Zeszyty naukowe nr 4

Transkrypt

1 Zeszyty naukowe nr 4 Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni 2006 Bartłomiej Wrona Istota, funkcje i nadrzędne zasady rachunkowości w gospodarce rynkowej W latach 90 nastąpiła w Polsce przemiana systemu gospodarczo-ustrojowego. Zmiana systemu politycznego i gospodarczego na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych w Polsce spowodowała nieodwracalne odejście od zasad gospodarki nakazowo-rozdzielczej. Przedsiębiorstwa zmieniły orientację na prozyskową. Konieczność prezentacji danych w sprawozdaniach finansowych na koniec roku zwróciła na nowo uwagę na rachunkowość. Wraz ze zmianami gospodarczo-ustrojowymi wzrosła rola rachunkowości w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Musi ona obecnie w sposób jasny, przejrzysty i wiarygodny prezentować dane. Następujące w polskiej gospodarce przemiany systemowe wymusiły na jednostkach gospodarczych zmianę sposobu gospodarowania oraz ich podporządkowanie regułom rynku. To właśnie rynek wymusza ekonomiczną racjonalność gospodarowania, grożąc bankructwem i eliminacją z rynku podmiotów, które się do niego nie dostosują. Przejście do gospodarki rynkowej i kierowanie się jej zasadami spowodowało zasadniczy wzrost roli i znaczenia rachunkowości. Przedsiębiorstwa zostały zmuszone do racjonalnego działania, a także ponoszenia odpowiedzialności finansowej za podejmowane decyzje, osiągane przychody, ponoszone koszty i realizowane zyski. Reguły gospodarki, wynikające z mechanizmu rynkowego, przywracają właściwą rangę problemowi autentycznego gospodarowania, u którego podstaw leży rachunek mikroekonomiczny, oparty na kryterium maksymalizacji krótkookresowego zysku. Rynek szeroko wykorzystuje właściwie rozumianą rachunkowość w procesie zarządzania jednostkami gospodarczymi. I dlatego rachunkowość często określana jest jako język biznesu. 1 Rachunkowość zrodziła się z potrzeb praktyki gospodarczej i rozwija się wraz z rozwojem gospodarki, szczególnie zaś gospodarki rynkowej. Współczesna rachunkowość odgrywa coraz większą rolę w funkcjonowaniu przedsiębiorstw, stanowiąc zarazem ważny instrument nowoczesnego gospodarowania. Istotne znaczenie dla jej rozwoju miały również w tym zakresie: postęp techniczno-organizacyjny, rozwój międzynarodowej wymiany towarowej, międzynarodowe przepływy kapitału, wymogi ochrony środowiska naturalnego itp.

2 126 Wszystko to doprowadziło do bardzo dynamicznego rozwoju rachunkowości w świecie. Ośrodki tego rozwoju zlokalizowane są zawsze tam, gdzie najbardziej dynamicznie rozwija się gospodarka i zawsze jest to gospodarka rynkowa. Skala i tempo ewolucji rachunkowości zależą od wielu czynników ekonomicznych, środowiskowych, technicznych, społecznych, ekologicznych i edukacyjnych. Właściwe dostosowanie rachunkowości do tych warunków jest warunkiem rozwoju gospodarczego. 2 Dotychczas rachunkowość uważana była za dyscyplinę wiedzy wąskopraktyczną, zbliżoną bądź do rzemiosła, bądź do sztuki prowadzenia ksiąg handlowych opisujących w wielkościach liczbowych działalność gospodarczą danego podmiotu według standaryzowanych algorytmów podwójnej księgowości. Zasady podwójnej księgowości zostały rozpowszechnione początkowo w Europie, a następnie na całym świecie, tylko dlatego, że były one wyjątkowo przydatne przy prowadzeniu przedsiębiorstwa w większych rozmiarach, zwłaszcza gdy transakcje rozciągnięte były w czasie i zachodziła obawa, że pamięć właściciela zawiedzie. Rozwój przedsiębiorstw na przełomie XIX i XX wieku spowodował masowe zastosowanie księgowości podwójnej. Zaczęły się pojawiać nowe dziedziny księgowości (rachunek kosztów i bilanse majątkowe) wraz z ich analizą i interpretacją. Nazwa księgowość już nie oddawała pełnego zakresu zainteresowań tej dyscypliny wiedzy, i dlatego zaczęła się rozpowszechniać nazwa rachunkowość. 3 Rachunkowość jako jedna z najstarszych dyscyplin ekonomicznych spełnia w praktyce życia gospodarczego wiele istotnych funkcji. 4 Prawie w każdej organizacji gospodarczej system rachunkowości pełni ważną funkcję sieci informacyjnej. Księgowy w zakładzie może więc być uważany za zarządzającego informacjami. Jest on bowiem odpowiedzialny za dostarczanie informacji zarówno wewnątrz organizacji, jak i poza nią. 5 Współczesna rachunkowość w przedsiębiorstwie nie przedstawia jednolitego modelu. W małych przedsiębiorstwach mamy z reguły doczynienia z rachunkowością retrospektywną (ewidencja), zaś w przedsiębiorstwach średnich i dużych - ze zintegrowaną rachunkowością retro- i prospektywną (planowanie). 6 W literaturze poświeconej rachunkowości można znaleźć wiele definicji tej dziedziny nauki i działalności praktycznej, wyjaśniających jej istotę. Pojęcie rachunkowość jest wieloznaczne. To jedna z dyscyplin ekonomicznych, a także system rachunkowości działający w konkretnej jednostce gospodarczej. Dlatego często zdarza się zamienne używanie terminów rachunkowość i księgowość. 7 S. Skrzywan, pisze, iż rachunkowość jest szczególnym rodzajem ewidencji odzwierciedlającej działalność gospodarczą i sytuację majątkową jednostki gospodarującej. Natomiast jej celem jest stworzenie podstaw liczbowych dla podejmowania decyzji na różnych szczeblach zarządzania. 8

