Usługi biznesowe w Poznaniu

Transkrypt

1 Usługi biznesowe w Poznaniu

2 Raport przygotowany dla Miasta Poznania przez Związek Liderów Sektora Usług Biznesowych (ABSL) we współpracy z JLL i Randstad Koordynator projektu: Janusz Górecki, Head of Research, ABSL janusz.gorecki@absl.pl Projekt graficzny i skład: Zdjęcie na okładce: fotoportal.poznan.pl ABSL 2017 Wszystkie prawa autorskie do niniejszego utworu należą do ABSL. Z wyłączeniem wyjątków przewidzianych prawem, korzystanie lub rozporządzanie utworem, w tym używanie, udostępnianie, odsprzedawanie, przetwarzanie, kopiowanie, dokonywanie adaptacji, modyfikowanie niniejszego utworu, w części lub w całości, dokonane w jakiejkolwiek formie, bez uprzedniej zgody ABSL wyrażonej na piśmie, jest naruszeniem prawa autorskiego. W razie jakichkolwiek wątpliwości, prosimy kierować pytania na adres absl@absl.pl

3 Spis treści Dlaczego Poznań? 4 Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 8 Historie sukcesu firmy o sobie 24 Rynek pracy 28 Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 34 Jakość życia 42 Wsparcie inwestorów informacje kontaktowe 44

4 4 Usługi biznesowe w Poznaniu Dlaczego Poznań 1 Dlaczego Poznań? Zdjęcie: fotoportal.poznan.pl Poznań to piąte pod względem liczby ludności miasto w Polsce, zamieszkiwane przez osób (blisko 1 mln w aglomeracji). Jest jednym z najważniejszych w kraju ośrodków akademickich i kulturalnych, charakteryzując się przy tym stabilną, nowoczesną gospodarką ze znacznym udziałem usług opartych na wiedzy, a także wysoką jakością życia. Na dynamiczny rozwój sektora usług biznesowych w Poznaniu pozytywnie wpływa m.in. bardzo dobra dostępność komunikacyjna miasta, wysoka jakość zasobów ludzkich oraz dojrzałość jednego z większych w Polsce rynków biurowych. Sukces inwestycyjny kilkudziesięciu obecnie działających firm z sektora, w tym wielu globalnie rozpoznawalnych podmiotów, liderów swoich branż, świadczy o atrakcyjności miasta jako ośrodka biznesowego. 1 Stan w dniu (GUS) Miejsca w rankingach i wyróżnienia Poznania I miejsce II miejsce II miejsce III miejsce III miejsce Pozycja Poznania pod względem jakości życia wg raportu Diagnoza społeczna Warunki i jakość życia Polaków. Druga pozycja w Polsce w kategorii dużych miast w corocznym rankingu Miast atrakcyjnych dla biznesu (2016) przygotowanym przez Forbes.pl wraz z Centralnym Ośrodkiem Informacji Gospodarczej. Druga pozycja w Polsce w prestiżowym Rankingu Najlepszych Samorządów organizowanym przez dziennik Rzeczpospolita. Wyróżnienie zostało przyznane w kategorii miast na prawach powiatu. Trzecia pozycja w rankingu największych ośrodków usług dla biznesu pod względem oceny miejsca prowadzenia działalności przez centra BPO, SSC, IT, R&D w kategorii Współpraca z lokalnymi władzami (Raport ABSL Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Polsce 2016"). Poznań został wyróżniony w międzynarodowym rankingu atrakcyjności dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych FDI Polish Cities of the Future 2015/16, zajmując III miejsce w Polsce (za Warszawą i Krakowem).

5 Usługi biznesowe w Poznaniu Dlaczego Poznań 5 Dynamiczny rozwój sektora usług biznesowych Większość centrów usług outsourcingowych (BPO), usług wspólnych (SSC), IT oraz badawczo- -rozwojowych (R&D) funkcjonujących w mieście powstało po 2011 roku; blisko 50% miejsc pracy w sektorze wygenerowano w ostatnich czterech latach. Wokół sektora wytworzył się stabilny, lokalny ekosystem powiązań i współpracy z branżą nieruchomości komercyjnych, firmami rekrutacyjnymi, władzami miasta, szkołami wyższymi oraz licznymi start-up ami. Historie sukcesu centrów usług Rozszerzenie działalności od chwili założenia centrum w przypadku zdecydowanej większości podmiotów; dotychczasowe zwiększenie zatrudnienia ponad zakładany poziom deklarowane przez większość firm; wzrost poziomu zaawansowania świadczonych usług; liczne centra usług charakteryzujące się eksperckimi profilami. Zakorzenienie centrów usług Większość nowo powstałych miejsc pracy jest generowanych przez firmy już obecne na rynku. Świadczy to pozytywnie o ich zakorzenieniu w Poznaniu i pośrednio o zadowoleniu z wyboru miejsca lokalizacji centrum usług. Sprawdzone miejsce dla działalności o dużej skali Ośmiu międzynarodowych inwestorów zatrudniających w swoich centrach usług więcej niż 500 osób. Ponad absolwentów rocznie Liczba absolwentów szkół wyższych w Poznaniu, w tym istotna pula talentów o profilu dedykowanym usługom dla biznesu; doświadczona kadra menedżerska wyższego szczebla m 2 Całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Poznaniu; szósty największy rynek biurowy w Polsce. Wsparcie dla inwestorów Konsekwentnie realizowana strategia pozyskiwania przedsiębiorstw lokujących centra usług oraz profesjonalna opieka poinwestycyjna kierowana do obecnych w mieście podmiotów; liczne inicjatywy wspierające współpracę biznes nauka władze lokalne. Rycina 1 Kluczowe informacje charakteryzujące Poznań jako ośrodek usług dla biznesu Źródło: opracowanie własne ABSL

6 6 Usługi biznesowe w Poznaniu Dlaczego Poznań Trójmiasto A1 Szczecin Bydgoszcz Białystok Berlin A2 Poznań Warszawa A2 Łódź Drezno A4 Wrocław A1 / DK1 Lublin Kraków Praga Ostrawa Katowice A4 Rzeszów Lwów Rycina 2 Położenie Poznania Źródło: opracowanie własne ABSL Brno Położenie Poznania Wiedeń Bratysława Poznań położony jest w centralnej części Europy, w obrębie jednego z ważniejszych korytarzy tranzytowych, łączących zachodnią i wschodnią część kontynentu, w połowie drogi pomiędzy Berlinem a Warszawą. Autostrada A2 oraz sieć dróg ekspresowych (S5, S11) umożliwiają sprawny dojazd samochodem do miasta. Dobrze rozwinięta jest sieć połączeń kolejowych, umożliwiając m.in. dogodny dojazd pociągiem do Berlina czy Warszawy. Szybki dostęp do ważnych europejskich centrów przesiadkowych (m.in. Frankfurt, Monachium) oraz kilku stolic (m.in. Londyn, Rzym, Paryż, Dublin) zapewnia międzynarodowy port lotniczy Poznań- Ławica (POZ) położony w odległości 6 km na zachód od centrum miasta. Koszyce Inwestowanie w rozwój infrastruktury komunikacyjnej sprawia, że z każdym rokiem rośnie dostępność komunikacyjna miasta. Tabela 1 Odległość i przewidywany czas podróży do wybranych stolic Odległość z Poznania Czas podróży Samochód Pociąg Samolot Berlin 270 km 2h50min 3h02min 3h20min * Warszawa 310 km 2h50min 2h34min 0h55min Źródło: Google Maps, Deutsche Bahn, Google Flights * z przesiadką

7 Usługi biznesowe w Poznaniu Dlaczego Poznań 7 Port Lotniczy Poznań-Ławica Odległość od centrum miasta Liczba obsługiwanych krajów 12 6 km Liczba obsługiwanych portów lotniczych 22 Linie lotnicze obsługujące port Całkowity ruch pasażerski (2016) Liczba bezpośrednich lotów tygodniowo i czas przelotu do wybranych hubów lotniczych Lufthansa, LOT Polish Airlines, Ryanair, SAS Scandinavian Airlines, Wizzair 1,7 mln Frankfurt (FRA) 13 (1h25min) Monachium (MUC) 18 (1h15min) Kopenhaga (CPH) 5 (1h25min) Warszawa (WAW) 24 (0h55min) Rycina 3 Komunikacja lotnicza Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie: Oslo Sztokholm Glasgow Edynburg Dublin Liverpool Doncaster / Sheffield Kopenhaga Malmö Birmingham Bristol Londyn Eindhoven Poznań Warszawa Rycina 4 Mapa regularnych, pasażerskich połączeń lotniczych z Poznania Źródło: polaczenia-lotnicze/mapa-polaczen Paryż Frankfurt Monachium Barcelona Rzym Alicante Luqa

