Przyczyny dysleksji u uczniów w młodszym wieku szkolnym.

Transkrypt

1 Przyczyny dysleksji u uczniów w młodszym wieku szkolnym. Informacji o objawach dysleksji dostarcza przede wszystkim ocena głośnego czytani (tempa, techniki i liczby błędów) oraz stopnia zrozumienia przeczytanego tekstu. Ocena poziomu pisania obejmuje analizę zeszytów oraz prac pisemnych dziecka : ze słuchu (dyktando), ze wzoru (przepisywanie), z pamięci. Rozmowa z nauczycielem i rodzicami przynosi dodatkowe informacje: od jak dawna obserwowano trudności dziecka, czego one dotyczyły i jak się zmieniały w ciągu życia dziecka oraz dzięki udzielanej mu pomocy. 1 Dzieci ryzyka dysleksji nie powinno się traktować i to ani w domu, ani w przedszkolu czy w szkole jako chore, kalekie, niezdolne, złe czy leniwe. Nie powinno się ich również karać i wyśmiewać w nadziei, że to zmobilizuje je do pracy. Dzieci ryzyka dysleksji mogą być identyfikowane przez rodziców, logopedów i nauczycieli na podstawie charakterystycznych symptomów. Nie tylko w wieku przedszkolnym można odczytać wiele sygnałów, które ten stan zapowiadają. Pojawiają się one już w okresie poniemowlęcym. Aby jednak dostrzec owe symptomy, należy je znać. Dzieckiem ryzyka dysleksji jest każde dziecko pochodzące z nieprawidłowo przebiegającej ciążyi skomplikowanego porodu. Należy zatem bacznie obserwować rozwój dzieci urodzonych przedwcześnie, w zamartwicy, z niską wagą urodzeniową, w złym stanie fizycznym (poniżej 10 punktów w skali Apgar, szczególnie, gdy osiąga wartość poniżej 6 punktów). Duże prawdopodobieństwo wystąpienia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu dotyczy także dzieci z rodzin, w których trudności, takie jak: dysleksja rozwojowa, opóźnienie rozwoju mowy, oburęczność i leworęczność już pojawiły się. Wystąpienie dysleksji rozwojowej przede wszystkim zapowiadają objawy dysharmonijnego rozwoju psychomotorycznego lub fragmentarycznego opóźnienia rozwoju niektórych funkcji poznawczych (głównie funkcji językowych i wzrokowych) oraz funkcji ruchowych. 1 T.Gałkowski, G. Jastrzębowska Logopedia Opole1999 ss. 832

2 Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są skutkiem opóźnienia w rozwoju funkcji: wzrokowych, słuchowo-językowych, motorycznych uczestniczących w realizacji złożonych czynności, do których należą czytanie i pisanie. 2 Ryzyko dysleksji jest zatem prawdopodobne u osób: obciążonych genetycznie (dysleksja występuje w rodzinie), pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży i porodu, u których można zaobserwować dysharmonię w rozwoju psychomotorycznym. Symptomy ryzyka dysleksji można dostrzec w kolejnych etapach rozwoju dziecka. Oczywiście do rozpoznania zagrożenia dysleksją nie wystarczy stwierdzenia pojedynczego objawu. Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy: Opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy dziecko nie raczkuje lub mało raczkuje, gorzej utrzymuje równowagę w postaci siedzącej i stojącej, później zaczyna chodzić i biegać, ma trudności z automatyzacją chodu, Opóźnienie rozwoju grafomotorycznego dziecko nie próbuje samo rysować, w wieku 2 lat nie naśladuje rysowania linii, w wieku 3 lat nie umie rysować koła, Opóźnienie rozwoju mowy później wypowiada pierwsze słowa i zdania. Wiek przedszkolny: Niska sprawność ruchowa słabo biega, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze, Słaba sprawność ruchowa rąk trudności i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych, np. zapinania guzików, sznurowania butów, 2 M. Bogdanowicz Ryzyko dysleksji problem i diagnozowanie Gdańsk 2005 ss

3 Niechęć do rysowania wykonuje bardzo uproszczone rysunki prymitywne w formie, nie potrafi narysować kwadratu i krzyża w wieku 4 lat, trójkąta i kwadratu opartego na kącie w wieku 5 lat. Trudności w układaniu puzzli i układanek Opóźniony rozwój mowy nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, częste przekręcanie wyrazów, trudności z zapamiętaniem nazw, a zwłaszcza pory dnia, nazwy posiłków, krótkich wierszy i piosenek Brak przejawów preferencji jednej ręki. Klasa O Trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych (np. rysowaniem rombu w wieku 6-7 lat) Wadliwa wymowa przekręcanie trudnych wyrazów, popełnianie błędów gramatycznych Trudności z różnicowaniem podobnych głosek oraz z wydzielaniem sylab i głosek ze słów i z ich syntetyzowaniem (zaburzenia analizy syntezy głoskowej i sylabowej) Oburęczność myli kierunki: na prawo, na lewo, Trudności w nauce czytania czyta bardzo wolno, głównie głoskuje i nie zawsze dokonuje poprawnej syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego zdania. Często pisze litery i cyfry zwierciadlanie. Odwzorowuje wyrazy, zapisując je od strony prawej do lewej. Wiek wczesnoszkolny: Trudności z opanowaniem jazdy na hulajnodze, dwukołowym rowerze, wrotkach, łyżwach, nartach

