ci trwania dnia w Polsce znaczenie dla Polski istnienia przedstawia praktyczne ci geograficznej miejscowo ci przedstawia znaczenie Unii Europejskiej

Transkrypt

1 I. PO O ENIE I RODOWISKO PRZYRODNICZE POLSKI 1. Po o enie w Europie 2. Podzia administracyjny omawia po o enie geograficzne w Europie wskazuje na mapie Europy obszar przedstawia korzy ci wynikaj ce z po o enia w Europie wskazuje na mapie województwa i wymienia ich stolice odczytuje z mapy wspó rz dne geograficzne potrafi odczyta z mapy stref czasowych ró nic czasu strefowego i urz dowego i innych krajów Europy wykazuje na wybranych przyk adach zwi zek mi dzy po o eniem geograficznym a cechami rodowiska przyrodniczego naszego kraju odczytuje i analizuje dane statystyczne GUS dotycz ce poszczególnych województw wyja nia na czym polega trójstopniowy podzia administracyjny kraju prawid owo stosuje termin: czas strefowy wyja nia ró nic czasu mi dzy Polsk a innymi krajami Europy przedstawia znaczenie po o enia na granicy Unii Europejskiej wyja nia zwi zki mi dzy po o eniem geograficznym a cechami rodowiska przyrodniczego naszego kraju administracja, w adza samorz dowa rozpoznaje na mapie konturowej województwa i ich stolice wykazuje znaczenie dobrego gospodarowania regionem przez w adze samorz dowe bardzo wyja nia ró nic d ugo- ci trwania dnia w zale no ci od szeroko- ci geograficznej miejscowo ci przedstawia praktyczne znaczenie dla istnienia strefy wód terytorialnych i ekonomicznych wykazuje potrzeb uczestniczenia w wyborach w adz samorz dowych potrafi skierowa odpowiednie sprawy do za atwienia w urz dzie wojewódzkim, urz dzie powiatowym, urz dzie gminy, urz dzie miasta 77

2 3. Najwa niejsze wydarzenia z przesz o ci geologicznej era, okres geologiczny, minera, ska a, góry fa dowe, góry zr bowe, góry wulkaniczne, epoka lodowcowa odczytuje podzia dziejów Ziemi z tablicy stratygraficznej wykazuje zaciekawienie przesz o ci geologiczn omawia na podstawie schematu podzia ska na magmowe, osadowe i metamorficzne odczytuje z tabeli nazwy g ównych ska wyst puj cych wymienia ska y u yteczne powsta e w czasie zalewów morza (sól, wapienie) przedstawia rol w gla kamiennego w gospodarce wskazuje przyk ady wyst powania form polodowcowych tablica stratygraficzna, surowce skalne zna zasad okre lania wzgl dnego wieku warstwy skalnej omawia na podstawie schematu uk ad warstw skalnych w górach fa dowych, zr bowych i wulkanicznych wykazuje ró nice mi dzy ska ami na podstawie ich cech zewn trznych podaje przyk ady praktycznego zastosowania ska wykazuje przydatno bada geologicznych dla gospodarki pa stwa porównuje korzystaj c z map zalewy mórz na obszarze w poszczególnych okresach geologicznych rozpoznaje na rysunku ro liny z których tworzy si w giel kamienny platforma prekambryjska, osta ce, ukszta towanie powierzchni, rze ba, formy terenu rozpoznaje ska y znajduj ce si w szkolnym zestawie ska rozpoznaje na obrazach i rysunkach formy terenu wykszta cone przez l dolód oraz lodowce górskie wykazuje atrakcyjno turystyczn krajobrazu polodowcowego na pojezierzach i w górach wykazuje na przyk adach, e formy terenu, ska y mog by dokumentami przesz o ci geologicznej wykazuje konieczno racjonalnego wykorzystywania ska (w tym surowców mineralnych) w gospodarce rozpoznaje rodzaje ska wyst puj ce we w asnym bardzo wzgl dny i bezwzgl dny wiek Ziemi docenia znajomo przesz o ci geologicznej do zrozumienia wspó czesnych procesów geologicznych wskazuje na mapie rozmieszczenie g ównych rodzajów ska wyst puj cych wyja nia wp yw ruchów górotwórczych na ukszta towanie terenu i krajobraz regionu podaje przyk ady ska wykorzystywanych jako materia jubilerski wykazuje potrzeb znajomo ci budowy geologicznej kraju i skutki transgresji morskich docenia pi kno krajobrazu regionów zbudowanych ze ska wapiennych wskazuje na mapie 78

3 4. Klimat 5. Zasoby naturalne i w asnego regionu omawia proces tworzenia si pok adów w gla wskazuje na mapie regiony eksploatacji w gla kamiennego wyja nia proces powstawania form rze by polodowcowej izoterma, okres wegetacyjny odczytuje informacje z map klimatycznych : izoterm, opadów atmosferycznych, d ugo ci trwania okresu wegetacyjnego czynniki klimatotwórcze, wiatr halny, bryza, masy powietrza atmosferycznego wykazuje wp yw czynników klimatotwórczych na klimat wymienia i omawia cechy klimatu lesisto kraju, surowiec mineralny dzia wód, degradacja gleby regionie wykazuje zwi zek mi dzy wyst powaniem polodowcowych form terenu a przesz o ci geologiczn obszaru prawid owo stosuje termin: masy powietrza atmosferycznego, roczne amplitudy temperatury odczytuje informacje z mapy pogody wyja nia proces powstawania wiatru halnego i bryzy oblicza temperatur powietrza w górach po przej ciu wiatru halnego na podstawie map i danych meteorologicznych okre la cechy klimatu wybranych regionów struktura wiekowa drzew, klasy czysto ci zasi g zlodowace w Polsce i podaje ich nazwy analizuje powstanie i porównuje formy terenu znajduj ce si w poszczególnych regionach geograficznych. rozpoznaje na profilu terenu poszczególne regiony prawid owo stosuje termin: klimatyczne pory roku prognozuje pogod w Polsce na podstawie mapy pogody przedstawia znaczenie prognozowania pogody dla ycia cz owieka i gospodarki ocenia wp yw klimatu na ycie i gospodark klasa bonitacyjna, yzno gleby, rekultywacja gleby 79

