Plan referatu. województwa śląskiego

Transkrypt

1 Działania ania zwiększaj kszające retencję wodną w zlewni dr inż. Ewa Owczarek-Nowak Wydział Terenów Wiejskich Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego

2 Plan referatu 1. Co to jest retencja wody i jakie są jej rodzaje 2. Dlaczego należy zwiększać retencję wody 3. Jak można zwiększać retencję wody na terenach podgórskich 4. W jaki sposób różne instytucje mogą realizować cele związane z retencją wody 5. Aktualizacja Programu małej retencji dla województwa śląskiego

3 Retencja wody i jej rodzaje Retencja zjawisko czasowego zatrzymywania wody w zlewni rzecznej. Woda ta, zanim odpłynie lub wyparuje, pozostaje przez pewien czas na powierzchni terenu (w korytach i dolinach cieków, w zbiornikach wodnych, jeziorach, zagłębieniach terenu, kałużach, a w okresie zimowym także w postaci śniegu lub lodu) lub wsiąka w grunt. Retencję wodną najogólniej można podzielić na retencję powierzchniową i podziemną.

4 Retencja wody i jej rodzaje Retencja powierzchniowa retencja śniegowa i lodowcowa Aby oszacować wielkość odpływu (ilość wody zmagazynowanej w ten sposób), należy znać grubość pokrywy śnieżnej w poszczególnych tygodniach zalegania tej pokrywy.

5 Retencja wody i jej rodzaje Retencja powierzchniowa retencja koryt i dolin rzecznych Ilość wody, która mieści się w korycie oraz szczególnie w okresach wyższych stanów wód dolinie rzecznej określa się za pomocą wykresu zdolności retencyjnej rzek. Dolina może w znaczący sposób zwiększyć zdolności retencyjne rzeki, co uwzględnia się podczas projektowania obwałowania przeciwpowodziowego jeśli odcina ono od rzeki tereny zalewowe, zmniejsza równocześnie retencję dolinową.

6 Retencja wody i jej rodzaje Retencja powierzchniowa retencja jezior i zbiorników wodnych Ilość wody, jaka może być zmagazynowana w zbiorniku, określa się za pomocą krzywych powierzchni i pojemności zbiornika, do opracowania których potrzebny jest plan głębokości jeziora. Zdolność retencyjna zbiornika, czyli możliwość gromadzenia wody, jest określana jako objętość warstwy wody zawartej pomiędzy poziomami wody: aktualnym a najwyższym dopuszczalnym.

7 Retencja wody i jej rodzaje Retencja powierzchniowa retencja terenu i szaty roślinnej (intercepcja) Retencja terenu polega na zatrzymywaniu wody w zagłębieniach terenu, bruzdach śródpolnych itp. Retencja szaty roślinnej polega na zatrzymywaniu wody przez zbiorowiska roślinne.

8 Retencja wody i jej rodzaje Retencja podziemna retencja związana, retencja wolna Retencja związana: woda, która zostaje fizycznie związana z cząstkami gruntu (woda błonkowata, woda kapilarna). Obraz pochodzi ze strony: Retencja wolna: woda, która swobodnie infiltruje w głąb gruntu, aż do napotkania warstwy nieprzepuszczalnej, tworząc strefę saturacji (nasycenia). Powyżej tej warstwy pomiędzy cząstkami gruntu znajduje się powietrze (strefa aeracji).

9 Retencja wody i jej rodzaje Retencja podziemna rodzaje wód podziemnych Wody przypowierzchniowe w miejscach płytkiego zalegania warstw nieprzepuszczalnych. Silnie zależą od opadów atmosferycznych. Często spotykane w bezodpływowych zagłębieniach terenu lub płaskich dolinach rzecznych. Wody gruntowe są oddzielone grubszą strefą aeracji. Ich poziom i skład jest stabilniejszy, ale podlega cyklicznym wahaniom. W przypadku dłuższego braku opadów ich poziom się obniża. Wody wgłę łębne są oddzielone od powierzchni ziemi warstwą nieprzepuszczalną, zasilane opadami przez tzw. okna hydrologiczne. Ich cechy fizyczne i chemiczne zmieniają się bardzo wolno. Wody głę łębinowe są oddzielone wieloma warstwami nieprzepuszczalnymi. Z uwagi na dużą izolację należy je traktować jako zasoby nieodnawialne. Z reguły są wysoko zmineralizowane. Obraz pochodzi ze strony:

10 Retencja wody i jej rodzaje Dla celów gospodarczych określa się zapas wody w zlewni. Do zgrubnego oszacowania tego zapasu (a raczej zmian, jakim on podlega) stosuje się równanie: gdzie: ΔR p ΔR a ΔR s ΔR = ΔR p + ΔR a + ΔR s ΔR całkowite zmiany retencji w zlewni całkowite zmiany retencji powierzchniowej całkowite zmiany retencji podziemnej w strefie aeracji całkowite zmiany retencji podziemnej w strefie saturacji

