Tadeusz Sęk Akademia Górniczo-Hutnicza

Transkrypt

1 SCENARIUSZE A ROZWÓJ REGIONU Tadeusz Sęk Akademia Górniczo-Hutnicza tsek@uci.agh.edu.pl Streszczenie W publikacji przedstawiona została próba budowy scenariusza rozwoju regionu górniczego z uwzględnieniem spostrzeŝeń wynikających z analizy SWOT. Dokonano identyfikacji podstawowych kierunków działań, jakie powinny zostać podjęte. Określono, jakie elementy istotne powinny być badane w regionie w celu poprawnego ukierunkowania jego rozwoju w przyszłości. Słowa kluczowe: biznes, ekonomia, strategia, region. Wprowadzenie Budowanie strategii regionu oparte na scenariuszach słuŝy antycypowaniu przyszłości i ocenie potencjalnego ryzyka. Efektem powinny być pomysły przedsiębiorczych działań przez identyfikowanie nowych, nie rozwaŝanych do tej pory wariantów strategii. UmoŜliwiają podejmowanie działań, wykorzystujących w/w doświadczenia i skutkować pozytywnie w przyszłości Dotychczasowa produktywność regionu i dalsze moŝliwości zbycia swojej produkcji w najbliŝszej przyszłości będą dalej stanowiły podstawę funkcjonowania gmin w regionie. Stąd naleŝy zidentyfikować i zdefiniować problemy występujące w regionie, następnie powinny zostać określone cele, do których mają zmierzać władze w swoich działaniach, a na tej podstawie opracować strategię ich rozwiązywania [3]. Zdefiniowanie zagadnienia W niniejszym referacie kontynuowane są rozwaŝania dotyczące konstruowania strategii rozwoju regionu z zastosowaniem metod scenariuszowych. Scenariusze moŝliwych zdarzeń są oparte na logice intuicyjnej, których istotą jest tworzenie list wydarzeń moŝliwych w przyszłości, istotnych dla regionu górniczego. Przewidywany ciąg zdarzeń w gospodarce regionu powinien ukierunkować działania w przyszłości na zwiększenie produktywności regionu proporcjonalne do posiadanych zasobów ludności. Zakłada się, Ŝe kaŝdy mieszkaniec przez swoją pracę chce wnieść swój udział w rozwój regionu poprzez moŝliwość podjęcia pracy, która mu najbardziej odpowiada.

2 52 Teoretyczne podstawy budowy SWO Tabela 1 Analiza moŝliwości SWOT analiza słabych i mocnych stron regionu Lista mocnych stron regionu (S) 1-Korzystne połoŝenie Określenie słabych i mocnych stron regionu Lista szans w otoczeniu (O): 1- Społeczna gospodarka rynkowa 2- OŜywienie gospodarcze i budowa konkurencyjności gospodarki 3- Środki na politykę regionalną państwa 5- Centralne inwestycje infrastrukturalne: ekologiczne, energetyczne, komunikacyjne 6- Potencjalne moŝliwości eksportu na rynki światowe 7- Rozwój współpracy gospodarczej z Europą Wschodnią i Południową Lista zagroŝeń w otoczeniu ( T) 1- Dogmatyczny liberalizm rynkowy 2- Rosnąca konkurencja na rynkach krajowych i zagranicznych 3- Zbyt mała lub zbyt duŝa ochrona krajowych producentów 4- ZagroŜenia ze strony producentów z UE geograficzne, łatwa dostępność komunikacyjna 2- Znaczna liczba osób w wieku produkcyjnym 3-Walory turystyczne środowiska naturalnego w części południowej 4- Dość dobrze rozwinięta sieć dróg. 5- Wysoki poziom gazyfikacji 6- Silny sektor finansowy (bankowy) 7- Dość szybki rozwój małego biznesu i usług, głównie w zakresie handlu 9- Szybkie tempo rozwoju sektora prywatnego w gospodarce i sektorze usług, kapitał zagraniczny w strefach specjalnych SO: Strategia maxi maxi: 1- Rozbudowa silnego konkurencyjnego przemysłu (np.: komputerowego, samochodowego i inne) 2- Potencjalne wzrost eksportu na rynki światowe poprzez wdraŝanie nowych technologii przez firmy zagraniczne 3- Wzrost realnych dochodów ludności poprzez zakładanie własnych firm ST: Strategia maxi mini 1- Rozwój turystyki w regionie 2- Wspomaganie własnych przedsiębiorstw (ulgi) 3- Ograniczenia celne Lista słabych stron regionu (W) 1-Niska jakość szlaków komunikacyjnych 2-Liczna grupa bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym zawodowym 3- Zanieczyszczenie powietrza 4- Niekonkurencyjne i nierentowne rolnictwo. ZagroŜenie ekologiczne dla upraw agrarnych Słabe zorientowanie na eksport. 5- Zanik gałęzi przemysłu tradycyjnego: górnictwa węglowego, hutnictwa metali, cięŝkiej chemii. 6- Brak przemysłu tekstylnego i cukrowniczego 7- Zbyt duŝa liczba jednostek handlowych, powodująca niski udział pozostałych rodzajów działalności 8- Niskie tempo przekształceń własnościowych w sektorze państwowym WO: Strategia mini maxi: 1-Inwestycje w ochronę środowiska 2- Zwiększenie nakładów na szkolenia lub zmianę zawodu 3- Wzrost realnych dochodów ludności poprzez zakładanie własnych firm WT: Strategia mini mini 1- Działania w kierunku zmiany polityki 2- Wspomaganie przedsiębiorstw rokujących nadzieje na usamodzielnienie się 3- Wspomaganie turystyki krajowej (wyjazdy zorganizowane)