4 Niechętnie uczestniczy w zabawach ruchowych i lekcjach wf, ponieważ ma trudności z wykonywaniem niektórych ćwiczeń Brak opanowania w pełni czynności samoobsługowych związanych z ubieraniem się, myciem i jedzeniem (nożem i widelcem) Trudności z zapamiętaniem tabliczki mnożenia, liter alfabetu Nasilone trudności w nauce czytania bardzo wolno czyta, głoskując lub sylabizując, nie popełniając dużej ilości błędów, czy też bardzo szybko czyta, lecz popełnia przy tym wiele błędów, które wynikają z tego, że dziecko domyśla się treści na podstawie kontekstu Trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej spotykanych liter (np. wielkie litery pisane: F, H, Ł, G) Myli litery podobne pod względem kształtu: l t - ł, m - n, inaczej położone w przestrzeni: p b d - g, podobnie brzmiące: s - z, w - f, d -t, k - g Nasilone trudności podczas pisania ze słuchu Nagminne dodawanie, opuszczanie, podwajanie liter i sylab. 3 Wiek starszy szkolny powyżej kl. IV i szkoła średnia stopniowe zmniejszanie się lub ustępowanie trudność w czytaniu, ograniczanie się trudności w pisaniu często tylko do dużej ilości błędów ortograficznych i brzydkiego pisma, uogólnienie się trudności szkolnych na inne przedmioty nauczania, trudności w nauce języków obcych. Działania profilaktyczne można i należy rozpoczynać jak najwcześniej: jeszcze przed podjęciem nauki czytania i pisania. Warunkiem jednak podjęcia wczesnej interwencji jest wczesne i właściwe rozpoznanie problemu. Dostrzeżenie tych dzieci, jeszcze zanim zaczną mieć trudności w nauce. 4 3 T.Gałkowski, G. Jastrzębowska Logopedia Opole1999 ss E. Jarosz, E. Wysoka Diagnoza psychopedagogiczna podstawowe problemy i rozwiązania Warszawa 2006 ss. 246

5 Na znaczenie wczesnej diagnozy i rozumienia konsekwencji braku wczesnego rozpoznania zaburzeń oraz braku właściwej interwencji wskazują badania, które ujawniają, jak żyje się z dysleksją. Materiał z tych źródeł potwierdza występujące w literaturze stwierdzenie, że problem dysleksji jest problemem na całe życie, lub też obciążeniem na całe życie. W uproszczony sposób powyższą opinię wyraża przekonanie, że osobą z dysleksją się jest, a nie bywa się. Badania wykazują, że dysharmonie w rozwoju nie maleją, lecz jak pisze H. Nartowska, mają tendencję do pogłębiania się, jeżeli nie podejmie się działań stymulujących rozwój w sferach, w których obserwowano zmniejszoną aktywność dziecka i niższy poziom wykonywania czynności. Jeżeli obserwuje się u dziecka kilka z powyższych objawów, warto przeprowadzić dokładniejsze badania w poradni psychologiczno- pedagogicznej. Dziecko przebadane w poradni zawsze otrzymuje diagnozę wraz ze wskazówkami dotyczącymi postępowania pedagogicznego. Przyczyną trudności w nauce uczniów są zazwyczaj fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychoruchowego. Mogą one dotyczyć funkcji: analizy i syntezy wzrokowej, analizy i syntezy słuchowej, motoryki, koordynacji wymienionych procesów, lateralizacji (przewagi stronnej ciała) i orientacji przestrzennej. Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania zależą od rodzaju zaburzonych funkcji od głębokości deficytu każdej z nich. Prawidłowości te zostały stwierdzone podczas prowadzonych w Gdańsku badań wśród reprezentatywnej dla gdańskich czwartoklasistów grupy uczniów z dysleksją. Badania te następnie powtórzono w tej samej grupie po 10 latach. 5 Osoby te badane ponownie, w wieku około dwudziestu lat, nie tylko nadal miały trudności z poprawnym pisaniem i czytaniem, ale często wykazywały głębsze deficyty rozwojowe. W wielu przypadkach stwierdzono ponadto wtórne zaburzenia nerwicowe i występowanie niekorzystnych cech osobowości struktury ja, takich jak niska samoocena, brak zaufania do siebie, poczucie bycia pechowcem, 5 M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci Warszawa 1992 ss. 35

6 osobą pokrzywdzoną, przekonanie o niesprawiedliwości losu, mniejsze ambicje i skłonność do rezygnowania z rozmaitych zadań, na przykład z kontynuowania edukacji. Badania dowiodły, że wczesna diagnoza bez stosownej interwencji nie wystarcza, by zapobiec niepowodzeniom szkolnym i towarzyszącym im zaburzeniom wtórnym. Dysleksja, prowadząc do trudności szkolnych, często jest podłożem zaburzeń nerwicowych o typie nerwicy szkolnej. BIBLIOGRAFIA M. Bogdanowicz, Leworęczność u dzieci Warszawa 1992 M. Bogdanowicz Ryzyko dysleksji problem i diagnozowanie Gdańsk 2005 T.Gałkowski, G. Jastrzębowska Logopedia Opole1999 E. Jarosz, E. Wysoka Diagnoza psychopedagogiczna podstawowe problemy i rozwiązania Warszawa 2006