4 zmian lesisto ci analizuje i wyci ga wnioski z wykresu obrazuj cego czysto polskich rzek wykazuje konieczno racjonalnego korzystania z surowców mineralnych wskazuje na mapie g ówne regiony geograficzne uzasadnia konieczno ochrony rodowiska przyrodniczego przed zniszczeniem (degradacj ) analizuje wykres dotycz cy struktury wiekowej drzew przedstawia rozmieszczenie g ównych kompleksów le nych w swoim regionie wyja nia sposoby powstawania (genez ) wybranych typów jezior w Polsce wykazuje na przyk adach zwi zek mi dzy deficytem wód w regionie, jego po o eniem, g sto ci zaludnienia, rozwojem przemys u omawia na podstawie schematu wp yw czynników glebotwórczych na powstawanie gleb wykazuje konieczno ochrony gleb wskazuje na mapie regiony i miejsca wyst powania g ównych surowców mineralnych przedstawia podzia wód, deficyt wód, nadwy ki wód, czynniki glebotwórcze analizuje i interpretuje tre map dotycz cych lesisto ci i rozmieszczenia najwi kszych kompleksów le- nych oblicza lesisto wybranego regionu wskazuje na mapie dorzecza, dzia y wód, zlewiska potrafi wyznaczy na mapie dzia wód mi dzy dorzeczami wskazuje na mapie bagna, regiony wyst powania wód artezyjskich wyja nia sposoby powstawania (genez ) jezior analizuje i interpretuje map rozmieszczenia gleb wyja nia zwi zek mi dzy bardzo akceptuje ochron wybranych kompleksów le- nych dostrzega pozytywne funkcje lasów w yciu cz owieka i w gospodarce uzasadnia zwi zek mi dzy wyst powaniem typów lasów a warunkami rodowiska przyrodniczego wyja nia wp yw ró nych czynników na wielko zasobów wodnych i w asnego regionu wykazuje praktyczno wiedzy na temat klas czysto ci wód rzek i jezior ocenia stopie przydatno ci i wykorzystania polskich rzek w gospodarce kraju przedstawia sposoby oszcz dzania wód powierzchniowych i podziemnych 80

5 II. LUDNO I GOSPODARKA POLSKI 1. Ludno przyrost naturalny, imigracja, emigracja, g sto zaludnienia, miasto, funkcje miasta, sektor gospodarki narodowej, bezrobocie odczytuje z wykresu warto przyrostu naturalnego od 1946 roku do czasów wspó czesnych porównuje, korzystaj c z wykresu redni d ugo surowców mineralnych pod wzgl dem ich wykorzystania w gospodarce uzasadnia znaczenie ropy naftowej w gospodarce wykazuje, e rodowisko przyrodnicze jest wielk warto ci kraju genez a wyst powaniem gleb omawia przydatno rolnicz gleb z zastosowaniem klas bonitacyjnych wykazuje zwi zki mi dzy elementami rodowiska przyrodniczego w regionach wykazuje s uszno i propaguje zasad oszcz dzania wody we w asnym domu, w szkole i wyja nia zasady przyporz dkowania gleby do klasy bonitacyjnej wykazuje zwi zek mi dzy wyst powaniem surowców mineralnych a przesz o ci geologiczn ocenia zasoby surowców mineralnych przyrost rzeczywisty, wy demograficzny (kompensacyjny), migracja, struktura biologiczna, struktura zatrudnienia, aglomeracja monocentryczna, aglomeracja policentryczna (konurbacja) wyja nia ró nic mi dzy przyrostem naturalnym a przyrostem rzeczywistym ludno ci Polonia, struktura wieku, struktura p ci, wiek aktywno ci zawodowej, wiek przedprodukcyjny, wiek produkcyjny, wiek poprodukcyjny oblicza przyrost naturalny i przyrost rzeczywisty ludno ci na podstawie podanych danych oblicza saldo migracji odczytuje i interpretuje demografia, saldo migracji, prognoza liczby ludno ci, wspó czynnik feminizacji, starzenie si spo ecze stw, urbanizacja odczytuje i interpretuje dane dotycz ce przyrostu rzeczywistego ludno ci w okresie po 1946 roku do czasów wspó czesnych wykazuje wp yw zmian 81