3 Scenariusze a rozwój regionu 53 Konstruowanie scenariuszy Metody scenariuszowe moŝna podzielić na cztery zasadnicze grupy scenariuszy: moŝliwych zdarzeń, symulacyjne, stanów otoczenia, procesów w otoczeniu [2]. Na podstawie przeprowadzonej analizy SWOT (tabela 1) podjęta została próba budowy scenariusza dla regionu. W przypadku scenariuszy moŝliwych zdarzeń wydzielić moŝna niŝej wymienione etapy. Etap I zdefiniowanie problemów i opracowanie listy istotnych czynników, które mają wpływ na funkcjonowanie regionu (lista problemów). Na postawie doświadczeń moŝna zapisać następującą listę problemów w regionie: brak moŝliwości zatrudnienia brak pracy, ograniczone moŝliwości zarobkowania; zmniejszająca się siła nabywcza ludności; istniejące przemysły i organizacje zanikające - za takie uznawane są: węglowy o stałej tendencji do zmniejszania wydobycia węgla; hutniczy - zmniejszenie rozmiaru produkcji, brak rozwoju produktów specjalistycznych, zbrojeniowy zmniejszenie rozmiaru produkcji wynikające ze utraconych rynków i odbiorców cięŝkiego sprzętu wojskowego; chemii cięŝkiej przed restrukturyzacją; PKP przerosty w zatrudnieniu; utrudnienia administracyjne w prowadzeniu własnej działalności gospodarczej. Etap II W przypadku budowy strategii dla regionu ustalenie zakresu analizy polega na określeniu kierunku rozwoju produkcji i usług, tzn. określenie, w jakich działach mieszkańcy mogą znaleźć zatrudnienie teraz i w przyszłości. Zbiór ten to podstawowe decyzji o długookresowych konsekwencjach, (co stwarza moŝliwości?). Podstawowym zagadnieniem jest wyodrębnienie gałęzi przyszłościowych, które moŝna uznać za przyszłościowe: budownictwo ze względu na znaczne potrzeby społeczne; samochodowy - będący w rozwoju; telekomunikacja - moŝliwość rozwoju przy współpracy z firmami projektującymi nowe produkty; komputerowy wraz oprogramowaniem - moŝliwość rozwoju szczególnie w projektowaniu duŝych systemów przetwarzania danych w produkcji; budowa aparatury medycznej - posiadane juŝ doświadczenie w zakresie projektowania i budowy takiej aparatury pozwala na podjęcie problemu z uwagi na duŝą pracochłonność i wkład intelektualny, a tym samym wysoki zwrot nakładów; farmaceutyczny - istniejące fabryki z opanowaną od lat produkcją; produkcja sprzętu AGD - nowe produkty w tym zakresie mogą być konkurencyjne w stosunku do wyrobów zagranicznych. Drugą grupę stanowią usługi, które jednym ułatwiają Ŝycie, a innym dają pracę, np.: bankowe - dział rozwijający się i dostarczający nowych produktów, ale wykazujący nadmierne zatrudnienie; ubezpieczeniowe - rozbudowa sieci