8 8 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 2 Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu Zdjęcie: Shutterstock Poznań zajmuje pod względem zatrudnienia w centrach BPO, SSC, IT, R&D siódmą pozycję wśród ośrodków usług biznesowych w Polsce oraz trzynastą w Europie Środkowo-Wschodniej 1. Począwszy od 2014 r. w mieście zaznaczył się istotny wzrost liczby nowo powstających centrów usług. Poza nowymi inwestycjami, na krajobraz usług dla biznesu w ośrodku znaczący wpływ wywarł rozwój dotychczas funkcjonujących centrów globalnych firm. Wciąż jednak istnieje przestrzeń na powstawanie nowych centrów i rozwój działalności podmiotów już obecnych w mieście. Poznań jest dobrze przygotowany do tego, aby stać się czołowym ośrodkiem usług biznesowych w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, zarówno dla firm chcących założyć w regionie swoje pierwsze centrum usług biznesowych, jak i dla tych, które planując ekspansję, chcą utworzyć kolejne centrum. Biorąc pod uwagę wysoki potencjał Poznania, można stwierdzić, że najbardziej prawdopodobnym scenariuszem jest dalszy rozwój branży w najbliższych latach i wykreowanie w mieście kolejnych tysięcy nowych miejsc pracy w centrach usług. 1 Europa Środkowo-Wschodnia: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria

9 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 9 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu w liczbach 76 Liczba centrów BPO, SSC, IT, R&D w Poznaniu (Q4 2016), świadczących usługi w językach obcych. Centrów z kapitałem zagranicznym jest 62, pozostałych 14 należy do polskich firm Liczba osób zatrudnionych w centrach usług w Poznaniu, w tym w firmach z kapitałem zagranicznym; 10 inwestorów z listy Fortune Global 500; coroczny dwucyfrowy wzrost zatrudnienia w sektorze. 81% Udział centrów z kapitałem zagranicznym w strukturze zatrudnienia w sektorze. 20% Przeciętna roczna rotacja w sektorze (z wyłączeniem centrów IT).* * Dane Randstad IT Najważniejszą kategorią usług świadczonych w poznańskich centrach są usługi IT (w tym rozwój oprogramowania). Generują 1/3 zatrudnienia w branży i występują w portfolio 61% centrów w Poznaniu. 19 Liczba nowych centrów usług dla biznesu powstałych od początku 2015 r Zatrudnienie w sektorze prognozowane na 2020 r. 5% Przeciętny roczny wzrost wynagrodzeń w sektorze (większy dla osób pracujących z wykorzystaniem języka niemieckiego); prognoza na 2017 r.: 7%.* * Dane Randstad Rycina 5 Sektor nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu w liczbach Źródło: opracowanie własne ABSL

10 10 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu O raporcie Celem niniejszego raportu ABSL jest kompleksowa charakterystyka sektora nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu, wraz z omówieniem m.in. wybranych aspektów rynku pracy, rynku nieruchomości biurowych oraz form wsparcia dla inwestorów. Ważnym elementem projektu związanego z przygotowaniem publikacji było uzyskanie informacji na temat centrów usług funkcjonujących w Poznaniu bezpośrednio od ich przedstawicieli. Kwestionariusz ankiety wypełniło 30 respondentów, reprezentujących centra usług zatrudniające w aglomeracji poznańskiej łącznie osób czyli 63% ogółu pracowników sektora w analizowanym ośrodku. Informacje uzyskane dzięki ankiecie pozwoliły na wykonanie zbiorczych opracowań statystycznych dotyczących bieżącej działalności omawianych podmiotów (analizy tematyczne). Dane liczbowe na temat centrów usług są aktualne na IV kwartał 2016 roku. W publikacji przyjęto szeroką definicję branży, obejmującą również działalność badawczo-rozwojową. Rozważania dotyczące sektora oparto na analizie centrów usług z kapitałem zagranicznym oraz polskim: centrów outsourcingu procesów biznesowych (BPO), centrów usług wspólnych (SSC), centrów IT oraz centrów badawczo-rozwojowych (R&D). Należy zauważyć, że niektóre centra obsługują zarówno firmę macierzystą, jak i klientów zewnętrznych (hybrydowy model świadczenia usług). W raporcie nie wydzielono jednak oddzielnego, mieszanego typu centrów BPO/SSC lecz przyporządkowano poszczególne podmioty do podstawowych typów (BPO, SSC, IT, R&D) na podstawie dominującego profilu ich działalności. Centra typu contact center dla klientów zewnętrznych zaliczono do kategorii BPO. W analizach uwzględniono jedynie centra zorientowane pro-eksportowo, w których do świadczenia usług wykorzystywane są języki obce, a nie wyłącznie język polski. Uwzględniono centra, w których zatrudnienie przekracza 25 osób. Nie dotyczy to firm, które są w trakcie tworzenia i przewidują zatrudnienie docelowe wyższe niż 25 osób. Kryterium to nie ma również zastosowania w odniesieniu do centrów IT oraz R&D. Jednostką analityczną w raporcie jest aglomeracja poznańska. Oznacza to, że wszelkie charakterystyki dotyczące Poznania obejmują również centra usług działające w okolicznych miejscowościach, takich jak: Sady, Suchy Las, Tarnowo Podgórne, Złotniki. Warto zaznaczyć, że poza analizowanymi w raporcie centrami świadczącymi usługi w językach obcych, w Poznaniu działają podmioty koncentrujące swoją działalność na obsłudze klientów wewnętrznych i zewnętrznych w Polsce, tylko w języku polskim. W tego rodzaju centrach usług, zajmujących się głównie obsługą klienta, zatrudnionych jest w Poznaniu ponad osób. Wśród firm posiadających wspomniane centra można wymienić m.in. centrum usług wspólnych Enea, centrum outsourcingowe firmy Administration Personnel Services czy centrum operacyjne Banku Zachodniego WBK. Pragniemy podziękować wszystkim przedstawicielom firm oraz instytucji, którzy poświęcili swój czas na wypełnienie ankiet lub przygotowanie informacji wykorzystanych na potrzeby niniejszej publikacji.

11 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 11 W Poznaniu funkcjonuje 76 centrów usług należących do inwestorów z 17 państw. Większość podmiotów stanowią centra amerykańskie (20), polskie (14) i niemieckie (10). Po kilka centrów posiadają w Poznaniu również firmy z Wielkiej Brytanii (6) oraz Holandii, Francji i Danii (po 4). Centra usług w Poznaniu zatrudniają osób. Zdecydowana większość pracowników (81%) pracuje w podmiotach z udziałem kapitału zagranicznego. Firmy amerykańskie wygenerowały 21% miejsc pracy w sektorze, niemieckie 20%, polskie 19%, brytyjskie 14%, a przedsiębiorstwa z pozostałych krajów 26%. Wśród centrów usług w Poznaniu funkcjonują: 34 centra usług wspólnych (SSC), 20 centrów IT, 12 centrów badawczo-rozwojowych (R&D) oraz 10 centrów outsourcingu usług biznesowych (BPO). Zdecydowanie najwyższe przeciętne zatrudnienie charakteryzuje centra BPO 330 osób. W centrach SSC zatrudnionych jest przeciętnie 180 pracowników, a w centrach IT 160. Najmniejsze przeciętne zatrudnienie cechuje centra badawczo-rozwojowe (30 osób). Warto zwrócić uwagę na fakt, że w strukturze zatrudnienia według typu centrum wyraźna jest przewaga centrów SSC (47%). W centrach IT oraz BPO zatrudnionych jest po 25% pracowników sektora, a w centrach R&D pozostałe 3%. Przeciętny poziom zatrudnienia w centrach usług w aglomeracji poznańskiej to 173 osoby (mediana = 65 osób). Należy dodać, że 15 największych centrów usług w Poznaniu (w których pracuje więcej niż 200 osób) generuje łącznie nieco ponad 2/3 całkowitego zatrudnienia w sektorze. Biorąc pod uwagę plany rozwojowe firm oraz potencjalne nowe inwestycje można zakładać, że w 2020 r. w branży zatrudnionych będzie już osób. ABSL w Poznaniu Głównym celem oddziału organizacji w Poznaniu jest zbudowanie platformy wymiany doświadczeń jego członków. Podczas cyklicznych spotkań prezentowane są nowinki, które pomagają firmom być bardziej konkurencyjnymi zarówno na rynku polskim jak i globalnym. Tematy te dotyczą nowych trendów (takich jak robotyka i automatyzacja działań), aspektów tworzenia silnych organizacji poprzez umiejętne budowanie marek firmy, zarządzania talentami oraz wielu innych, istotnych z punktu widzenia sektora kwestii. Kolejnym istotnym dla firm obszarem tematycznym poruszanym podczas spotkań są informacje prezentowane przez Partnerów z Urzędu Miasta m.in. o nowych inwestycjach w centra usług w Poznaniu czy możliwych formach współpracy biznes nauka władze lokalne. Członkami oddziału ABSL w Poznaniu są: Archer Daniels Midland Shared Services Centre Europe (ADM SSC) / arvato Polska / Banach Outsourcing / Bridgestone EBS / Carl Zeiss Shared Services / Carlsberg Accounting Service Centre / Century Link / Ciber / Connectis / DFDS / Franklin Templeton Investments / getsix / GFT / Grant Thornton / GSK IT / Hicron / IKEA Business Service Center / intive / IT Kontrakt / Jeronimo Martins / John Deere / MAN Accounting Center / MARS Financial Services / McKinsey EMEA Shared Services / O-I Business Services Centre / Philips People Services / Roche Global Information Technology Solutions / Sii / Veolia Centrum Usług Wspólnych / Wavin