6 ycia ludno ci i pa stw s siaduj cych wykazuje zwi zek mi dzy poziomem rozwoju gospodarczego kraju a przeci tn d ugo ci ycia jego mieszka ców dostrzega i akceptuje czynniki wp ywaj ce na przed u enie d ugo ci ycia ludno ci odczytuje z mapy warto g sto ci zaludnienia korzystaj c z mapy i danych statystycznych przedstawia zró nicowanie struktury zatrudnienia i wielko bezrobocia w województwach odczytuje z wykresu procent ludno ci mieszkaj cej w miastach korzystaj c z danych statystycznych odczytuje miejsce miasta pod wyja nia wp yw przyrostu naturalnego i migracji na kszta towanie si liczby ludno ci odczytuje cechy i zmiany struktury wieku i p ci z wykresu piramidy wieku i p ci ludno ci wykazuje wp yw czynników przyrodniczych, gospodarczych i historycznych na rozmieszczenie ludno ci i zró nicowanie g sto ci zaludnienia korzystaj c z wykresów przedstawia zmiany zachodz ce w strukturze zatrudnienia ludno ci dostrzega zwi zek mi dzy poziomem i rodzajem wykszta cenia a mo liwo ci znalezienia w przysz o ci pracy podaje przyk ady miast pe ni cych ró ne funkcje dane dotycz ce migracji ludno ci (do i z ) wykazuje wp yw ró nych czynników na kszta towanie si przyrostu naturalnego od czasów powojennych do czasów wspó czesnych oblicza g sto zaludnienia wskazuje na problemy mieszka ców w regionach s abo i g sto zaludnionych zmian zachodz cych w strukturze zatrudnienia ludno ci zró nicowania wielko ci bezrobocia w ró nych regionach dostrzega i rozumie problemy ludno ci pozostaj cej bez pracy bardzo politycznych i gospodarczych na wielko i kierunki migracji Polaków oblicza wspó czynnik feminizacji ludno ci wykazuje wp yw ró nych czynników na kszta t piramidy p ci i wieku ludno ci przestrzennego zró nicowania struktury zatrudnienia ludno ci wyja nia wp yw restrukturyzacji gospodarki na zwi kszanie liczby bezrobotnych podaje przyk ady przeciwdzia ania bezrobociu przez pa stwo i organizacje samorz dowe analizuje zwi zki zachodz ce mi dzy poziomem i rodzajem wykszta cenia a mo liwo ci 82

7 2. Rolnictwo I sektor gospodarki narodowej wzgl dem liczby mieszka ców wskazuje na mapie najwi ksze miasta oraz miasta pe ni ce wa ne funkcje przedstawia korzy ci i niedogodno ci ycia w du ych miastach u ytki rolne, u ytki zielone, nieu ytki, plon, zbiór struktura upraw, chów, hodowla wykazuje zale no ci korzystaj c z mapy omawia przestrzenne rozmieszczenie miast w Polsce szybkiego wzrostu liczby ludno ci po 1946 roku odczytuje informacje z map tematycznych (g sto ci zaludnienia, rozmieszczenia miast, struktury zatrudnienia itp.) analizuje i porównuje procesy i wska niki demograficzne w uj ciu czasowym i przestrzennym wyja nia potrzeb przeprowadzania bada demograficznych (np. spisów powszechnych), b d cych ród em wiedzy o ludno ci podaje argumenty na to e liczba ludno ci, jej wykszta cenie stanowi potencja struktura wielko- ci i w asno ci gospodarstw rolnych znalezienia pracy wyja nia zwi zek mi dzy rozwojem przemys u i us ug a wzrostem poziomu urbanizacji wyja nia wp yw pe nionych przez miasto funkcji na jego rozwój i znaczenie w kraju uzasadnia potrzeb zrównowa onego rozwoju miast wykazuje zwi zek mi dzy rozwojem gospodarczym naszego kraju a zmian wska ników demograficznych wykazuje wspó zale no mi dzy struktur zatrudnienia a procentem ludno ci mieszkaj cej w miastach w regionie ocenia warunki rodowiska przyrodniczego i swojego regionu dla rolniczego u ytkowania 83

8 przedstawia na wykresie procentowy udzia form rolniczego u ytkowania ziemi wskazuje na mapie regiony o najwi kszych powierzchniach upraw: pszenicy, buraków cukrowych i ziemniaków wymienia ro liny uprawiane i swoim regionie omawia na podstawie map rozmieszczenie chowu zwierz t odczytuje korzystaj c z danych statystycznych nazwy województw posiadaj cych najwi kszy udzia w powierzchni k i pastwisk mi dzy formami rolniczego u ytkowania ziemi a elementami rodowiska przyrodniczego regionów i podaje przyk ady w swoim regionie i w kraju zmian w strukturze u ytkowania ziemi porównuje i wyja nia przyczyny rolniczego u ytkowania ziemi we w asnym województwie i w innych województwach zró nicowania rolniczego u ytkowania ziemi w kraju wykazuje wp yw czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie upraw odró nia chów zwierz t od hodowli wyja nia znaczenie chowu zwierz t w wy ywieniu ludno ci omawia na podstawie map, wykresów, danych statystycznych struktur wielko ci i w asno ci gospodarstw rolnych w Polsce wskazuje na mapie województwa, które posiadaj najwi kszy obszar u ytków rolnych, gruntów ornych, sadów, k i pastwisk zró nicowania upraw w Polsce i we w asnym regionie wykazuje wp yw rozwoju przemys u na rozwój rolnictwa okre la czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju chowu zwierz t gospodarskich uzasadnia wspó zale no rozwoju chowu zwierz t i rozwoju przemys u bardzo ziemi wyja nia potrzeb racjonalnego u ytkowania powierzchni kraju i w asnego regionu wykazuje wp yw yzno- ci gleb i klimatu na rozmieszczenie upraw wykazuje znaczenie uprawy ro lin w wy ywianiu ludno ci kraju wyja nia zwi zek mi dzy rozwojem rolnictwa a warunkami przyrodniczymi i pozaprzyrodniczymi i we w asnym regionie ocenia rolnicze wykorzystanie ziemi i we w asnym regionie wykazuje znaczenie rolnictwa w eksporcie 84

