platforma edukacy jna eodra.pl

Transkrypt

1 platforma edukacy jna eodra.pl Platforma edukacy jna eodra.pl powstała w ramach realizacji KOMPLEKSOWEGO PROGRAMU EDUKACYJNEGO nt. OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO RZEK I AKWENÓW WROCŁAWIA DLA DZIECI I MŁODZIEŻY współfinansowanego ze środków Gminy Wrocław.

2 Źródła zanieczyszczenia wód ROLNICTWO

3 Woda wirtualna to ilość wody, jaka musi zostać zużyta do wyprodukowanie danego produktu.... Ślad wodny Woda jest niezbędna do produkcji każdego rodzaju pokarmu dla stale rosnącej liczby ludności Źródło: Jeżeli chcesz wiedzieć więcej Zajrzy j do modułu Przemysł Jak sądzisz, ile wody potrzeba, aby wyprodukować jedną filiżankę kawy?

4 ... Ślad wodny Ile wody potrzeba, by wyprodukować...? 1 filiżanka herbaty 35 litrów 1 pomidor 1 jajko 13 litrów 135 litrów 1 filiżanka kawy 140 litrów 1 jabłko 70 litrów 1 kromka chleba 40 litrów 1 hamburger 2400 litrów 1 szklanka mleka 200 litrów 1 pomarańcza 50 litrów 1 paczka chipsów 185 litrów 1 stek z wołowiny 7000 litrów 1 szklanka soku z pomarańczy 170 litrów 1 ziemniak 25 litrów

5 ... Rolnictwo Rolnictwo nierozerwalnie wiąże się z rozwojem cywilizacji. Dostarczanie odpowiedniej ilości pożywienia dla ciągle rozrastającej się populacji to jeden z priorytetów obecnej gospodarki. Intensywna hodowla zwierząt, zwiększanie powierzchni upraw, nawożenie i środki ochrony roślin są codziennością we współczesnej gospodarce rolnej. Wszystkie te czynności wiążą się z dużym zużyciem czystej wody i, niestety, stwarzają poważne zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych.

6 Niewłaściwe nawożenie roślin Niewłaściwe składowanie nawozów organicznych Stosowanie pestycydów Pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy... Zanieczyszczenia wód przez rolnictwo Rolnicze źródła zanieczyszczeń wód brak kanalizacji (odprowadzanie ścieków wprost do gleby lub wód powierzchniowych) Brak prawidłowego odprowadzenia ścieków bytowych z gospodarstw rolnych nieszczelne, przepełnione szamba Chcesz wiedzieć więcej o konsekwencjach nieprawidłowego odprowadzania ścieków bytowych? Zajrzy j do modułu Dom i ogród nieszczelny system kanalizacji

7 ... Nawozy Rolnicze źródła zanieczyszczenia rzek

8 ... Nawozy Nawozy - substancje pochodzenia mineralnego lub organicznego, których użycie w uprawie roślin (nawożenie) ma na celu zwiększenie wysokości i jakości plonów dzięki dostarczeniu roślinom składników pokarmowych oraz polepszeniu właściwości fizycznych, fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych gleb. Mineralne Wytwarzane zazwyczaj z kopalin oraz rud. Np.: nawozy azotowe, fosforowe, potasowe, wapniowe, wieloskładnikowe. Nawozy Pochodzenia naturalnego Wytwarzane zazwyczaj w wyniku fermentacji ekskrementów zwierząt gospodarskich lub butwienia szczątków roślinnych. Np.: obornik, kompost, gnojówka, gnojowica.

9 ... Konsekwencje niewłaściwego nawożenia Zbyt duże dawki nawozów i/lub nieprawidłowe terminy ich stosowania straty finansowe: konieczność zakupu większych ilości nawozów, zmniejszenie ilości plonów (m.in. mniejsza odporność roślin na choroby i szkodniki) wymywanie nadmiaru minerałów z gleby do wód gruntowych i powierzchniowych eutrofizacja stojących i wolno płynących wód powierzchniowych oraz zakwity glonów

10 ... Konsekwencje niewłaściwego nawożenia Źródło: Rolnicy nawożą gnojowicą puste pola jesienią i zimą, brak roślin w tym okresie powoduje, że nawóz spływa do jezior i rzek, powodując ich eutrofizację.

