OCENA STANU EKOLOGICZNEGO JEZIORA DUROWSKIEGO

Transkrypt

1 Wydział Biologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Ul. Umultowska 89, Poznań OCENA STANU EKOLOGICZNEGO JEZIORA DUROWSKIEGO Prof. dr hab. Ryszard Gołdyn Zakład Ochrony Wód Dr Beata Messyasz Zakład Hydrobiologii Poznań, lipiec

2 Treść opracowania 1. Podstawy opracowania 3 Str. 2. Stan ekologiczny jeziora Durowskiego w oparciu o jakość wody 5 3. Fitoplankton i peryfiton jako wskaźniki stanu ekologicznego w jeziorze Durowskim Makrofity jako wskaźniki stanu ekologicznego jeziora Durowskiego Ocena stanu ekologicznego jeziora Durowskiego w oparciu o makrozoobentos Podsumowanie 96 2

3 1. Podstawy opracowania Podstawą opracowania jest umowa zawarta z Gminą Miejską Wągrowiec nr TI.TI /15/10 z dnia 8 czerwca 2010 roku. Na jej podstawie dokonano opracowania wyników badań fizyczno-chemicznych i biologicznych jeziora Durowskiego, przeprowadzonych w pierwszej połowie lipca 2010 roku. Celem niniejszego opracowania jest ocena stanu ekologicznego ekosystemu Jeziora Durowskiego. Wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej w zakresie oceny stanu ekologicznego ekosystemu jeziornego uwzględniają obok parametrów fizyczno-chemicznych jakości wód takŝe parametry biologiczne: makrofity, fitoplankton, fitobentos (peryfiton), makrozoobentos oraz ryby. KaŜdy parametr biologiczny rozpatrywany jest pod względem struktury gatunkowej zbiorowiska (bogactwo, róŝnorodność), jego liczebności i udziału gatunków wskaźnikowych. Ocena ostateczna obejmuje klasyfikację tych wskaźników jako średnią kilku matriksów i przyporządkowanie uzyskanej punktacji do skali 5 klas stanu ekologicznego wód. Badania na jeziorze Durowskim prowadzono od 5 do 10 lipca 2010 roku. W cyklu dobowym wykonano pomiary parametrów fizyczno-chemicznych wody (przezroczystość wody, temperatura wody, przewodnictwo elektrolityczne, ph, TDS, % nasycenia wody tlenem, stęŝenie tlenu rozpuszczonego w wodzie) w profilu pionowym co 1 m na 4 stanowiskach o głębokości nie mniejszej niŝ 10 m. W celu określenie stęŝenia pierwiastków biogennych (N, P) pobrano próby wody do analiz laboratoryjnych. Równolegle na tych samych stanowiskach pobrano próby do analiz koncentracji chlorofilu-a w warstwie powierzchniowej (głębokość 1m) i próby wody do analiz fitoplanktonu. Zbiorowisko fitoplanktonu analizowano pod względem struktury gatunkowej, liczebności i biomasy oraz udziału frakcji sinic w zbiorowisku glonów. Te same badania przeprowadzono na dopływie i odpływie Strugi Gołanieckiej oraz w płytkim basenie północnej części jeziora. Badania strefy litoralu obejmowały fitobentos (peryfiton) oraz hydromakrofity. Polska metoda makrofitowa (dla jezior) oparta jest na systemie oceny opracowanym w latach 80-ych przez Prof. M. Rejewskiego z UMK w Toruniu, a następnie modyfikowanym przez dr H.Ciecierską z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W trakcie badań uwzględniono wszystkie elementy waŝne do oceny stanu ekologicznego jeziora Durowskiego: liczbę taksonów, ich zbiorowisk, maksymalny zasięg i głębokość ich występowania, ocena obfitości (skala obfitości, % powierzchni 3

4 fitolitoralu, długość porośniętej linii brzegowej) oraz gatunki referencyjne czy wskaźnikowe dla degradacji. Badano takŝe fitobentos (peryfiton) jako waŝny element biologiczny w ocenie stanu ekologicznego jeziora Durowskiego. W przypadku fitobentosu obliczono indeks okrzemkowy dla 12 stanowisk rozmieszczonych wzdłuŝ linii brzegowej jeziora. Ocena stanu ekologicznego jeziora Durowskiego oparta była takŝe na wynikach badań zbiorowisk makrozoobentosu zarówno w strefie pelagialu jak i litoralu. Analizowano bogactwo i róŝnorodność tej grupy organizmów (całkowita liczba rodzin, liczba rodzin EPT, indeks Shannona-Weavera), jej obfitość i liczebność oraz tolerancję na degradację. Wyniki uzyskane w trakcie przeprowadzonych w lipcu roku badań porównano przy wszystkich analizowanych parametrach biologicznych z wynikami z roku 2009, kiedy jezioro Durowskie poddane było pierwszemu etapowi rekultywacji. Układ niniejszego opracowania obejmuje ocenę stanu ekologicznego jeziora Durowskiego na podstawie kolejnych parametrów fizyczno-chemicznych i biologicznych. 4

5 2. STAN EKOLOGICZNY JEZIORA DUROWSKIEGO W OPARCIU O JAKOŚĆ WODY Trang Huynh 1 Neumann Małgorzata 2 Rosińska Joanna 2 Messyasz Beata 2 Naicheng Wu 1 Wilhelm Windhorst 1 1 Ökologie Zentrum, Christian Albrechts Universität, Olshausenstrasse 75, Geb ID Kiel, Germany 2 Wydział Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Umultowska 89, Poznań, Poland 5

6 Metody Badania prowadzono na jeziorze Durowskim na dwóch stanowiskach z aeratorami oraz na dwóch stanowiskach o głębokości 10 m pomiędzy nimi (ryc. 1). Ponadto pomiary parametrów fizyczno-chemicznych przeprowadzono w kąpieliskach oraz w dopływie i odpływie Strugi Gołanieckiej. Powierzchnia ha Objętość 11,322,900 m 3 Max głębokość Śred. głębokość dopływ 14.6 m 7.9 m Struga Gołaniecka Powierzchnia zlewni km 2 Powierzchnia zlewni bezpośredniej 1,581.3 ha Zlewnia rolnicza 58.26% Zlewnia leśna 33.52% Zabudowa miejska 8.25% Ryc. 1. Charakterystyczne parametry jeziora i stanowiska poboru prób. Uzyskane wyniki z pomiarów parametrów fizyczno-chemicznych wody jeziora Durowskiego analizowano uwzględniając klasyfikację dla wskaźników stanu trofii (WST = TSI; tab. 1) w oparciu o stęŝenie chlorofilu-a, fosforu całkowitego i przezroczystość wody (Carlson i Simpson 1996): TSI M (Chl a) = 9.81 ln(chla) (1) TSI M (TP) = ln(tp) (2) TSI M (Sd) = ln(sd) (3) gdzie Chl a to Chlorofil a (µg/l), TP Fosfor całkowity (TP (µg/l) a Sd oznacza przezroczystość wosy (m) 6

7 Tabela 1. Klasyfikacja dla wskaźników stanu trofii w oparciu o stęŝenie chlorofilu-a, fosforu całkowitego i przezroczystość wody (Carlson and Simpson 1996). TSI M Chla (μg/l) TP (μg/l) SD (m) Trofia < >8 Oligotrofia Mezotrofia Eutrofia < Hypereutrofia Ponadto parametry fizyczno-chemiczne są wskaźnikami stanu ekologicznego wód w oparciu o Ramową Dyrektywę Wodną (WFD; tab. 2). Tabela 2. Klasyfikacja jakości wód jeziornych i rzecznych w oparciu o Ramową Dyrektywę Wodną z roku Parametr Clasa I Clasa II Clasa III Clasa IV Clasa V ph < 5.5 or > 9.0 Zawiesina (mg/l) < > 100 BOD 5 (mg/l) < > 12 COD Mn (mg/l) < > 24 COD Cr (mg/l) < > 60 Rozpuszczony tlen (mg/l) > < 4.0 Ammonia (mg/l) < > 4.0 NO 2 -N(mg/l) < > 1.0 NO 3 -N(mg/l) < > 50 PO 4 -P(mg/l) < > 1.0 Ptot (mg/l) < > 1.0 Zn (mg/l) < > 2.0 (BERNET CATCH, 2006) Wyniki i Dyskusja Uzyskane wyniki z pomiarów parametrów fizyczno-chemicznych wody jeziora Durowskiego analizowano uwzględniając klasyfikację dla wskaźników stanu trofii w oparciu o stęŝenie chlorofilu-a, fosforu całkowitego i przezroczystość wody (Carlson i Simpson 1996) tabela 1. Zakresy wartości ujęte w skali wytycznych Ramowej Dyrektywy Wodnej dla wód jeziornych według których dokonano oceny stanu ekologicznego wód jeziora Durowskiego przedstawia tabela 2. W załącznikach (aneksy: 1 6) zestawiono wartości średnie z 6 dni badań w profilu pionowym słupa wody dla wybranych parametrów fizyczno-chemicznych. 7

8 Parametry fizyczno-chemiczne 600,0 700,0 800,0 7,0 8,0 9,0 Depth [m] Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Depth [m] Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Ryc. 2. Przewodnictwo elektrolityczne (µs/cm ) Ryc. 3. ph Pomiary przewodności elektrolitycznej wykazał dość znaczne zanieczyszczenie mineralne wody jeziora Durowskiego niezaleŝnie od badanego stanowiska (ryc. 2) w zakresie charakterystycznym dla wód eutroficznych. Wartości tego parametru wynosiły od 600 do 700 µs cm -3. RównieŜ wartości TDS były duŝe potwierdzając eutrofię wód jeziora (ryc. 6). Przy Aeratorze 1, odnotowano gwałtowny spadek tego parametru na głębokości 7m i ponowny wzrost jego wartości aŝ do warstwy przydennej (ryc. 2). Natomiast wartości ph wykazywały powolny spadek w profilu pionowym od 8,0 to około 7,2 na wszystkich stanowiskach badawczych (ryc. 3). 0,0 20,0 40,0 0 Aerator 1 0,00 20,00 40,00 0 Aerator 1 2 Aerator 2 2 Aerator 2 Depth [m] Middle 1a Middle 1b Swimming pool west East beach Depth [m] Middle 1a Middle 1b Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Dock near swimming pool Ryc. 4. Temperatura ( o C) Ryc. 5. DO (mg/l) Profile termiczne dla stanowisk zlokalizowanych przy aeratorach oraz pomiędzy nimi w basenie o głębokości 10 m wykazały typową dla okresu letniego stratyfikację termiczną (ryc. 4). MiąŜszość metalimnionu była niewielka i sięgała około 3-4m. Strefa 8