9 3. Przemys II sektor gospodarki narodowej odnawialne i nieodnawialne ród a energii, energetyka, elektrownia cieplna hydroelektrownia rozró nia ród a energii odnawialnej i nieodnawialnej przedstawia struktur produkcji energii na podstawie danych statystycznych wskazuje na mapie regiony o najwi kszych zasobach energii odnawialnej uzasadnia potrzeb zast powania róde energii nieodnawialnej energi odnawialn dzia przemys u, ga przemys u, o rodek przemys owy, okr g przemys owy, przemys wysokich technik wyja nia znaczenie rozwoju energetyki dla gospodarki pa stwa i ycia ludno ci wskazuje na mapie regiony o najwi kszych zasobach energii nieodnawialnej ocenia wp yw stosowania ró nych róde energii na stan rodowiska przyrodniczego i zdrowie cz owieka wyja nia potrzeb oszcz dzania energii elektrycznej wyja nia wp yw rozwoju nauki i techniki na powstawanie nowych ga- zi przemys u uzasadnia szybki rozwój wybranych ga zi przemys u i we w asnym regionie struktura produkcji energii elektrycznej, elektrownia szczytowopompowa przedstawia argumenty za lub przeciw budowie elektrowni j drowych w Polsce wskazuje na mapie rozmieszczenie najwi kszych elektrowni cieplnych i hydroelektrowni wyja nia zwi zek mi dzy warunkami rodowiska przyrodniczego a wyst powaniem róde energii odnawialnej ocenia wp yw rozwoju energetyki odnawialnej na stan rodowiska przyrodniczego kraju i w asnego regionu omawia na podstawie mapy gospodarczej po o enie okr gów i o rodków przemys owych struktura przemys u, restrukturyzacja, prywatyzacja przewiduje i ocenia zmiany w rodowisku przyrodniczym zwi zane z eksploatacj surowców energetycznych wykazuje zwi zek wyst powania surowców energetycznych z budow geologiczn uzasadnia wykorzystanie róde energii i w swoim regionie omawia na podstawie map i wykresów rozmieszczenie g ównych ga zi przemys u w Polsce: przemys u hutniczego, elektromaszynowego, chemicznego, spo ywczego wykazuje wp yw najszybciej rozwijaj cych si ga zi przemys u na stan rodowiska przyrodniczego ocenia znaczenie 85

10 4. Us ugi III sektor gospodarki narodowej us ugi, transport, czno korzystaj c ze schematu omawia podzia us ug omawia wp yw us ug na rozwój gospodarczy i kulturalny kraju i w asnego regionu odczytuje z rocznika statystycznego wielko ci okre laj ce g sto sieci kolejowej i drogowej w Polsce wskazuje na mapie obszary o najmniejszej i najwi kszej wyja nia wp yw przemys u na rozwój gospodarki kraju us ugi finansowe, us ugi turystyczne, g sto sieci transportowej prezentuje wybran metod i technik wybrany region turystyczny szybkiego rozwoju us ug w kraju i regionie korzystaj c z map turystycznych charakteryzuje wybrane regiony turystyczne podaje przyk ady wp ywu turystyki na rozwoju przemys u wysokich technik zmian w strukturze przemys u i w asnego regionu dostrzega i wyja nia przyczyny ró nic w rozwoju przemys u i krajów Europy Zachodniej walory turystyczne, walory przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju turystyki wymienia nowe rodzaje us ug i nowe zawody, które pojawi y si na rynku pracy w ostatnich latach opisuje walory turystyczne na podstawie map tematycznych wskazuje na mapie g ówne regiony turystyczne kraju omawia rozmieszczenie bardzo przemys u wysokich technik dla rodowiska przyrodniczego i gospodarki wykorzystuj c ró ne ród a informacji (np. pras, radio i telewizj ) omawia zmiany w strukturze przemys u w Polsce i we w asnym regionie prawid owo stosuje termin agroturystyka ocenia wp yw us ug na rozwój osadnictwa i rozwój gospodarczy kraju i w asnego regionu wykazuje wp yw rodowiska przyrodniczego i kulturowego na rozwój ró nych rodzajów turystyki prezentuje walory turystyczne: przyrodnicze i pozaprzyrodnicze wybranych regionów wykazuje atrakcyjno turystyczn regionów 86

