reumatologii, chorób metabolicznych, ginekologii oraz geriatrii. Program profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne będzie wypełniać lukę w systemie opieki zdrowotnej, która nie jest finansowana ze środków publicznych. Dzięki Programowi osoby z grup ryzyka zachorowania na osteoporozę będą mieć łatwiejszy dostęp do specjalistycznego badania. 4.6 Sposób zakończenia udziału w Programie i możliwości kontynuacji otrzymywania świadczeń zdrowotnych przez uczestników Programu, jeżeli istnieją wskazania W informacji o parametrach uwapnienia badanych elementów kośćca, którą 19

20 otrzyma każda przebadana osoba, zalecony będzie sposób dalszego postępowania. Osoby z osteopenią zostaną przeszkolone przez personel medyczny realizujący program, ze szczególnym uwzględnieniem diety oraz eliminacji czynników ryzyka postępów patologii. Osoby ze stwierdzoną osteoporozą będą konsultowane przez lekarza specjalistę, który określi dalszy sposób postępowania. 4.7 Bezpieczeństwo planowanych informacji. Nie dotyczy. 4.8 Kompetencje i warunki niezbędne do realizacji programu. Realizatorem programu, wyłonionym w drodze procedury konkursowej może być podmiot leczniczy w rozumieniu ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. z 2013 r. poz. 217), który: prowadzi działalność leczniczą na podstawie wpisu do rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą, prowadzi działalność na podstawie wpisu do KRS lub ewidencji działalności gospodarczej, posiada uprawnienia do udzielania świadczeń zdrowotnych w zakresie objętym zadaniem, zapewnia personel medyczny o odpowiednich kwalifikacjach niezbędnych do realizacji zadania oraz spełniający wymagania zdrowotne określone w przepisach prawa, zapewnia aparaturę i sprzęt medyczny oraz pomieszczenia niezbędne do realizacji zadania, zgodne z obowiązującymi przepisami prawa w tym zakresie. 4.9 Dowody skuteczności planowanych działań. Badaniem pozwalającym na wczesne wykrywanie zmian zachodzących w tkance kostnej jest densytometria. Badanie to cechuje się bardzo dużą dokładnością i pozwala na określenie kilkuprocentowych zmian ilości masy kostnej. Dla porównania, na podstawie zdjęć rentgenowskich zmiany osteoporotyczne można rozpoznać dopiero, gdy ubytek masy kostnej wynosi %. Wynik pomiaru densytometrycznego pozwala na: rozpoznanie osteoporozy nawet przy braku złamań, 20

21 otrzymywanie informacji przydatnych do podjęcia decyzji o leczeniu pacjenta lub konieczności wykonania dalszych badań diagnostycznych, podjecie decyzji o konieczności leczenia osteoporozy lekami refundowanymi przez NFZ. Badanie densytometryczne jest niezbędnym wymogiem formalnym w powyższych przypadkach. W rozpoznawaniu osteoporozy istotnym jest możliwość wczesnego wykrycia zagrożenia tym schorzeniem. Bezobjawowy początek, skryty i bezbólowy przebieg choroby powoduje, iż często pierwszym objawem osteoporozy jest dopiero złamanie. Aby się przed tym ustrzec, w każdym przypadku przewlekłych bólów kostnych przy równoczesnym występowaniu czynników ryzyka, warto wykonać badanie densytometryczne. Badanie to umożliwia nie tylko ocenę zagrożenia złamaniami, ale regularnie powtarzane co 1-2 lata, również ocenę progresji choroby i skuteczności dotychczas stosowanej terapii 11,. 5. KOSZTY Program zostanie w całości sfinansowany ze środków zabezpieczonych w budżecie Powiatu Lubińskiego oraz innych źródeł zewnętrznych do których należą środki finansowe poszczególnych gmin powiatu, przekazane w ramach udzielonej dotacji dla Powiatu Lubińskiego na realizację programów profilaktycznych i promocji zdrowia mieszkańców powiatu. Koszty realizacji programu w kolejnych latach, po 214 roku będą szacowane na podstawie liczby zameldowań w danym roku i obowiązujących w danym roku kosztów przeprowadzanych badań. 5.1 Koszty jednostkowe Badanie densytometryczne szyjki kości udowej lub kręgosłupa (w tym również koszt edukacji pacjentów oraz spotkań informacyjno-szkoleniowych dla personelu medycznego) oraz w uzasadnionych przypadkach koszty konsultacji lekarzy specjalistów 80,00 zł