9 metalimnionu rozpoczynała się od głębokości 4m. Warunki tlenowe były bardzo dobre w strefie epilimnionu z wyraźnie największą koncentracją tlenu rozpuszczonego (29,5 mg/l) w warstwie powierzchniowej przy aeratorze w części południowej jeziora (ryc. 5). PoniewaŜ poniŝej 2m koncentracja tlenu gwałtownie spadała naleŝy wiązać to przede wszystkim z aktywnym uŝytkowaniem w tej części jeziora łodzi motorowej wykorzystywanej do rekreacji (narty wodne). Podobnie jak w roku 2009 od głębokości 4 m notowano drastyczny spadek stęŝenia tlenu rozpuszczonego w wodzie i warunki beztlenowe sięgające do samego dna. Silnie przetleniony epilimnion to takŝe wynik intensywnego rozwoju fitoplanktonu, który ze względu na przezroczystość wody wynoszącą średnio 1,5 m zasiedlał słup wody do głębokości 3-4m. Głębokość występowania fitoplanktonu pokrywała się z wyŝszym ph wody w tym miejscu, wynoszącym powyŝej 8 (ryc. 3). Od głębokości 4 m ph spadało stopniowo do około 7,4 w warstwie przydennej. Depth [m] 0,400 0, Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Depth [m] 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 Ryc. 6. TDS (mg/l) Ryc. 7. SD (m) Porównanie przezroczystości wody mierzonej krąŝkiem Secchiego z latem 2009 wykazało wyraźny wzrost tego parametru fizycznego (ryciny poniŝej). 9

10 0 0,5 1 1,5 2 przezroczystość (m) 2009 Aerator 1 Aerator 2 Beach east Beach west Middle 1a Middle 1b 0 0,5 1 1,5 2 przezroczystość (m) 2010 Aerator 1 Aerator 2 Beach east Beach west Middle 1a Middle 1b W roku 2009 przezroczystość wody wynosiła średnio około 1,1m podczas gdy w roku 2010 wynosiła od 1,4 m do 1, 75 m. Zwiększoną przezroczystość wody naleŝy takŝe wiązać z wyraźnym spadkiem koncentracji chlorofilu-a w stosunku do roku Koncentracje azotu i fosforu są jednym z waŝniejszych czynników wpływających na eutrofizację ekosystemów wodnych. Porównanie wartości tych parametrów w ujęciu przestrzennym oraz w profile pionowym kolumny wody pomiędzy dwoma stanowiskami z aeratorami oraz z dopływem Strugi Gołanieckiej (ryc. 8, 9, 10) wskazują na ich najwyŝsze koncentracje w warstwie hypolimnionu i w wodach wpływającej do jeziorz rzeki. 10

11 epilimnion 0,853 0,589 0,726 epilimnion 0,91 1,13 1,32 metalimnion 0,902 0,853 inflow aerator 1 metalimnion 1,24 0,72 inflow aerator 1 aerator 2 aerator 2 hypolimnion 0,727 0,853 hypolimnion 1,29 1,42 0 0, ,5 1 1,5 Ryc. 8. N-NH 4 (mg/l) Ryc. 9. N-NO 3 (mg/l) epilimnion metalimnion hypolimnion 0,046 0,028 0,032 0,037 0,034 0,039 0,039 inflow aerator 1 aerator 2 0 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 Ryc. 10. Fosfor całkowity (mg/l) Stan troficzny Przezroczystość wody, koncentracja pierwiastków biogennych i biomasa fitoplanktonu są dobrymi wskaźnikami stanu trofii poniewaŝ odzwierciadlają poziom produkcji pierwotnej jeziora. Niewielka przezroczystość wody moŝe być interpretowana jako duŝa ilość zawiesiny sestonu, wliczając w to fitoplankton, zooplankton oraz róŝne cząsteczki abiotyczne. Dlatego wykorzystano te wskaźniki do diagnozy stanu ekologicznego Jeziora Durowskiego. Wskaźniki stanu trofii TSI obliczono w oparciu o wzory (3) i określono stan trofii w oparciu o zakresy dla poszczególnych typów jezior (tabela 2). 11

12 Tabela 3. Wskaźnik Stanu Trofii w oparciu o przezroczystość wody. Stanowiska głębokość (m) TSI (SD)(m) Trofia Aerator eutrofia Środek 1a eutrofia Środek 1b eutrofia Aerator eutrofia kąpielsko zachodnie eutrofia Kąpielsko wschodnie eutrofia PlaŜa eutrofia Wyniki TSI (SD) wskazują, Ŝe wody jeziora na wszystkich stanowiskach badawczych są eutroficzne (tab. 3). Ponadto takie same wyniki uzyskano dla wartości TSI(Chla) and TSI(P) (tab. 4). Tabela 4. Wskaźnik stanu Trofii w oparciu o stęŝenie chlorofilu-a na róŝnych stanowiskach na głębokości 1m. Stanowisko Chl. "a" TSI(Chl) PO 4 og TSI (TP) [µg/l] (µg/l) (µg/l) (µg/l) Trophic state Aerator eutrofia Środek 1a eutrofia Środek 1b eutrofia Aerator eutrofia Porównanie wskaźników stanu trofii w ujęciu przestrzennym od wpływu rzeki do jeziora, przez stanowiska jeziorne aŝ do wypływu (ryc. 11) wykazało niewielkie róŝnice pomiędzy stanowiskami. RóŜnice w koncentracji tlenu rozpuszczonego (DO) mogą być tłumaczone zróŝnicowaną szybkością przepływu wody na poszczególnych stanowiskach. 12

13 depth (m) 2,1 2 1,9 1,8 1,7 1,6 1,5 Inflow SD 200 m near inflow outflow Depth [m] TDS (g/l) 0,4 0,45 0, Inflow 200 m near inflow outflow Depth [m] Water temperature (oc) Inflow 200 m near inflow outflow Depth [m] PH 7 7,5 8 8,5 Inflow 200 m near inflow outflow 6 6 Depth [m] Conductivity [µs/ cm] 600,0 650,0 700,0 750, Inflow Outflow 200 m near inflo Depth [m] DO (mg/l) Inflow 200 m near inflow outflow 6 6 Ryc. 11. Porównanie parametrów fizyczno-chemicznych między dopływem, 200m od dopływu i wypływem z jeziora. 13

14 Porównanie stęŝenia chlorofilu-a dla obu stanowisk równieŝ potwierdza ten trend, przy czym spadek stęŝenia na stanowisku z aeratorem 2 jest w roku 2010 mniejszy niŝ odnotowany w roku 2009 w stosunku do stanowiska z aeratorem 1 (ryc. 12). Potwierdza to wpływ Strugi Gołanieckiej wnoszącej duŝe ilości sinic z wyŝej połoŝonego jeziora Kobyleckiego. Porównanie średnich stężenia chlorofilu-a ,72 17,67 8,19 Chl a (µg/l) Chl a(µg/l) Porównanie między Aerator 1 i Aerator 2 w latach ,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0, Aerator 1 Aerator 2 14

15 TSI(SD) TSI(chla) 62,00 60,00 58,00 56,00 54,00 52,00 50,00 48, ,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0, Ryc. 12. Zmiany wartości wskaźników stanu trofii w latach 2009 i TSI(SD) i TSI (Chla). Ocena stanu ekologicznego na podstawie całkowitego fosforu, przezroczystości wody i stęŝenia chlorofilu-a (tab. 3, 4 i ryc. 13) wskazuje na eutrofię wód z wyraźną poprawą jakości wód w stosunku do roku Porównując średnie wartości wybranych parametrów fizyczno-chemicznych do zakresów poszczególnych stanów ekologicznych w 5-cio stopniowej skali zgodnej z wytycznymi Ramowej Dyrektywy Wodnej określono stan wód jeziora Durowskiego na umiarkowany a w przypadku stęŝenia chlorofilu-a na dobry. W przypadku rzeki Strugi Gołanieckiej jakość wód uległa wyraźnemu pogorszeniu w stosunku do roku 2009 i pod względem stęŝenia jonów amonowych woda rzeczna uzyskała klasę II a pod względem fosforanów jest poza klasą. 3,5 0,25 N-NH4 (mg/l) 3 2,5 2 1,5 1 0, P_PO4 (mg/l) 0,2 0,15 0,1 0, Ryc. 13. Zmiany wieloletnie koncentracji azotu i fosforu w wodzie jeziora. 15

16 STRUGA GOŁANIECKA: JEZIORO DUROWSKIE: Wykonane w lipcu 2010 roku badania pozwalaja zaklasyfikowac wody jeziora Durowskiego do stanu umiarkowanego, a pod względem stęŝenia chlorofilu-a do dobrego. W trakcie badań stwierdzono wyraźną poprawę pod względem: - przezroczystości wody; - stęŝenia tlenu rozpuszczonego w wodzie; - stęŝenia chlorofilu-a. Równocześnie obserwowano niekorzystne objawy pogorszenia jakości wody związane z: 16

17 - wzrostem stęŝenia form azotu w wodzie; - wzrostem stęŝenia fosforanów w wodzie; - wzrostem przewodnictwa elektrolitycznego. Poprawa jakości wód Strugi Gołanieckiej powinna w przyszłości przyczynić się do dalszego wzrostu jakości wód jeziora Durowskiego. Literatura 1. Ayse Elmaci, Evaluation of trophic state of lake Uluabat, Turkey, (13/07/2010) 2. Carlson, R.E. and J. Simpson, A Coordinator s Guide to Volunteer Lake Monitoring Methods. North American Lake Management Society. 96 pp. (assess on 16/7/2010). 3. BERNET CATCH (2006). How to define, assess and monitor the ecological status of rivers, lakes and coastal waters. Regional Implementation of the EU Water Framework Directive in the Baltic Sea Catchment. BERNET CATCH Theme Report, Work Package 1. BERNET c/o Fyn County, xxx pp. http//: 4. Aniruddhe Mukerjee, The Role of Local Authorities in Lake Management 5. Walter k. Dodds, Freshwater ecology - Concpets of environmental applications. Academic Press. 6. Tek B Gurung et al, Participatory fisheries management for livelihood improvement of fishers in Phewa Lake, Pokhara, Nepal. Himalayan Journal of Sciences 3(5): Ramsar Convention Secretariat, Participatory skills: Establishing and strengthening local communities and indigenous people s participation in the management of wetlands. Ramsar handbooks for the wise use of wetlands, 3rd edition, vol. 5. Ramsar Convention 8. Secretariat, Gland, Switzerland. 17

