dr Hubert Wiśniewski 1

Transkrypt

1 dr Hubert Wiśniewski 1

2 1. Historyczne spojrzenie na rozwój ubezpieczeń. 2. Definicja ubezpieczenia i istota metody ubezpieczeniowej. 3. Klasyfikacja ubezpieczeń. 4. Podstawowe funkcje ubezpieczeń gospodarczych. 5. Kluczowe zasady ubezpieczeń gospodarczych. 2

3 Rozwój ubezpieczeń jest bardzo silnie związany z rozwojem gospodarki. W związku z tym można wyróżnić następujące okresy w rozwoju ubezpieczeń: 1. Od czasów najdawniejszych do końca XV wieku, kluczowe formy dla tego okresu: Umowy uczestników karawan na Bliskim Wschodzie czasy Hammurabiego r. p.n.e. gdzie uczestnicy zobowiązywali się wspólnie pokrywać ewentualne szkody poniesione przez każdego uczestnika wyprawy. Pożyczka morska starożytna Grecja, Rzym do czasów średniowiecznych transakcja ta polegała na tym, iż obowiązek spłacenia długu i odsetek od pożyczki zależał od pomyślnego wyniku przedsięwzięcia, na które pożyczkę zaciągnięto. Kasy i bractwa czeladnicze. 3

4 2. Od XVI w. do połowy XIX okres dotyczy tzw. ubezpieczeń typu kapitalistycznego, charakterystyczne fakty dla tego okresu: Od XVII w krajach Europy Zachodniej i Skandynawii z inicjatywy władz państwowych i lokalnych powstają publiczne zakłady ubezpieczeń. Wielkie pożary impulsem do powstania dużych prywatnych zakładów ubezpieczeń 1666 pożar Londynu, 1667 powstaje The Fire Office. Powstanie nowych rodzajów ubezpieczeń: ubezpieczenia upraw od gradobicia, bydła od padnięcia, ubezpieczeń życiowych. Pod koniec XIX następuje zjawisko koncentracji zakładów ubezpieczeniowych. 4

5 3. Od drugiej połowy XIX w. ubezpieczenia w rozwiniętym ustroju kapitalistycznym następuje dalsza koncentracja działalności ubezpieczeniowej: interwencjonizm państwowy, rosnące znaczenie lokat funduszy ubezpieczeniowych, pojawienie się różnorodnych rodzajów ubezpieczeń majątkowych, jak i osobowych oraz pierwotnych form ubezpieczeń społecznych okres dotyczy tzw. ubezpieczeń typu kapitalistycznego. 4. Przejściowy rozwój ubezpieczeń typu socjalistycznego związana z okresem istnienia Związku Radzieckiego. W państwach socjalistycznych działalność ubezpieczeniowa została upaństwowiona. Zniknęły prywatne towarzystwa ubezpieczeń, a zamiast licznych konkurujących ze sobą firm ubezpieczeniowych pojawił się jeden lub kilka współpracujących ze sobą państwowych zakładów ubezpieczeń. 5

6 1. Okres przed rozbiorami (do 1772): XV w. kasy i spółki brackie na Górnym Śląsku; XVII i XVIII w. związki groblowe i porządki ogniowe Żuławy 2. Okres zaborów ( ): Zabór pruski najlepiej rozwinięte 1807 Towarzystwo Ogniowe; 1873 Vesta Bank Wzajemnych Ubezpieczeń na Życie pierwszy polski zakład prowadzący wyłącznie ubezpieczenia życiowe. Zabór rosyjski 1833 Towarzystwo Ubezpieczeń od Ognia Ruchomości. Zabór austriacki pierwszy prywatny zakład ubezpieczeń Krakowskie Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych Florianka. 6

7 3. Okres międzywojenny ( ): 19 maja 1920 ustawa o ubezpieczeniach na wypadek choroby; 23 czerwca 1921 ustawa o przymusie ubezpieczeń budowli od ognia i o Polskiej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych; w 1938 w Polsce działa 79 zakładów ubezpieczeniowych. 4. Polska Ludowa ( ): Ustawa o ubezpieczeniach państwowych z 28 marca 1952 roku uznawała upaństwowienie wszystkich zakładów ubezpieczeń i likwidowała ubezpieczenia wzajemne; W 1976r. wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenia rolników od nieszczęśliwych wypadków i odpowiedzialności cywilnej. Ustawa o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych z 20 września 1984r. odchodziła od monopolu państwowych zakładów ubezpieczeń. 7

