Dysleksja u dzieci dwujęzycznych

Transkrypt

1 Dysleksja u dzieci dwujęzycznych Konferencja nauczycieli polskich szkół sobotnich lipca 2015 University of Kent mgr Katarzyna Franas katarzyna.franas@gmail.com Polish Language Communication Centre in London Co to jest dysleksja? Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Spowodowane są zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych, motorycznych i ich integracji, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego. Polskie Towarzystwo Dysleksji 1

2 Dysleksja rozwojowa Dysleksja rozwojowa Dysleksja specyficzne trudności w czytaniu, którym towarzysza trudności w pisaniu. Dysortografia specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni (w tym błędy ortograficzne). Dysgrafia niski poziom graficzny pisma. Trudności te mogą występować w izolacji lub łączyć się ze sobą. Specific Learning Differences (SpLD) SpLDs have particular difficulties, which may include spelling, acquiring fluent reading and writing skills and/or manipulating numbers which may indicate their performance is well below their abilities in other areas. They may also have problems with working memory, organisational skills, receptive and expressive language or oral and auditory skills, maintaining concentration and co-ordination. The Department for Education Working Group in the UK (2005) 2

3 Symptomy ryzyka dysleksji (w/g Ziemnicka, 2013) Wiek niemowlęcy (0-1) Dzieci przejawiają minimalne dysfunkcje neurologiczne (obniżony tonus mięśniowy), późno podnoszą główkę, późno zaczynają siedzieć, mało lub w ogóle nie raczkują, gorzej utrzymują równowagę. Wiek poniemowlęcy (1-3 lata) Dzieci później zaczynają chodzić, biegać, są mało zręczne, niechętne w czynnościach samoobsługowych (jedzenie, mycie rąk, ubieranie się), niechętne w zabawach klockami. Dzieci nie próbują same rysować, później wypowiadają pierwsze wyrazy. Wiek przedszkolny (3-5 lat) Dzieci są mało sprawne, mają kłopoty w zabawach ruchowych, przejawiają niechęć do samoobsługi i zabaw manipulacyjnych. Niechętnie rysują, nieprawidłowo trzymają ołówek, mają trudności z układaniem puzzli. Wykazują opóźnienia rozwoju mowy, mają trudności z zapamiętaniem nazw tygodnia, wierszy, piosenek. Wykazują problemy w orientacji (prawa-lewa strona). Symptomy ryzyka dysleksji (w/g Ziemnicka, 2013) Wiek szkolny Uczeń niechętnie bierze udział w zabawach ruchowych, lekcjach wychowania fizycznego. Słabo biega, słabo jeździ na rowerze, ma problem z automatyzacją sekwencji ruchowych. Ma trudności z czynnościami samoobsługowymi. Uczeń ma trudności z rysowaniem szlaczków, pisaniem. Ma również problemy z układaniem klocków i z odróżnianiem podobnych kształtów; figur geometrycznych, liter: m-n, p-g-b-d. Uczeń popełnia błędy w tworzeniu wypowiedzi, myli nazwy podobne fonetycznie, ma trudności z zapamiętaniem wierszy i piosenek, materiału zadanego do domu, a także więcej niż jednego polecenia jednocześnie. Ma problem ze wskazywaniem stron (prawa- lewa). 3