3 127 Inną definicję rachunkowości podaje E. Burzymowa, która definiuje rachunkowość jako uniwersalny, elastyczny, podmiotowy system informacyjno-kontrolny, zdeterminowany metodą bilansową, która jest nierozerwalnie z nim związaną metodą poznawczą, umożliwiającą tworzenie liczbowego obrazu powstawania, podziału i przepływu wartości oraz wynikających stąd rozrachunków między podmiotami. Uniwersalność rachunkowości przejawia się w jej zdolności do dostosowania się do właściwości i warunków działania podmiotu, zdolności do jednoczesnego spełniania kilku funkcji, umiejętności tworzenia obrazu liczbowego opartego na wielkościach rzeczywistych i przewidywanych oraz zdolności dostosowania do różnych technik i form ewidencji. 9 Jednak definicją, która najtrafniej odzwierciedla istotę rachunkowości jako systemu informacyjnego, jest sformułowanie Amerykańskiego Stowarzyszenia Księgowych (American Accounting Association) określające rachunkowość jako proces identyfikacji, pomiaru, oraz przekazywania informacji ekonomicznych, pozwalających na formułowanie opinii (sądów) i decyzji przez odbiorców informacji. Innymi słowy, rachunkowość to proces dostarczania informacji pomocnych zarządzającym w podejmowaniu racjonalnych decyzji. Podobne podejście można zauważyć w definicji B. Micherdy i A.Jaklika, która mówi, że rachunkowość jest uniwersalnym i elastycznym systemem informacyjno-kontrolnym, który odzwierciedla przebieg i rezultaty działalności gospodarczej przedsiębiorstw 10. System ten posiada następujące cechy 11 : - uniwersalność, - elastyczność. Uniwersalność rachunkowości polega na możliwości jej wykorzystania w różnych warunkach działalności przedsiębiorstw dotyczących przedmiotu, zakresu i rozmiarów tej działalności, zdolności do jednoczesnego pełnienia różnych funkcji i zadań szczegółowych, a także na możliwości wykorzystania różnych form i technik obliczeniowych. Cecha uniwersalności wskazuje na rozległą skalę możliwości rachunkowości. Elastyczność rachunkowości to możliwość jej wykorzystania w każdej jednostce gospodarczej, przy czym nie ma znaczenia jej wielkość oraz możliwość dostarczania informacji o różnym zakresie i różnym stopniu szczegółowości. Zakres wykorzystania cech rachunkowości (a tym samym jej możliwości), może być różny. Można jednak zauważyć, że gdy rosną uprawnienia decyzyjne przedsiębiorstwa, możliwości rachunkowości wykorzystywane są w dużo większym stopniu. Rachunkowość postrzegana jest często jako proces transformacji informacji, który obejmuje kilka następujących po sobie czynności, zaczynając od obserwacji, poprzez gromadzenie danych, dokonywanie zapisów, ich analizowanie, a kończąc na przekazaniu informacji ich użytkownikom. Dlatego można stwier-

