Biblioteka Studenckich Poradni Prawnych. Prawo cywilne. Wydawnictwo C.H. BECK

Transkrypt

1 Biblioteka Studenckich Poradni Prawnych Prawo cywilne Wydawnictwo C.H. BECK

2 BIBLIOTEKA STUDENCKICH PORADNI PRAWNYCH 1. Prawo cywilne

3

4 Biblioteka Studenckich Poradni Prawnych 1. Prawo cywilne FUNDACJA UNIWERSYTECKICH PORADNI PRAWNYCH WARSZAWA 2008

5 Sponsor instytucjonalny Fundacji Uniwersyteckich Poradni Prawnych: FUNDACJA IM. STEFANA BATOREGO Redakcja merytoryczna: FUNDACJA UNIWERSYTECKICH PORADNI PRAWNYCH Redaktor naukowy tomu: prof. UJ dr hab. Jerzy Pisuliński Redaktor serii: dr Izabela Kraśnicka Redaktor: Emilia Rucińska Projekt okładki: Robert Rogiński Fundacja Uniwersyteckich Poradni Prawnych 2008 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zajączka 9, Warszawa Skład i łamanie: ERJOT STUDIO, Warszawa Druk i oprawa: Wers Design Drukarnia Cyfrowa, Bydgoszcz ISBN

6 Wstęp prof. UJ dr hab. Jerzy Pisuliński Spis autorów Rozdział I prof. UJ dr hab. Fryderyk Zoll, dr Barbara Namysłowska-Gabrysiak Rozdział II dr Arkadiusz Bieliński Rozdział III A. Marta Janina Skrodzka B. Ewa Maria Bierć C. Katarzyna Kopczyńska, Magdalena Rusek D. Julia Kona, Anna Wolska E. Małgorzata Sekuła, Jacek Siedlecki, Adam Barański Rozdział IV A. Bartosz Bolesławski B. dr Piotr Zakrzewski C. Katarzyna Pawlak D. Marta Stepnowska-Michaluk E. Aleksandra Mojkowska, Mariusz Motyka F. dr Joanna Bodio G. dr Arkadiusz Bieliński

7

8 Spis treści Spis autorów... V Wykaz skrótów... XI Wykaz podstawowej literatury... XV Wstęp... XVII Rozdział I. Metodologia klinicznego nauczania prawa... 1 A. Nauczanie kliniczne jako metodologia... 1 B. Umiejętności prawnicze, których wykształceniu ma służyć edukacja kliniczna Formy kształcenia klinicznego Umiejętność rozwiązywania problemów Analiza prawna i rozumowanie prawnicze Umiejętność ustalania stanu prawnego Umiejętność ustalania stanu faktycznego Umiejętność porozumiewania się Umiejętność doradzania Umiejętność prowadzenia negocjacji Umiejętność prowadzenia postępowania sądowego oraz alternatywnych procedur prowadzących do rozwiązania sporu Organizacja i zarządzanie w pracy prawników Umiejętność rozpoznania i rozwiązywania dylematów etycznych C. Program kliniczny jako program wychowawczy D. Podsumowanie Rozdział II. Metodologia pracy w sekcji prawa cywilnego A. Metodologia pracy w sekcji prawa cywilnego B. Podsumowanie Rozdział III. Kazusy A. Postępowanie o ustalenie płci Stan faktyczny Ocena prawna Działanie Poradni... 35

9 VIII Spis treści B. Ograniczenie prawa własności przez przedsiębiorstwa przesyłowe a roszczenia właściciela nieruchomości Stan faktyczny Ocena prawna a. Wynagrodzenie ze bezumowne korzystanie z gruntu b. Przesunięcie i usunięcie urządzeń c. Wykup nieruchomości Działanie Poradni C. Odwołanie darowizny Stan faktyczny Ocena prawna a. Ochrona posesoryjna b. Prawo pierwokupu syna c. Odwołanie darowizny d. Polubowne rozwiązanie sporu Działanie Poradni D. Uregulowanie prawa do mieszkania Stan faktyczny Ocena prawna a. Umowa darowizny b. Rozrządzenie testamentowe c. Ustanowienie służebności Działanie Poradni E. Testament ustny Stan faktyczny Ocena prawna a. Kto i kiedy może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku i jakie winien przedłożyć dokumenty? b. Czy w danym przypadku została spełniona przesłanka obawy rychłej śmierci? c. Czy dwa listy prywatne mogą pełnić rolę pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego? d. Czy osoby będące świadkami udzielania sakramentu namaszczenia chorych mogą być uznane za świadków testamentu? Działanie Poradni Rozdział IV. Artykuły A. Odstąpienie od umowy sprzedaży konsumenckiej Wstęp Przesłanki odstąpienia od umowy a. Niemożliwość wymiany albo naprawy b. Nadmierne koszty... 81