12 12 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu Tabela 2 Wybrane centra usług w Poznaniu Nazwa Typ centrum Rok rozpoczęcia działalności Kraj siedziby centrali firmy macierzystej Przedział zatrudnienia Profil działalności arvato Polska BPO 2005 >1000 Kompleksowe usługi outsourcingowe: Customer Relationship Management (głównie branży telekomunikacyjnej oraz informatycznej), Supply Chain Management, Financial Solution (faktoring, windykacja oraz BPO finansowe głównie dla klientów z branży telekomunikacyjnej, energetycznej oraz finansowej). AutoVision SSC 2016 <100 Centrum kompetencji w zakresie księgowości dla Volkswagen AG. BAE Systems IT 2012 <100 Applied Business Intelligence jednostka biznesowa BAE Systems. Kluczowe obszary działalności: Cyber Security, Financial Crime, Communications Intelligence and Digital Transformation. Capgemini R&D 2015 <100 Capgemini Software Solutions Center centrum rozwoju oprogramowania i usług informatycznych dla globalnych i renomowanych marek z sektora motoryzacyjnego, finansowego, transportowego oraz mediów. Carl Zeiss SSC Centrum usług wspólnych, którego działalność dedykowana jest obsłudze finansowo-księgowej wszystkich spółek ZEISS w Europie. Carlsberg Shared Services SSC Centrum usług wspólnych dla spółek Grupy Carlsberg w Europie: F&A, IT, Master Data, Procurement, Logistics, Planning and Financial Controlling. Cognifide IT Centrum operacyjne: tworzenie zaawansowanych technologicznie portali i serwisów internetowych w oparciu o systemy zarządzania treścią (CMS) m.in. dla klientów koncernu WPP. Duni EFF SSC / BPO 2005 <100 Usługi finansowo-księgowe dla korporacji Duni oraz klientów zewnętrznych. EXIDE Technologies SSC 2012 <100 Usługi finansowo-księgowe dla spółek Exide Technologies. Fandom (Wikia) R&D 2007 <100 Centrum badawczo-rozwojowe specjalizujące się w rozwijaniu oprogramowania Open Source MediaWiki oraz serwisów Wiki. Franklin Templeton Investments SSC Działalność w zakresie: Customer Operations, Corporate Finance, Sales and Business Support, Technology, Project Management, Global Marketing Support, a także Investment Services: Global Trade Services, Corporate Actions, Fund Accounting, itd. GFT Polska IT Tworzenie oprogramowania dla banków inwestycyjnych: m.in. systemy giełdowe, tradingowe oraz systemy do zarządzania ryzykiem finansowym. Grant Thornton BPO 1993 <100 Audyt, doradztwo podatkowe, konsulting, outsourcing rachunkowości, kadr i płac. GSK IT SSC Cyber security, badania i rozwój (R&D), systemy zarządzania i monitorowania produkcji leków, bazy i hurtownie danych, narzędzia pracy grupowej, aplikacje CRM, aplikacje mobilne oraz Multi Channel Marketing Services.

13 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 13 Nazwa Typ centrum Rok rozpoczęcia działalności Kraj siedziby centrali firmy macierzystej Przedział zatrudnienia Profil działalności IKEA Business Service Center SSC Usługi z obszaru finansów i HR dla spółek Grupy IKEA, zlokalizowanych na terenie Europy. Intitek BPO 2014 <100 Usługi outsourcingowe, konsultingowe oraz projektowe w zakresie kompetencji IT, inżynierii mechanicznej, automatyki i elektryki przemysłowej. Jeronimo Martins SSC Usługi finansowo-księgowe i HR dla spółek Jeronimo Martins. Lorenz Services SSC Obsługa księgowa i informatyczna spółek należących do Grupy Lorenz. Mars Financial Services SSC Zaawansowane procesy księgowe w obszarze księgowości należności, zobowiązań, środków trwałych, rozliczeń wewnątrzgrupowych, księgi głównej, wydatków służbowych oraz wynagrodzeń dla Polski, Niemiec, Austrii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii oraz Irlandii. McKinsey EMEA Shared Services SSC Centrum Usług Wspólnych wspierające biura McKinsey & Company na całym świecie: wsparcie asystenckie, administracja operacji biznesowych, finanse i raportowanie, HR, badanie i analiza danych, komunikacja wizualna. Mentor Graphics R&D 2009 <100 Wytwarzanie oprogramowania do projektowania i produkcji nowoczesnego sprzętu elektronicznego (EDA Electronic Design Automation). Newell SSC Największe w Europie centrum obsługi klienta dla spółek grupy Newell oraz usługi wsparcia. Roche SSC Dostarczanie innowacji w zakresie budowania i utrzymywania systemów informatycznych na rzecz oddziałów Roche na całym świecie. Rockwool SSC 2016 <100 Centrum kompetencji Grupy Rockwool: usługi finansowo-księgowe oraz IT. Sii IT Sii świadczy kompleksowe usługi informatyczne, oferując rozwiązania takie jak doradztwo i analizy, opracowanie i integracja systemów, testy, wdrożenia i utrzymanie systemów oraz leasing specjalistów IT. Starter24 BPO / SSC Centrum operacyjne w tym: usługi kontaktu z klientem, IT, F&A oraz HR. Veolia Centrum Usług Wspólnych SSC 2006 <100 Obsługa spółek z Grupy w obszarach: finanse, księgowość, fakturowanie, IT, kadry i płace, szkolenia, zakupy, komunikacja, wsparcie w zarządzaniu ryzykiem i ubezpieczeniami oraz kontroli wewnętrznej. Wavin SSC 2013 <100 Centrum Usług Wspólnych Wavin: usługi dla spółek Grupy Wavin w Europie w zakresie procesów księgowych, procesów zakupowych, Master Data i IT business applications. Źródło: opracowanie własne ABSL

14 14 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 48% 48% 4% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Jednostka działająca na rzecz firmy macierzystej / centrum usług wspólnych Komercyjny dostawca usług / centrum outsourcingu Model hybrydowy (klienci zewnętrzni i wewnętrzni) Rycina 6 Struktura zatrudnienia w centrach usług w Poznaniu w podziale na rodzaj organizacji Źródło: opracowanie własne ABSL 25% 3% 4% 4% 11% 21% 25% Ogółem: osób 47% SSC BPO IT R&D USA Niemcy Polska Wielka Brytania Szwajcaria 7% 14% Ogółem: osób 19% 20% Dania Szwecja Inne Rycina 7 Struktura zatrudnienia w centrach usług w Poznaniu w podziale na typ centrum Źródło: opracowanie własne ABSL Rycina 8 Struktura zatrudnienia w centrach usług w Poznaniu w podziale na miejsce siedziby centrali firmy macierzystej Źródło: opracowanie własne ABSL 1% 32% 18% 16% 16% 11% 6% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Usługi biznesowe i profesjonalne Technologie i telekomunikacja Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Ochrona zdrowia Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Energia, usługi komunalne (media), surowce i półprodukty Rycina 9 Struktura zatrudnienia w centrach usług w Poznaniu w podziale na branże ich firm macierzystych Źródło: opracowanie własne ABSL

15 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 15 8 Przeciętna liczba nowo powstających w danym roku centrów usług w Poznaniu (w ostatnich pięciu latach). 52% Udział centrów usług powstałych od początku 2012 roku w ogóle centrów istniejących w Poznaniu. W ostatnich pięciu latach (od początku 2012 r.) powstała ponad połowa poznańskich centrów usług (40), generując łącznie 19% ogółu miejsc pracy w sektorze (wg stanu na IV kw r.). Warto dodać, że aż 19 nowych centrów rozpoczęło działalność po r., wśród nich m.in. Huawei, Capgemini, Osram, Rockwool czy AutoVision (spółka zależna Volkswagen AG). Zakładając utrzymanie średniej z ostatnich pięciu lat można szacować, że w 2020 roku w Poznaniu będzie działać już co najmniej 100 centrów BPO, SSC, IT, R&D, zatrudniających łącznie pracowników. Liczba centrów ogółem Liczba nowych centrów przed Rycina 10 Liczba centrów usług w Poznaniu w podziale na lata rozpoczęcia działalności Źródło: opracowanie własne ABSL Liczba nowych centrów Liczba centrów ogółem