4 128 dzić, że informacje księgowe mają szczególne znaczenie przy podejmowaniu decyzji, bowiem zadaniem rachunkowości jest przekształcanie surowych danych w informacje ekonomiczne. 12 W miarę rozwoju gospodarki i cywilizacji zmieniał się zakres oraz przedmiot rachunkowości. Zmieniały się środki techniczne wykorzystywane do jej prowadzenia od prostych form ewidencji aż po wykorzystanie technik komputerowych. Wzrost zainteresowania rachunkowością wynika ze znaczenia, jakie spełnia ona w każdym systemie informacyjnym jednostki gospodarczej. Jest ona najbogatszym, najbardziej wszechstronnym oraz wiernym źródłem informacji i dlatego odgrywa główną rolę w systemie informacji ekonomicznej. 13 Rachunkowość to nauka, która stawia sobie za cel analizę systemu informacyjnego. Sama rachunkowość posiada wszystkie cechy systemu i wykonuje jego podstawowe czynności obejmujące wejście, przetwarzanie i wyjście. Ponadto rachunkowość składa się ze wzajemnie ze sobą powiązanych podsystemów. System informacyjny rachunkowości jest jednym z elementów zintegrowanej całości systemu informacyjnego przedsiębiorstwa, będącym jednym z najważniejszych elementów tej całości. Powodowane jest to tym, że: 1) system informacyjny rachunkowości umożliwia tworzenie obrazu całości przedsiębiorstwa zarówno menadżerom, jak i odbiorcom zewnętrznym, 2) informacje tworzone przez system informacyjny rachunkowości mogą być wyrażone w kategoriach finansowo-księgowych. 14 Rachunkowość rejestruje w odpowiednich przekrojach pieniężnych wartości liczbowe następujących zjawisk 15 : - stan środków i źródeł ich pochodzenia, - sposób wykorzystania środków w działalności gospodarczej, - wynik działalności gospodarczej każdego okresu. Rachunkowość to najlepiej udokumentowany układ przetwarzania danych stanowiących źródło informacji ekonomicznych, ponieważ: - realizuje uniwersalizację danych przez ich wartościowanie, - posługuje się podwójnym zapisem chronologiczno-systemowym wprowadzającym do ewidencji elementy samokontroli, - odznacza się systematyzowaniem i relatywizacją danych, co zabezpiecza odpowiednie adresowanie (dostarczanie informacji właściwym osobom i instytucjom) oraz różną szczegółowość informacji, - odznacza się bilansowaniem danych porównywalnych, służy ich kontroli. Rachunkowość dostarcza informacji o procesach gospodarczych zachodzących w przedsiębiorstwie, opracowuje je, co stwarza podstawy do podejmowania decyzji. Rachunkowość zajmuje się przeszłością przedsiębiorstw, lecz przez rejestrację zdarzeń minionego okresu może stać się instrumentem zarządzania, jeżeli jej metody i formy techniczne zostaną podporządkowane potrzebom podejmowania