11 ... Eutrofizacja Eutrofizacja Proces wzbogacania zbiorników i cieków wodnych w pierwiastki biofilne (przede wszystkim azot i fosfor), skutkujący wzrostem trofii (żyzności wód). Eutrofizacja powoduje nadmierny rozwój roślin wodnych, przede wszystkim glonów. Zjawisko to nazywane jest zakwitem wód.

12 Nadmierny rozwój roślin wodnych... Skutki eutrofizacji odcinanie dostępu światła do zbiornika wymieranie roślin Gruba warstwa glonów (korzuch) odcina dopływ światła i tlenu do zbiornika wodnego. Źródło:

13 Nadmierny rozwój roślin wodnych... Skutki eutrofizacji zatruwanie wód przez toksyny, produkowane przez sinice wymieranie zwierząt wodnych zatruwanie się zwierząt lądowych, korzystających z wodopoju Toksyny sinicowe mają właściwości drażniące, uszkadzają nerki, wątrobę i układ nerwowy. Mogą powodować porażenie mięśni oddechowych, co skutkuje uduszeniem się. Źródło:

14 ... Konsekwencje niewłaściwego nawożenia Źródło: Zakwit sinic widziany z powietrza toksyczne glony wpływają do Morza Bałtyckiego w okolicy Mielna.

15 Nadmierny rozwój roślin wodnych... Skutki eutrofizacji rozkładanie martwych glonów przez bakterie zużywające tlen gwałtowny spadek zawartości tlenu w wodzie (deficyt tlenowy) wzrost stężenia produktów beztlenowego rozkładu substancji organicznej, np. siarkowodoru całkowity zanik występowania organizmów wyższych Duże ilości szczątków roślinnych i zwierzęcych osadzają się na dnie zbiornika, powodując jego zamulanie i wypłycanie - w efekcie jezioro zamienia się w bagno lub torfowisko. Źródło: 1M8a_viewMode=print#.Vf1SzH1i6So

16 ... Skutki eutrofizacji Eutrofizacja powoduje przekształcenie się jezior oligotroficznych (niska zawartość substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie, dobre natlenienie) w eutroficzne (duża koncentracja substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie, silny rozwój życia biologicznego, spadek ilości tlenu w wodzie) Żródło: Źródło: Jezioro eutroficzne Jezioro oligotroficzne

17 Skutki eutrofizacji dla człowieka... Skutki eutrofizacji zniszczenie walorów krajobrazowych i możliwości wypoczynku nad wodą smród możliwość zatrucia się wodą skażoną toksynami sinicowymi brak ryb i innych zwierząt wodnych skażenie ujęć wody pitnej zatrucie (po wypiciu wody), objawiające się np. gorączką, bólami mięśniowymi, bólami brzucha, wymiotami, biegunką, zawrotami głowy, dusznością zamykanie kąpielisk - zakaz kąpieli może obowiązywać nawet kilka tygodni zatrucie toksynami sinicowymi zmiany skórne (po kąpieli), np. wysypka, pokrzywka, świąd skóry, zapalenie spojówek

18 ... Eutrofizacja Bałtyku Główne ogniska zanieczyszczeń w zlewisku Morza Bałtyckiego Komisja Helsińska uznaje eutrofizację za główne zagrożenie dla Morza Bałtyckiego, w którym już obecnie można znaleźć pozbawione życia obszary, nazywane pustyniami tlenowymi. Źródło:

19 ... Eutrofizacja Bałtyku Źródło: Toksyczne sinice przy plaży w rejonie Świnoujścia.

20 ... Eutrofizacja Bałtyku Źródło: Zakwit sinic zaobserwowany na początku sierpnia w wodach Zalewu Szczecińskiego.