10 Spis treści IX c. Niewymienienie albo nienaprawienie towaru w odpowiednim czasie d. Znaczne niedogodności e. Istotność niezgodności z umową Termin odstąpienia od umowy Skutki odstąpienia od umowy Wnioski końcowe B. Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych małżonków przez spółdzielnię mieszkaniową Wstęp Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych małżonków przez spółdzielnię mieszkaniową pod rządem ustawy Prawo spółdzielcze Wspólność spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu powstałego pod rządem ustawy Prawo spółdzielcze i trwającego po wejściu w życie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych małżonków przez spółdzielnię mieszkaniową według ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych C. Przekształcenie spółdzielczego prawa do lokalu w odrębną własność Geneza uprawnienia do żądania przekształcenia spółdzielczego prawa do lokalu w odrębną własność Zakres podmiotowy uprawnienia Charakter uprawnienia Przesłanki uprawnienia Określenie przedmiotu odrębnej własności Przymusowa realizacja roszczenia Podsumowanie D. Skutki likwidacji spółdzielni mieszkaniowej Uwagi ogólne Skutki likwidacji spółdzielni mieszkaniowej w przypadku spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu Skutki likwidacji spółdzielni mieszkaniowej w przypadku spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Roszczenia majątkowe przysługujące w związku z likwidacją spółdzielni mieszkaniowej Skutki likwidacji dla spółdzielni jako podmiotu prawa Zakończenie E. Pozycja wierzycieli po wadliwej likwidacji spółki z o.o Przedstawienie problemu Istota i przebieg procesu likwidacji Likwidator i jego rola w procesie likwidacji Ochrona praw wierzycieli spółki z o.o. w likwidacji a. Ogłoszenie o likwidacji i wezwanie wierzycieli

11 X Spis treści b. Zabezpieczenie wierzytelności przez złożenie zabezpieczenia do depozytu c. Wypłata na rzecz wspólników przed pełnym zaspokojeniem wierzycieli d. Wniosek o zmianę likwidatora e. Odpowiedzialność członków zarządu z art. 299 KSH Pozycja wierzycieli spółki wykreślonej z KRS a. Prawo wglądu w dokumenty zlikwidowanej spółki b. Odpowiedzialność likwidatorów za naruszenie art. 279 KSH c. Odpowiedzialność likwidatora za zaniechanie zabezpieczenia depozytowego d. Podział kwoty likwidacyjnej przed upływem terminu z art. 286 KSH e. Odpowiedzialność członków zarządu z art. 299 KSH f. Odpowiedzialność likwidatora z art. 299 KSH Podsumowanie F. Mediacja w sprawach cywilnych zarys problematyki Pojęcie mediacji Zakres przedmiotowy mediacji Mediator Wszczęcie postępowania mediacyjnego Przebieg postępowania mediacyjnego Koszty mediacji Podsumowanie G. Koszty sądowe w sprawach cywilnych w świetle działalności poradni prawnych zagadnienia wybrane Wstęp Pojęcie i rodzaje kosztów sądowych Zasady uiszczania kosztów sądowych Zwolnienie od kosztów sądowych Indeks rzeczowy

12 Wykaz skrótów 1. Akty normatywne GospNierU... ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz ze zm.) KC... Kodeks cywilny KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPC... Kodeks postępowania cywilnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KrRejSU... ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186) KSCU... ustawa z r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) KZ... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) OchrLokU... ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) PrASC... ustawa z r. Prawo o aktach stanu cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz ze zm.) PrEnerg... ustawa z r. Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz ze zm.) PrUpN... ustawa z r. Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz.U. Nr 60, poz. 535 ze zm.) PSpDarU... ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz ze zm.)