16 16 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 9% 6% 17% 9% Ogółem: 34 centra SSC 59% 13% 17% 13% 2% Ogółem: osób 23% 32% Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Usługi biznesowe i profesjonalne Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Usługi biznesowe i profesjonalne Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Ochrona zdrowia Pozostałe branże Ochrona zdrowia Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Pozostałe branże Rycina 11 Struktura centrów usług wspólnych (SSC) w Poznaniu w podziale na branże ich firm macierzystych Źródło: opracowanie własne ABSL Rycina 12 Struktura zatrudnienia w centrach usług wspólnych (SSC) w Poznaniu w podziale na branże ich firm macierzystych Źródło: opracowanie własne ABSL 50% 40% 37% 33% 33% 30% 30% 20% 20% 10% 7% 3% 13% 0 Produkcja towarów przemysłowych i konsumenckich Technologie i telekomunikacja Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Usługi biznesowe i profesjonalne Usługi konsumenckie (w tym handel i dystrybucja) Ochrona zdrowia Sektor publiczny Inne branże Rycina 13 Struktura branżowa firm (klienci zewnętrzni i wewnętrzni) obsługiwanych przez centra usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=30 firm)

17 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 17 2% 33% 21% 16% 7% 6% 3% 12% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Usługi IT (w tym rozwój oprogramowania) Usługi finansowo-księgowe Obsługa klienta Zarządzanie zasobami ludzkimi Zarządzanie łańcuchem dostaw Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) Marketing Inne Rycina 14 Struktura zatrudnienia w centrach usług w podziale na obsługiwane kategorie procesów Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=30 firm zatrudniających łącznie osób) Udział centrów Usługi IT (w tym rozwój oprogramowania) 61% Usługi finansowo-księgowe 50% Zarządzanie zasobami ludzkimi 25% Obsługa klienta 21% Zarządzanie zaopatrzeniem 13% Marketing 12% Zarządzanie łańcuchem dostaw 9% Badania i rozwój 8% Usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe, inwestycyjne) 4% Zarządzanie dokumentacją 3% Inne 30% 0 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rycina 15 Kategorie procesów obsługiwanych w centrach usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL

18 18 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 60% Zasięg geograficzny świadczonych usług Usługi świadczone dla wybranych krajów lub regionów świata Globalny zasięg świadczonych usług 30% Usługi świadczone na rzecz odbiorców z jednego kraju Rycina 16 Zasięg geograficzny usług świadczonych przez centra usług w Poznaniu (1) Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=30 firm) 10% Poznańskie centra działają na rzecz firm z wielu części świata, przy czym 30% z nich przypisuje swojej działalności globalny zasięg świadczenia usług. Większość firm (60%) obsługuje klientów z kilku wybranych krajów lub poszczególnych regionów świata. Największy odsetek firm koncentruje się na obsłudze klientów z Europy Zachodniej i Polski. Połowa firm świadczy usługi na rzecz klientów z krajów nordyckich i krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Główne kraje na rzecz których świadczone są usługi w poznańskich centrach: 1) Niemcy, 2) Wielka Brytania, 3) USA 37% 50% Ameryka Północna Kraje nordyckie 50% 80% Europa Środkowo-Wschodnia (bez Polski) Polska 90% 20% Europa Zachodnia 30% 13% Ameryka Południowa Bliski Wschód i Afryka Rycina 17 Zasięg geograficzny usług świadczonych przez centra usług w Poznaniu (2) Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=30 firm) Azja, Australia i Oceania

19 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 19 Zdjęcie: Shutterstock

20 20 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu Języki wykorzystywane w centrach usług Do języków obcych najczęściej wykorzystywanych przy obsłudze procesów w poznańskich centrach usług biznesowych poza językiem angielskim należy niezmiennie, język niemiecki. Usługi po niemiecku są świadczone w 45 centrach (czyli w 59% podmiotów w mieście). Według analiz Randstad około 30% wszystkich procesów rekrutacyjnych w poznańskich centrach usług w III i IV kw r. dotyczyło kandydatów komunikujących się w języku niemieckim. Biorąc pod uwagę trendy rozwojowe zarówno dojrzałych, jak i nowo powstałych poznańskich centrów usług oraz istotny udział firm niemieckich wśród wspomnianych podmiotów, można przypuszczać, że specjaliści posługujący się tym językiem będą w nadchodzących latach należeć do najbardziej poszukiwanych. Język polski wykorzystywany jest do świadczenia usług w 34 centrach (45% podmiotów). Liczną grupę stanowią centra wykorzystujące do świadczenia usług języki z grupy romańskich (francuski, włoski i hiszpański). Specjalistów wykonujących pracę w języku francuskim zatrudniają 24 centra usług, hiszpańskim 20, a we włoskim 19. Wśród poznańskich centrów można zanotować również zauważalne zapotrzebowanie na specjalistów pracujących w językach nordyckich (wykorzystywanych w 17 centrach), niderlandzkim (17) oraz rosyjskim (16). 24 Całkowita liczba języków wykorzystywanych w centrach w Poznaniu. 17 Największa liczba języków wykorzystywanych w pojedynczym centrum usług. 6 Średnia liczba języków wykorzystywanych w centrach usług. 9 Liczba centrów usług wykorzystujących co najmniej 10 języków. 28% Udział centrów usług wykorzystujących co najmniej 5 języków. 60% 50% 100% Język angielski 40% 30% 20% 10% 0 niemiecki polski francuski hiszpański włoski języki nordyckie niderlandzki rosyjski języki azjatyckie Inne Rycina 18 Języki używane w centrach usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL

21 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 21 Cudzoziemcy pracujący w centrach usług 20% Maksymalny udział cudzoziemców zatrudnionych w pojedynczym centrum usług. 4% Średni udział cudzoziemców wśród wszystkich pracowników analizowanych centrów usług. 10% Udział centrów usług zatrudniających co najmniej 10% cudzoziemców wśród ogółu pracowników. 1. Ukraina 2. Niemcy >500 osób Ogólna liczba cudzoziemców pracujących w poznańskich centrach usług. 72% Udział centrów usług zatrudniających cudzoziemców. Rycina 19 Główne kraje pochodzenia cudzoziemców w poznańskich centrach usług Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=22 firmy) 3. Włochy Poza wymienionymi państwami, cudzoziemcy w centrach usług pochodzą najczęściej z Hiszpanii, Francji i Rosji. Świadczenia pozapłacowe w centrach usług Co najmniej 9/10 firm Karta multisport / fitness Prywatna opieka medyczna Co najmniej 6/10 firm Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych Grupowe ubezpieczenie na życie Świeże owoce w biurze Co najmniej 5/10 firm Laptop Elastyczne godziny pracy Możliwość pracy z domu Bonusy za indywidualny wkład Co najmniej 3/10 firm Dodatkowa premia za osiągnięte cele System kafeteryjny Zwroty za szkolenia Miejsce parkingowe Bonus relokacyjny Rycina 20 Świadczenia pozapłacowe dla pracowników operacyjnych najczęściej oferowane przez firmy posiadające centra usług w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=27 firm)

22 22 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu Relacje centrów usług z uczelniami wyższymi Poznańskie centra usług biznesowych w zdecydowanej większości współpracują z uczelniami wyższymi, najczęściej w obszarze rekrutacji przyszłych pracowników. Oferują staże i praktyki dla studentów, uczestniczą w targach pracy, organizują dni otwarte, cykle warsztatów i wykładów. Innymi często spotykanymi formami współpracy są porozumienia dotyczące współorganizowania specjalistycznych kierunków studiów, na których przedstawiciele firm prowadzą zajęcia dydaktyczne według autorskich programów. Poprawa przepływu informacji i transfer wiedzy pomiędzy szkołami wyższymi a biznesem, stanowi bardzo istotne zadanie dla aktorów kształtujących te relacje. Nawiązywanie efektywnej współpracy uczelni z centrami usług oraz dopasowywanie umiejętności absolwentów do potrzeb rynku pracy staje się praktyką, a rosnąca liczba wspólnych projektów i programów przynosi wymierne korzyści obu stronom. Tabela 3 Wybrane przykłady współpracy centrów usług z poznańskimi uczelniami Firma Przykładowe działania BCC Bridgestone EBS GFT Polska itelligence MAN Accounting Center» Współpraca z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza. Prowadzenie wykładów na Wydziale Matematyki i Informatyki UAM przez pracowników firmy.» Współpraca z Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu przy organizacji i prowadzeniu studiów podyplomowych Zarządzanie kapitałem ludzkim w systemie SAP HR.» Współpraca z poznańskim Uniwersytetem Ekonomicznym oraz Wyższą Szkołą Bankową. Na obu uczelniach prowadzone są programy stażowe oraz Drzwi Otwarte dla studentów. Pracownicy firmy prowadzą również wykłady dla studentów. Współpraca z uczelniami w następnych latach ma zostać zacieśniona poprzez kolejne projekty skierowane do studentów.» Współpraca z Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza jako Partner Wydziału Matematyki i Informatyki UAM.» Prowadzenie dedykowanych zajęć i warsztatów z zakresu m.in. systemów rozproszonych w.net oraz nowoczesnych aplikacji internetowych.» Organizowanie praktyk i staży dla najzdolniejszych studentów. Współpraca w ramach Klubu Partnera Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.» Współpraca z Wyższą Szkołą Bankową w Poznaniu. Objęcie Partnerstwem Strategicznym kierunku studiów podyplomowych SAP Zintegrowane Systemy Informatyczne i przygotowanie programu studiów przez specjalistów itelligence.» Partnerstwo Biznesowe specjalności Wdrażanie Systemów Informatycznych w Przedsiębiorstwach realizowanej na studiach inżynierskich na kierunku Informatyka.» Partnerstwo z Wyższą Szkołą Bankową w Poznaniu jako patron kierunku Finanse i Rachunkowość.» Prowadzenie zajęć dydaktycznych według autorskiego programu.» Współpraca w ramach Klubu Partnera Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie stron internetowych firm i uczelni