4 54 Teoretyczne podstawy budowy SWO usług; turystyczno rekreacyjne - rozwój kulturowy wsi poprzez większy kontakt ze otoczeniem; obsługi dróg i mostów - w okresie zimowym (odśnie- Ŝanie) oraz rzek korygowanie w okresie letnim, na podstawie rodzinnych umów z gminami; handlowe - osiedlowe domy lub centra handlowo-usługowe zakładane przez własne kongregacje kupieckie kredyty handlowe; usług domowych - remonty (odnowa), sprzątanie, opieka nad dziećmi, itp.; opieki społecznej - rodzinne domy dziecka lub godzinne ośrodki dla osób niepełnosprawnych; opieki nad osobami starszymi - prywatne ośrodki opieki, które z biegiem czasu przekształcone mogą zostać w ośrodki rehabilitacyjne, z uwagi na starzenie się społeczeństwa. Ocena ryzyka Metoda scenariuszowa jest metodą bezpośrednią, poniewaŝ dotyczy przepływów pienięŝnych generowanych przez dany projekt. Procedurę oceny ryzyka metodą scenariuszową moŝna zapisać według niŝej podanego toku postępowania [1]. Na wstępie oblicza się wartość zaktualizowaną netto projektu (NPV i ) dla kaŝdego scenariusza zdarzeń: t t h NPV i = NCF t i a t - (VJ t i + WC t i ) (1+ r) t - V l z d i [zł] t=1 t=1 gdzie: NCF t i - saldo przepływów pienięŝnych w i-tym roku; a t - współczynnik dyskontowy; VJ t i - wydatki inwestycyjne w i-tym roku realizacji projektu; WC t i - wydatki na środki obrotowe w i-tym roku realizacji projektu; V l z d i - zdyskontowana wartość obiektów po wykorzystaniu; r - stopa dyskontowa. Następnie oblicza się wartość oczekiwaną zaktualizowanej wartości netto ze wzoru: E(NPV) = NPV i e i n i =1 gdzie: e i - prawdopodobieństwo wystąpienia i-tego scenariusza. Natomiast równowaŝną ratę roczną dla kaŝdego scenariusza zdarzeń oblicza się ze wzoru: [zł]

5 Scenariusze a rozwój regionu 55 NPV i r EAA i = [zł/rok] 1 (1 + r) - T i gdzie: T i - przewidywany okres eksploatacji projektu (lat). Wartość oczekiwaną równowaŝnej raty rocznej E(EAA) moŝna obliczyć ze wzoru: n E(EAA) = EAA i i i =1 [zł/rok] Wariancje równowaŝnej raty rocznej oblicza się ze wzoru: n gdzie: oznaczenia jak wyŝej. δ 2 (EAA) = [EAA i E (EAA)] 2 е i i =1 Odchylenie standardowe równowaŝnej raty rocznej oblicza się ze wzoru: δ 2 (EAA) = δ 2 ( EAA) [zł ] Obliczenia współczynnik zmienności moŝna dokonać ze wzoru: δ ( EAA) CV( EAA) = E( EAA) Odchylenie standardowe jest miarą całkowitego ryzyka, natomiast współczynnik zmienności jest miarą jednostkowego ryzyka tzn. odchylenia mierzonego na jednostkę równowaŝnej raty rocznej. Wartość oczekiwaną i odchylenie standardowe moŝna zinterpretować następująco (tabela 2) [1]: istnieje 50% szans, Ŝe wartość osiągniętego zysku operacyjnego i wartości zaktualizowanej netto będzie równa wartości oczekiwanej, istnieje 16% szans osiągnięte wartości będą się kształtować w przedziale: E+σ, istnieje 68% szans, osiągnięte wartości będą się kształtować w przedziale: [E+σ; E-σ ], istnieje 95% szans, osiągnięte wartości będą się kształtować w przedziale: [E+2σ;E-2-σ].