5 129 decyzji przez kierownictwo przedsiębiorstwa. Ma to miejsce, gdy poszerzymy dotychczasowe zadania rachunkowości (opis i ewidencja) o nowoczesne metody analityczno-kontrolne, umożliwiające na podstawie danych z przeszłości podejmowanie decyzji przyszłościowych. Rachunkowość od samego początku pełniła służebną rolę w stosunku do podmiotu gospodarczego, jednak jej znaczenie nie było tak duże jak obecnie. Rola rachunkowości rosła w miarę doskonalenia jej form, a zwłaszcza w miarę rozszerzania różnych jej funkcji i zadań. 16 Ich rozwój generowany jest potrzebami praktyki. Zadania i funkcje rachunkowości zostały wyraźnie określone przez S. Skrzywana. Są to: 1) dostarczenie kierownictwu bieżących i okresowych informacji liczbowych niezbędnych w procesie decyzyjnym, 2) wykonywanie funkcji kontrolnej wewnętrznej i zewnętrznej, 3) tworzenie podstaw liczbowych dla bieżących i okresowych analiz działalności jednostki gospodarczej, 4) tworzenie podstaw liczbowych dla stworzenia obrazu gospodarki. 17 Przy tak sformułowanych zadaniach rachunkowość pełni następujące funkcje: - informacyjną, - kontrolną, - analityczną, - stymulacyjną. 18 Funkcja informacyjna zawłaszcza w rozwiniętej gospodarce rynkowej wychodzi na pierwsze miejsce jako integralna część systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Bez niej sprawne funkcjonowanie zarówno małych spółek handlowych jak i ogromnych holdingów jest niemożliwe. Dostarczane w odpowiedni sposób informacje są wykorzystywane w szerokim zakresie. Po pierwsze, stanowią podstawę do określenia zakresu działalności jednostki gospodarczej oraz poszczególnych komórek (wydziałów, oddziałów).podstawę tej oceny stanowią zarówno informacje o przebiegu poszczególnych procesów, jak i o ich efektach. Po poddaniu informacji odpowiedniej analizie, stanowić one mogą ważną podstawę do podejmowania wielu decyzji zarówno operatywnych (bieżących), jak i strategicznych, wybiegających w przyszłość, zmierzających w końcowym wyniku do lepszego, efektywniejszego gospodarowania. 19 Funkcja informacyjna rachunkowości zauważalna jest w tym, że dostarcza ona informacji niezbędnych do podejmowania decyzji w zarządzaniu, informuje o stanie i o zmianach środków gospodarczych (aktywów) i finansujących je kapitałów- funduszów (pasywów) oraz wyniku finansowego. 20 Jak można zauważyć poprawność rachunku ekonomicznego, opartego i połączonego z rachunkowością oparta jest na tej ostatniej. Decydujące są zwłaszcza tworzone przez nią informacje. 21

6 130 Przede wszystkim należy rozróżnić informacje od danych, gdyż te dwa pojęcia często używane są zamiennie, co jest błędem. Dane dotyczą zdarzeń różnego rodzaju. Informacje natomiast trzeba rozumieć bardziej szeroko. Są to przede wszystkim zbiory danych. Wiadomość zawarta w danych traktowana jest jako informacja tylko wtedy, gdy powiększa zasób wiedzy. Przykładowo sama liczba (np. 100) nie jest informacją, ponieważ nie powiększa zasobów naszej wiedzy. Natomiast wykorzystanie tej samej liczby w raporcie powiększa zasób naszej wiedzy (gdy np. wiemy, że produkcja wzrosła o 100 sztuk) i traktowane jest jako informacja. 22 Informacja, aby była przydatna musi: 1) dotyczyć interesującego kadrę menedżerską problemu, 2) ujmować ilościowe, jakościowe, pieniężne i inne cechy tego problemu 3) być aktualną, zrozumiałą i łatwo dostępną. 23 Z. Messner zwraca uwagę na rzetelność, porównywalność, zwięzłość, i aktualność informacji. 24 T. Wierzbicki pisze, że informacje winny być przede wszystkim przydatne, a takimi są tylko informacje: - prawdziwe, - przedstawione w odpowiednich przekrojach, - czytelne i przejrzyste, - właściwie zaadresowane, - odpowiednio wyselekcjonowane, - dostarczone w odpowiednim czasie, z odpowiednią częstotliwością. 25 D. Misińska skupia zaś swą uwagę na takich cechach informacji, które są warunkiem użyteczności rachunkowości w praktyce: - istotność, - rzetelność, - wymierność. 26 Z kolei E. Nowak, za Raportem Komisji Modeli Decyzyjnych Zarządzania podaje inną definicję informacji, która mówi że informacje rachunkowe to te, które odnoszą się do czegoś lub są użyteczne, tj. celowo ułatwiają zadanie, spełniając zapotrzebowanie działalności gospodarczej. 27 Informacje dostarczane przez rachunkowość służą podejmowaniu takich decyzji, które umożliwią osiąganie najlepszych wyników finansowych, które pomogą lepiej wykorzystać majątek i czas pracy, czy też optymalne programowanie realizacji zadań. 28 Informacje tworzone przez rachunkowość służą także otoczeniu jednostki gospodarczej, związanymi z tym różnego rodzaju transakcjami gospodarczymi i powiązaniami kapitałowymi. Związki jednostki gospodarczej z jej otoczeniem dotyczą przede wszystkim 29 : - jej aktualnych właścicieli oraz potencjalnych inwestorów są oni szczegól-