23 Usługi biznesowe w Poznaniu Krajobraz usług dla biznesu w Poznaniu 23 Pozostałe charakterystyki branżowe 89% Średni udział pracowników z wykształceniem wyższym. 53% Średni udział kobiet w ogólnym zatrudnieniu. 91% Średni udział pracowników zatrudnionych na pełen etat. 48% Udział centrów usług zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. Rycina 21 Wybrane informacje charakteryzujące kadrę poznańskich centrów usług Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do centrów usług (N=27 firm) Liczba centrów Rycina 22 Struktura centrów usług w podziale na przedziały zatrudnienia Źródło: opracowanie własne ABSL Przedział zatrudnienia: > <100 6,7 / 10 pkt. Poznańskie firmy z sektora oceniają konkurencję na lokalnym rynku pracy na 6,7 punktów w skali od 1 do 10, gdzie 10 oznacza bardzo dużą konkurencję. Rywalizacja centrów jest zatem dostrzegalna przez ich przedstawicieli, jednak ich ocena sytuacji w tym zakresie nie wskazuje na drenaż dostępnej puli pracowników. Rycina 23 Ocena konkurencji między centrami BPO, SSC, IT, R&D na lokalnym rynku pracy Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie wyników ankiety skierowanej do przedsiębiorstw posiadających swoje centra usług w Poznaniu (N=30 firm zatrudniających łącznie osób).

24 24 Usługi biznesowe w Poznaniu Historie sukcesu firmy o sobie 3 Historie sukcesu firmy o sobie Zdjęcie: fotoportal.poznan.pl Inwestorzy posiadający swoje centra usług w Poznaniu to w dużej mierze globalnie rozpoznawalne przedsiębiorstwa, liderzy swoich branż. Dominująca część z nich w trakcie swojej obecności w Poznaniu zdywersyfikowała zakres świadczonych usług i podniosła wartość realizowanych przez siebie operacji. Dynamiczny rozwój poznańskich centrów przejawia się m.in. w corocznym zwiększaniu zatrudnienia w zdecydowanej większości podmiotów oraz obsłudze coraz bardziej zaawansowanych procesów, również strategicznych. W niniejszym rozdziale przedstawiono wybrane firmy, które odniosły inwestycyjny sukces w Poznaniu, zakładając tu swoje centra usług.

25 Usługi biznesowe w Poznaniu Historie sukcesu firmy o sobie 25 Franklin Templeton Investments (FTI) to globalna instytucja finansowa, wiodący podmiot w branży zarządzania aktywami. Firma z siedzibą w San Mateo (Kalifornia, USA) posiada oddziały w ponad 30 krajach i świadczy usługi dla klientów w ponad 150 państwach na całym świecie. Pierwszy oddział w Polsce powstał 19 lat temu w Warszawie. Pierwszy oddział w Poznaniu założono w 2007 roku, a kolejny w 2014 roku. Obecnie FTI Poland zatrudnia około 700 pracowników. Obydwa poznańskie oddziały Franklin Templeton Investments prowadzą działalność w zakresie: Customer Operations, Corporate Finance, Sales and Business Support, Technology, Project Management, Global Marketing Support, a także Investment Services: Global Trade Services, Corporate Actions, Fund Accounting, itd. Poprzez swoją obecność w Poznaniu FTI podejmuje starania, by dzielić się wiedzą i doświadczeniem na rynku lokalnym. Globalne centra międzynarodowych operacji finansowych, takie jak oddziały FTI w Poznaniu, są najszybciej rozwijającymi się ośrodkami z branży finansowych usług wspólnych w Polsce. W oparciu o doświadczenie Franklin Templeton Investments, we współpracy z Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu utworzono nową specjalizację pt. Operacje finansowe funduszy inwestycyjnych. Stanowi to nasz wkład w działania na rzecz pracowników lokalnych. W spółce Roche ludzi ze 150 krajów zmienia branżę ochrony zdrowia. Dzięki współpracy staliśmy się jedną z wiodących światowych grup zajmujących się badaniami medycznymi. Zbudowaliśmy nasz sukces w oparciu o innowacje, ciekawość i różnorodność. Jesteśmy Roche Global IT Solutions, Poland. Prowadzimy działalność bezpośrednio z Polski siedziba główna mieści się w Warszawie, posiadamy także oddział w Poznaniu. Współpracujemy w Polsce z ponad programistami, a ponad 400 spośród nich to pracownicy Roche Poland. Sięgamy po najnowocześniejsze technologie (głównie Java,.NET, HTML, JS, SFDC, SAP), ponieważ praca naszego departamentu ma kluczowe znaczenie dla światowej innowacyjności Grupy Roche. Naszą siłą jest technologia. Dążymy do tego, by w codziennej działalności wykorzystywać znajomość najnowszych rozwiązań. Nasi specjaliści opracowują innowacyjne rozwiązania w zakresie tworzenia i utrzymywania systemów IT w oddziałach na całym świecie. Dokładamy wszelkich starań, by zapewnić efektywne, pozbawione sztucznych barier środowisko pracy, w którym każdy z nas może skupiać się na naprawdę istotnych rozwiązaniach. Technologia nie jest jedynym obszarem naszego zainteresowania: inwestujemy w ludzi i motywujemy ich do podnoszenia kwalifikacji (co roku każdy pracownik korzysta z około 50 godzin szkolenia technicznego w zakresie IT i konferencji branżowych). Roche Global IT Solutions jest także bardzo aktywnym członkiem lokalnej społeczności Poznania.» Od 2010 roku ściśle współpracujemy, na podstawie umowy, z Politechniką Poznańską i należymy do Rady Programowej Wydziału Informatyki.» Wspieramy lokalne organizacje takie jak AIESTE, a także PTAQ (Poznan Testing and Quality Group, gdzie nasi pracownicy po godzinach pracy prowadzą prezentacje, a począwszy od 2012 roku średnio raz na rok umożliwiamy organizowanie spotkań w naszej przestrzeni biurowej.» Organizujemy wykłady i warsztaty dla studentów i lokalnych grup IT w Poznaniu (Code4Life MeetuUps, od 3 lat wolne wykłady na Politechnice Poznańskiej)» Sponsorujemy konferencje, przykładowo ADBIS 2012, a także współorganizujemy konferencje BigData na Politechnice Poznańskiej.» Jesteśmy również współorganizatorem studiów podyplomowych Data processing Big Data na UAM.» Obecnie prowadzimy prace związane z zawarciem umowy z UAM.» Przygotowujemy studia z zakresu Java na UAM.