22 5.2 Planowane koszty całkowite Biorąc pod uwagę populację wielkości kobiet oraz przewidywaną 60% zgłaszalność poniżej określono przewidywane koszty przeprowadzenia badania densytometrycznego: L.p. Rodzaj badania/świadczenia 1. Badanie densytometryczne szyjki kości udowej lub kręgosłupa Ilość % badanych Cena Cena sumaryczna badanych z populacji jednostkowa % 80,00 zł ,00 zł. Dodatkowo należy uwzględnić koszt materiałów informacyjnych promujących program, tj: 1. Koszt druku plakatów 100 szt ,00 zł 2. Koszt druku ulotki informacyjnej szt ,00 zł. Przewidywany łączy koszt Programu ,00 zł. Środki finansowe przeznaczone na ten cel mogą ulec zwiększeniu bądź zmniejszeniu w latach kolejnych w zależności od możliwości budżetowych powiatu. 5.3 Źródła finansowania, partnerstwo Program finansowany będzie ze środków budżetu powiatu, zgodnie z umową zawartą z jego realizatorem. 5.4 Argumenty przemawiające za tym, że wykorzystanie dostępnych zasobów jest optymalne Złamania osteoporotyczne są kosztowne, zarówno w kategoriach indywidualnego cierpienia, jak i finansowych kosztów opieki nad pacjentem. Jeżeli chcemy zatrzymać lawinę kosztów związanych z osteoporozą, należy zwiększyć nakłady na badania w tej dziedzinie oraz podnieść edukację społeczeństwa w tym zakresie. Badania densytometryczne powinny być równie dostępne dla kobiet, jak i mężczyzn. Jest to jedyna droga, na której możemy zapobiegać osteoporozie w całej populacji osób dorosłych. Ważne jest uświadomienie społeczeństwu, że zapobieganie tej chorobie, jak również wcześniejsze jej wykrycie i szybkie podjęcie leczenia daje dużą szansę 22

23 zahamowania jej rozwoju. W ramach środków NFZ finansowane są świadczenia w poradni leczenia osteoporozy, która na terenie Powiatu Lubińskiego jest w stanie przyjąć około 1500 pacjentów rocznie. Warunki określone przez NFZ do diagnostyki osteoporozy spełnia jeden podmiot na terenie Powiatu Lubińskiego. Średnie oczekiwanie na bezpłatne przyjecie w poradni i wykonanie badania densytometrycznego wynosi ok. 7 miesięcy. W przypadku badań i porad komercyjnych czas oczekiwania wynosi ok. 14 dni. W wyniku realizacji Programu profilaktyki i wczesnego wykrywania osteoporozy badania densytometryczne wydaje się w pełni możliwe obniżenie kosztów funkcjonowania systemu ochrony zdrowia. Przy zmniejszeniu liczby osób zagrożonych zachorowaniem na osteoporozę, koszty opieki zdrowotnej mogłyby również ulec znacznemu obniżeniu. 6. MONITOROWANIE I EWALUACJA 6.1 Ocena jakości świadczeń w programie Realizacja Programu będzie poddana ewaluacji mającej na celu ocenę realizacji wykonania programu. Skuteczność Programu oceniana będzie w oparciu o realizację założonych celów szczegółowych. Wykorzystane zostaną również wskaźniki liczbowe, pozwalające na ocenę ilościowa przeprowadzonego programu. Do tego celu wykorzystane będą następujące narzędzia ewaluacyjne: 1. Sprawozdanie końcowe realizatora programu, wyłonionego w drodze konkursu. Realizator przygotuje rozliczenie końcowe dokumentując koszty programu i liczbę wykonanych konsultacji, w tym przeprowadzonych badań specjalistycznych prowadzonych w ramach wstępnej i pogłębionej diagnostyki. 2. Opracowanie statystyczne w zakresie udzielonych porad, przeprowadzonych badań, wydanych skierowań do dalszego postępowania diagnostycznego, w oparciu o prowadzony rejestr pacjentów objętych programem 3. Ankieta dot. satysfakcji mieszkańców objętych programem. 4. Sprawozdanie z prowadzenia działań edukacyjnych kobiet w zakresie rozpoznawania wczesnych objawów, będących zwiastunem rozpoczynającego się procesu chorobowego oraz promocji zdrowego trybu życia, uwzględniającego aktywność fizyczną, rezygnację ze szkodliwych nawyków i zdrowe odżywianie. 23

24 Oceny ilościowe zostaną określone w oparciu o następujące wskaźniki monitorujące: 1. Liczba mieszkańców objętych programem. 2. Liczba mieszkańców ze stwierdzonymi zmianami chorobowymi, skierowanych do dalszego leczenia. 3. Liczba wydrukowanych materiałów promocyjnych. 7. CZAS REALIZACJI PROGRAMU Program będzie realizowany w latach

25 Opracowano na podstawie: 1. Leczenie osteoporozy ( 2. Choroby cywilizacyjne ( 3. Analiza czynników wpływających na efektywność leczenia chorób przewlekłych ( 4. Densytometria ( 5. Epidemiologia 6. Horst-Sikorska W. Osteoporoza w Reumatologia pod red. M. Puszczewicza, Medical Tribune, 2010, Dane statystyczne 8. Koszty rehabilitacji 9. Przyczyny osteoporozy Metody leczenia osteoporozy Opinia Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 83/2012 z dnia 28 maja 2012 r. 25