7 131 nie zainteresowani wynikami finansowymi i stopniem ryzyka działalności prowadzonej przez jednostkę gospodarczą, - kredytodawców i pożyczkodawców są oni szczególnie zainteresowani stopniem płynności finansowej jednostki, warunkującym realność spłacania przez nią krótkoterminowych zobowiązań, jak i jej wypłacalnością rzutującą na ocenę ryzyka kredytowego, - kontrahentów rynkowych są oni szczególnie zainteresowani oceną ogólnej sytuacji finansowej jednostki i jej zamierzeniami na przyszłość, - instytucji i organizacji administracji państwowej są oni szczególnie zainteresowani informacjami dla potrzeb makrostatystyki gospodarczej oraz polityki gospodarczej i fiskalnej, - skarbu państwa jest on szczególnie zainteresowany informacjami finansowymi kształtującymi wynik finansowy jednostki gospodarczej i służącymi do rozliczeń jej obciążeń podatkowych, - pracowników są oni szczególnie zainteresowani problemami wynagrodzeń za pracę, a także perspektywami dalszego działania jednostki gospodarczej w kontekście ich zatrudnienia i spraw płacowych, - władz lokalnych są one szczególnie zainteresowane ogólną sytuacją finansową jednostki gospodarczej i jej perspektywami w kontekście podatków lokalnych, problemów miejsc pracy, ochrony środowiska, lokalnych subwencji i dotacji, - jednostek konkurencyjnych są one szczególnie zainteresowane aspektami finansowo-organizacyjnymi działalności jednostki gospodarczej dotyczącymi jej rentowności, rozmiarów i kierunków sprzedaży dóbr i usług, poziomu kosztów, cen i marż handlowych. Należy również pamiętać, że zewnętrzni odbiorcy informacji z rachunkowości muszą mieć zapewniony dostęp do danych. Gwarantują to im przepisy prawa o rachunkowości, które dokładnie precyzują formy i terminy ogłaszania sprawozdań finansowych jednostki gospodarczej. Wszystkie te informacje stanowią warunek prawidłowego zarządzania zarówno gospodarką, jak i przedsiębiorstwem, dlatego stanowią najważniejszy element funkcji informacyjnej rachunkowości. 30 Funkcja kontrolna rachunkowości przejawia się w tym, że rachunkowość jako uporządkowany i wzajemnie powiązany system ewidencji zdarzeń gospodarczych stanowi najlepszy instrument kontroli wewnętrznej. Umożliwia on ciągłą kontrolę rozrachunków z kontrahentami, pracownikami i urzędami publicznymi. Kontrolna funkcja rachunkowości posiada dwie strony 31 : 1) bierną ochronę mienia przed zniszczeniem i kradzieżą, 2) aktywne oddziaływanie na przebieg działalności gospodarczej umożliwiający osiągnięcie najlepszych wyników przy niedopuszczeniu do niegospodarności i marnotrawstwu.