11 Dlaczego retencja wodna jest ważna na? ponieważ Polska jest krajem relatywnie ubogim w wodę. Wpływają na to czynniki naturalne: niskie opady średniorocznie w Polsce ok. 650 mm wysokie parowanie średniorocznie w Polsce ok. 450 mm oraz działalność człowieka: melioracje wodne nakierowane na osuszanie gleby (melioracje odwadniające), niszczenie obiektów i urządzeń służących do gromadzenia wody, brak inwestycji w tym zakresie, nieracjonalne użytkowanie wody, brak rzeczywistego zainteresowania ochroną wód przed zanieczyszczeniem, wzrost liczby ludności i intensyfikacja działalności zakładów przemysłowych

12 Dlaczego retencja wodna jest ważna? Retencja jest zatem jedną z dróg zwiększenia ilości i podniesienia jakości dostępnych zasobów wodnych. Innymi celami działań zwiększających retencję wodną są: ochrona przeciwpowodziowa łagodzenie skutków zmian klimatycznych

13 Dlaczego retencja wodna jest ważna? Retencja wodna a ochrona przeciwpowodziowa Zwiększenie retencji zlewni, a szczególnie dolin rzecznych, znacząco może zmniejszyć szkody powodowane przez zjawiska powodziowe dzięki m.in. spowolnieniu przepływu wody oraz spłaszczeniu fali powodziowej, również na niżej położonych terenach. Działania człowieka nie zapewnią jednak stuprocentowej ochrony przed powodzią można mówić jedynie o zmniejszeniu prawdopodobieństwa zalania danego obszaru.

14 Dlaczego retencja wodna jest ważna? Retencja wodna a łagodzenie skutków zmian klimatycznych Rozbudowany system retencji wody ma złagodzić negatywne oddziaływanie tych zjawisk, zwłaszcza jeśli będzie umiejętnie łączony z odpowiednim zagospodarowaniem przestrzennym. Dla obszarów górskich zaleca się przyjąć następujące kierunki zagospodarowania przestrzennego: przebudowa składu gatunkowego zbiorowisk leśnych i wzrost ich areału, ograniczenie gruntów ornych na korzyść użytków zielonych i sadów, ograniczanie gęstości dróg przyspieszających spływ powierzchniowy, powiększanie retencji wody, szczególnie polegających na zatrzymywaniu wód gruntowych, budowa zbiorników retencyjnych, jak również wycofanie się z zabudową z terenów sąsiadujących z korytami cieków i ze stromych stoków.

15 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Tereny podgórskie charakteryzują się stosunkowo wysokimi średniorocznymi sumami odpadów. W województwie śląskim najwyższe wartości (do ok mm rocznie) obserwuje się na stokach Beskidów. Wynika z tego, że na terenach podgórskich szczególnie warto podejmować działania mające na celu hamowanie odpływu wody. Zwiększenie retencji wodnej można osiągnąć poprzez zapewnienie odpowiedniego zagospodarowania przestrzennego w zlewni. Ponownie należy podkreślić niezwykle istotną rolę zagospodarowania dolin rzecznych i utrzymania ich w możliwie naturalnym stanie. W przypadku Beskidów konieczna jest aktywna ochrona lasów (w tym zalesianie), aby zapobiec zniknięciu lasów z beskidzkich stoków. Należy pamiętać o ochronie wszystkich lokalnych zbiorników wodnych oraz mokradeł, torfowisk, bagien itp., jak również o odtworzeniu i rozbudowie systemu małych zbiorników wodnych.

16 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Zwiększanie retencji na terenach leśnych dolesienia, przebudowa lasów (zgodność z siedliskiem), wzbogacanie gatunkowe lasów, w tym warstwy runa i podszytu, prowadzenie zwózki ściętych drzew tak, aby nie zwiększać erozji, nie niszczyć runa i podszytu, zapobieganie tworzeniu się rynien w dół stoku, ograniczanie zrębów w dolinach cieków, odtwarzanie biologicznej zabudowy potoków, unikanie lokalizowania dróg wraz z zabezpieczającymi je murami bezpośrednio przy ciekach wodnych.

17 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Zwiększanie retencji na terenach rolniczych wykorzystanie potencjału istniejących urządzeń melioracji (np. budowa zastawek na rowach melioracyjnych, zbiorników małej retencji na ujściu systemów melioracji szczegółowej do cieków), wykorzystanie zdolności retencyjnych podmokłych łąk i pastwisk, tworzenie ochronnych pasów zieleni na styku orne pole ciek wodny, a także dążenie do zadrzewień brzegów cieków i rowów.