18 Annex 1. Pomiary ph w lipcu roku 2010r. Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Inflow Outflow Annex 2. Przewodnictwo elektrolityczne (µs/cm). Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Inflow Outflow

19 Annex 3. Temperatura wody ( o C). Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Inflo w Outflo w Annex 4. StęŜenie tlenu rozpuszczonego w wodzie (DO mg/l) Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Inflo w Outflo w

20 Annex 5. TDS (mg/l) Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Dock near swimming pool Inflow Outflo w Annex 6. Przezroczystość wody mierzona krąŝkiem Secchiego (m). Depth (m) Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Aerator 2 Swimming pool west East beach Inflo w 200m near inflow Outflow

21 3. FITOPLANKTON I PERYFITON JAKO WSKAŹNIKI STANU EKOLOGICZNEGO JEZIORA DUROWSKIEGO 17 LIPIEC 2010 Muktar Said (Christian Albrechts University zu Kiel, Germany) Jan Buxakowski (Universytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poland) Szymon Smoliński (Universytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poland) dr Beata Messyasz 21

22 Badania struktury zbiorowisk fitoplanktonu prowadzono na 4 stanowiskach (na 2 stanowiskach przy aeratorach oraz na 2 stanowiskach znajdujących się w głębokim basenie jeziora o głębokości 10 m) w cyklu dobowym od 5 do 10 lipca (ryc. 1). Ponadto jednorazowo pobrano próby fykologiczne z dopływu Strugi Gołanieckiej do jeziora, jej wypływu oraz z północnej części jeziora gdzie znajduje się płytkie ploso ze średnią głębokością około 2 m. Ryc. 1. Stanowiska poboru prób pykologicznych na jeziorze Durowskim. FITOPLANKTON Łącznie oznaczono 80 taksonów glonów planktonowych (Aneks 13). Szczegółowe wyniki przedstawiają kolejne załączniki z analizy jakościowej i struktury biomasy fitoplanktonu dla kolejnych terminów badawczych (Aneksy: 1-12). PoniŜsza tabela 1 prezentuje zestawienie liczby taksonów poszczególnych grup taksonomicznych glonów stwierdzonych na kolejnych stanowiskach w lipcu

23 Tabela 1. Liczba taksonów glonów planktonowych. Grupa glonów Aerator 1 Aerator 2 Środek 1a Środek 1b dopływ Północ sinice okrzemki zielenice kryptofity bruzdnice eugleniny złotowiciowce Razem odpływ Razem Pod względem bogactwa gatunkowego najliczniej reprezentowaną grupą były zielenice (łącznie 34 taksony), następnie okrzemki (16) i sinice (12) Chrysophycea e Euglenophyta Dinophyta Cryptophyta Chlorophyta Bacillariophyc eae Cyanobacteria Ryc. 2. Liczba taksonów glonów na poszczególnych stanowiskach. Udział taksonów z poszczególnych grup glonów pozwolił na obliczenie wskaźnika mieszanego Nyagarda (zestwienie w tabeli 2), którego wartość wynosiła od 6,5 (odpływ) do 18 (dopływ Strugi Gołanieckiej), ze średnią dla jeziora 10,42. Wartość tego wskaźnika uległa zmniejszeniu w stosunku do roku 2009 gdy wynosiła od 9 do 26. Wartość wskaźnika mieszanego powyŝej 3 wskazuje na eutrofię i pomimo obniŝenia w roku 2010 wartości tego wskaźnika nadal wody jeziora Durowskiego naleŝą do Ŝyznych. Wskaźnik mieszany of Nygaard = Cyanobacteria + Chlorococcales + centric diatoms + euglenoids / desmids. skala: eutrofia > 3.0 > mezotrofia >1.0 > oligotrofia > 0.2 > dystrofia 23

24 Tabela 2. Wsółczynnik mieszany fitoplanktonu Nyagarda. Station Trophy Aerator Eutrofia Aerotor 2 ~ Eutrofia Middle 1a ~ Eutrofia Middle 1b ~ ~ 8.3 Eutrofia inflow ~ ~ 1.8 Eutrofia Outflow ~ ~ 6.5 Eutrofia North ~ ~ 11.5 Eutrofia Indeks Jaccarda określa stopień podobieństwa zbiorowisk fitoplanktonu w poszczególnych sezonach badawczych. Struktura letnich (lipiec) zbiorowisk fitoplanktonu w roku 2008 i 2009 była podobna w 84% podczas gdy zbiorowisko z lipca 2010 roku wykazywało tylko 51% podobieństwa do roku 2008 i 48% podobieństwa do roku 2009 (tab. 3). Wyraźny wzrost zróŝnicowania zbiorowisk fitoplanktonu w stosunku do lat wcześniejszych wskazuje na stopniową przebudowę struktury gatunkowej w obrębie glonów planktonowych. Tabela 3. Wskaźnik podobieństwa Jaccarda między zbiorowiskami fitoplanktonu. Rok ~ 0.48 Analiza ilościowa zbiorowisk fitoplanktonu pozwoliła na obliczenie róŝnorodności Shannona Weavera i wskaźnika evenness dla zbiorowisk fitoplanktonu na poszczególnych stanowiskach (Aneks 15). Średnie wartości tego wskaźnika wahały się w zakresie od 3,26 (stanowisko Aerator 2) do 3,89 (północna część jeziora). Największa róŝnorodność zbiorowiska fitoplanktonu z północnej części jeziora związana była z duŝym wzbogaceniem fitoplanktonu jeziornego w gatunki wnoszone Strugą Gołaniecką. Analiza ilościowa zbiorowisk fitoplanktonu wykazała wyraźną dominację złotowiciowców w całkowitej liczebności (tab. 4). Tabela 4. Liczebność fitoplanktonu (l.kom./ml) - średnie: Grupa glonów Aerator 1 Aerator 2 Środek 1a Środek 1b dopływ Północ odpływ sinice okrzemki zielenice kryptofity

25 bruzdnice eugleniny złotowiciowce Razem Związane to było z bardzo liczną populacją drobnej, jednokomórkowej Erkenia subaequiciliata, która była wyraźnym dominantem na kaŝdym stanowisku badawczym (Aneks 16). Licznie reprezentowane były takŝe okrzemki z dominacją Fragilaria ulna i Fragilaria ulna var. angustissima. W przypadku sinic zwiększoną liczebność ich komórek obserwowano tylko w dopływie Strugi Gołanieckiej (52%) do jeziora a w konsekwencji takŝe w płytkiej północnej części jeziora Durowskiego (31%). Zakres biomasy fitoplanktonu wahał się od 14,659 mg/l (Aerator 2) do 32,871 mg/l (dopływ) (Tab. 5). StęŜenie biomasy powyŝej 10 mg/l wskazuje na duŝą trofię wód (tab. 6). Tabela 5. Biomasa fitoplanktonu (mg/l) średnie: Grupa glonów Aerator 1 Aerator 2 Środek 1a Środek 1b dopływ Północ odpływ sinice 0,583 2,045 0,820 0,914 17,921 9,752 1,198 okrzemki 5,416 3,533 4,611 5,815 3,953 5,726 8,566 zielenice 1,229 0,989 1,655 1,506 1,270 2,416 1,910 kryptofity 1,059 0,969 0,993 1,171 1,553 0,592 0,816 bruzdnice 5,480 6,042 5,617 8,787 6,486 6,316 2,667 eugleniny 0,119 0,067 0,150 0,147 0,314 0,219 0 złotowiciowce 1,149 1,014 1,729 2,211 1,374 1,168 1,741 Razem 15,035 14,659 15,575 20,551 32,871 26,189 16,898 Tabela 6. Stan troficzny jezior w oparciu o stężenie biomasy I chlorofilu-a za Zdanowskim Trofia biomasa [mg/l] chlorofil-a [µg/l] ultraoligotrofia do 0.2 do 0.5 oligotrofia < 1.0 mezotrofia eutrofia hypertrofia > 10 > 25 Zestawienie średniej biomasy poszczególnych grup glonów na stanowiskach badawczych (tab. 5) wyraźnie zaznaczył dominację bruzdnic i okrzemek w fitoplanktonie oraz wyodrębnił północną część jeziora związaną z dopływem Strugi Gołanieckiej jako basenu o znacznie gorszej jakości wód niŝ dimiktyczny basen południowy jeziora (ryc. 3). Przebudowa w obrębie dominujących gatunków w biomasie w stosunku do całkowitej liczebności komórek wiąŝe się głównie z duŝym rozmiarem komórek bruzdnic (Peridiniopsis cuningtonii, Peridiniopsis berolinense) i okrzemek, które nawet przy 25

26 mniejszej liczebności komórek osiągają większe wartości biomasy. Drobna Erkenia subaequiciliata w biomasie fitoplanktonu nie przekraczała 1 mg/l (Aneks: 7-12). Ryc. 3. Średnia biomasa glonów (mg/l) na badanych stanowiskach w roku Porównanie biomasy całkowitej fitoplanktonu z okresem letnim z roku 2009 pokazało trend spadkowy na stanowiskach przy aeratorach jak i na stanowisku umiejscowionym pomiędzy nimi (ryc. 4). Ryc. 4. Porównanie biomasy różnych grup glonów w latach 2009 i

27 Dominacja w fitoplanktonie bruzdnic, okrzemek oraz duŝych kolonii z rodzaju Dinobryon moŝe być wynikiem zwiększonego udziału Copepoda w zooplanktonie w tym okresie. Zielenice reprezentowane były przez gatunki osiągające duŝe rozmiary jak Monoraphidium komarkovae lub komórki o grubej ścianie komórkowej jak Phacotus lenticularis (ryc. 5), czy wytwarzające długie wyrostki np. Golenkinia radiata. Taka struktura zbiorowiska fitoplanktonu wskazuje wyraźnie na presję zooplanktonu na glony planktonowe. Ryc. 5. Phacotus lenticularis- oraz Trubaria planktonica (długie wyrostki) (gruba ściana komórkowa) FITOBENTOS - PERYFITON Fitobentos badano na 12 stanowiskach wzdłuŝ linii brzegowej jeziora Durowskiego. W strukturze zbiorowisk okrzemek peryfitonowych stwierdzono obecność 78 taksonów będących wskaźnikami w ocenie stanu ekologicznegogo (Aneks 14). Na podstawie struktury gatunkowej I liczebności okrzemek obliczono Indeks okrzemkowy zgodnie z metodami podawanymi przez Picińską-Fałtynowicz (2006). Wartość indeksu dla kaŝdego stanowiska została przyporządkowana do jednej z 5 klas stanu ekologicznego wód i graficznie przedstawiona na mapie jeziora (ryc. 6). Wskaźnik okrzemkowy wykazał, Ŝe północna część jeziora charakteryzuje się słabą jakością wód (0,28-0,29; IV klasa) podczas gdy w pozostałych częściach uzyskano umiarkowaną jakość wód (0,36 0,54). Na 3 stanowiskach w południowej części zbiornika wartości 0,51 0,52 0,54 są bliskie progu, od którego wody klasyfikowane są do dobrej jakości (II klasa). 27