13 XII Wykaz skrótów SprzedażKonsU... ustawa z r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141, poz ze zm.) SpółMieszkU... ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 119, poz ze zm.) WłLokU... ustawa z r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ZmSpółMieszkU07... ustawa z r. o zmianie ustawy o spółdzielniach miesz kaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 125, poz. 873) 2. Czasopisma AUWr... Acta Universitatis Wratislavensis BSN... Biuletyn Sądu Najwyższego EP... Edukacja Prawnicza GSP... Gdańskie Studia Prawnicze Klinika... Czasopismo wydawane przez Fundację Uniwersyteckich Poradni Prawnych KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego MoP... Monitor Prawniczy MSiG... Monitor Sądowy i Gospodarczy NP... Nowe Prawo OSNAPiUS... Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór urzędowy. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCP... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich OTK... Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Pal.... Palestra PiFB... Prawo i Finanse w Biznesie PiP... Państwo i Prawo PPA... Przegląd Prawa Administracyjnego PPH... Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr.... Prokuratura i Prawo PN... Przegląd Notarialny PS... Przegląd Sądowy R.Pr.... Radca Prawny

14 Wykaz skrótów XIII Rej.... Rejent RPEiS... Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Wok.... Wokanda Wspól.... Wspólnota 3. Inne art.... artykuł CPS... Centrum Praktyk Sądowych cz.... część ds.... do spraw Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzędowy in.... inny (-a, -e) itp.... i temu podobne m.in.... między innymi n.... następny (-a, -e) Nb... numer brzegowy niepubl.... niepublikowany (-a, -e) np.... na przykład Nr... numer orz.... orzeczenie pkt... punkt post.... postanowienie poz.... pozycja r.... rok rozp.... rozporządzenie s.... strona SN... Sąd Najwyższy SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów t.... tom tekst jedn.... tekst jednolity tzn.... to znaczy tzw.... tak zwany (-a, -e) tj.... to jest uchw.... uchwała

15 XIV Wykaz skrótów UPP... Uniwersytecka Poradnia Prawna ust.... ustęp ww.... wyżej wymienione w zw.... w związku wyr.... wyrok z.... zeszyt zd.... zdanie ze sprost.... ze sprostowaniem ze zm.... ze zmianami zob.... zobacz

16 Wykaz podstawowej literatury M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spółdzielcze. Komentarz, Warszawa 1985 S. Grzybowski (red.), System prawa cywilnego. Prawo zobowiązań część szczegółowa, t. III, cz. 2, Ossolineum 1976 E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Warszawa 2002 M. Nazar, Małżeńska wspólność spółdzielczych praw do lokali mieszkalnych, KPP 2003, Nr 2 M. Pazdan, Mediacja i projekt jej unormowania w prawie polskim, Rej. 2004, Nr 2 K. Pietrzykowski, Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2006 J. Pisuliński, Prawo lokalowe, Kraków 2004 J. Rajski (red.), System prawa prywatnego, t. 7, Warszawa 2004 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Komentarz KSH, t. II, Warszawa 2005 J. Szczotka, Sprzedaż konsumencka. Komentarz, Lublin 2004 A. Zieliński, Koszty sądowe w sprawach cywilnych. Komentarz, Warszawa 2006 F. Zoll, Jaka szkoła prawa, Warszawa 2004