21 ... Eutrofizacja Bałtyku Źródło: Sinice najgroźniejsze są dla dzieci. Kontakt z nimi może zakończyć się m.in. nieżytem żołądka i alergiami skórnymi.

22 ... Eutrofizacja Bałtyku Źródło: Z powodu eutrofizacji zakwity glonów na Bałtyku występują już regularnie 2 razy do roku.

23 Czy wiesz, że...?... Cieka wostka Jednym z największych dostarczycieli azotanów i fosforanów do Bałtyku jest Polska. Wynika to z faktu, że przez obszar naszego kraju płyną dwie duże rzeki - Wisła i Odra - które ułatwiają transfer tych składników odżywczych z lądu do morza. Polska podpisała międzynarodową umowę, która zobowiązuje kraje leżące w zlewni Morza Bałtyckiego do ograniczenia o połowę ilości związków azotu i fosforu, przemieszczających się z wodami rzek do morza. Jest to szczególnie zobowiązujące dla naszego rolnictwa, gdyż 50-60% ogólnej ilości azotu i 30-40% ogólnej ilości fosforu odprowadzanych z terenu Polski do Bałtyku pochodzi z rolniczych zanieczyszczeń. Źródło:

24 ... Nieprawidłowe składowanie nawozów organicznych Skutki nieprawidłowego składowania nawozów organicznych skażenie mikrobiologiczne wód (m.in. studni i ujęć wody pitnej) spływanie substancji odżywczych do wód gruntowych i powierzchniowych choroby człowieka i zwierząt: m.in. zatrucia, biegunki, infekcje pasożytami jelitowymi, sepsa eutrofizacja stojących i wolno płynących wód powierzchniowych oraz zakwity glonów Chcesz wiedzieć więcej? Zajrzy j do modułu Dom i ogród

25 ... Nieprawidłowe składowanie nawozów organicznych Źródło: hhttp:// Nieprawidłowe przechowywanie odchodów zwierzęcych (niezabezpieczone podłoże, brak przykrycia) może doprowadzić do zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych oraz skażenia powietrza w wyniku emisji amoniaku, metanu, siarkowodoru, dwutlenku węgla lub innych produktów fermentacji beztlenowej.

26 ... Nieprawidłowe składowanie nawozów organicznych Według sanepidu ponad 80% studni w Polsce zawiera wodę niezdatną do picia.

27 ... Przy dużej ilości zwierząt hodowlanych i nadmiarze odchodów opłacalna staje się budowa biogazowni. Dobre praktyki Biogazownia umożliwia pozyskanie darmowej energii cieplnej lub elektrycznej, a przefermentowany obornik po procesie mineralizacji jest atrakcy jną formą nawozu dla roślin.

28 ... Środki ochrony roślin pestycydy Rolnicze źródła zanieczyszczenia rzek

29 ... Środki ochrony roślin - pestycydy Pestycydy Substancje syntetyczne lub naturalne, stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych. Używane są głównie do ochrony roślin uprawnych lub do niszczenia organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach i magazynach.

30 ... Środki ochrony roślin - pestycydy Występowanie środków ochrony roślin stwierdzono we wszystkich rodzajach wód krążących w ekosystemie: w opadach atmosferycznych, wodach powierzchniowych i podziemnych.

31 ... Przedostawanie się pestycydów do wód Ulatnianie Atmosfera Ulatnianie Przechowywanie i przygotowywanie środków ochrony roślin w gospodarstwie Odpływ Opad suchy i mokry Wody powierzchniowe rzeki, jeziora morze Wymywanie do wód gruntowych, lub znoszenie przez wiatr w czasie oprysku do wód powierzchniowych Spływ, przesiąk

32 ... Środki ochrony roślin - pestycydy trwałość w środowisku czas, w którym rozkłada się % substancji. Np. DDT rozkłada się w środowisku w 95% przez okres 4-30 lat. Właściwości oddziaływania pestycydów na środowisko zdolność do bioakumulacji możliwość gromadzenia się substancji w organizmach zwierzęcych i roślinnych. Na kolejnych poziomach łańcucha pokarmowego ilość substancji w stosunku do wagi organizmów wzrasta. mobilność zdolność do przemieszczania się w środowisku np. rozpuszczalność i możliwość wymywania przez opady atmosferyczne. toksyczność selektywna wpływ pestycydów na gatunki niebędące celem zwalczania. Pożądana jest duża toksyczność w stosunku do organizmów szkodliwych i małą w stosunku do wszystkich innych.