26 26 Usługi biznesowe w Poznaniu Historie sukcesu firmy o sobie Poznańskie Centrum Usług Biznesowych (GSK IT), zostało otwarte w 2005 r., aby wesprzeć transformację rynku IT w Europie. Ogromny sukces sprawił, że firma GSK postanowiła dalej rozwijać się w tej lokalizacji. Obecnie, już ponad 500 wysoko wykwalifikowanych specjalistów zatrudnionych w GSK IT w Poznaniu obsługuje ponad 100 tysięcy pracowników GSK na całym świecie, dostarczając globalne serwisy wszystkim pionom i organizacjom GSK na całym świecie. W ciągu dekady poznańskie biuro z zaledwie 10-osobowego zespołu wsparcia IT rozwinęło się do jednego z wiodących światowych GSK Business Service Center (podobne istnieją w USA, Wielkiej Brytanii czy Malezji) i jednocześnie jedno z najbardziej nowoczesnych Centrów Usług Biznesowych w Europie. Główne obszary wspierane przez GSK IT to: cyber security, badania i rozwój (R&D), systemy zarządzania i monitorowania produkcji leków, bazy i hurtownie danych, narzędzia pracy grupowej, aplikacje CRM, aplikacje mobilne, oraz Multi Channel Marketing Services. W chwili obecnej GSK IT kontynuuje dynamiczny rozwój tworząc nowe Centra Kompetencyjne oraz otwierając nowe miejsca pracy. GSK IT poszukuje zarówno kandydatów z kilkuletnim doświadczeniem operacyjnym lub managerskim w procesach i technologiach IT, jak i osób z wykształceniem ekonomicznym lub filologicznym, które są otwarte na zmianę kierunku swojej ścieżki kariery zawodowej. Oferta firmy kierowana jest także do studentów ostatnich lat oraz absolwentów. Od kandydatów nie jest wymagana wiedza specjalistyczna. 40% obecnych pracowników nie ma pierwotnego wykształcenia informatycznego, a niezbędną wiedzę zdobywa dzięki zapewnianej przez firmę bogatej ofercie rozwojowej. Mars na świecie jest prywatnym, rodzinnym biznesem z ponad stuletnią historią i jednymi z najbardziej uwielbianych marek na świecie, takimi jak M&M S, PEDIGREE, ROYAL CANIN, ORBIT i UNCLE BEN S. Z siedzibą w McLean w Stanach Zjednoczonych, Mars Incorporated generuje sprzedaż netto na poziomie przekraczającym 33 mld USD z działalności w sześciu segmentach biznesowych Petcare, Chocolate, Wrigley, Food, Drinks, Symbioscience. Pięć Zasad firmy Mars: Jakość, Odpowiedzialność, Wzajemność, Wydajność oraz Wolność codziennie łączy ponad Współpracowników Marsa w 78 krajach, którzy tworzą relacje z dostawcami, klientami, lokalnymi społecznościami, budując wzrost, z którego jako firma jesteśmy dumni. By móc wspierać naszą organizację i dostarczać wartość dla Marsa otworzyliśmy w Poznaniu na początku 2014 roku MARS GLOBAL SERVICES, centrum usług wspólnych, które obejmuje obecnie Mars Financial Services oraz Mars Commercial Services. W ramach tych dwóch organizacji dostarczamy wysokiej jakości usługi finansowe oraz zakupowe. W części finansowej (Mars Financial Services), współpracuje z nami ponad 140 osób. Wykonujemy zaawansowane procesy księgowe w obszarze księgowości należności, zobowiązań, środków trwałych, rozliczeń wewnątrzgrupowych, księgi głównej, wydatków służbowych oraz wynagrodzeń dla Polski, Niemiec, Austrii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii oraz Irlandii. Naszym głównym czynnikiem sukcesu są ludzie, stąd ich zaangażowanie i ciągły rozwój są dla nas kluczowe. Wszelkie decyzje i naszą codzienną działalność opieramy o Pięć Zasad firmy Mars jakie obowiązują w naszej firmie na całym świecie. Wierzymy, że to dopiero początek naszej przygody z procesami finansowymi dla Marsa w Poznaniu. Na bazie tego co już zbudowaliśmy mamy wielkie ambicje by świadczyć usługi dla większej liczby krajów oraz przejmować coraz bardziej skomplikowane procesy finansowe, by w ten sposób tworzyć wartość dla naszej firmy, a jednocześnie oferować bardzo atrakcyjne miejsce pracy dla naszych współpracowników.

27 Usługi biznesowe w Poznaniu Historie sukcesu firmy o sobie 27 Zdjęcie: Shutterstock

28 28 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy 4 Rynek pracy Zdjęcie: fotoportal.poznan.pl Poznań to trzeci największy ośrodek akademicki w Polsce i szósty w Europie Środkowo- -Wschodniej 1. W szkołach wyższych miasta kształci się ponad 116 tys. studentów (w tym ponad 1/3 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza). Oznacza to, że Poznań jest miastem z drugim największym udziałem studentów w ogólnej liczbie mieszkańców w Polsce (215 studentów na 1000 mieszkańców). Każdego roku ponad 30 tys. absolwentów z doskonałymi i zróżnicowanymi umiejętnościami zasila lokalny rynek pracy. Według stanu na koniec września 2016 r. stopa bezrobocia w Poznaniu wynosiła 2%. Wysoki poziom dopasowania kompetencji potencjalnych pracowników do wyzwań stawianych przez pracodawców z sektora nowoczesnych usług biznesowych oraz potencjał akademicki miasta, pozycjonują Poznań jako jeden z wiodących ośrodków biznesowych w Polsce. 1 Europa Środkowo-Wschodnia: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria

29 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy 29 Szkolnictwo wyższe w Poznaniu * Liczba absolwentów szkół wyższych w Poznaniu ** Liczba studentów szkół wyższych w Poznaniu (w tym około obcokrajowców). Rycina 24 Szkolnictwo wyższe w Poznaniu kluczowe informacje Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie danych GUS * rok akademicki 2014/2015 ** rok akademicki 2015/ Liczba uczelni wyższych w Poznaniu (w tym 8 państwowych).** III miejsce Uniwersytet im. Adama Mickiewicza ( studentów w roku akademickim 2015/2016) to trzecia pod względem liczby studentów uczelnia w Polsce. Studenci w Poznaniu kształcą się w dużej mierze na kierunkach najbardziej przydatnych w pracy w sektorze nowoczesnych usług biznesowych. Są to przede wszystkim kierunki: biznesowo-administracyjne, inżynieryjno-techniczne, językowe oraz technologii informatycznych (łącznie studiowane przez 41% studentów). Znaczna liczba studentów wybiera ścieżkę edukacji związaną z językami, stanowiąc o czołowej pozycji Poznania wśród ośrodków filologicznych w Polsce (>40 kierunków językowych). 4% 8% 10% 19% Pozostałe kategorie studiów 0 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Rycina 25 Udział kierunków biznesowych i administracyjnych, inżynieryjno-technicznych, językowych i technologii teleinformacyjnych w ogólnej liczbie studentów w Poznaniu (rok akademicki 2015/2016) Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie danych GUS Kategoria studiów: technologii teleinformacyjnych językowa inżynieryjno-techniczna biznesu i administracji

30 30 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy Kategoria studiów biznesu i administracji inżynieryjno-techniczna językowa technologii teleinformacyjnych* Liczba studentów Rycina 26 Studenci kierunków biznesowych i administracyjnych, inżynieryjno-technicznych, językowych i technologii teleinformacyjnych* w Poznaniu (rok akademicki 2015/2016) Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie danych GUS * wraz z podgrupą interdyscyplinarnych programów i kwalifikacji obejmujących technologie informacyjno-komunikacyjne Tabela 4 Ocena możliwości pozyskania pracowników w Poznaniu w wybranych specjalizacjach (w okresie trzech miesięcy) Specjalizacja 10 FTE 20 FTE 50+ FTE F&A: Accounting F&A: Planning / Controlling / Reporting Banking: Fund Accounting Banking: AML / KYC Banking: Analysis (Product Control, Reporting, Business Analysis) Customer Service HR: Payroll HR: Administration & Reporting Procurement IT: Service Desk IT: Software Development IT: Infrastructure Management Źródło: Randstad dostępność duża dostępność przeciętna dostępność ogranicznona

31 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy 31 Tabela 5 Miesięczne wynagrodzenie (PLN brutto; osoby znające język angielski na poziomie B2/C1) Tabela wynagrodzeń została przygotowana w oparciu o wyniki wywiadów z kandydatami i pracodawcami oraz analizę procesów rekrutacyjnych dedykowanych sektorowi nowoczesnych usług biznesowych w Poznaniu. F&A: GL Min Najczęściej oferowane Max Junior Accountant (1-2 lata doświadczenia) Accountant (2-3 lata doświadczenia) Senior Accountant (>3 lat doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób) F&A: AP / AR Min Najczęściej oferowane Max Junior Accountant (1-2 lata doświadczenia) Accountant (2-3 lata doświadczenia) Senior Accountant (>3 lat doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób) Banking Min Najczęściej oferowane Max Junior Fund Accountant (do 1 roku doświadczenia) Fund Accountant (1-3 lata doświadczenia) Senior Fund Accountant (>3 lat doświadczenia) AML/KYC Junior Analyst (do 1 roku doświadczenia) AML/KYC Analyst (1-3 lata doświadczenia) AML/KYC Senior Analyst (3-5 lat doświadczenia) Junior Analyst (Product Control, Reporting, Business Analysis / do 1 roku doświadczenia) Analyst (Product Control, Reporting, Business Analysis / 1-3 lata doświadczenia) Senior Analyst (Product Control, Reporting, Business Analysis / >3 lat doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób) Customer Service Min Najczęściej oferowane Max Junior Specialist (bez doświadczenia) Specialist (>1 roku doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób)