28 Klasyfikacja stanu ekologicznego jeziora: >0,83 bardzo dobry 0,55 dobry 0,30 umiarkowany 0,15 słaby <0,15 zły Ryc. 6. Indeks okrzemkowy. W trakcie badań stwierdzono takŝe duŝy obszar występowania (ryc. 7) nie notowanej do tej pory Hildenbrandia rivularis krasnorosta, który jest wskaźnikiem wód zacienionych, bogatych w Ca, często eutroficznych ale mającego swoje optimum w wodach mezotroficznych. Pojaw tego gatunku potwierdza początek pozytywnych zmian w jeziorze Durowskim. 28

29 Badania fitoplanktonu i fitobentosu pozwoliły ocenić wody jeziora Durowskiego na stan umiarkowany z wyraźnie gorszą jakością na północy co związane jest z dopływem Strugi Gołanieckiej wnoszące duŝe ilości biogenów i duŝe populacje sinic. Fragment południowy jeziora Durowskiego ze względu na wysokie wartości indeksu okrzemkowego 0,51-0,54 posiada lepszą jakość wód i nie wykluczone, Ŝe w najbliŝszych latach moŝe osiągnąć stan dobry. Ryc. 7. Jezioro Durowskie rozmieszczenie stanowisk krasnorosta. Literatura: 1.Busch,W.(1992)The development of an aquatic habitat classification system for lakes.crc press,florida,usa. 2.Dell Uomo A Use of Benthic Macroalgae for Monitoring Rivers in Italy. [in:] Use of algae for monitoring rivers, Whitton B.A., Rott E., Friedrich G. (eds.), Institut für Botanik, universitat Insbruck: Eloranta P., Kwandrans J Freshwater red algae (Rhodophyta). Identification guide to European taxa, particularly to those in Finland. Norlinia 15, Botanical Museum, Finnish Museum of Natural History in Helsinki, 103 pp. 4.Gutowski A., Foerster J., Schaumburg J The use of benthic algae, excluding diatoms and Charales, for the assessment of the ecological status of running fresh waters: a case history from Germany. Oceanological and Hydrobiological Studies, Vol. 33 (2): Hofmann,G.(1994).Aufwuchs-Diatomeen in seen und ihre Eignung als indikatoren der trophie.bibliotheca Diatomologica 30: Hofmann G. (1999) Trophiebewertung von seen anhand Aufwuchsdiatomen. in: Tümpling w., Friedrich G. (eds.): Biologische Gewässeruntersuchung 2:

30 7.Munamati, M etal.(2007) Small reservoirs water quality monitoring using plankton abundance and diversity. University of zumbabwe, Zumbabwe [ 8.PasztaleniecA., Poniewozik M. Phytoplankton based assessment of the ecological status of four shallow lakes (Eastern Poland) according to Water Framework Directive a comparison of approaches 2009, Science Journal, online version [ [accessed on 14/07/2010] 9.Picińska-Fałtynowicz J Przewodnik Metodyczny. Zasady poboru I opracowania prób fitobentosu okrzemkowego z rzek i jezior. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Wrocław: Rott E., Hofmann G., Pall K., Pfister P., Pipp E Indikationslisten für Aufwuchsalgen, Teil 1: Saprobielle Indikation (Indication lists for periphytic algae. Part 1: Saprobic indication). Bundesministerium für Land- und Forstwirtschaft (Federal Ministry of Agriculture and Forestry), Wien: 73 pp. 11.Schmedtje U., Gutowski A., Hofmann G., Leukart P., Melzer A., Mollenhauer D., Schneider S, Tremp H Trophiekartierung von aufwuchs- und makrophytendominierten FlieBgewässern (Mapping of the trophic status of running waters dominated by periphytic algae and macrophytes). Informationsberichte des Bayerischen Landesamtes für Wasserwirtschaft (Information Report of the Bavarian Water Management agency). 4/98: 501 pp. 12.Wasielewska,E (2006). Trophic Status of Lake Water Evaluated Using Phytoplankton Community Structure Change after Two decades, Polish Journal of Environmental Studies Vol. 15, No. 1 (2006),

31 Annex 1. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Jaaginema pseudogeminatum (Schmid) Anagn. et Kom. 80 Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Microcystis flos-aquae (Wittrock) Kirchner Phormidium granulatum Gardn. Anagn. 40 Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom. 560 Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom. 200 Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing Cyclotella ocellata Pant. 40 Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Cymbella minuta Hilse ex Rabenhorst 40 Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 760 Navicula radiosa Kützing 40 Total Chlorophyta Coelastrum microporum Naegel. 40 Cosmarium regnellii Wille 80 Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew. 40 Elkatothrix gelatinosa Wille 80 Golenkinia radiata Chodat 120 Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn. 120 Pteromonas cordiformis (Carter) Lemm

32 Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom. 120 Pteromonas angulosa (Carter) Lemm. 280 Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja 120 Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev 80 Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg 80 Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein Euglena pisciformis Klebs 40 Colacium vesiculosum Ehr. 160 Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg 2600 Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff 360 Total

33 Annex 2. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs 40 Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg 160 Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Spirulina laxissima (W. West) Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing 120 Cocconeis placentula Ehr. 40 Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Naviula sp. 40 Total Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja Closterium acutum var. variabile (Lemm.) Krieg. 40 Cosmarium abbreviatum Raciborski 40 Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs 40 Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus subspicatus (Chod.) Hegew. et Schmidt 40 Dictyosphaerium pulchellum Wood

34 Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Oocystis lacustris Chodat Pandorina morum (O.F. Müller) Bory 40 Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm. 40 Pteromonas angulosa (Carter) Lemm. 40 Treubaria schmidlei (Schroeder) Fott et Kovacik Total Cryptophyta Chroomonas acuta Uterm. Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein Euglena pisciformis Klebs 40 Total

35 Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West 200 Total Annex 3. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs 40 Aphanocapsa incerta (Lemm.) Cronberg et Komarek 1920 Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Spirulina laxissima (W. West) 80 Total Bacillariophyceae Cocconeis placentula Ehr. 60 Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Gomphonema olivaceum (Horn.) Breb. 40 Navicula cincta (Ehr.) Ralfs 40 Total

36 Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Oocystis lacustris Chodat 80 Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Pteromonas angulosa (Carter) Lemm. 60 Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja 120 Cryptomonas ovata Ehrenberg 80 Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein 40 Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja

37 Dinobryon sociale Ehrenberg 60 Dinobryon divergens Imhof Dinobryon crenulatum W. et G.S. West 60 Total Annex 4. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow North Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Phormidium granulatum Gardn. Anagn Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Cyanogranis feruginea (Wawrik) Hind. 560 Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing Cocconeis placentula Ehr Cyclotella meneghiniana Kütz. 40 Cyclotella ocellata Pant Cyclotella operculata (Ag.) Kützing 120 Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Cymbella minuta Hilse ex Rabenhorst Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Gomphonema olivaceum (Horn.) Breb. 120 Navicula radiosa Kützing 40 37

38 Total Chlorophyta Monoraphidium komarkovae Nygaard 80 Chlamydomonas globosa Snow 80 Chlamydomonas passiva Skuja Closterium acutum var. variabile (Lemm.) Krieg Closterium gracile Brebisson ex Ralfs Coelastrum astroideum De Notaris Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs 40 Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus subspicatus (Chod.) Hegew. et Schmidt 160 Desmodesmus opoliensis (Rchter) Hegew. 40 Dictyosphaerium pulchellum Wood Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Oocystis lacustris Chodat Pediastrum tetras (Ehr.) Ralfs 40 Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Scenedesmus bicaudatus Dedusenko Scenedesmus ecornis (Ehr.) Chod. 40 Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm. 40 Pteromonas angulosa (Carter) Lemm Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg

39 Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein Trachelomonas volocina Ehrenberg 240 Euglena pisciformis Klebs Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 5. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Cyanoprokaryota Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b 39

40 Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanizomenon isatschenkoi (Usacc.) Pros. - Lavrenko 40 Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Total Bacillariophyceae Achnanthes minutissima Kützing Achnanthes exigua Grun Amphora pediculus (Kütz.) Grun Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Total Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja 80 Coelastrum microporum Naegel. 40 Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Monoraphidium griffithii (Berk.) Kom.-Legn. 40 Monoraphidium irregulare (G.M. Sm.) Kom.-Legn. 40 Oocystis lacustris Chodat Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Sphaerocystis planctonica (Korsikov) Bourrelly 40 40

41 Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Treubaria schmidlei (Schroeder) Fott et Kovacik 40 Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas volocina Ehrenberg 120 Euglena pisciformis Klebs 40 Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total

42 Annex 6. Struktura gatunkowa i liczebność (l.kom./ml) fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Outflow Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanizomenon isatschenkoi (Usacc.) Pros. - Lavrenko Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg 280 Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Total Bacillariophyceae Achnanthes minutissima Kützing 40 Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Total Chlorophyta Coelasrum astroideum De Notaris Coelastrum microporum Naegel. 40 Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs Cosmarium regnellii Wille Crucigenia tetrapedia (Kirchner) W. et G.S. West 80 Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus naegellii (Meyen) Hegew. 80 Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat

43 Kirchneriella contorta var. elegans (Schmidle) Bohlin 40 Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas volocina Ehrenberg 40 Euglena pisciformis Klebs Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West

44 Total Annex 7. Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Microcystis flos-aquae (Wittrock) Kirchner Phormidium granulatum Gardn. Anagn Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Cymbella minuta Hilse ex Rabenhorst Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Navicula cincta (Ehr.) Ralfs Navicula radiosa Kützing Total Chlorophyta Coelastrum astroideum De Notaris Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs Crucigenia tetrapedia (Kirchner) W. et G.S. West