6 56 Teoretyczne podstawy budowy SWO Tabela 2. Premia za ryzyko jako funkcja wspólczynnika zmienności. Współczynnik zmienności Premia ryzyka Stopa dyskontowana Od Do [%] [%] 0,0 0,1 0 R 0,1 0,3 1 R+1 0,3 0,5 3 R+3 0,5 0,7 6 R+6 0,7 0,9 10 R+10 0,9 1,1 15 R+15 1,1 1,4 22 R+22 MoŜna załoŝyć iŝ podejmuje się trzy decyzje dotyczące projektu inwestycyjnego, przy czym kaŝdej z tych decyzji moŝna przyporządkować trzy stany projekcji wyników z odpowiadającym im prawdopodobieństwem (tabela 3). Tabela 3. Efektywność projektów inwestycyjnych przy róŝnych scenariuszach zdarzeń S(P) S 1 (P 1 ) S 2 (P 2 ) S 3 (P 3 ) D D 1 80 (0,6) 10 (0,1) - 30 (0,3) D 2 50 (0,5) 30 (0,3) -10 (0,2) D Źródło: opracowano na podstawie [1]. S 1,2,3 prognozowany scenariusz zdarzeń; D 1,2,3 - wariant projektu inwestycyjnego; (P 1,2,3 ) prawdopodobieństwo wystąpienia i tego scenariusza zdarzeń. Etap III ustalenie czynników bezpośrednio wpływających na podjęcie decyzji strategicznych (co przeszkadza?). Jak wynika z poprzedniego etapu w ramach budowanej strategii naleŝy ukierunkować przejście od przemysłów uznanych za zanikające, do nowoczesnych. Czynniki mające wpływ na decyzje są następujące: brak odpowiednich własnych środków finansowych oraz moŝliwości ich pozyskiwania, pozostaje poszukiwanie aktywne inwestorów zewnętrznych, którzy mogą mieć lepsze moŝliwości w innych krajach; brak pomysłów na zróŝnicowanie sposobów finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych ze względu na brak zaufania do przedsiębiorców mogących korzystać z obligacji długoterminowych, co wiąŝe się z nadmiernym fiskalizmem państwa;

7 Scenariusze a rozwój regionu 57 zmniejszenie liczby zatrudnionych, a tym samym zmniejszająca się siła nabywcza ludności, powodująca zamieranie handlu a w dalszej kolejności przemysłu; prace w jednostkach badawczych nie przynoszą korzyści przemysłowych poprzez niewłaściwy system współpracy przemysłu z uczelniami (brak droŝności dla realizacji pomysłów technicznych); brak infrastruktury wspomagającej przepływ dóbr i ludzi (autostrady, lotniska, itp.). Etap IV określenie, tzw. sił zewnętrznych, do których zalicza się zwykle siły społeczne, polityczne (co moŝe wystąpić?). Główne elementy negatywne, jakie wystąpią w przyszłości w ramach tych sił, to: zmniejszenie stanu liczebnego ludności: brak w przyszłości pracowników wykonawczych, wymusić to powinno automatyzację i robotyzację produkcji; zmniejszenie liczby uczniów: spowoduje to zwiększenie bezrobocia wśród nauczycieli, nadmiernie liczne klasy (32 uczniów); konieczność dalszej prywatyzacji, co spowoduje obciąŝenie funduszy społecznych poprzez wypłaty odpraw, zwiększenie liczby bezrobotnych (restrukturyzacja organizacyjna), zmniejszenie wpływów do budŝetu z podatku od wynagrodzeń; zwiększenie konkurencyjności (zewnętrznej), to zwiększy napływ towarów z obszaru UE o wyŝszym poziomie technicznym, co utrudni funkcjonowanie własnych firm; niski poziom innowacyjności w przemyśle, to brak rozwoju technicznego na bazie istniejących przemysłów. Wniosek wypływający z tych spostrzeŝeń: wymuszanie moŝliwości zwiększenia zatrudnienia w administracji przez wszystkie ugrupowania polityczne, co spowodować moŝe zwiększenie anarchizacji Ŝycia politycznego. Etap V określenie moŝliwości realizacji scenariuszy, tj. uwzględnienie warunków i niepewności ustalonych w poprzednich fazach analizy (co potrzebne?). Wymienione elementy negatywne, a wcześniej przewidywane kierunki rozwoju mogą zostać osiągnięte poprzez: przyjęcie kierunków rozwoju i ich konsekwentną realizację, niezaleŝnie od zmian politycznych, ciągła wymiana kierownictw struktur powoduje niekonsekwencję; skierowanie aktywności na współpracę prywatnych firm z prywatnymi korporacjami umoŝliwi zróŝnicowanie uzyskiwanych rozwiązań technicznych i ich produkcję; oparcie inwestycji na rodzimym kapitale udogodnienia poprzez kredyty nisko oprocentowane, wykorzystanie otwartych funduszy inwestycyjnych; moŝliwość powiązań kapitałowo finansowych: w realizacji nowoczesnej produkcji niezbędna jest współpraca w poszukiwaniu obcego kapitału, który podjąłby ryzyko zainwestowania.