4 Symptomy dysleksji w czytaniu niechęć do czytania, zwłaszcza głośnego gubienie się w tekście wolne lub bardzo szybkie tempo czytania literowanie zamiana lub opuszczanie liter podwajanie sylab nieprawidłowe odczytywanie całych wyrazów trudności w zrozumieniu przeczytanej treści męczliwość oczu wolne czytanie i trudności z przeczytaniem obszernych lektur mimo kilkakrotnego sprawdzenia napisanego przez siebie tekstu, dziecko nie znajduje swoich błędów trudności we właściwej intonacji czytanej treści Symptomy dysleksji w pisaniu nieczytelne pismo, np. uczeń pisze bez przestrzegania liniatury wolne tempo pisania trudności w pisaniu ze słuchu trudności z zapamiętaniem kształtu liter; myli litery podobne pod względem kształtu i położone inaczej w przestrzeni (l-t-ł, m-n, u-y, o- a-e, a-ę, e-ę, p-b-d-g, m-w, n-u) mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym (z-s, w-f, d-t, k-g) trudności z zapisywaniem zmiękczeń, uczeń myli głoski i-j trudności z zapisywaniem głosek nosowych (ą-om, ę-en) opuszczanie drobnych elementów liter, grubienie liter, opuszczanie końcówek i cząstek wyrazów, a także podwaja litery i sylaby błędy typowo wzrokowej ortograficzne wynikające ze słabszej pamięci błędy w tekstach przepisywanych blokada pisarska natłok myśli nieprawidłowe trzymanie narzędzia do pisania 4

5 Przyczyny dysleksji Dysleksja nie jest wynikiem błędów wychowawczych czy niewłaściwego uczenia. Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są uwarunkowane biologicznie. Mogą być dziedziczone, ale mogą być też efektem zmian w centralnym układzie nerwowym, które są wywołane niekorzystnymi warunkami podczas ciąży i porodu. Nie można wyleczyć czy zapobiec dysleksji, natomiast można zminimalizować jej objawy, zapobiec niepowodzeniom szkolnym oraz uwydatnić potencjał i zdolności dziecka. Dziecko z dysleksją a nauka języków obcych Objawy dysleksji mogą być rożne w rożnych językach lub mogą być mniej widoczne w języku, który jest bardziej transparentny. Dziecko z dysleksja może mięć trudności w nabywaniu umiejętności związanych z czytaniem i pisaniem w języku ojczystym. Nauka w drugim języku może (lecz nie musi) sprawiać wiele trudności. 5

6 Jak pomóc dziecku z dysleksją w klasie? Środowisko zapewnij odpowiednią temperaturę, dobre oświetlenie (najlepiej światło naturalne), wyeliminuj niepotrzebny halas unikaj nadmiernej stymulacji, np. obrazki na ścianach lub zbyt dużo ćwiczeń i obrazków na jednej stronie zapewnij pochyłe biurko, lub segregator pod rękę zapewnij dziecku odpowiednia przestrzeń prywatną klocki Cuisenaire a, blu-tack lub cos do ściskania komputer do piania czcionka 14 lub 16, Arial, Comic Sans MS, Century Gothic nakładki na stronę w kształcie litery L audiobooki lub własne nagrania audio (np. Balabolka- program do odczytu tekstu, Ivona- syntetyczny głos ) kolorowe nakładki na tekst (ang. reading rulers) specjalny długopis dla dzieci leworęcznych mapy pojęciowe ( lub używaj słowników również elektronicznych aplikacje na telefon (np. kalendarz, słowniki) 6

7 Program nauczania angażuj wszystkie zmysły podziel materiał na mniejsze porcje zachęcaj do praktycznej komunikacji w sytuacjach życia codziennego zadania układaj najtrudniejszego w kolejności od najłatwiejszego do często powtarzaj materiał, najlepiej w innym kontekście załącz słowniczek do tekstu (dla uczniów starszych) zapisuj kluczowe słownictwo na tablicy zaznacz ważne informacje w tekście stosuj mapy myśli, tabelki, diagramy stosuj na lekcjach gry i zabawy językowe nie zadawaj głośnego czytania nowego tekstu w obecności całej klasy nie oceniaj za błędy ortograficzne, ani poziom graficzny pisma; ocenie powinna podlegać jedynie zawartość merytoryczna Komunikacja zwróć uwagę na przejrzystość przekazu formułuj proste i krótkie polecenia często sprawdzaj rozumienie tekstu, powtórz jeśli to konieczne unikaj metaforycznego języka dostrzegaj najmniejsze osiągnięcia dziecka, chwal nie tylko za sukcesy, ale również za włożony wysiłek wzmacniaj poczucie własnej wartości, buduj wiarę dziecka we własne umiejętności i możliwości, wskazuj dziecku jego dobre i mocne strony nie porównujmy dyslektyka z kolegami lepiej radzącymi sobie (nawet z innymi dyslektykami) 7