32 32 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy Procurement / Order Management Min Najczęściej oferowane Max Junior Specialist (do 1 roku doświadczenia) Specialist (1-3 lata doświadczenia) Senior Specialist (>3 lat doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób) HR processes Min Najczęściej oferowane Max Junior Specialist (do 1 roku doświadczenia) Specialist (1-2 lata doświadczenia) Senior Specialist (>2 lat doświadczenia) Junior Payroll Specialist (do 1 roku doświadczenia) Payroll Specialist (1-3 lata doświadczenia) Senior Payroll Specialist (>3 lat doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Manager (zespół do 50 osób) IT Min Najczęściej oferowane Max 1st Line Support (2 lata doświadczenia) nd Line Support (2 lata doświadczenia) rd Line Support (2 lata doświadczenia) IT Administration (3 lata doświadczenia) Network / Security (3 lata doświadczenia) Business / System Analyst (3 lata doświadczenia) Developer (3 lata doświadczenia) Tester (3 lata doświadczenia) Team Leader (zespół 5-15 osób) Project Manager (zespół do 50 osób) Źródło: Randstad Tabela 6 Bonusy językowe (PLN brutto / miesiąc) hiszpański / portugalski / rosyjski / włoski francuski niemiecki języki nordyckie / niderlandzki Źródło: Randstad Od Do

33 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy 33 Zdjęcie: Shutterstock

34 34 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek pracy Zdjęcie: Wielkopolskie Centrum Wspierania Inwestycji 5 Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych Przez ostatnie lata rynek biurowy w Poznaniu znacząco się zmienił za sprawą silnej gospodarki miasta oraz dynamicznego rozwoju sektora nowoczesnych usług biznesowych. Niedawno miasto zyskało kilka bardzo charakterystycznych oraz rozpoznawalnych obiektów biurowych jak Ubiq, Nobel Tower czy Business Garden. Co więcej, w 2017 roku do użytku zostanie oddany Bałtyk, jeden z ciekawszych pod względem architektonicznym budynków biurowych i jedna z najbardziej wyczekiwanych inwestycji w mieście. Wraz z zakończeniem przebudowy ronda Kaponiera, wpłynie on na znaczącą poprawę postrzegania centrum Poznania.

35 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 35 Rynek nowoczesnych powierzchni POZNAŃ biurowych w liczbach m 2 całkowite zasoby nowoczesnej powierzchni biurowej w Poznaniu 13,7% współczynnik pustostanów 33% udział firm z sektora nowoczesnych usług biznesowych w zajętej podaży 45 liczba zawartych transakcji najmu I-III kw m 2 popyt brutto I-III kw r m 2 powierzchni biurowej w budowie 13,8-14,3 najwyższe czynsze transakcyjne m 2 prognozowana nowa podaż (2017 r.) 74 liczba nowoczesnych budynków biurowych m 2 dostępna powierzchnia Rycina 27 Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych w liczbach Źródło: JLL

36 36 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych Podaż Obecnie stolica Wielkopolski jest jednym z największych rynków biurowych w Polsce (za Warszawą, Krakowem, Wrocławiem, Trójmiastem oraz Katowicami). Łączna podaż nowoczesnej powierzchni biurowej wynosi m 2. Rynek ten systematycznie rośnie, ponad m 2 powierzchni jest w trakcie realizacji, a kolejne projekty o dużej skali mogą zostać niebawem uruchomione. Do najbardziej aktywnych deweloperów na poznańskim rynku należą Echo Investment, Garvest Real Estate, Skanska Property Poland oraz Vastint. Na koniec września 2016 r., największymi obiektami w budowie były Bałtyk ( m 2, deweloper Garvest Real Estate) oraz Maraton B ( m 2, deweloper Skanska Property Poland). Historycznie rok 2012 i 2015 były rekordowe pod względem nowej podaży, kiedy do użytku oddano odpowiednio m 2 oraz m 2. W 2012 największymi biurowcami, które trafiły na rynek były Pixel ( m 2 ) i Andersia Business Center ( m 2 ), natomiast w 2015 r. głównie kompleks Business Garden (cztery budynki, łącznie m 2 ) odpowiadał za gwałtowny wzrost wolumenu nowej podaży. W nadchodzących latach do użytku zostaną oddane takie budynki jak m.in. Za Bramką, kolejne etapy Pixel, II faza Business Garden czy kompleks biurowy na terenie byłego dworca PKS. m 2 20% ,9% ,6% 14,6% 15% ,9% 13,7% 13,7% 10% ,5% % P* 2017P 2018P 0 Rycina 28 Nowa podaż (m 2 ), planowane (m 2 ) oraz współczynnik pustostanów (%) Źródło: JLL, PORF, III kw * Współczynnik pustostanów III kw Nowa podaż Planowane Współczynnik pustostanów

37 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 37 Popyt na powierzchnie biurowe W przeszłości popyt na nowoczesne powierzchnie biurowe w Poznaniu cechował się dużą zmiennością, co wpływało na wizerunek miasta jako lokalizacji biznesowej. Jednak zarówno rok 2015 jak i pierwsze dziewięć miesięcy 2016 udowodniły, że Poznań jest silnym rynkiem z dużym potencjałem wzrostu, co przekłada się na pozytywne prognozy dla miasta. Są one również rezultatem optymistycznych danych o wzroście zatrudnienia oraz dynamicznego rozwoju sektora nowoczesnych usług biznesowych w Polsce. W 2013 r. popyt brutto w Poznaniu osiągnął m 2, natomiast w roku kolejnym spadł do poziomu m 2. W 2015 r. wolumen wynajętej powierzchni poszybował do m 2 (trzykrotny wzrost w porównaniu do 2014 r.). W I-III kw r. wynajęto m 2 nowoczesnej powierzchni biurowej, co potwierdza rosnące zaufanie i zainteresowanie firm Poznaniem. Do największych transakcji zawartych w tym okresie należały: przednajem Sii na m 2 w budynku Maraton, nowa umowa Concordia na m 2 w Centrum Biurowym Podwale oraz odnowienie DomData na m 2 w obiekcie na ul. Strzeszyńska 73/75. W ostatnim czasie umowy najmu podpisały też GSK IT i MAN w Business Garden oraz Bridgestone, Rockwool i CenturyLink w Maraton. m I-III kw Rycina 29 Popyt brutto (m 2 ) względem typu transakcji Źródło: JLL, PORF, III kw Popyt netto Odnowienia

38 38 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych Współczynnik pustostanów Historycznie poziom pustostanów w Poznaniu wahał się od 9% do 16% na koniec kolejnych lat. Dostępna powierzchnia była rozproszona w wielu istniejących obiektach, przez co duże firmy poszukujące nowego biura miały pewne trudności ze znalezieniem odpowiedniej powierzchni dostępnej od zaraz. Ta sytuacja była wyraźnym sygnałem zarówno dla lokalnych jak i międzynarodowych deweloperów, co zaowocowało wzmożoną aktywnością budowlaną w mieście. Ten wzrost miał z kolei bezpośrednie przełożenie na wskaźnik pustostanów, który na rynkach średniego rozmiaru (jakim jest Poznań) jest bardzo wrażliwy na zmiany, szczególnie nowe obiekty wchodzące na rynek. Takie okoliczności miały miejsce w I kw r., kiedy do użytku oddano pierwszą fazę projektu Business Garden: wskaźnik pustostanów poszybował do poziomu 23,3%. Jednak wraz z komercyjnym sukcesem kompleksu oraz stopniową absorpcją nowej powierzchni, wskaźnik pustostanów w Poznaniu spadł do poziomu porównywalnego z głównymi rynkami biurowymi w Polsce. Na koniec września 2016 r. wyniósł 13,7%, co przekłada się na około m 2 powierzchni dostępnej od zaraz. W perspektywie najbliższych lat spodziewana jest dalsza stabilizacja lub nawet spadek wskaźnika pustostanów w Poznaniu, ze względu na silny popyt oraz umiarkowaną aktywność budowlaną % ,2% 12,0% 13,7% 9,3% 15,5% 14,7% 11,1% 15% 10% ,3% % Kraków Wrocław Trójmiasto Poznań Łódź Katowice Szczecin Lublin 0 Rycina 30 Współczynnik pustostanów (%) i popyt brutto (m 2 ) Źródło: JLL, PORF, III kw Popyt brutto I-III kw Współczynnik pustostanów Czynsze Czynsze w Poznaniu kształtują się obecnie na poziomie 13,8-14,3 EUR / m 2 / miesiąc, osiągając podobne wartości jak w Krakowie czy we Wrocławiu. Stanowi to spadek w porównaniu do lat , kiedy czynsze wynosiły EUR / m 2 / miesiąc. Dalsze presje zniżkowe mogą być zauważalne w starszych obiektach ze względu na dużą konkurencję ze strony budynków biurowych powstałych w ostatnich kilku latach.