8 58 Teoretyczne podstawy budowy SWO Etap VI analiza skutków podjętych decyzji w przyszłości (jakie efekty) Przewidywane są następujące skutki: stopniowy spadek bezrobocia konsekwentnie realizowane projekty w ramach funduszy UE wymuszają bezwzględną ich realizacje w przyjętych terminach; wyŝszy stopień wykształcenia społeczeństwa - moŝliwość uzyskania wykształcenia przez młodzieŝ, która powinna posiadać rozeznanie o przydatności wybieranego kierunku kształcenia a tym samym moŝliwości zatrudnienia; wyŝszy stopień aktywizacji u młodzieŝy spowoduje podejmowanie pracy w róŝnych zawodach ze względu na posiadane wykształcenie; automatyzacja produkcji i usług - oparta zostanie o własne kadry, co spowoduje lepsze wykorzystanie wykształconych zasobów ludzkich; rozwój krajowych systemów komputerowych: własna kadra ludzi wykształconych w zakresie tematycznym (brak systemów: celnego, skarbowego, administracyjnego i wielu innych niezbędnych do poprawnego funkcjonowania państwa); rozszerzenie rynku zbytu: dostępność rynków krajów UE wymaga zwiększenia informacji o produktach, jakie mogą znaleźć nabywców na tych rynkach; konieczność rozwoju infrastruktury zgodnej z wymaganiami UE, co spowoduje rozwój dróg oraz hoteli, gastronomii, a tym samym rozwinie spoŝycie w gminach. Wnioski końcowe W wyniku prac nad publikacją nasunęły się następujące spostrzeŝenia: 1. NaleŜy przewidywać w najbliŝszych latach wzrost bezrobocia ze względu na konieczność dalszej prywatyzacji przedsiębiorstw, co moŝe być kompensowane rozwojem infrastruktury regionu (roboty interwencyjne w ramach projektów). 2. Wybrane kierunki działania powinny być konsekwentnie realizowane po określeniu kwot niezbędnych do realizacji oraz ryzyka, pomimo zmiany władz. Publikacja została wykonana w ramach pracy statutowej

9 Scenariusze a rozwój regionu 59 Literatura [1 ] Butra J. (2001) Metoda doboru systemu eksploatacji złóŝ rud miedzi w polach o jednorodnej charakterystyce geologicznej. PAN IGSMiE Kraków [1] Obój K. (2001) Strategia sukcesu firmy PWE Warszawa [2] Sęk T. (2002) Strategia rozwoju biznesu w regionie. SWO-2002 Ustroń SCENARIOS AND DEVELOPMENT OF THE REGION In the paper has been presented an attempt to build a scenario of development of the mining region with regard to the observations resulting from SWOT analysis. Identification of the basic tendencies that should be taken up has been done. The essential elements that ought to be examined in the region in order to help its proper development in the future have also been determined. Key words: business, economy, strategy, region.