45 Didymocystis planctonica Korsikov Elkatothrix gelatinosa Wille Monoraphidium circinale (Nyg.) Nygaard Tetraedron caudatum (Corda) Hansgirg Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetrastrum glabrum (Roll) Ahlstr. et Tiff Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Total Cryptophyta Chroomonas acuta Uterm Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Total Dinophyta Gymnodinium aeruginosum Stein Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium willei Huitfeld-Kaas Total Euglenophyta Trachelomonas volocina Ehrenberg Euglena clavata Skuja Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Chrysococcus rufescens Klebs Dinobryon bavaricum Imhoff

46 Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 8. Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Spirulina laxissima West Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing Cocconeis placentula Ehr Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Navicula sp Total Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja Closterium acutum var. variabile (Lemm.) Krieg Cosmarium abbreviatum Raciborski Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs

47 Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus subspicatus (Chod.) Hegew. et Schmidt Dictyosphaerium pulchellum Wood Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Oocystis lacustris Chodat Pandorina morum (O.F. Müller) Bory Phacotus lenticularis Chodat Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Pteromonas angulosa (Carter) Lemm Treubaria schmidlei (Schroeder) Fott et Kovacik Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Euglenophyta Total

48 Trachelomonas hispida (Perty) Stein Euglena pisciformis Klebs Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 9. Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanocapsa incerta (Lemm.) Cronberg et Komarek Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Spirulina laxissima West Total Bacillariophyceae Cocconeis placentula Ehr Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen

49 Gomphonema olivaceum (Horn.) Breb Navicula cincta (Ehr.) Ralfs Total Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Oocystis lacustris Chodat Phacotus lenticularis Chodat Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Pteromonas angulosa (Carter) Lemm Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg 0.16 Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein

50 Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 10. Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow North Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Phormidium granulatum Gardn. Anagn Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Cyanogranis feruginea (Wawrik) Hind Total Bacillariophyceae Amphora ovalis Kützing Cocconeis placentula Ehr Cyclotella meneghiniana Kütz Cyclotella ocellata Pant Cyclotella operculata (Ag.) Kützing Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Cymbella minuta Hilse ex Rabenhorst

51 Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Gomphonema olivaceum (Horn.) Breb Navicula radiosa Kützing Total Chlorophyta Monoraphidium komarkovae Nygaard Chlamydomonas globosa Snow Chlamydomonas passiva Skuja Closterium acutum var. variabile (Lemm.) Krieg Coelastrum astroideum De Notaris Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus subspicatus (Chod.) Hegew. et Schmidt 0.09 Desmodesmus opoliensis (Rchter) Hegew Dictyosphaerium pulchellum Wood Didymocystis planctonica Korsikov Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Oocystis lacustris Chodat Pediastrum tetras (Ehr.) Ralfs Phacotus lenticularis Chodat Pteromonas cordiformis Lemm Scenedesmus bicaudatus Dedusenko Scenedesmus ecornis (Ehr.) Chod Sphaerocystis planctonica (Korsikov) Bourrelly Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg

52 Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Pteromonas angulosa (Carter) Lemm Total Cryptophyta Chroomonas acuta Uterm. Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein Trachelomonas volocina Ehrenberg Euglena pisciformis Klebs Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff

53 Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 11. Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanizomenon isatschenkoi (Usacc.) Pros. - Lavrenko Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Total Bacillariophyceae Achnanthes minutissima Kützing Achnanthes exigua Grun Amphora pediculus (Kütz.) Grun Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Total Chlorophyta Chlamydomonas passiva Skuja Coelastrum microporum Naegel Cosmarium regnellii Wille Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew

54 Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Monoraphidium griffithii (Berk.) Kom.-Legn Monoraphidium irregulare (G.M. Sm.) Kom.-Legn Oocystis lacustris Chodat Phacotus lenticularis Chodat Sphaerocystis planctonica (Korsikov) Bourrelly Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Treubaria schmidlei (Schroeder) Fott et Kovacik Total Cryptophyta Chroomonas acuta Uterm. Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total Euglenophyta Trachelomonas volocina Ehrenberg Euglena pisciformis Klebs

55 Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 12. Biomass (mg/l) of particular phytoplankton species found in Lake Durowskie during [Biomasa (mg/l) poszczególnych taksonów fitoplanktonu stwierdzona w jeziorze Durowskim ]. Aerator 1 Middle 1a Middle 1b Outflow Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanizomenon isatschenkoi (Usacc.) Pros. - Lavrenko Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Total Bacillariophyceae Achnanthes minutissima Kützing Cyclotella ocellata Pant Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Total

56 Chlorophyta Coelastrum astroideum De Notaris Coelastrum microporum Naegel Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs Cosmarium regnellii Wille Crucigenia tetrapedia (Kirchner) W. et G.S. West Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus naegellii (Meyen) Hegew Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Kirchneriella contorta var. elegans (Schmidle) Bohlin Phacotus lenticularis Chodat Tetraedron caudatum (Corda) Hansgirg Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Total Cryptophyta Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Total Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Total

57 Euglenophyta Trachelomonas volocina Ehrenberg Euglena pisciformis Klebs Total Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Total Annex 13. Frekwencja taksonów fitoplanktonu w warstwie epilimnionu (1m) w jeziorze Durowskim w lipcu Aerator 1 Outflow Inflow North Middle 1a Aerator 2 Middle 1b Cyanoprokaryota Aphanizomenon flos-aquae (L.) Ralfs Aphanizomenon isatschenkoi (Usacc.) Pros. - Lavrenko Aphanocapsa incerta (Lemm.) Cronberg et Komarek + Jaaginema pseudogeminatum (Schmid) Anagn. et Kom. + Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert Microcystis flos-aquae (Wittrock) Kirchner + + Phormidium granulatum Gardn. Anagn Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom. Legn. Et Cronenberg

58 Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom Pseudanabaena limnetica (Lemm.) Kom Spirulina laxissima (W. West) + + Cyanogranis feruginea (Wawrik) Hind. + Bacillariophyceae Achnanthes minutissima Kützing + Achnanthes exigua Grun. + + Amphora ovalis Kützing Amphora pediculus (Kütz.) Grun. + + Cocconeis placentula Ehr Cyclotella meneghiniana Kütz. + Cyclotella ocellata Pant Cyclotella operculata (Ag.) Kützing + Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm Cymbella minuta Hilse ex Rabenhorst + + Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot Fragilaria ulna var. angustissima Sippen Gomphonema olivaceum (Horn.) Breb. + + Navicula cincta (Ehr.) Ralfs + Navicula radiosa Kützing + + Naviula sp. + Chlorophyta Monoraphidium komarkovae Nygaard + Chlamydomonas globosa Snow + Chlamydomonas passiva Skuja Closterium acutum var. variabile (Lemm.) Krieg Coelasrum astroideum De Notaris Coelastrum microporum Naegel. + + Cosmarium abbreviatum Raciborski + 58

59 Cosmarium phaseolus Brebisson in Ralfs Cosmarium regnellii Wille Crucigenia tetrapedia (Kirchner) W. et G.S. West + Desmodesmus communis (Hegew.) Hegew Desmodesmus subspicatus (Chod.) Hegew. et Schmidt + + Desmodesmus naegellii (Meyen) Hegew. + Desmodesmus opoliensis (Rchter) Hegew. + Dictyosphaerium pulchellum Wood Elkatothrix gelatinosa Wille Golenkinia radiata Chodat Kirchneriella contorta var. elegans (Schmidle) Bohlin + Monoraphidium contortum (Thur.) Kom.-Legn Monoraphidium griffithii (Berk.) Kom.-Legn. + Monoraphidium irregulare (G.M. Sm.) Kom.-Legn. + Oocystis lacustris Chodat Pandorina morum (O.F. Müller) Bory + Pediastrum tetras (Ehr.) Ralfs + Phacotus lenticularis (Ehr.) Stein Pteromonas cordiformis (Carter) Lemm. + Scenedesmus bicaudatus Dedusenko + + Scenedesmus ecornis (Ehr.) Chod. + Sphaerocystis planctonica (Korsikov) Bourrelly + Tetraedron minimum (A. Br.) Hansgirg Tetraedron triangulare (Chod.) Kom Tetrastrum staurogeanieforme (Schroed.) Lemm Pteromonas angulosa (Carter) Lemm Treubaria schmidlei (Schroeder) Fott et Kovacik + + Cryptophyta Chroomonas acuta Uterm. 59

60 Cryptomonas erosa Ehrenberg Cryptomonas marssonii Skuja Cryptomonas ovata Ehrenberg Cryptomonas rostrata Troitzskaja emend I. Kiselev Rhodomonas minuta Skuja Dinophyta Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly Peridiniopsis cuningtonii Lemm Peridinium cinctum (O.F. Müller) Ehrenberg Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly Euglenophyta Trachelomonas hispida (Perty) Stein + + Trachelomonas volocina Ehrenberg Euglena pisciformis Klebs Colacium vesiculosum Ehr. + Chrysophyceae Erkenia subaequiciliata Skuja Dinobryon sociale Ehrenberg Dinobryon divergens Imhof Dinobryon bavaricum Imhoff Dinobryon crenulatum W. et G.S. West Annex 14. Lista okrzemek stwierdzonych w zbiorowiskach peryfitonu w jeziorze Durowskim w lipcu DIATOM SPECIES PREFERENCES Trophy Oxygen Achnanthes exigua kosmopolityczny 100% Achnanthes lanceolata eutrofia 50% 60

61 Achnanthes lanceolata v. elliptica eutrofia Achnanthes minutissima kosmopolityczny 100% Achnanthes minutissima var. lanceolata eutrofia Amphora ovalis eutrofia 75% Amphora pediculus eutrofia 75% Aulacoseira granulata eutrofia 50% Aulacoseira muzzanensis eutrofia Caloneis amphisbaena eutrofia 50% Caloneis bacillum eutrofia 75% Caloneis silicula eutrofia 75% Caloneis silicula v. truncata eutrofia 75% Cocconeis euglypta eutrofia 50% Cocconeis placentula eutrofia 50% Cocconeis placentula v. lineata eutrofia 50% Cyclotella meneghiniana eutrofia 10% Cyclotella ocellata eutrofia 100% Cyclotella operculata eutrofia Cyclotella radiosa eutrofia 75% Cyclotella steligera eutrofia 75% Cymatopleura solea eutrofia 50% Cymbella affinis eutrofia 100% Cymbella amphicephala mezotrofia 100% Cymbella microcephala eutrofia 100% Cymbella minuta kosmopolityczny Cymbella turgida mezotrofia Diatoma vulgaris eutrofia 75% Epithemia argus mezotrofia Eunotia exigua kosmopolityczny 75% Eunotia praerupta mezotrofia 100% Fragilaria capucina v. vaucherie eutrofia 50% 61