11 5. Ochrona rodowiska przyrodniczego i kulturowego w Polsce g sto ci sieci transportowej podaje przyk ady wp ywu transportu na rozwój osadnictwa i gospodarki kraju oraz stan rodowiska przyrodniczego prawid owo stosuje termin park narodowy odczytuje z map nazwy obiektów chronionych i we w asnym regionie wyszukuje w ró nych ród ach informacje na temat wybranych obiektów chronionych i we w asnym regionie potrafi zachowa si w obiektach chronionej przyrody oraz w obiektach kultury zamo no obywateli i rozwój gospodarczy kraju i regionu wskazuje na mapie porty morskie i ródl dowe, kana y oraz porty lotnicze uzasadnia wp yw g sto ci sieci kolejowej i drogowej na rozwój spo eczny i gospodarczy kraju porównuje g sto sieci kolejowej i drogowej w Polsce z innymi krajami Europy park krajobrazowy, rezerwat przyrody, pomnik przyrody obj cia ochron wybranych obiektów przyrodniczych i kulturowych i we w asnym regionie czyta i analizuje mapy dotycz ce zanieczyszczenia i przekszta cenia rodowiska przyrodniczego sieci kolejowej i drogowej swojego regionu na podstawie map tematycznych opisuje warunki rozwoju transportu wodnego, ródl dowego i morskiego na podstawie map tematycznych podaje przyk ady towarów przesy anych ró nymi rodzajami transportu zró nicowania g sto ci sieci transportowej w kraju docenia rol rozwoju nowoczesnego transportu i czno ci dla rozwoju gospodarki kraju przedstawia przyczyny przekszta cania i zanieczyszczenia rodowiska przyrodniczego wykazuje zwi zek mi dzy przesz o ci historyczn a istnieniem wybranych obiektów kulturowych i we w asnym regionie wymienia przyk ady osi gni wybitnych Polaków potrafi wyszuka w ró nych ród ach informacje o wa nych obiektach przyrodniczych i kulturowych znajduj cych si w odwiedzanym regionie rozpoznaje na fotografiach obiekty wpisane na List wiatowego Dziedzictwa Przyrody i Kultury UNESCO 87

12 III. REGIONY GEOGRAFICZNE POLSKI 1. Region w którym mieszkam w asny region 2. Niziny region, rodowisko przyrodnicze wskazuje swój region na mapie wykazuje zainteresowanie swoim regionem, miejscem w którym si urodzi i w którym yje odczytuje dane statystyczne dotycz ce wielko ci powierzchni i liczby ludno ci w swoim regionie brzeg klifowy, brzeg niski, wydma, mierzeja wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodz ce w sk ad pobrze a, pojezierzy, nizin rodkowopolskich identyfikuje na podstawie fotografii krajobraz pojezierzy wykazuje dominanty swego regionu na tle rodowiska przyrodniczego przedstawia po o enie swego regionu (województwo, powiat, gmina, region Europy) dominanta, ojczyzna, krajobraz prawid owo oznacza swój region na mapie konturowej wykazuje wspó zale no mi dzy elementami rodowiska przyrodniczego w swoim regionie zalew, delta, krajobraz m odoglacjalny, krajobraz staroglacjalny powstawania brzegu wysokiego i brzegu niskiego wyja nia zwi zek mi dzy wydarzeniami geologicznymi (epoka lodowcowa), a rze b pojezierzy i nizin osady polodowcowe, morena czo owa, morena denna, sandry, pradolina zró nicowania krajobrazu pasa pobrze a wyja nia wyst powanie procesów krasowienia na Polesiu Lubelskim na podstawie map bardzo przedstawia korzystaj c ze schematu kryteria wyró niania regionu wyja nia termin patriotyzm lokalny puszcza, wody artezyjskie, funkcja sto- eczna miasta, procesy krasowe podaje propozycje zagospodarowania naszego wybrze a propaguje walory regionu uznanego jako zielone p uca docenia znaczenie nizin 88

13 3. Wy yny odró nia w terenie i na fotografii krajobraz staroglacjalny i m odoglacjalny uzasadnia konieczno ochrony jezior wyja nia znaczenie nizin w gospodarce pa stwa wyja nia znaczenie wyst powania wód artezyjskich w Kotlinie Warszawskiej uzasadnia konieczno ochrony brzegów morskich omawia po o enie Warszawy oraz jej funkcj sto eczn tematycznych omawia rodowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie nizin wykazuje zale no mi dzy warunkami tworzenia si delty a yzno ci gleb przedstawia propozycje zagospodarowania pojezierzy i nizin rodkowopolskich kopalnia g binowa, zag bie wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodz ce w sk ad pasa wy yn rozpoznaje na schematach i fotografii formy krasowe wyst puj ce na Wy ynie Krakowsko- Cz stochowskiej wskazuje na mapie g ówne miasta regionów wskazuje na mapie miejsca wydobycia wa nych surowców mineralnych w pasie wy yn osta ce, go oborza, pokrywa lessowa, czarnoziem zró nicowania krajobrazu w pasie wy yn wyja nia wp yw uprzemys owienia na rodowisko przyrodnicze regionu omawia przyczyny i skutki deficytu wód w regionie wymienia dominanty przyrodnicze regionów wy yn wymienia walory tury- ha da, deficyt wód, formy krasowe, wywierzysko na podstawie map tematycznych omawia rodowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w pasie wy yn wyja nia zwi zek mi dzy rodzajem ska a gleb (wapienie-r dziny, less-czarnoziemy) omawia g ówne funkcje miast po o onych w pasie wy yn wymienia dominanty gospodarcze regionów w rozwoju rolnictwa i komunikacji przedstawia przyczyny utworzenia w pasie pobrze a parków narodowych: S owi skiego i Woli skiego wskazuje na mapie kompleksy le ne i parki narodowe w pasie nizin ocenia przydatno rolnicz gleb w poszczególnych regionach nizin wyrobisko, wapienie jurajskie, gips, jar, w wóz na podstawie map tematycznych omawia rodowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie wykazuje podobie stwa i ró nice warunków rozwoju rolnictwa na Wy- ynie Sandomierskiej i Wy ynie Lubelskiej zró nicowania krajobrazu Niecki Nidzia skiej, Wy yny Kielecko- 89