18 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Zwiększanie retencji na terenach rolniczych Zabiegi agrotechniczne nieużywanie sprzętu ubijającego warstwę gleby pod warstwą orną i rozluźnienie tej warstwy, zwiększenie udziału próchnicy w glebie, orka w poprzek stoku, tworzenie tarasów, stosowanie poplonów, niewypalanie traw i ściernisk, utrzymywanie i odtwarzanie śródpolnych oczek wodnych

19 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Retencja wody na torfowiskach i mokradłach Szacuje się, że kubatura 40 mld m3 polskich torfowisk gromadzi co najmniej 35 mld m3 wody. Zgromadzona w nich woda pokryłaby nasz kraj warstwą o grubości 110 mm. Sposób przechowywania wody w utworach torfowiskowych jest bardzo swoisty i w szczególny sposób wpływa na kształtowanie się rozkładu odpływu wód z torfowiska w ciągu roku. Odpływy te są większe w miesiącach letnich po silnych opadach, nieco mniejsze późną jesienią.

20 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Retencja wody na torfowiskach i mokradłach Poprawa zdolności do retencji torfowisk polega na ich rewitalizacji. Skuteczną ochroną naturalnych śródleśnych otwartych mokradeł jest ich wyłączenie z gospodarki leśnej i objęcie ochroną. Najprostszym sposobem rewitalizacji mokradeł, prowadzonej w celu przywrócenia ich zdolności retencyjnej, jest zmniejszanie odpływu wody.

21 Zwiększanie retencji wodnej na terenach podgórskich Retencja wody na torfowiskach i mokradłach Ilość wody zretencjonowanej w torfowiskach zależy od takich czynników jak miąższość pokładów torfowych, warunki dopływu i odpływu wody. Szacuje się, że objętość wody magazynowana w torfowiskach stanowi równowartość 1/3 opadu. Stąd przy średniej wielkości opadu 500 mm na obszarze 1 ha torfowiska wielkość retencji wody wynosi: V = m2 x 0,333 x 0,5 m = 1665 m3 Fotografia pochodzi ze strony:

22 Fotografia pochodzi ze strony:

23 Różne instytucje a retencja wodna Przepisy obowiązującego prawa nie precyzują, który organ administracji publicznej jest odpowiedzialny za koordynowanie działań zmierzających do poprawy retencji wody. Ustawa Prawo wodne w art. 81 wskazuje, że ochrona przed powodzią (co jest jednym z celów retencji wody) jest zadaniem organów administracji rządowej i samorządowej. Zgodnie z art. 89 tej ustawy organem właściwym sprawach gospodarowania wodami jest Prezes KZGW. Z drugiej strony powstały wojewódzkie programy małej retencji, opracowane przez wojewódzkie zarządy melioracji i przyjęte przez sejmiki wojewódzkie. W programach tych ujmowano przede wszystkim działania polegające na budowie zbiorników wodnych. Ponieważ jednak zwiększanie retencji wody w zlewni może być prowadzone w sposób bardziej kompleksowy, wskazane byłoby włączenie się do tych działań również innych instytucji, niekoniecznie bezpośrednio związanych z gospodarką wodną.

24 Różne instytucje a retencja wodna Przykłady: Samorządy gminne mogą wykorzystywać instrumenty związane z zagospodarowaniem przestrzennym, aby ograniczać zabudowę w sąsiedztwie koryt cieków, ograniczać utwardzanie nawierzchni do niezbędnych powierzchni, chronić obszary podmokłe, podejmować działania w celu ochrony dolin rzecznych. Doradztwo rolnicze rozpowszechnianie informacji o zabiegach agrotechnicznych zwiększających retencję wód, o pożytecznym oddziaływaniu zadrzewień śródpolnych i ochronnych pasów zieleni wzdłuż cieków wodnych, a także o potrzebie ochrony zadrzewień śródpolnych, zbiorników i oczek wodnych. Spółki wodne - wykorzystanie istniejących urządzeń melioracji wodnych, aby przekształcić je w urządzenia nawadniająco-odwadniające.

25 Różne instytucje a retencja wodna Przykłady: Właściciele nieruchomości: ograniczanie wielkości powierzchni szczelnych, umożliwienie wodzie opadowej (niezanieczyszczonej niezanieczyszczonej!) swobodnego wsiąkania w grunt, zamiast odprowadzania kolektorem do odbiornika.

26 Aktualizacja Programu małej retencji dla województwa śląskiego Samorząd województwa śląskiego przystąpił do aktualizacji Programu małej retencji dla województwa śląskiego. Potrzeba jego aktualizacji wynika z zapisów zawartych w samym Programie. Program małej retencji dla województwa śląskiego ma charakter. otwarty, co oznacza, że przewiduje się jego okresowe uaktualnianie Otwartość tego dokumentu można również rozumieć jako możliwość ujmowania w nim obiektów zgłaszanych przez różne instytucje samorządy, podmioty, osoby fizyczne zainteresowane realizacją obiektu małej retencji wodnej. Możliwe jest uwzględnienie w tym programie zarówno zbiorników wodnych o pojemności mniejszej niż 5 mln m 3 wody, jak i realizacji innych działań, w tym elementów tzw. retencji nietechnicznej.

27 Aktualizacja Programu małej retencji dla województwa śląskiego Wnioski o ujęcie proponowanych obiektów w aktualizacji Programu można składać do końca września 2008 r. w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego lub Śląskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Katowicach.

28 Dziękuj kuję za uwagę