62 Fragilaria crotonensis mezotrofia 75% Fragilaria pinnata kosmopolityczny 100% Fragilaria ulna kosmopolityczny 50% Fragilaria ulna var. angustissima kosmopolityczny 75% Fragilaria ulna var. biceps eutrofia 75% Gomphonema acuminatum eutrofia 75% Gomphonema affine mezotrofia 75% Gomphonema capitatum mezotrofia 75% Gomphonema olivaceum eutrofia 75% Gomphonema parvulum eutrofia 30% Gomphonema truncatum eutrofia 75% Gyrosigma attenuatum eutrofia 50% Meridion circulare kosmopolityczny 75% Navicula anglica eutrofia 50% Navicula cincta eutrofia 50% Navicula cryptocephala kosmopolityczny 50% Navicula cuspidata eutrofia 50% Navicula exigua eutrofia 100% Navicula gastrum eutrofia 75% Navicula gregaria eutrofia 30% Navicula capitata var. hungarica eutrofia 50% Navicula placentula f. rostrata eutrofia 75% Navicula pupula eutrofia 50% Navicula radiosa eutrofia 75% Navicula reinhardtii eutrofia 75% Navicula rhynchocephala eutrofia Navicula scuteloides eutrofia 75% Navicula tripunctata eutrofia 75% Navicula veneta eutrofia 30% Navicula viridula eutrofia 75% 62

63 Nitzschia amphibia var. amphibia eutrofia 50% Nitzschia incospicua eutrofia 50% Nitzschia palacea eutrophy 50% Nitzschia palea hypertrofia 30% Nitzschia recta kosmopolityczny 75% Nitzschia sigmoidea eutrofia 50% Pinnularia maior eutrofia 75% Pinnularia microstauron kosmopolityczny 50% Pinnularia viridis kosmopolityczny 50% Rhopalodia gibba eutrofia 50% Stauroneis phoenicentron eutrofia 50% Stephanodiscus hantzschii hyertrofia 30% Stephanodiscus minutulus hypertrofia 50% Surirella ovalis eutrofia 30% Surirella robusta var splendida eutrofia 75% Tabellaria fenestrata mezotrofia 100% Annex 15. Wartości wskaźników różnorodności Shannona-Weavera I evenness w jeziorze Durowskim w lipcu 2010 I Shannon-Weaver Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow Outflow North ,6 2,85 2,96 2, ,68 3,41 3,97 3, ,2 3,05 3,05 3, ,45 3,39 3,37 3,29 3,3 3, ,64 3,63 3,89 3, ,73 3,89 3,9 3, , ,58 Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow Outflow North 63

64 Average 3,3475 3,266 3, ,4 3,3 3,54 3,89 Evenness Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow Outflow North ,46 0,77 0,83 0, ,76 0,73 0,78 0, ,77 0,65 0,72 0, ,71 0,72 0,76 0,64 0,61 0, ,75 0,71 0,76 0, ,77 0,76 0,77 0, , ,63 Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow Outflow North Average 0, ,716 0, , ,61 0,68 0,6 Annex 16. Zestawienie dominujących gatunków glonów planktonowych w jeziorze Durowskim (Num- Number - Liczebność; Bio- Biomass - biomasa). Aerator 1 Aerator 2 Middle 1a Middle 1b Inflow Outflow North Dominant species Num Bio Num Bio Num Bio Num Bio Num Bio Num Bio Num Bio Cyclotella radiosa (Grun.) Lemm. 16% Dinobryon divergens Imhof 27% Dinobryon sociale Ehrenberg 10% Erkenia subaequiciliata Skuja 34% 30% 13% 58% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 30% 18% 18% 15% 44% 51% 7% 8% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 7% Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly 7% 30% 64

65 Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 15% 66% 13% 50% Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly 16% 22% Cryptomonas erosa Ehrenberg 5% 15% Dinobryon divergens Imhof 10% 4% 4% Erkenia subaequiciliata Skuja 52% 72% 80% 13% 65% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 9% 13% 4% 14% 6% 11% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 21% 14% 2% 17% 12% Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly 13% Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 15% 34% Aphanocapsa incerta (Lemm.) Cronberg et Komarek 10% Cosmarium regnellii Wille 10% Dinobryon divergens Imhof 20% 9% 17% 11% Erkenia subaequiciliata Skuja 43% 60% 21% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 16% 17% 7% 10% 21% 24% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 15% 31% 8% 13% 27% Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 46% 36% Phacotus lenticularis Chodat. 10% 11% Dinobryon sociale Ehrenberg 9% 8% Erkenia subaequiciliata Skuja 21% 41% 71% 57% 28% 46% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 9% 7% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 12% 25% 5% 14% 4% 9% 11% Golenkinia radiata Chodat 13% Limnothrix redekei (Van Goor) Meffert 4% 9% 10% Peridinopsis berolinense (Lemm.) Bourrelly 16% 65

66 Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 21% 43% 11% 15% Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly 14% 11% 30% 6% Phormidium granulatum Gardn. Anagn. 36% Planktothrix agardhii (D.C. ex Gom.) Anagn. et Kom. 33% 46% 13% 21% Pteromonas angulosa (Carter) Lemm. 4% Dinobryon bavaricum Imhoff 6% 5% Dinobryon sociale Ehrenberg 5% Erkenia subaequiciliata Skuja 78% 53% 63% 63% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 5% 8% 5% 12% 15% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 2% 14% 6% 18% 13% 6% 26% Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 20% 29% 24% 17% Peridinopsis elpatiewskyi (Ostenf.) Bourrelly 14% Dinobryon bavaricum Imhoff 3% 4% Erkenia subaequiciliata Skuja 62% 56% 60% 55% Fragilaria ulna (Nitzsch) Lange-Bertalot 7% 15% 6% 14% 7% 14% 6% 13% Fragilaria ulna var. angustissima Sippen 22% 11% 18% 4% 19% 7% 32% Peridiniopsis cuningtonii Lemm. 19% 20% 20% 12% 66

67 4. MAKROFITY JAKO WSKAŹNIKI STANU EKOLOGICZNEGO JEZIORA DUROWSKIEGO Iyan Robiansyah, Yang Yu, Łukasz Styperek, Marta Męczekalska Prof. dr hab. Ryszard Gołdyn

68 W dniach 5-10 lipca 2010 przeprowadzono szczegółowe badania roślinności Jeziora Durowskiego oraz wypływającej z niego Strugi Gołanieckiej (ryc. 1). W jeziorze zinwentaryzowano wszystkie płaty występujących zbiorowisk hydromakrofitów, zmierzono maksymalną ich głębokość oraz wykonano zdjęcia fitosocjologiczne metodą Braun- Blanquet a (Fukarek 1964). Wielkość płatów oszacowano w terenie w przypadku niewielkich ich rozmiarów, zaś w przypadku większych zmierzono ich długość i szerokość z mapy na podstawie punktów GPS, zmierzonych w terenie. Punkty GPS umoŝliwiły równieŝ sporządzenie dokładnej mapy zbiorowisk roślinnych Jeziora Durowskiego. Rycina 1. Lokalizacja (a) I mapa batymetryczna (b) jeziora Durowskie (fotografia z maps.google.com i Gołdyn & Messyasz (2008). Na podstawie powierzchni zajmowanej przez poszczególne zbiorowiska roślinne, liczby zbiorowisk, róŝnorodności fitocenotycznej, zasięgu głębokościowego zbiorowisk w stosunku do powierzchni jeziora oraz izobaty 2,5 m, obliczono wskaźnik ESMI, który zgodnie z Rozporządzeniem (2008) słuŝy do oceny stanu ekologicznego jezior oraz klasyfikacji ich jakości wody (Ciecierska i in. 2006): 68

69 ESMI = 1 exp[-h/h max x Z x exp (N/P)] gdzie: ESMI Makrofitowy indeks stanu ekologicznego jezior H róŝnorodność fitocenotyczna, Hmax maksymalna róŝnorodność fitocenotyczna Z imdeks kolonizacyjny N powierzchnia fitolitoralu (ha) obliczona jako suma powierzchni wszystkich zbespołów roślinnych P powierzchnia jeziora. RóŜnorodność H obliczano ze wzoru Shanona-Weavera: H = - n i /N x ln(n i /N) gdzie: ni powierzchnia zajęta przez dany zespół N powierzchnia fitolitoralu Teoetycznie moŝliwa róŝnorodność maksymalna (Hmax) obliczana była ze wzoru: H max = ln S gdzie: S liczba zbiorowisk hydromakrofitów, stwierdzonych w jeziorze. Indeks kolonizacyjny (Z) oblicano ze wzoru: Z = N/ izob. 2,5 m gdzie: N powierzchnia fitolitoralu, izob. 2,5 m powierzchnia litoralu od brzegu do izobaty 2,5 m. 69

70 Indeks ESMI przybiera wartości od zera do 1, wskazując na stan ekologiczny i klasę jakości wody jeziora wg tabeli 1 (Rozporządzenie 2008). Tabela 1. Zakresy ESMI dla poszczególnych stanów ekologicznych oraz klas jakości wody jezior stratyfikowanych. Stan ekologiczny jeziora Klasa jakości wody Zakres wartości ESMI Bardzo dobry I Dobry II Umiarkowany III Słaby IV Zły V <0.090 W przypadku wypływającej z jeziora Strugi Gołanieckiej oceny dokonano w oparciu o wskaźnik MIR, przewidziany Rozporządzeniem (2008) do oceny stanu ekologicznego i jakości wody rzek, stosując wzór (Szoszkiewicz i in. 2006): MIR = [ (Li x Wi x Pi) / (Wi x Pi) ] x 10 gdzie: MIR Makrofitowy indeks rzeczny Li Wartość indykacyjna danego gatunku Wi Współczynnik wagowy gatunku Pi Współczynnik pokrywania gatunku, podany w 9-stopniowej skali, zgodnie z tabelą 2. Tabela 2. Przeliczenie procentowego pokrycia roślin na współczynnik pokrywania Współczynnik Procent pokrycia pokrywania 1 <0,1% 2 0,1-1% 3 1 2,5% 4 2,5-5% % 70