14 przedstawia problemy zwi zane z zanieczyszczeniem rodowiska przyrodniczego na Wy- ynie l skiej 4. Kotliny Podkarpackie wskazuje na mapie regiony geograficzne wchodz ce w sk ad kotlin podkarpackich ukazuje znaczenie O wi cimia dla Polaków i spo eczno ci mi dzynarodowej 5. e góry fa dowanie hercy skie, fa dowanie alpejskie styczne regionów le cych w pasie wy yn wy yn uzasadnia konieczno ochrony przyrody w Ojcowskim Parku Narodowym wskazuje na mapie miejsca wyst powania ropy naftowej, gazu ziemnego, siarki w regionie wyja nia znaczenie regionu w przemy le kraju wyja nia rol Krakowa dla kultury i gospodarki kraju wymienia g ówne zabytki Krakowa góry zr bowe, góry fa dowe wskazuje na mapie zapadlisko tektoniczne, kotlina na podstawie map tematycznych omawia rodowisko przyrodnicze i warunki rozwoju gospodarki w regionie turnie, gra, piargi, cyrk lodowcowy wskazuje na mapie bardzo -Sandomierskiej i Wy yny Lubelskiej proponuje tras wycieczki na szlaku orlich gniazd docenia znaczenie Staropolskiego Okr gu Przemys owego dla rozwoju gospodarczego regionu przedstawia Majdanek jako symbol m cze stwa i ofiar II wojny wiatowej przedstawia znaczenie dla wiatowego dziedzictwa kultury zabytków Krakowa i Wieliczki wskazuje warunki sprzyjaj ce rozwojowi rolnictwa w kotlinach podkarpackich wskazuje na mapie miejsca wyst powania surowców mineralnych w Sudetach i Karpatach 90

15 6. Morze Ba tyckie wskazuje na mapie Karpaty i Sudety, Rysy i nie k omawia po o enie Karpat i Sudetów na mapie Europy wykorzystuj c dost pne ród a informacji wykonuje folder promuj cy Sudety lub Karpaty jako region turystyczny uzasadnia potrzeb ochrony rodowiska przyrodniczego Sudetów i Karpat g bia, cie nina, zatoka, zalew, mierzeja, morze ródl dowe korzystaj c z mapy omawia po o enie Ba tyku, lokalizuje cie niny, zatoki, zalewy, mierzeje, wyspy na Ba tyku na podstawie mapy wymienia cechy rodowiska przyrodniczego Morza Ba tyckiego pasma górskie Sudetów i Karpat oraz kotliny ródgórskie wyja nia powstawanie i skutki wiatru halnego proponuje tras wycieczki w Sudety lub w Karpaty z wykorzystaniem map tematycznych. wie czego dotycz nazwy wa nych obiektów turystycznych: np Dolina Ko cieliska, Giewont, Guba ówka, Morskie Oko, Szklarka prawid owo stosuje termin zasolenie morza podaje przyczyny ma ego zasolenia, niskiej temperatury wód i niewielkich p ywów morskich na Morzu Ba tyckim wyja nia zwi zki mi dzy rodowiskiem przyrodniczym Ba tyku a jego gospodarczym wykorzystaniem wi ksze miasta Sudetów i Karpat oraz znane o rodki uzdrowiskowe po o one w górach wyja nia pochodzenie wspó czesnej rze by Sudetów i Karpat wyja nia okre lenie Czarny Trójk t Europy wykazuje ró nice w rodowisku przyrodniczym mi dzy poszczególnymi regionami Karpat wskazuje na mapie parki narodowe w Karpatach i Sudetach analizuje map podzia u Karpat i Sudetów przyjmuj c jako kryterium budow geologiczn wyja nia wp yw czynników wewn trznych i zewn trznych na rze b Karpat i Sudetów zna osi gni cia Ignacego ukasiewicza wymienia przyczyny zanieczyszczenia Ba tyku wykazuje na konieczno wspó pracy pa stw ba tyckich w celu ochrony rodowiska przyrodniczego Morza Ba tyckiego p ywy morskie, okres zlodzenia, konwencja mi dzynarodowa wskazuje na mapie porty morskie oraz znane nadmorskie miejscowo ci turystyczne wskazuje na mapie szlaki komunikacji promowej 91