8 132 Ochrona mienia przed kradzieżą i zniszczeniem jest możliwa dzięki stworzeniu sprawdzonego i usankcjonowanego przepisami prawa systemu emitowania, sprawdzania, akceptowania i archiwowania dokumentów. Dokumenty te stanowią podstawę wszelkich zapisów księgowych i umożliwiają sprawdzenie ich prawdziwości i kompletności. Aktywna strona kontrolnej funkcji rachunkowości przejawia się w jej współudziale w ujawnianiu strat spowodowanych przestępczością, niedbalstwem i niegospodarnością oraz w ciągłym uczestnictwie w zarządzaniu działalnością gospodarczą. Umożliwiają to odpowiednie jej formy, technika i organizacja. Funkcja analityczna rachunkowości polega na interpretacji danych liczbowych dostarczanych przez rachunkowość poprzez dodatkowe czynności obrachunkowe i analityczne. Informacje te zawarte są w urządzeniach ewidencyjnych, a zbiorczo prezentowane są w postaci sprawozdań. Dane te posiadają określoną treść, która zinterpretowana w odpowiedni sposób pozwala na ocenę działalności przedsiębiorstwa, efektywności wykorzystania zasobów, ujawnienie nieprawidłowości, wskazanie rezerw oraz podjęcie racjonalnych decyzji. Funkcja ta powiązana jest w ścisły sposób z funkcją kontrolną i informacyjną. Analiza danych liczbowych to bowiem dalsze pogłębienie kontroli, a rezultatem analizy są zawsze wnioski, które posiadają walory informacyjne. Rachunkowość pełni wszystkie opisane funkcje równocześnie, wszystkie są równie ważne. Zmierzają one bowiem do ostatecznie do właściwego wykonania zadań przedsiębiorstwa i efektywnego wykorzystania zasobów. W ramach każdej funkcji realizowane są różnorodne zadania szczegółowe. Charakteryzują się one zmiennością. Jedne występują stale, a inne realizowane są sporadycznie, w miarę występujących potrzeb. W związku z tym można wymienić kilka przykładowych grup 32 : - rozliczanie komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa z wykorzystania zasobów gospodarczych i osiąganych wyników, - rejestrowanie operacji gospodarczych dotyczących zasobów gospodarczych, przebiegu procesów gospodarczych i osiąganych wyników, - rozliczanie osób odpowiedzialnych za majątek przedsiębiorstwa, - kontrola rozliczeń pieniężnych, - kontrola zapasów składników majątkowych, - pomiar i rozliczanie zużycia zasobów gospodarczych, - prowadzenie rozliczeń finansowych z bankami, budżetami i kontrahentami zewnętrznymi, - bieżące ujawnianie niegospodarności i rezerw gospodarczych, - dostarczanie informacji niezbędnych do kształtowania wielkości i struktury produkcji, kreowania cen i optymalizacji zysku, - ustalania i rozliczania wyniku finansowego, - ocena stanu przedsiębiorstwa z punktu widzenia potrzeb kredytowych, zabez-

9 133 pieczania możliwości rozwojowych, pomnażania zaangażowanego kapitału itp. Zróżnicowane zadania szczegółowe rachunkowości mają na swe źródło w jej ogólnym celu. Jest nim pomiar wyniku działalności gospodarczej. W ramach tego pomiaru szczególne znaczenie ma zagadnienie wyniku finansowego, to jest wyniku lub straty. Wynika to z uzależnienia skali i tempa pomnażania wartości gospodarczych, wyrażonego w reprodukcji kapitału jednostek gospodarczych, od wielkości zysku. Reprodukcja ta to warunek przetrwania i rozwoju. Dlatego pomiar wyniku finansowego ma szczególne znaczenie i wyraża się go jako cel rachunkowości. 33 Wiarygodność informacji płynących z rachunkowości musi być niepodważalna, gdyż jednym z zadań rachunkowości jest ochrona interesów majątkowych i podatkowych otoczenia jednostki gospodarczej. Ponadto konieczność ciągłego dostosowywania się jednostki gospodarczej i jej otoczenia do gry rynkowej zwiększa wyraźnie potrzeby informacyjne w tym zakresie, co wymusza dostarczanie przez rachunkowość informacji wieloaspektowej, dokładnej i czytelnej dla jej użytkowników. Doprowadziło to, do ciągle doskonalonego, normowania podstawowych zasad funkcjonowania systemu rachunkowości. Normy te, określane są zazwyczaj jako powszechnie akceptowane zasady rachunkowości o zasięgu krajowym, europejskim i światowym. 34 Zasady te nie zostały ujęte w postaci standardów czy dyrektyw. Istnieją jednak normy rachunkowości, z których można wyprowadzić pewne nadrzędne zasady, które są honorowane w poszczególnych standardach. Najważniejsze z nich to 35 : - zasada podstawy memoriałowej, - zasada ciągłości działania, - zasada wiernego obrazu, - zasada ostrożnej wyceny, - zasada periodyzacji, - zasada podmiotowości. Zasada podstawy memoriałowej nakłada na jednostko gospodarcze obowiązek zaliczania do kosztów i przychodów okresów obrachunkowych tych operacji, które w nich wystąpiły, przyczym nie ma znaczenia, czy rozrachunki powstałe w związku z nimi zostały w tych okresach uregulowane. Oznacza to, że obliczając wynik finansowy bierzemy pod uwagę wszystkie przychody ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług, bez względu na to, czy odbiorcy za nie zapłacili. Zasada ciągłości działania wyraża przekonanie, że jednostka gospodarcza będzie kontynuować swą działalność w przyszłości. 36 Zasada ta wyraża się również w tym, by w kolejno następujących po sobie latach stosować jednolite (jednakowe) zasady grupowania operacji gospodarczych, wyceny aktywów i pasywów, prowadzenia rachunku kosztów i ustalania wyniku finansowego, a także