71 % % % % Wartości współczynników Li i Wi odczytano z tabeli podanej dla poszczególnych taksonów przez Szoszkiewicza i in. (2006). Wartość indeksu MIR zmienia się w zakresie od 10 do 100, jak to podano w tabeli 3 (Rozporządzenie 2008). Tabela 3. Zakresy MIR dla poszczególnych stanów ekologicznych oraz klas jakości wody rzek nizinnych, o dnie piaszczystym. Stan ekologiczny rzeki Klasa jakości wody MIR Bardzo dobry I 44.5 Dobry II Umiarkowany III Słaby IV Zły V <15.8 Wyniki i dyskusja W trakcie badań stwierdzono występowanie w Jeziorze Durowskim 17 zbiorowisk roślinnych. Do najpospolitszych, podobnie jak przed rokiem, zaliczono zespół trzciny pospolitej (Phragmitetum communis), zespół pałki wąskolistnej (Typhaetum angustifoliae) oraz zespół grąŝela Ŝółtego i grzybieni białych (Nupharo-Nymphaeetum albae) (tabela 4) Tabela 4. Powierzchnia i udział procentowy zbiorowisk roślinnych, występujących w Jeziorze Durowskim w 2010 roku, na tle danych z roku poprzedniego. Udział procentowy (%) (m 2 ) (%) Zespół Powierzchnia (m 2) ca RóŜni- RóŜnica 71

72 Phragmitetum communis Typhetum angustifoliae Nupharo-Nymphaeetum albae Myriophylletum spicati Acoretum calami Ceratophylletum demersi Potametum perfoliati Sparganietum erecti Eleocharitetum palustre Glycerietum maximae Caricetum acutiformis Potametum pectinati Caricetum ripariae Butometum umbellati Typhetum latifoliae Polygonetum natantis Najadetum marinae W stosunku do roku ubiegłego w jeziorze przybyły trzy nowe zespoły roślinne: Potametum pectinati, Butometum umbellati i Polygonetum natantis. W tym samym czasie jedno zbiorowisko ustąpiło (Najadetum marinae). Zespoły dominujące znacznie zmniejszyły swą powierzchnię lecz tylko w niewielkim stopniu zmniejszył się ich udział procentowy. Zanik powierzchni tych zbiorowisk moŝe być związany z długotrwałą zimą w bieŝącym roku i napływem duŝej ilości Ŝyznych wód ze zlewni, powodujących silny, długotrwały wiosenny zakwit wody wiosną, uniemoŝliwiający rozwój roślinności na większej głębokości, wskutek braku światła. Potwierdza to maksymalny zasięg roślinności z poszczególnych zespołów roślinnych, występujących w litoralu Jeziora Durowskiego, który w bieŝącym roku jest wyraźnie niŝszy niŝ w roku ubiegłym (Tabela 5). Średni dla wszystkich płatów roślinności zasięg głębokościowy w jeziorze wynoszący w ubiegłym roku 1,49 m, w roku 2010 zmniejszył się do 1,35 m. Tabela 5. Maksymalny zasięg głębokościowy płatów naleŝących do poszczególnych zbiorowisk roślinnych (wartość średnia dla poszczególnych płatów). 72

73 Zespól roślinny Głębokość maksymalna (m) RóŜnica (m) Phragmitetum communis 1,61 1,44-0,17 Typhetum angustifoliae 1,44 1,17-0,27 Nupharo-Nymphaeetum albae 1,89 1,89 0 Myriophylletum spicati 0,89 0,84-0,05 Acoretum calami 0,81 0,85 0,04 Ceratophylletum demersi 2,2 2,2 0 Potametum perfoliati 1,1 1,51 0,41 Sparganietum erecti 0,93 nb Eleocharitetum palustre 0,61 0,46-0,15 Scirpetum lacustris 1,93 2,1 0,17 Caricetum acutiformis 0,33 0,3-0,03 Glycerietum maximae 0,52 nb Potametum pectinati - 0,45 Caricetum ripariae 0,45 0,2-0,25 Butometum umbellati - 0,67 Polygotynetum natantis - 0,4 Typhetum latifoliae 1,25 0,7-0,55 Najadetum marinae 0,8 - Niewielkie zwiększenie głębokości maksymalnego zasięgu roślin wynurzonych stwierdzono tylko w przypadku zespołu Scirpetum lacustris. Wyraźne zwiększenie odnotowano w odniesieniu do roślinności podwodnej. W przypadku Potametum perfoliati róŝnica ta wynosiła 41 cm (tabela 4), a płaty tego zespołu występowały juŝ nie tylko w przerwach w pasie szuwaru wysokiego ale równieŝ po jego zewnętrznej stronie, sąsiadującej z tonią wodną. Jest to niewątpliwie wynik poprawiającej się jakości wody, a zwłaszcza jej przezroczystości, umoŝliwiającej głębsze przenikanie światła. Świadczy o tym równieŝ pojawienie się nowych (a właściwie odtworzenie występujących niegdyś w jeziorze) zbiorowisk roślinnych oraz zwiększenie się powierzchni zbiorowisk roślinności podwodnej (ryc. 2). 73

74 powierzchnia [m 2 ] Ceratophylletum demersi Potametum perfoliati Potametum pectinati Polygonetum natantis Ryc. 2. Powierzchnia zajmowana przez zespoły roślinności podwodnej w Jeziorze Durowskim w dwu kolejnych latach badań. Indeks ESMI obliczony w oparciu o wyniki badań tegorocznych wynosi 0,103, podczas gdy w ubiegłym roku wynosił 0,109. Zaobserwowano więc niewielkie obniŝenie się jego wartości, na co miało wpływ zmniejszenie się powierzchni roślinności wynurzonej w jeziorze. Dzięki jednak zwiększeniu się róŝnorodności fitocenotycznej oraz powierzchni zajmowanej przez roślinność zanurzoną, róŝnica w wartości wskaźnika była minimalna. Obliczona wartość wskazuje na IV klasę jakości wody i słaby stan ekologiczny jeziora. Ocena jeziora na podstawie tego wskaźnika w stosunku do ubiegłego roku nie uległa zmianie. Analiza rozmieszczenia płatów poszczególnych zespołów roślinnych w części północnej i południowej jeziora wskazuje, Ŝe w pierwszej z nich występują zbiorowiska roślin wynurzonych (ryc. 2). Ze zbiorowisk roślinności podwodnej stwierdzono tam tylko obecność zespołu Ceratophylletum demersi, który jest wskaźnikiem eutrofii. W części południowej natomiast występują pozostałe zespoły roślinności podwodnej, wykazujące tendencje do zwiększania swych powierzchni i zasięgu głębokościowego. Wskazuje to na poprawę jakości wody w jeziorze, w trakcie jej przepływu z północy na południe, czego przyczyną są niewątpliwie zabiegi rekultywacyjne. 74

75 Rycina 2. Mapa rozmieszczenia zespołów makrofitów w jeziorze Durowskim w

76 Wskaźnik MIR obliczony dla Strugi Gołanieckiej wypływającej z jeziora wynosi w bieŝącym roku 31,6, podczas gdy w roku 2009 wynosił 30,6 a więc uległ nieznacznej poprawie. W stosunku do ubiegłego roku pojawiły się dwa nowe gatunki o wysokiej wartości wskaźnikowej (Hildebrandtia rivularis i Polygonum amphibium), natomiast nie stwierdzono występowania trzech gatunków o bardzo niskiej wartości indykacyjnej (Rorippa amphibia, Sparganium ramosum i Stachys palustris). Tabela 6. Gatunki roślin oraz ich współczynniki pokrywania, wartości indykacyjnej oraz wagowe, występujące w odpływie z Jeziora Durowskiego. Nazwa gatunku P L W Acorus calamus Butomus umbellatus Cladophora glomerata Glyceria maxima Hildebrandia rivularis Iris pseudacorus Lysimachia thyrsiflora Myriophyllum spicatum Phalaris arundinacea Polygonum amphibium Potamogeton pectinatus Potamogeton perfoliatus Rorippa amphibia Sparganium ramosum Stachys palustris Zwiększenie się wartości indeksu MIR wskazuje na nieznaczną poprawę jakości wody wypływającej z jeziora, w stosunku do roku ubiegłego. Mimo to, jakość wód nadal mieści się w III klasie jakości, a wypływ naleŝy zaklasyfikować do umiarkowanego stanu ekologicznego. W stosunku do roku ubiegłego klasyfikacja ta pozostaje na tym samym poziomie. 76

77 Literatura Balatova - tulakova, E., L. Mucina, T. Ellmauer & S. Wallanofer Phragmiti - Magnocaricetea. In: Grabherr, G. & L. Mucina (eds.), Die Pflanzengesellschaften Österreichs. Teil II. Natürliche waldfreie Vegetation. Gustav Fischer Verlag, Jena-Stuttgart-New York, p Balevičien, J. & A. Balevičius Qualitative and quantitative parameters of phytocenoses in Lithuanian lakes of different trophic state. EKOLOGIJA, 2: Berelson, W.L Exploring the Use of Eleocharis palustris and Phleum pretense to Filter Out Cu and Pb In Stormwater Runoff Entering the Laramie River. Conference Proceedings of the American Water Resources Association Wyoming State Section 9th Annual Meeting, Nov ,1996 Beule, J. D Control and management of cattails in southeastern Wisconsin wetlands. Tech. Bull No Madison, WI: Department of Natural Resources. 40 p. Braun-Blanquet, J Pflanzensoziologie-Grundzuege der Vegetationskunde. Berlin, Germany: Springer Verlag. Canfield, D. E., Jr., K. A. Langeland, S. B. Linda, & W. T. Haller, Relations between water transparency and maximum depth of macrophyte colonization in lakes. J. Aquat. Plant Manage. 23: CAPM Information Sheet Sparganium Erectum Branched Bur-Reed. Centre for Ecology & Hydrology, Wallingford, Crowmarsh Gifford, Wallingford, Oxon. pdf downloaded at 17 July 2010 Ciecierska H., 2008: Macrophytes as indicators of the ecological status of lakes. Monographs and Dissertations, 139, University of Warmia and Mazury in Olsztyn (in Polish). Ciecierska, H., Kolada, A., Soszka, H., Gołub, M Methodological improvements in the macrophyte-based biological monitoring of surface waters-a pilot study of waters representing selected categories and types. Stage II. Methods for field investigations of macrophytes for the purpose of routine water monitoring, and macrophyte-based assessment and classification of the ecological status of waters. Institute of Environmental Protection, Warszawa (in Polish) Ciecierska, H., Kolada, A., Soszka, H., Gołub, M A Method for Macrophyte- Based Assessment of the Ecological Status of Lakes, Developed and Implemented for the Purpose of Environmental Protection in Poland. BALWOIS Ohrid, Republic of Macedonia - 25, 29 May Dave, G Sediment toxicity and heavy metals in eleven lime reference lakes of Sweden. Wat. Air Soil Pollut., 63: Drake, J.C. & S.I. Heaney, Occurence of phosphorus and its potential remobilization in the littoral sediments of a productive English lake. Freshwat. Biol., 17: European Commission Directive 2000/60/EC of the European Parliament and of the Council establishing a framework for the Community action in the field of water policy. Official Journal of the European Communities, L 327 Vol