17

18 Wstęp Niniejszy zbiór zawiera opracowania przygotowane przez opiekunów i studentów sekcji prawa cywilnego Studenckich Poradni Prawnych z kilku ośrodków akademickich, a także kilka kazusów nawiązujących do spraw prowadzonych przez Poradnie. Tematyka poszczególnych opracowań, jak i problematyka poruszana w kazusach wskazuje na bardzo szeroki zakres spraw, którymi zajmują się na co dzień studenci pracujący w sekcjach prawa cywilnego Poradni. Są to zatem sprawy z zakresu: prawa zobowiązań (w tym związane z ochroną konsumenta), prawa rzeczowego (w szczególności sprawy związane z ochroną własności), prawa rodzinnego (znaczący odsetek spraw dotyczy postępowań rozwodowych i podziału majątku wspólnego, a także spraw o dostarczanie środków utrzymania), prawa spółdzielczego (przede wszystkim sprawy związane z przekształcaniem spółdzielczych praw do lokali). Na tle tych spraw bardzo często pojawiają się problemy procesowe. Studenci poradni muszą więc, oprócz zagadnień materialno- -prawnych, poznać i stosować regulacje prawa procesowego. Niestety nierzadkie są w praktyce sytuacje, że właśnie owe kwestie procesowe wywierają decydujący wpływ na samą możliwość udzielenia pomocy klientom Poradni, jak i determinują sposób dalszego postępowania. W działalności sekcji prawa cywilnego studenci stykają się także z problemami z zakresu prawa administracyjnego. Dotyczy to zwłaszcza spraw związanych z nieruchomościami. W praktyce pojawiają się zatem sprawy związane z postępowaniem o rozgraniczenie lub podział nieruchomości, naruszeniem stosunków wodnych czy postępowaniem o wydanie pozwolenia na budowę. Na tle spraw dotyczących ochrony lokatorów pojawia się również problem możliwości skorzystania z dodatków mieszkaniowych, przyznawanych przez gminy, czy uzyskania lokalu socjalnego od gminy. Związek między prawem cywilnym i prawem administracyjnym uwidacznia się też w sprawach, w których klienci pragną uczynić darowiznę lub znieść współwłasność i pytają o konsekwencje podatkowe proponowanych rozwiązań. Jedna z takich spraw, w której właśnie ów aspekt podatkowy miał istotne znaczenie, została przedstawiona w kazusie opracowanym przez studentki Uniwersytetu Łódzkiego Julię Konę i Annę Wolską (Uregulowanie prawa do mieszkania). W opracowaniu autorstwa dr Arkadiusza Bielińskiego, kierującego Studencką Poradnią Prawną na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ( Metodologia

19 XVIII Wstęp pracy w sekcji prawa cywilnego), zostały wskazane niektóre sposoby działalności studentów Poradni. Uzupełniając to opracowanie chciałbym zwrócić uwagę na dwie kwestie. Ważną rolę w pracy studentów odgrywa pomoc w negocjacjach prowadzonych w imieniu klienta z jego wierzycielami lub dłużnikami. Przykładowo można wskazać na kilka rodzajów spraw, w których studenci często podejmują się tego zadania. Są to więc sprawy dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej, w których klient Poradni jest osobą poszkodowaną, sprawy związane z uregulowaniem zaległości czynszowych klientów, sprawy z tytułu regresu zakładu ubezpieczeń przeciwko klientowi będącemu sprawcą szkody, za którą zakład ubezpieczeń wypłacił odszkodowanie, sprawy dochodzenia od klientów należności przez operatorów telefonii stacjonarnej lub komórkowej. W tych i w wielu innych sprawach (także z zakresu prawa rodzinnego, np. alimentacyjnych) studenci mogą starać się o zawarcie korzystnej dla klienta ugody (pozasądowej). Należy podkreślić, że studenci nie występują w tych sprawach jako mediatorzy, lecz jako pełnomocnicy klientów, negocjując warunki ugody i przygotowując jej projekt. W Uniwersyteckiej Poradni Prawnej Uniwersytetu Jagiellońskiego studenci sekcji prawa cywilnego pełnią także rolę kuratorów dla osób, których miejsce pobytu nie jest znane (art. 144 KPC). Jest to w zasadzie jedyna możliwość, aby studenci mogli występować przed sądem cywilnym za stronę. Na prośbę sądu Poradnia wskazuje studentów, którzy zostają wyznaczeni na kuratorów. Tak jak we wszystkich sprawach prowadzonych w Poradni, studenci pełniący funkcję kuratorów uzgadniają z opiekunami sekcji stanowisko, jakie mają zająć w danej sprawie, oraz przygotowują pisma procesowe. Jeśli studentowi kuratorowi uda się odnaleźć zastępowaną stronę, której miejsce pobytu było nieznane (co jest głównym zadaniem kuratora), jego rola się kończy. W innych sprawach studenci kuratorzy działają często nie tylko przed sądem pierwszej instancji, lecz nierzadko wnoszą także apelację i uczestniczą w rozprawach przed sądem odwoławczym. W praktyce Uniwersyteckiej Poradni Prawnej UJ zdarzały się też wypadki, gdy studenci występowali jako kuratorzy dla osób (zwłaszcza małoletnich), które nie miały zdolności procesowej, a nie mogły być reprezentowane przez swojego przedstawiciela ustawowego (najczęściej dlatego, że przedstawiciel ustawowy sam był stroną w takim postępowaniu). Studenci sekcji prawa cywilnego Uniwersyteckiej Poradni Prawnej UJ reprezentują też klientów jako pełnomocnicy w postępowaniach prowadzonych przez organy administracji rządowej lub samorządowej (np. w sprawach meldunkowych). Możliwość uczestniczenia w postępowaniu uczy studentów odpowiedzialności, samodzielnego podejmowania decyzji (nie wszystko bowiem da się przewidzieć, omawiając sprawę przed rozprawą na spotkaniu ze studentami), zachowania się w czasie rozprawy.