8 5. Okres transformacji ustrojowej i gospodarczej 28 lipca 1990 r. ustawa o działalności ubezpieczeniowej wybrane kluczowe zmiany: Zniosła m.in. państwowy monopol ubezpieczeniowy. Rozdzieliła ubezpieczenia na życie od pozostałych ubezpieczeń majątkowych i osobowych. Wprowadziła finansowe normy ostrożnościowe obowiązujące zakłady ubezpieczeniowe. Kolejne istotne zmiany zostały wprowadzone 1 stycznia 2004r., kiedy to wżycie weszły cztery ustawy z 22 maja 2003r.: Ustawa o działalności ubezpieczeniowej; Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych; Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych; Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym. 8

9 Kryterium Autor Definicja Ubezpieczenie jako urządzenie gospodarcze Ubezpieczenie jako narzędzie transferu ryzyka Ubezpieczenie jako instrument łagodzenia skutków zdarzeń losowych J. Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Wydawnictwo prawnicze LEX, Sopot 1998 A. L. Mayerson, A Bayesian, View of Credibility, PCAS Volume 1960 T. Sangowski (red.), Ubezpieczenia gospodarcze, Poltext, Warszawa 1997 Ubezpieczenie stanowi urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych poszczególnych jednostek wywołanych przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe w drodze rozłożenia tego ciężaru na wiele jednostek, którym zagrażają te same zdarzenia losowe. Ubezpieczenie jest urządzeniem umożliwiającym zastąpienie niepewnej, lecz wielkiej straty, niewielką, lecz pewną stratą składką ubezpieczeniową Ubezpieczenie jest usługą, której zadaniem (celem) jest łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych przez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym takie zdarzenia zagrażają. 9

10 Istota metody ubezpieczeniowej stanowi idea rozłożenia finansowych konsekwencji zdarzeń dotyczących jednostki na większą grupę z udziałem wyspecjalizowanej instytucji jaką jest zakład ubezpieczeń. ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ S składka O -odszkodowanie S S O S S S S 10

11 WADY Niepełna kompensacja szkód Wyłączenie z ubezpieczenia niektórych rodzajów ryzyka Inflacja nie jest uwzględniona w odszkodowaniu Ograniczona zdolność finansowa ubezpieczycieli Liczne wyłączenia zakładów ubezpieczeniowych z odpowiedzialności ZALETY Szybkość kompensacji szkód Bardzo duża podaż usług ubezpieczeniowych Jasne procedury odszkodowawcze Powszechność ubezpieczeń Stosunkowo niska cena ubezpieczeń 11

12 Klasyfikacja ubezpieczeń to usystematyzowany podział dokonany według określonych kryteriów. Celem takiego podziału jest przede wszystkim wskazanie: Podobieństw; Uwypuklenie różnic; Zobrazowanie różnic wśród rodzajów ubezpieczeń. Podstawowy podział ubezpieczeń to rozróżnienie na: a. Ubezpieczenie społeczne; b. Ubezpieczenia gospodarcze. 12

13 Podział ze względu na przedmiot ubezpieczenia: Ubezpieczenia Ubezpieczenia osobowe Ubezpieczenia majątkowe Ubezpieczenia mienia Ubezpieczenia praw i zobowiązań 13

14 Podział ze względu na konieczność ubezpieczenia: Ubezpieczenia Ubezpieczenia dobrowolne Ubezpieczenia obowiązkowe Powszechne Szczególne 14

15 UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE PODOBIEŃSTWA UBEZPIECZENIA GOSPODARCZE Spełnienie funkcji ochrony ubezpieczeniowej i kompensacji strat Wykorzystanie metody ubezpieczeniowej (tworzenie funduszu ubezpieczeniowego z zebranych składek) Przedmiot ochrony ubezpieczeniowej osobowe ubezpieczenia gospodarcze Stosunkowo krótka historia, istnieją od XIX w. Obowiązkowe RÓŻNICE Wielowiekowa tradycja, znane już w starożytności Dobrowolne (co do zasady) Ubezpieczenia osobowe Oferowane przez instytucje publiczne Gwarancje Skarbu Państwa w zakresie wypłacalności Ubezpieczenia osobowe i majątkowe Oferowane przez komercyjne ZU lub TUW Brak gwarancji Skarbu Państwa 15

16 Do najważniejszych funkcji ubezpieczeń gospodarczych zalicza się: 1. FUNKCJAĘ OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ; 2. FUNKCJĘ PREWENCYJNĄ; 3. FUNKCJĘ FINANSOWĄ; 4. FUNKCJĘ REDYSTRYBUCYJNĄ. 16

17 Funkcja ochrony ubezpieczeniowej - polega na gwarantowaniu przez ubezpieczyciela gotowości do wypłaty świadczenia stanowi meritum działalności zakładu ubezpieczeń. Funkcja ta rozpatrywana jest na dwóch płaszczyznach: ekonomicznej oraz psychologicznej. Ze strony ekonomicznej zakup ochrony oznacza pewność uzyskania świadczenia będącego rekompensatą za straty. Od strony psychologicznej ma ona wpływ na poczucie bezpieczeństwa ubezpieczonego. Z ochroną ubezpieczeniową mamy do czynienia przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia, niezależnie od zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, oznacza ona gotowość zakładu ubezpieczeń do wypłaty świadczenia. 17