78 Grace, J. B. & Wetzel, R. G Niche differentiation between two rhizomatous plant species: Typha latifolia and Typha angustifolia. Canadian Journal of Botany. 60: Grace, J. B. & Harrison, J. S The biology of Canadian weeds.73. Typha latifolia L., Typha angustifolia L. and Typha xglauca Godr. Canadian Journal of Plant Science. 66: Goldyn, R. & B. Messyasz Stan jakosci wod I mozilowosci rekultywacji Jeziora Durowskiego. Wydzial Biologii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, ul. Umultowska 89, Poznan. Gołdyn, H., E. Arczyńska-Chudy, P.Pańskwar, M. Jezierska-Madziar Transformation of flora versus the ecological status of the Wyskoć Watercourse in the last thirty years. Botanika-Steciana, 13: Hansen, P. L., Chadde, S. W., Pfister, R. D Riparian dominance types of Montana. Misc. Publ. No. 49. Missoula, MT: University of Montana, School of Forestry, Montana Forest and Conservation Experiment Station. 411 p. Instytut ochrony środowiska Opracowanie metodyki badań terenowych makrolitów na potrzeby rutynowego monitoringu wód oraz metoda oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód na podstawie makrofitów. Tom I Rzeki. Instytut ochrony środowiska. Maggioni, L.A., D. Fontaneto, S. Bocchi, S. Gomaraska Evaluation of water quality and ecological system conditions through macrophytes. Desalination, 246: Melzer, A Aquatic macrophytes as tools for lake management. Hydrobiologia, 395/396: Messyasz, B ZaleŜności między fitoplanktonem a elementami fizycznochemicznymi sześciu jezior Strugi Gołanieckiej. PhD thesis. Department of Hydrobiology, A. Mickiewicz University, Poznań. Mertz, P., Pflanzenwelt Mitteleuropas und der Alpen. Nikol Verlagsgesellschaft, Hamburg. Pełechaty, M The phytosociological characteristic and habitat requirements of the Phragmitetum communis (Gams, 1927) Schmale 1939 phytocoenoses in the lakes of the Wielkopolski National Park. Hydrobiologia 408/409: Philippi, G., 1998: 15. Ges.: Eleocharis palustris-gesellschaft Schennikov 19. In: Oberdorfer, E. (ed.), Süddeutsche Pflanzengesellschaften. Teil I. Fels- und Mauergesellschaften, alpine Fluren, Wasser-, Verlandungs- und Moorgeselschaften. Ed. 4. Gustav Fischer Verlag, Jena-Stuttgart-Lübeck-Ulm, p Podbielkowski, Z. and Tomaszewicz, H. (1996) Zarys hydrobotaniki. Warszawa, Poland: Wydawnictwo Naukowe PWN. Raven, P., N. Holmes, P. Scarlett, K. Szoszkiewicz, A. Lawniczak & H. Dawson River habitat and macrophytes survey in Poland: Result from 2003 and River Habitat Survey (RHS), UK. Rejewski, M Lake vegetation in the Laski region in the Tuchola Forest. Nicolaus Copernicus University in Toruń (in Polish). Schaumburg, J., C. Schranz, G. Hofmann, D. Stelzer, S. Schneider, U. Schmedtje Macrophytes and phytobenthos as indicators of ecological status in German lakes a contribution to the implementation of the Water Framework Directive. Limnologica 34: Suominen, J Changes in the aquatic macroflora of the polluted Lake Rautavesi, SW-Finland. Ann. Bot. Fenn., 5:

79 Szoskiewicz K., Zbierska J., Jusik S., Zgola, T Opracowanie podstaw metodycznych dla monitoringu biologicznego wód powierzchniowych w zakresie makrofitów i pilotowe ich zastosowanie dla części wód reprezentujących wybrane kategorie i typy. Typescript. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa, Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn. Triest, L., P. Kaur, S. Heylen&N. De Pauw Comparative monitoring of diatoms, macroinvertebrates and macrophytes in the Woluwe River (Brussels, Belgium). Aquatic Ecology 35: UAM Lake ecosystem changes due to restoration measures. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. conferences-and-events/summerschools/lake-ecosystem-changes-due-torestoration-measures-wgrowiecpozna,-july-2010 downloaded at 13 July Uotila, P., Distribution and ecological features of hydrophytes in the polluted Lake Vanajavesi, S-Finland. Ann. Bot. Fenn., 8:

80 Adam Mickiewicz University Christian Albrechts Universität zu Kiel Ewa Bogucka, Yared Kebede, Magdalena Magas 5. OCENA STANU EKOLOGICZNEGO JEZIORA DUROWSKIEGO W OPARCIU O MAKROZOOBENTOS 2010 mgr inż. Piotr Domek 80

81 Metody Badania makrobezkręgowców bentosowych prowadzono na 14 stanowiskach, zlokalizowanych w płytkim litoralu (stanowisko 1, 2, 4, 6, 8, 11-13) oraz w głębokim profundalu (stanowiska 3, 5, 7, 9, 10 i 14) ryc. 1. Ryc. 1. Stanowiska poboru próbek makrobezkręgowców bentosowych. W litoralu próby pobierane były przy pomocy czerpacza rurowego czapla (8 zaczerpnięć), w pelagialu czerpaczem Kajaka (5 zaczerpnięć). Próby przmywane były na sicie o średnicy oczek 0,4 mm a następnie wybierane, waŝone i utrwalane alkoholem. W laboratorium oznaczano gatunki występujących zwierząt, uŝywając klucza Kołodziejczyka i Koperskiego (2000) oraz przeliczano wyniki liczebności i biomasy na 1 m 2. Z uzyskanych wyników obliczono indeks róŝnorodności Sharona-Wienera 81

82 gdzie: H indeks Shanona-Wienera pi stosunek liczebności kolejnego gatunku (i) do ogólnej liczebności wszystkich gatunków w próbie Obliczono równieŝ wskaźnik równomierności evenness (E): E=H /H max gdzie: H - indeks Shanona-Wienera H max maksymalna wartość indeksu H, obliczanego ze wzoru: H max = ln(s) gdzie: S liczba gatunków w danej próbie Kolejnym obliczanym wskaźnikiem był indeks róŝnorodności (d): d = s/log N gdzie: s liczba rodzin do których naleŝały bezkręgowce z danej próby N liczebność organizmów w próbie (podana na 1 m 2 ) Aby uwzględnić analizy makrobezkręgowców bentosowych w ocenie stanu ekologicznego jeziora, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej, posłuŝono się kilkoma indeksami znanymi z literatury, poniewaŝ w prawodawstwie polskim nie podano dotąd metody, na której moŝna się oprzeć (Rozporządzenie 2008). Uwzględniono więc indeks EPT, który obliczano jako łączną liczbę osobników naleŝących do Ephemeroptera, Plecoptera i Trichoptera występujących w danej próbie. Obliczono teŝ stosunek EPT do Chironomidae, jako iloraz EPT i liczebności ochotkowatych obecnych w próbie. Uwzględniono teŝ indeks BMWP, który obowiązywał dla rzek polskich zgodnie z Rozporządzeniem (2004) (tabela 1). 82

83 Tabela 1. Pięć klas jakości wody na podstawie indeksu BMWP i róŝnorodności Wyniki Klasa Zakres BMWP Skala Indeks różnorodności I >100 1 >5.5 II III IV V <10 5 <1 We wszystkich zbadanych próbach makrobezkręgowców bentosowych oznaczono łącznie 19 taksonów (Tab. 2). Większość z nich oznaczono do gatunku, za wyjątkiem naleŝących do następujących grup: Nematoda, Ephemeroptera, Trichoptera, Ceratopogenidae, Chaoboridae, Chironomidae i Hydracarina. Największą liczbę taksonów (12) oznaczono w litoralu miejskim na stanowisku 4 (ryc. 2). Największą liczbę osobników (5145 na 1 m 2 ) stwierdzono w litoralu w sąsiedztwie lasu na stanowisku 1. NajniŜszą liczebność (46 osobników/m 2 ) stwierdzono na stanowiskach 6 i 10, połoŝonych przy dopływie Strugi Gołanieckiej i przy aeratorze II. Generalnie w północnej części jeziora występowało mniejsze zagęszczenie zwierząt na jednostce powierzchni dna i mniejsze było ich zróŝnicowanie taksonomiczne, niŝ w południowej części jeziora, co wskazuje na poprawę warunków środowiskowych w południowej części jeziora jako wpływ prowadzonych zabiegów rekultywacyjnych. W północnej części jeziora daje się zauwaŝyć negatywne oddziaływanie wód wnoszonych do jeziora przez Strugę Gołaniecką (Tab. 3, ryc. 3, 4). 83

84 Ryc. 2. Liczba gatunków i osobników stwierdzona w roku 2009 I 2010 na poszczególnych stanowiskach w jeziorze. RównieŜ indeks Shanona uzyskał najwyŝszą wartość (0.724) na stanowisku 2 w litoralu miejskim. Największą biomasę stwierdzono w litoralu sąsiadującym z lasem na stanowisku mg/m 2. Tworzyły ją głównie małŝe (Unio tumidus), stanowiące ponad 0,5 kg/m 2. NajniŜszą biomasę stwierdzono na stanowiskach 6 i 14 (184 mg/m 2 ), połoŝonych przy dopływie Strugi Gołanieckiej i w profundalu środkowej części jeziora (Tab. 4). Składały się na nią jedynie taksony z rodziny Chaoboridae. Strefa profundalu charakteryzowała się ubóstwem faunistycznym. Występowało tam jedynie 5 taksonów: Oligocheata (Tubifex tubifex), Ceratopogenidae, Chaoboridae, Chironomidae i Hydracarina. 84