20 Wstęp XIX Prezentowane w zbiorze opracowania dotyczą różnych problemów pojawiających się w działalności Poradni. Bartosz Bolesławski omawia zagadnienie odstąpienia od umowy sprzedaży konsumenckiej. Jest to sprawa bardzo aktualna, gdyż studenci Poradni mogą się spotkać z poruszanymi w tym opracowaniu problemami stosunkowo często w swojej działalności. Trzy opracowania, autorstwa Marty Stepnowskiej-Michaluk, Katarzyny Pawlak i dr Piotra Zakrzewskiego, dotyczą problematyki spółdzielczych praw do lokali. Znaczna liczba spółdzielczych praw do lokali oraz skomplikowany i stale zmieniający się stan prawny powodują, że wielu klientów Poradni zgłasza się z problemami powstającymi na tle regulacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Wspomniane opracowania mogą być zatem pomocne w pracy sekcji prawa cywilnego Poradni, tym bardziej, że tematyka prawa spółdzielczego nie jest zbyt popularna i niewiele jest publikacji jej poświęconych. Zagadnienie pozycji wierzycieli w postępowaniu likwidacyjnym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest tematem kolejnego opracowania, autorstwa Aleksandry Mojkowskiej i Mariusza Motyki. Wprawdzie z problemami omawianymi w tym opracowaniu studenci Poradni mogą się zetknąć raczej rzadko, to na podkreślenie zasługuje fakt, że brak jest publikacji na ten temat. Z kolei dwa następne opracowania dotyczą zagadnień procesowych. W swoim artykule dr Joanna Bodio przedstawia instytucję mediacji, wprowadzonej do postępowania cywilnego przed blisko dwoma laty. Mediacja może być atrakcyjnym sposobem rozstrzygania sporów klientów Poradni. W szczególności ten sposób rozstrzygania sporów wydaje się godny polecenia w sprawach na tle stosunków rodzinnych (art KPC), gdyż pozwala uniknąć pogłębienia się konfliktu (np. na tle wykonywania władzy rodzicielskiej). Wybrane zagadnienia kosztów sądowych, na tle nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z r., omawia w swoim artykule dr Arkadiusz Bieliński. Każdy student sekcji prawa cywilnego Poradni powinien znać podstawowe rozwiązania przyjęte w tej ustawie. W szczególności dotyczy to procedury zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia fachowego pełnomocnika z urzędu, gdyż w wielu sprawach klientów Poradni studenci występują o takie zwolnienie i o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, co jest uzasadnione chociażby tym, że studenci jak już była o tym mowa nie mogą w zasadzie reprezentować klientów przed sądami w sprawach cywilnych. W zbiorze zostały zamieszczone także kazusy, które na tle prawdziwych stanów faktycznych mają pokazać, w jaki sposób powinna być sporządzona opinia prawna dla klienta. Szczególną uwagę należy zwrócić w opinii na określenie działań, jakie klient może lub powinien sam podjąć, oraz wskazanie instytucji, do których może lub powinien się zwrócić w swojej sprawie. W opinii prawnej nie należy pomijać istniejących rozbieżności w nauce lub orzecznictwie, które