18 Funkcja prewencyjna dotyczy podejmowania działań przeciwdziałających pojawieniu się wypadków ubezpieczeniowych oraz zapobiegania powiększania się skutków tych wypadków. A więc, prewencja ubezpieczeniowa polega na zmniejszaniu prawdopodobieństwa pojawienia się szkód losowych, jak również redukowaniu strat powstałych, w sytuacji, gdy do takiej szkody dojdzie. Reasumując ubezpieczenia nie polegają na biernym oczekiwaniu na konieczność kompensacji strat powstałych na skutek wystąpienia zdarzenia losowego objętego ochroną, lecz na zapobieganiu wystąpienia takiej kompensacji. 18

19 Funkcja finansowa związana jest z podstawowym zadaniem ubezpieczyciela, jakim jest świadczenie ochrony ubezpieczeniowej, która uzależniona jest od zgromadzenia znacznych środków finansowych na pokrycie ewentualnych strat. Środki te są gromadzone przez zakłady ubezpieczeń w postaci obowiązkowych rezerw i funduszy oraz lokowane na rynkach finansowych. W swojej polityce inwestycyjnej zakłady ubezpieczeń kierują się przede wszystkim kryterium bezpieczeństwa i płynności lokat, stąd też najczęściej wykorzystywanymi przez nie instrumentami są lokaty bankowe, bony i obligacje skarbowe oraz akcje największych spółek. 19

20 Funkcja redystrybucyjna w ubezpieczeniach redystrybucja to przeniesienie dochodu danej osoby w czasie, a jej efektem jest utrzymanie stałego stanu majątkowego osoby lub przedsiębiorstwa dotkniętego wypadkiem ubezpieczeniowym. Uiszczana składka ubezpieczeniowa jest więc proporcjonalna do ryzyka wnoszonego do funduszu ubezpieczeniowego i nie redukuje silniej wyższych dochodów faworyzując przy tym niższe dochody. Funkcja redystrybucyjna w przypadku ubezpieczeń działa inaczej niż polegająca na transferze dochodu między podmiotami redystrybucja podatkowa. 20

21 Do podstawowych zasad ubezpieczeń gospodarczych zalicza się: 1. ZASADA REALNOŚCI; 2. ZASADA PEŁNOŚCI; 3. ZASADA POWSZECHNOŚCI OCHRONY UBEZPIECZENIOWEJ; 21

22 Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej należy ją rozumieć jako pewność otrzymania świadczenia w sytuacji, gdy należy się ono ubezpieczonemu, czyli wówczas gdy spełnione są wszystkie kryteria formalnoprawne upoważniające do jego otrzymania. Realizację tej zasady zapewniają dwie grupy zabezpieczeń systemowych: a. Gwarancje prawne chronią przed nieuzasadnioną odmową wypłaty świadczenia przez ubezpieczyciela, jego nieuprawnionym zaniżaniem oraz zbędnymi opóźnieniami w jego wypłacie. b. Gwarancje ekonomiczne ich zadaniem jest zapewnienie pokrycia zobowiązań zakładu ubezpieczeń w jego majątku. 22

23 Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej stwierdza, że warunki ubezpieczenia powinny zapewniać odszkodowanie, które w istotnym stopniu zrekompensuje straty powstałe wskutek wystąpienia zdarzenia losowego objętego ochroną ubezpieczeniową. Zasada ta wiąże się z finansowym poziomem pokrycia szkody i ma zastosowanie wyłącznie do ubezpieczeń majątkowych, gdyż tylko w przypadku majątku i praw z nim związanych możliwa jest obiektywna wycena ich wartości. Za miarę pełności ochrony ubezpieczeniowej przyjmuje się wskaźnik będący stosunkiem wypłaconego odszkodowania do wartości powstałej szkody. 23

24 Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej sprowadza się do maksymalnego upowszechnienia usług ubezpieczeniowych. Zagadnienie powszechności ubezpieczeń na gruncie teorii ubezpieczeń rozpatrywane jest na trzech płaszczyznach uwzględniających: wykupujących ochronę ubezpieczeniowa, ubezpieczane przedmioty oraz rodzaj ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową. W przypadku każdego z tych obszarów powszechność ubezpieczeń zależy przede wszystkim od: poziomu świadomości ubezpieczeniowej społeczeństwa, zamożności społeczeństwa, wzrostu gospodarczego, stopnia rozwoju rynku ubezpieczeniowego. 24