10 134 sporządzania sprawozdania finansowego tak, aby stan aktywów i pasywów w bilansie otwarcia następnego roku obrotowego był zgodny z ich stanem wykazanym w bilansie zamknięcia na dzień kończący poprzedni rok obrotowy. 37 Zasada wiernego obrazu rzeczywistości nakłada na jednostki gospodarcze obowiązek odzwierciedlania w ich rachunkowości realnej sytuacji majątkowej i finansowej z uwzględnieniem różnych warunków zewnętrznych, takich jak: stopa inflacji, wahania giełdowe, sytuacja na rynku zewnętrznym i wewnętrznym. Zasada ostrożnej wyceny zwana też zasadą ostrożności lub zasadą ostrożności kupieckiej, dotyczy takiej bieżącej wyceny majątku i kapitału jednostki gospodarczej, aby pomiar ten nie spowodował zmian i przeinaczeń wyniku finansowego. W praktyce ujmuje się to w kilku regułach wyrażających się hasłami: nie wyżej niż cena rynkowa, lepszy zysk mniejszy niż przesadzony. Zasadę tę konkretyzuje się poprzez przyjęcie pewnych konwencji, jak np.: systematyczne odpisywanie w ciężar strat niechodliwych towarów, obejmowanie rachunkiem wyników zysków zrealizowanych, a strat poniesionych i potencjalnych. Zasada periodyzacji czyli ujmowanie działalności jednostek gospodarczych w wyznaczonych odcinkach czasu, które są pewnymi umownymi datami, np.: od 1.01 do lub od do Daty te nazwane są momentami bilansowymi, a okresy okresami obrachunkowymi. Okresy obrachunkowe obejmują: 1) rok obrotowy czyli okres od 1.01 do bądź od daty rozpoczęcia działalności gospodarczej do danego roku. Jeżeli przerywamy naszą działalność wcześniej, datę zastępujemy data zakończenia działalności gospodarczej. Za rok obrotowy możemy przyjąć okres inny niż 1.01 do danego roku, gdy obejmuje on 12 kolejnych miesięcy. 2) okresy sprawozdawcze czyli poszczególne miesiące roku obrotowego. Zasada periodyzacji tworzy ramy czasowe, w których mogą być realizowane zasady: podstawy memoriałowej i wiernego obrazu. Zasada podmiotowości polega na prowadzeniu rachunkowości w jednostkach gospodarczych, czyli podmiotach. Są one wyodrębnione pod względem majątkowym, organizacyjnym i prawnym. I dlatego operacje gospodarcze rozpatrywane są z punktu widzenia tej jednostki. I tak podjecie gotówki z rachunku bankowego do kasy dla jednostki gospodarczej jest wpłatą, a zaciągnięcie kredytu bankowego to dług (zobowiązanie), zaś dla banku wierzytelność (należność). 38 Oprócz tych głównych zasad wymieniane są też: 39 - zasada zamkniętego zespołu kont syntetycznych, - zasada dokumentacji zapisów księgowych, - zasada podwójnego zapisu ( podwójnego księgowania ), - zasada powtarzanego zapisu, - zasada istotności, - zasada kompletności i chronologii zapisów,

11 135 - zasada wiarygodności danych księgowych, - zasada zgodności wewnętrznej ksiąg rachunkowych, - zasada systematycznej kontroli oraz aktualizacji aktywów i pasywów za pomocą inwentaryzacji. Jak widać rachunkowość w nowej sytuacji gospodarczej i politycznej ma spełniać różnorodne zadania. Ma nie tylko przedstawiać dane finansowe, ale być również ważnym elementem planowania i zarządzania. I właśnie temu podporządkowane są jej nadrzędne zasady.