39 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych 39

40 40 Usługi biznesowe w Poznaniu Rynek nowoczesnych powierzchni biurowych POZNAŃ Mapa koncentracji nowych umów najmu (I kw III kw r.) OBORNICKA LECHICKA J. H. DĄBROWSKIEGO LUTYCKA GDYŃSKA GNIEŹNIEŃSKA BUKOWSKA ŻEROMSKIEGO ZAWADY GRUNWALDZKA TOWAROWA KRÓLOWEJ JADWIGI GRUNWALDZKA GŁOGOWSKA DOLINA WILDA HETMAŃSKA L. ZAMENHOFA BOLESŁAWA KRZYWOUSTEGO Rycina 31 Mapa koncentracji nowych umów najmu (I kw III kw r.) Źródło: JLL

41

42 42 Usługi biznesowe w Poznaniu Jakość życia 6 Jakość życia Zdjęcie: Shutterstock Według prestiżowego raportu Diagnoza Społeczna 2015 prezentującego kompleksowe wyniki badania warunków i jakości życia Polaków, Poznań to ośrodek o najwyższej jakości życia wśród dużych miast w kraju. Poznań zajął pierwsze miejsce w Rankingu Otwartych Miast firmy Deloitte i Gazety Prawnej. Jury doceniło m.in. zrównoważony rozwój, otwartość czy wykorzystywanie nowych technologii dla dostępności usług publicznych w stolicy Wielkopolski. Poznań każdego roku jest miejscem organizacji imprez masowych przyciągających setki tysięcy widzów z różnych państw. Należą do nich: imprezy kulturalne, rozrywkowe i artystyczne. Wśród licznych festiwali do najbardziej rozpoznawalnych można zaliczyć: Malta Festival (teatralny), Ale Kino! (filmów dla dzieci i młodzieży), Animator (filmów animowanych), Off Cinema (filmów niezależnych), Art & Fashion Festival (mody i sztuki) czy Międzynarodowy Festiwal Rzeźby Lodowej. W mieście odbywają się również wielkie, międzynarodowe imprezy sportowe.

43 Usługi biznesowe w Poznaniu Jakość życia Kina 34 Muzea (wraz z oddziałami) 21 Teatry 39 Galerie sztuki 319 Obiekty z zapleczem konferencyjnym 74 Hotele ogółem Hotele bez kategorii Rycina 32 Wybrane informacje o obiektach kultury oraz bazie konferencyjnej i hotelowej w Poznaniu Źródło: opracowanie własne ABSL na podstawie: kulturapoznan.pl, Poznań Convention Bureau, Poznańska Lokalna Organizacja Turystyczna

44 44 Usługi biznesowe w Poznaniu Wsparcie inwestorów - informacje kontaktowe 7 Wsparcie inwestorów informacje kontaktowe Zdjęcie: Shutterstock Już od ponad dekady Biuro Obsługi Inwestorów (BOI) wspiera firmy, które wybrały Poznań jako najkorzystniejsze miejsce do rozwoju ich biznesu. Kontakty z inwestorami rozumiemy jako długofalowe relacje, ponieważ wybór miejsca inwestycji to tylko początek drogi. Inwestorom pomagamy przejść przez procedury administracyjne, wspieramy w znalezieniu najlepszych pracowników, ułatwiamy rozwinięcie działalności przez efektywną współpracę z innymi urzędami, uczelniami wyższymi, firmami consultingowymi oraz instytucjami.

45 Usługi biznesowe w Poznaniu Wsparcie inwestorów - informacje kontaktowe 45 Kompleksowa obsługa inwestorów w Poznaniu krok po kroku Krok pierwszy. Wybór lokalizacji inwestycji Project manager» osoba dedykowana do projektu» pomoc w trakcie całego procesu przygotowania i realizacji inwestycji Analiza danych» dane demograficzne (rynek pracy, liczba studentów i absolwentów, poziom bezrobocia, znajomość języków obcych)» dostępna powierzchnia biurowa i magazynowa» odpowiedzi na inne pytania wskazane przez inwestora Wizyta inwestora» indywidualnie ustalany program wizyty» zwiedzanie miasta oraz potencjalnych lokalizacji inwestycji» spotkania z władzami miasta» spotkania z władzami uczelni» spotkania z przedstawicielami branży real estate i HR» na życzenie organizujemy także spotkania z innymi inwestorami, które odbywają się za zamkniętymi drzwiami Krok drugi. Przygotowanie do rozpoczęcia działalności Przygotowanie inwestycji» zebranie ofert nieruchomości spełniających wymogi inwestora» wsparcie w uzyskaniu niezbędnych decyzji administracyjnych, w tym pozwoleń na budowę, pozwoleń na zatrudnienie cudzoziemców» użyczanie sal konferencyjnych na potrzeby rekrutacji i szkoleń pracowników Employer branding» kreowanie pozytywnego wizerunku inwestora jako pracodawcy poprzez organizowanie konferencji prasowych, dystrybuowanie materiałów do lokalnych mediów, przez media społecznościowe oraz stronę wdrażanie niestandardowych rozwiązań w celu rekrutacji najlepszych pracowników, np. organizacja eventów, konkursów dla kandydatów na określone stanowiska Krok trzeci. Aftercare, czyli wsparcie w bieżącej działalności Finansowe» stypendia na staże dla studentów w poznańskich firmach» pomoc w uzyskaniu grantów państwowych Niematerialne» regularne spotkania w celu poznania potrzeb inwestorów i aktualnych wyzwań rynkowych» angażowanie inwestorów w akcje CSR organizowane przez Miasto Poznań (np. Poznan Business Run)» dostosowanie transportu publicznego do potrzeb dużych pracodawców» inne, w zależności od potrzeb przedstawianych przez inwestora

46 46 Usługi biznesowe w Poznaniu Wsparcie inwestorów - informacje kontaktowe Nasze akcje Stay in Poznań Odbiorcami akcji są zagraniczni studenci przebywający w Poznaniu w ramach programu Erasmus+. Odpowiadając na zapotrzebowanie inwestorów na pracowników posługujących się biegle językami obcymi, zachęcamy studentów Erasmusa do zostania w Poznaniu i rozpoczęcia tutaj pracy. Podczas inauguracji roku akademickiego otrzymują foldery z aktualnymi ofertami pracy, w której nie jest wymagana znajomość języka polskiego. Tydzień BPO/SSC Akcja ma na celu przybliżenie uczniom szkół średnich branży BPO/SSC. W założeniu projekt składa się z dwóch etapów. Pierwszy z nich to warsztaty przeprowadzone w szkołach przez przedstawicieli firm sektora BPO/SSC, dotyczące pracy w centrach i rekrutacji. Drugi etap to tzw. drzwi otwarte dla uczniów szkoły partnerskiej. W dotychczasowych pięciu edycjach eventu udział wzięło 16 firm (m.in. IKEA, Franklin Templeton Investments, GSK IT), a blisko uczniów zdobyło wiedzę o sektorze i odwiedziło poznańskie centra usług nowoczesnych. Promocja języka niemieckiego Największą część wśród inwestorów działających w Poznaniu stanowią obecnie firmy pochodzące z Niemiec, co tłumaczy znaczne zapotrzebowanie na pracowników władających tym językiem. BOI promuje naukę języka niemieckiego w poznańskich szkołach, aby jak najwcześniej zachęcić młodych ludzi do zdobycia potrzebnych kwalifikacji. Stypendia Stypendia mogą być przyznane studentom poznańskich uczelni, którzy zostaną przyjęci na staż w firmie w Poznaniu. Stypendium może być przeznaczone na całkowite lub częściowe pokrycie kosztów stażu w kraju lub za granicą, w szczególności: koszty szkolenia, podróży, utrzymania, zakwaterowania. Przyznawane jest maksymalnie na 6 miesięcy. Organizator stażu zobowiązany jest zatrudnić stażystę po zakończeniu stażu na okres kolejnych 6 miesięcy.

47 Usługi biznesowe w Poznaniu Wsparcie inwestorów - informacje kontaktowe 47 Skontaktuj się z nami Biuro Obsługi Inwestorów Urząd Miasta Poznania plac Kolegiacki Poznań tel.: inwestor@um.poznan.pl Znajdź nas na Facebooku: Invest in Poznań Marcin Przyłębski Dyrektor tel.: marcin_przylebski@um.poznan.pl Katja Ložina Zastępca Dyrektora tel.: katloz@um.poznan.pl Katarzyna Sobocińska Project Manager tel.: katarzyna_sobocinska@um.poznan.pl Dominika Błaszyk Project Manager tel.: dominika_blaszyk@um.poznan.pl Magdalena Kuzia Project Manager tel.: magdalena_kuzia@um.poznan.pl Anna Łoś Specjalista ds. Marketingu tel.: anna_los@um.poznan.pl