8 Zarządzanie klasą pamiętaj, że dziecko dyslektyczne ma często osłabioną pamięć, dlatego wymaga dłuższego czasu, by zapamiętać wiersz, nazwy, daty, terminy, czy żeby napisać sprawdzian (20%) wypracuj w klasie rutynę podziel materiał na mniejsze porcje wprowadzaj/ powtarzaj ważne treści na początku i na końcu lekcji zachęcaj do używania kalendarza używaj koloru nauczaj strategii uczenia się, np. planowanie, robienie notatek używaj dostępnej technologii (komputer, tablica multimedialna, aplikacje komputerowe i Internet) Sposoby pracy z dziećmi z dysleksją W pracy z dzieckiem dyslektycznym najbardziej skuteczne jest uczenie polisensoryczne*: jednoczesne zaangażowanie wielu zmysłów: słuchu, wzroku, kinestezji (także dotyku). Należy maksymalnie wykorzystać te zmysły, które funkcjonują prawidłowo z jednoczesnym ćwiczeniem tych słabszych. *W literaturze angielskiej Multisensory Structured Language (MSL) teaching. 8

9 Diagnoza dysleksji w brytyjskiej szkole Dysleksja jest w Wielkiej Brytanii uznana za jedną z form niepełnosprawności, zgodnie z Equality Act z 2010 r. Każde dziecko (także polskie) uczące się w brytyjskiej szkole ze zdiagnozowaną dysleksją na podstawie Education, Health and Care (EHC) plan lub Statement of Special Educational Needs ma prawo do otrzymania wsparcia. Osobą, która odpowiada za organizację tego procesu jest SENCO (Special Educatonal Needs Coordinator). Jeżeli dziecko pochodzące z Polski posiada opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej o dysleksji, opinia powinna zostać przetłumaczona na język angielski, a następnie wysłana do Naczelnego Psychologa Edukacyjnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka (Chief Educational Psychologist). Diagnoza dysleksji w brytyjskiej szkole Dziecko z dysleksją ma prawo do dostosowania formy nauczania i wymagań do jego poziomu; powinno być wcześnie zdiagnozowane i otrzymać odpowiednie wsparcie. Rodzice powinni być w kontakcie z nauczycielem dziecka. W szkołach oczekuje się dużego zaangażowania rodziców i to od nich powinna wyjść inicjatywa, by dowiedzieć się o postępach dziecka. Szczególne znaczenie w diagnozie dysleksji ma obserwacja dziecka przez rodziców i nauczycieli ze szkoły sobotniej. 9

10 Kto powinien być zaangażowany? W Wielkiej Brytanii szkoły zatrudniają osobę/y odpowiadającą/e za nauczanie dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi: Teaching Assistants (TA) - asystent nauczyciela. Special Educational Needs (SEN) Teacher - nauczyciel dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. English as an Additional Language (EAL) Teacher - nauczyciel angielskiego dla obcokrajowców. Ethnic Minority Achievement (EMA) coordinator - koordynator osiągnięć mniejszości etnicznych. Special Educational Needs Coordinator (SENCO) - koordynato nauczania dzieci ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi. Należy poinformować nauczyciela o swoich wątpliwościach lub problemach dziecka. (Patrz wzór listu rodzica do SENCO). Zapamiętaj, że nauczając dyslektyków nie można ich wyleczyć, można jedynie próbować ich zrozumieć i im pomóc. 10

11 W oparciu o materiały Ziemnicka, M. (2013), Moje dziecko i dysleksja, Poradnik dla polskich rodziców mieszkających w Wielkiej Brytanii, Edubridge i DysLang, ( Kormos, J. i Smith A. M (2012), Teaching Languages to Students with Specific Learning Differences, Bristol, Multilingual Matters. (Polskie Towarzystwo Dysleksji) L.pdf (MSL) 11