16 7. Walory turystyczne wybranego regionu geograficznego Kotlina Warszawska korzystaj c z map w atlasie omawia po o enie Warszawy i Puszczy Kampinoskiej i na Nizinie Mazowieckiej 8. Podró wzd u wybranej trasy po Pojezierzu Olszty skim odczytuje informacje z map regionu w ró nych skalach wykorzystuje do opracowania trasy wycieczki mapy zawarte w podr czniku, fotografie, rysunki docenia pi kno obserwowanego krajobrazu IV. S SIEDZI POLSKI 1. Zró nicowanie rodowiska przyrodniczego pa stw poprawnie pos uguje si terminami: po o enie geograficzne, rodowisko przyrodnicze rozpoznaje na obrazach wybrane obiekty turystyczne Warszawy przedstawia rol Warszawy jako stolicy zbiera, porz dkuje i opracowuje informacje o walorach wybranego regionu turystycznego prawid owo stosuje termin krajobraz m odoglacjalny wyja nia genez zaobserwowanych podczas wycieczki form terenu analizuje i wykonuje rysunek u o enia materia u skalnego w pagórku morenowym dokumentuje obserwowane obiekty na trasie wyja nia znaczenie wybranych obiektów turystycznych w poznawaniu historii naszego kraju wskazuje na planie dzielnice Warszawy oraz wybrane obiekty turystyczne morena denna i czo owa, ci gi morenowe odczytuje informacje z mapy historycznej Warmii zna procedury przygotowania si do zaj w terenie rozpoznaje w terenie formy rze by m odoglacjalnej poprawnie pos uguje si terminami: g sto zaludnienia, przyrost naturalny porównuje na podstawie map po o enie geograficzne pa stw s siaduj cych z Polsk bardzo omawia walory turystyczne Warszawy i Puszczy Kampinoskiej prawid owo stosuje termin rodowisko kulturowe obserwuje i rozpoznaje formy gospodarowania w regionie opisuje miejsca b d ce wiadectwem przesz o- ci historycznej regionu rysuje szkic trasy korzystaj c z map okre- la podobie stwa i ró nice w rodowisku przyrodniczym i 92

17 s siaduj cych z Polsk 2. Niemcy korzystaj c z map omawia po o enie geograficzne pa stw s siaduj cych z Polsk okre la na podstawie mapy po o enie geograficzne Niemiec porównuje na podstawie tabel i wykresów PKB w przeliczeniu na jednego mieszka ca w Niemczech i innych krajach s siaduj cych z Polsk porównuje udzia grup wiekowych ludno ci w Polsce i krajach s siaduj cych wie jakie warunki nale y spe ni, aby przekroczy granic Niemiec omawia zmiany granic po roku 1990 przedstawia argumenty wiadcz ce o potrzebie poznania pa stw s siaduj cych z Polsk wykazuje na przyk adach korzy ci p yn ce ze wspó pracy z krajami s siaduj cymi poprawnie pos uguje si terminami: produkt krajowy brutto, okr g przemys owy wykazuje przyczyny powstania okr gów przemys owych Niemiec podaje argumenty wiadcz ce o wysokiej pozycji gospodarczej Niemiec w Europie potrafi w rozmowie z koleg z Niemiec wykaza si podstawowymi wiadomo ciami dotycz cymi jego kraju wskazuje na mapie najwa niejsze obiekty geograficzne w Niemczech (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) wyja nia na przyk adach wp yw przynale no ci pa stw do Unii Europejskiej i Wspólnoty Niepodleg ych Pa stw na ich gospodark pa stw s siaduj cych uzasadnia konieczno wspó pracy pa stw s siaduj cych ze sob, na przyk adzie i jej s siadów poprawnie pos uguje si terminami: saldo bilansu handlowego, euroregion wykazuje wp yw rodowiska przyrodniczego na rozwój gospodarczy Niemiec charakteryzuje w oparciu o mapy tematyczne rodowisko przyrodnicze Niemiec porównuje na podstawie tabel i wykresów saldo bilansu handlowego Niemiec i innych krajach s siaduj cych z Polsk dynamicznego rozwoju gospodarki Niemiec uzasadnia konieczno porozumienia i wspó pracy z Niemcami przedstawia przyk ady wspó pracy z Niemcami w ró nych obszarach uzasadnia znaczenie PKB/mieszka ca jako wska nika poziomu ycia ludno ci okre la g ówne cele euroregionu w którym ucze mieszka (dotyczy uczniów mieszkaj cych w euroregionie) 93

18 3. Czechy i S owacja 4. Ukraina poprawnie pos uguje si terminem pa stwo ródl dowe wskazuje na mapie Europy Czechy i S owacj oraz g ówne krainy geograficzne, rzeki i miasta tych pa stw odczytuje i porównuje wielko produkcji energii elektrycznej na mieszka ca w Czechach na tle innych krajów Europy okre la na podstawie mapy po o enie geograficzne Ukrainy odczytuje informacje z map tematycznych Ukrainy potrafi w rozmowie z koleg z Ukrainy wykaza si podstawowymi wiadomo ciami dotycz cymi jego kraju odczytuje informacje z map tematycznych Czech i S owacji porównuje wielko bezrobocia i krajach s siaduj cych wykazuje zale no mi dzy rodowiskiem a rozwojem turystyki w Czechach i na S owacji wykazuje atrakcyjno turystyczn Czech i S owacji poprawnie pos uguje si terminami: atrakcyjno turystyczna, wspó praca przygraniczna korzystaj c z map okre- la g ówne cechy rodowiska geograficznego Czech i S owacji porównuje i okre la przyczyny ró nic mi dzy kierunkami rozwoju gospodarczego Czech i S owacji porównuje przyrost naturalny na Ukrainie z innymi krajami Europy rodkowowschodniej wykazuje zwi zki mi dzy warunkami rodowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania na Ukrainie wskazuje na mapie najwa niejsze miasta Ukrainy poprawnie pos uguje si terminami: przemiany gospodarcze, restrukturyzacja gospodarki, reformy gospodarcze odczytuje i porównuje pozycj Ukrainy i innych s siadów w rozwoju transportu drogowego wskazuje na mapie najwa niejsze obiekty geograficzne na Ukrainie bardzo przedstawia korzy ci wynikaj ce z ró nych form wspó pracy przygranicznej, Czech i S owacji uzasadnia wp yw cz onkostwa w Unii Europejskiej na rozwój gospodarczy Czech i S owacji okre la g ówne cele euroregionu w którym ucze mieszka (dotyczy uczniów mieszkaj cych w euroregionie) przedstawia wspó czesne przemiany gospodarcze na Ukrainie i wyja nia ich wp yw na warunki ycia ludno ci wykazuje zrozumienie dla przemian politycznych, gospodarczych spo ecznych dokonuj cych si na Ukrainie okre la g ówne cele euroregionu w którym ucze mieszka (dotyczy 94