12 136 Bibliografia: 1. Brzezin W., Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa Burzym E., Istota, zadania i znaczenie rachunkowości w gospodarce narodowej, Rachunkowość 1977, nr 1 i 2 3. Dobija M., Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa Jaklik A., Micherda B., Podstawy rachunkowości jednostek gospodarczych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Kraków Kamela-Sowińska A., Przedmiot i ogólny zakres zmian w rachunkowości, Zeszyty Fundacji Własności Prywatnej Nr 2 7. Messner Z., Międzynarodowe standardy rachunkowości i ich znaczenie, Zeszyty Naukowe AE Katowice Nr 135, Messner Z., Rachunek kosztów jako instrument operatywnego zarządzania przedsiębiorstwem przemysłowym, PWE, Warszawa Micherda B., Analityczna funkcja rachunkowości w okresie przejściowym do gospodarki rynkowej, Zeszyty Naukowe AE; Seria Specjalna: Monografie Nr 129, Wydawnictwo Uczelniane AE, Micherda B., Funkcje i struktura współczesnej rachunkowości, [w:] Podstawy rachunkowości, pod red. B. Micherdy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa D. Misńska D., Podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa Nowak E., System informacyjno-decyzyjny współczesnej rachunkowości, Prace Naukowe AE we Wrocławiu Nr Nowak E., Rachunkowość jako system informacyjny przedsiębiorstwa, Prace Naukowe AE Wrocław Nr 690, Siwoń B., Współczesne tendencje rozwoju rachunku kosztów i wyników, PWE, Warszawa Skrzywan S., Teoretyczne podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa Wierzbicki T., Rachunek kosztów w warunkach nowoczesnej techniki obliczeniowej, PWE, Warszawa Żyznowski T., Rachunkowość jednostek gospodarczych, Difin, Warszawa 1995

13 137 Przypisy B. Micherda, Analityczna funkcja rachunkowości w okresie przejściowym do gospodarki rynkowej, Zeszyty Naukowe AE; Seria Specjalna: Monografie Nr 129, Wydawnictwo Uczelniane AE, 1997, s.5 A. Jaklik, B. Micherda, Podstawy rachunkowości jednostek gospodarczych, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, Kraków 1992, s.18 W. Brzezin, Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa 1995, s E. Burzymowa, Istota, zadania i znaczenie rachunkowości w gospodarce narodowej, Rachunkowość 1977, nr 1 i 2, s.3 E. Nowak, System informacyjno-decyzyjny współczesnej rachunkowości, Prace Naukowe AE we Wrocławiu Nr 638, s.71 W. Brzezin, op. cit., s.18 M. Dobija, Rachunkowość zarządcza i controlling, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s.24 S. Skrzywan, Teoretyczne podstawy rachunkowości, PWE, Warszawa 1971, s. 22 E. Burzymowa, op. cit., s.3 A. Jaklik, B. Micherda, op.cit., s. 8 B. Micherda, Funkcje i struktura współczesnej rachunkowości, [w:] Podstawy rachunkowości, pod red. B. Micherdy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s.13 E. Nowak, Rachunkowość jako system informacyjny przedsiębiorstwa, Prace Naukowe AE Wrocław Nr 690, 1994, s. 79 Z. Messner, Międzynarodowe standardy rachunkowości i ich znaczenie, Zeszyty Naukowe AE Katowice Nr 135, 1944, s. 33 E. Nowak, op. cit., s Z. Messner, op. cit., s. 33 Z. Messner, op. cit., s S. Skrzywan, op. cit., s B. Micherda, Funkcje i struktura współczesnej rachunkowości, op. cit., s. 14 Z. Messner, op. cit., s.35 T. Żyznowski, Rachunkowość jednostek gospodarczych, Difin, Warszawa 1995, s.22 B. Micherda, op. cit., s.41 E. Nowak, op. cit., s.77. B. Siwoń, Współczesne tendencje rozwoju rachunku kosztów i wyników, PWE, Warszawa 1972, s.33. Z. Messner, Rachunek kosztów jako instrument operatywnego zarządzania przedsiębiorstwem przemysłowym, PWE, Warszawa 1972, s.17. T. Wierzbicki, Rachunek kosztów w warunkach nowoczesnej techniki obliczeniowej, PWE, Warszawa 1972, s. 17. D. Misńska, Podstawy rachunkowości, PWN, Warszawa 1994, s. 12. E. Nowak, op. cit., s.78. A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., 9.

14 M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, I. Olchowicz, Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo DIFIN, Warszawa 1997 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s. 9 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s. 10 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s. 10 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s M. Gmytrasiewicz, op. cit., s. 21 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s. 14 A. Kamela-Sowińska, Przedmiot i ogólny zakres zmian w rachunkowości, Zeszyty Fundacji Własności Prywatnej Nr 2, s. 16 A. Jaklik, B. Micherda, op. cit., s T. Żyznowski, op. cit., s. 32