19 5. Bia oru i Litwa 6. Rosja korzystaj c z mapy charakteryzuje po o enie geograficzne Litwy i Bia orusi wskazuje na mapie najwa niejsze miasta Litwy i Bia orusi uzasadnia konieczno prowadzenia dobros siedzkich stosunków mi dzy Polsk a Litw i Bia orusi poprawnie pos uguje si terminami: obwód (jednostka podzia u terytorialnego Rosji), kolej transsyberyjska, okr g przemys owy, tolerancja odczytuje informacje z map tematycznych Rosji rozumie konieczno porozumienia i tolerancji mi dzy ró nymi narodo- przedstawia korzy ci wynikaj ce dla Litwy z przynale no ci kraju do Unii Europejskiej przedstawia znaczenie transportu w gospodarce Bia orusi porównuje przyczyny trudnej sytuacji gospodarczo-spo ecznej Litwy i Bia orusi wskazuje na mapie najwa niejsze obiekty geograficzne na Litwie i Bia- orusi (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) wykazuje wp yw kolei transsyberyjskiej na zagospodarowanie Syberii wykazuje zwi zek mi dzy wyst powaniem surowców mineralnych a powstaniem okr gów przemys owych w Rosji wykazuje wp yw przemian polityczno-gospodarczych w Rosji na (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) korzystaj c z map charakteryzuje rodowisko przyrodnicze Litwy i Bia orusi wyja nia zwi zki mi dzy warunkami rodowiska przyrodniczego a sposobami gospodarowania na Litwie i Bia orusi uczniów mieszkaj cych w euroregionie) wykazuje zwi zki z Litw w czasach historycznych i wspó cze nie okre la na jakiej podstawie mo na przekroczy granic polsko- litewsk i granic polsko- bia orusk okre la g ówne cele euroregionu w którym ucze mieszka (dotyczy uczniów mieszkaj cych w euroregionie) poprawnie pos uguje si terminem gospodarka ekstensywna charakteryzuje na podstawie map rodowisko przyrodnicze regionów geograficznych Rosji wykazuje zwi zek mi dzy powierzchni u ytków rolnych przypadaj c na jednego mieszka ca wykazuje na przyk adach wspó zale no mi dzy elementami rodowiska przyrodniczego Rosji (w tym Obwodu Kaliningradzkiego) czyta i interpretuje tabele i wykresy dotycz ce sytuacji spo eczno-gospodarczej Rosji (wydobycie surowców 95

20 wo ciami zamieszkuj cymi Rosj wykazuje na przyk adach wspó zale no mi dzy rodowiskiem przyrodniczym a sposobami gospodarowania w Rosji (w tym Obwodu Kaliningradziego) 7. Ludno i gospodarka na tle pa stw s siaduj cych zbiera porz dkuje i opracowuje materia y o kraju b d cym najbli szym s siadem regionu, w którym ucze mieszka dostrzega korzy ci dla p yn ce z jej po- o enia geograficznego w ród pa stw nale cych do Unii Europejskiej i Wspólnoty Niepodleg ych Pa stw warunki ycia ludno ci wskazuje na mapie najwa niejsze obiekty geograficzne Rosji (np. rzeki, regiony geograficzne, miasta) potrafi wykaza si podstawow wiedz dotycz c rodowiska przyrodniczego, gospodarki oraz problemów demograficznych Rosji odczytuje i porównuje wska niki rozwoju spo- eczno-gospodarczego i jej s siadów wykazuje na przyk adach zwi zki mi dzy rodowiskiem przyrodniczym a sposobami gospodarowania w pa stwach s siaduj cych Polsk wykazuje zwi zki mi dzy rozwojem gospodarczym a warunkami ycia ludno ci w pa stwach s siaduj cych z Polsk a gospodark ekstensywn w rolnictwie Rosji dostrzega konieczno wspó pracy z Rosj korzysta z ró nych róde informacji (map, tabel, wykresów, tekstów ród owych) omawiaj c i porównuj c ludno i gospodark krajów s siaduj cych z Polsk wykazuje na wybranych przyk adach wspó zale no mi dzy wybranymi wska nikami spo ecznogospodarczymi a rozwojem gospodarczym pa stw s siaduj cych z Polsk bardzo mineralnych, produkcja wyrobów przemys owych, d ugo ycia, plony pszenicy itd.) okre la g ówne cele euroregionu w którym ucze mieszka (dotyczy uczniów mieszkaj cych w euroregionie) potrafi interpretowa i przetwarza informacje nap ywaj ce z ró nych róde dotycz ce pa stw s siaduj cych z Polsk uzasadnia konieczno utrzymywania ch stosunków z pa stwami s siaduj cymi z Polsk dostrzega i wyja nia przyczyny zró nicowanego poziomu ycia ludno ci w porównaniu z pa stwami s siaduj cymi 96