33 Skutki zanieczyszczenia wód pestycydami... Skutki zanieczyszczenia wód pestycydami zatrucie wód 1600 ppm ptak kumulowanie się pestycydów w organizmach w łańcuchu pokarmowym choroby ludzi i zwierząt: uszkodzenia układu nerwowego, działanie rakotwórcze 200 ppm 50 ppm 2 ppm ryba plankton woda Pestycydy kumulują się w tkankach organizmów i ich stężenie gwałtownie wzrasta na kolejnych poziomach łańcucha pokarmowego. Źródło:

34 ... Bioakumulacja toksyn u organizmów morskich Źródło: hhttp://worldoceanreview.com/en/wor-1/pollution/organic-pollutants/ Pestycydy posiadają właściwości obniżające odporność organizmu to właśnie rozpowszechnienie tych środków jest jedną z przyczyn zdziesiątkowania bałtyckich fok.

35 Skutki zanieczyszczenia wód pestycydami... Skutki zanieczyszczenia wód pestycydami niszczenie wszystkich organizmów wrażliwych na pestycyd, występujących na danym obszarze zaburzenia łańcucha pokarmowego wskutek wyginięcia organizmów np. większości owadów po działaniu insektycydu wymieranie konsumentów wyższego rzędu np. ryb mięsożernych, ptaków. Insektycydy są szkodliwe dla wszystkich owadów również tych najbardziej pożytecznych Źródło:

36 ... Środki ochrony roślin - DDT Historia DDT (dichlorodifenylotrichloroetan) Środek owadobójczy, który został po raz pierwszy użyty do zwalczania owadów w 1939 roku. DDT przenika do organizmu owada i przez paraliż systemu nerwowego, szybko go zabija.

37 ... Środki ochrony roślin - DDT DDT wydawał się wprost idealnym środkiem do ochrony roślin, w latach 60. stosowany był na całym świecie w ogromnych ilościach. W Polsce do połowy lat siedemdziesiątych zużyto prawie 500 tysięcy ton DDT pierwsze jego transporty trafiały do nas jako pomoc amerykańska. Źródło: Uważany był za całkowicie nieszkodliwy dla człowieka i zwierząt gospodarskich.

38 ... Środki ochrony roślin - DDT DDT wywołał globalną katastrofę ekologiczną DDT rozkłada się bardzo wolno (nawet 60 lat), co powoduje efekt kumulacji trucizny (bioakumulacji) Efekt ten jest największy u organizmów na szczycie piramidy pokarmowej czyli u dużych zwierząt i ludzi. Przykład Ptak zjada owady i przy jmuje wiele małych dawek tej trucizny do organizmu. DDT zamiast rozkładać się w jego organizmie, kumuluje się w jego tkance tłuszczowej. Kiedy ilość trucizny przekroczy wartość krytyczną ptak nagle zdycha. Wysokie stężenie DDT u ptaków powoduje m.in. zaburzenia w układzie rozrodczym i kłopoty z asymilacją wapnia. Skutkiem tego są m.in. zbyt cienkie skorupki jaj, które pękają podczas wysiadywania. Źródło: Źródło:

39 Wysoki poziom DDT powoduje:... Wpływ DDT na człowieka Choroby nowotworowe (min. białaczkę) Zwiększenie prawdopodobieństwo choroby Parkinsona i Alzhaimera Obniżenie odporności Porażenie układu oddechowego, obrzęk płuc i śmierć Najwyższe stężenie DDT odkryto w mleku karmiących matek na całym świecie. Najbardziej narażeni na działanie DDT są mieszkańcy obszarów arktycznych. DDT migruje w oceanach, trafia do organizmów morskich, by później skumulować się w mięsie fok, a następnie ludzi. Największe stężenie DDT odkryto u Eskimosów (Inuitów), którzy nigdy nie stosowali tego środka. Źródło: Źródło:

40 Czy wiesz, że...?... Cieka wostka W 1970 roku zaczęto wprowadzać zakaz stosowania DDT. W Polsce obowiązuje on od 1978 roku. Jednak z powodu jego sześćdziesięcioletniego okresu rozpadu, dziesiątki tysięcy ton tej trucizny nadal jest uwięzionych w środowisku naturalnym naszego kraju oraz w naszych organizmach.

41 ... Dobre praktyki

42 Cechy rolnictwa ekologicznego... Rolnictwo ekologiczne Rolnictwo ekologiczne pozwala na produkcję żywności ekologicznej przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju i jest alternatywą dla rolnictwa konwencjonalnego. Dobre praktyki brak pestycydów tylko naturalne nawozy w hodowli nie stosuje się antybiotyków i hormonów wzrostu brak GMO mało przetworzone produkty wysokiej jakości Źródło: mniejsze ryzyko alergii i chorób zachowanie walorów przyrodniczych rejonu Zwierzęta w gospodarstwach ekologicznych nie są karmione sztucznymi paszami, co pozytywnie wpływa na ich kondycję oraz na jakość produktów spożywczych.

43 Czy wiesz, że...?... Cieka wostka Pod koniec 2014 r. liczba producentów ekologicznych w Polsce wynosiła Powierzchnia upraw ekologicznych w tym samym czasie obejmowała 2,1% powierzchni kraju. Areał upraw ekologicznych wzrósł z 5,7 miliona hektarów w 2002 r. do 9,6 miliona, w 2011 r. - dane te dotyczą upraw roślin, sadownictwa oraz hodowli zwierząt. Europejski znak rolnictwa ekologicznego

44 ... Zamiast środków chemicznych zastosuj alternatywne metody ochrony roślin: Mechaniczne Dobre praktyki zbieranie i niszczenie szkodników i chwastów (np. stosowanie pułapek lepowych lub feromonowych) odstraszanie szkodników usuwanie nasion chwastów wycinanie porażonych części roślin Źródło: tworzenie barier z siatek, chroniących np. przed ptakami. Strach na wróble to jedna z najstarszych metod mechanicznej ochrony roślin.

45 ... Zamiast środków chemicznych zastosuj alternatywne metody ochrony roślin: Biologiczne (wykorzystanie wrogów naturalnych i wyciągów z roślin do walki ze szkodnikami i chwastami) ochrona i stwarzanie odpowiednich warunków do rozwoju pożytecznych organizmów stosowanie preparatów opartych na żywych organizmach, np. wyciągu z pokrzywy Dobre praktyki Źródło: wykorzystanie mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytniczych Podstawą metody biologicznej jest wykorzystanie bioróżnorodności otaczającego nas środowiska. Zadrzewienia śródpolne i miedze są miejscem rozrodu ptaków, zjadających szkodliwe owady.

46 sterylizacja termiczna gleby sterylizacja nasion promieniami ultrakrótkimi, gamma i alfa zadymianie... Zamiast środków chemicznych zastosuj alternatywne metody ochrony roślin: Fizyczne (wykorzystanie niskiej lub wysokiej temperatury, ultradźwięków i promieniowania) Dobre praktyki Źródło: Okrycie ziemi czarną folią powoduje podwyższenie temperatury, co skutecznie likwiduje większość chwastów

47 ... Pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy Rolnicze źródła zanieczyszczenia rzek

48 ... Pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy Osuszanie terenów podmokłych Skutek Zmiana stosunków wodnych na całym obszarze obniżenie poziomu wód gruntowych nawet 0,5 do 1 metra rocznie Większe zagrożenie powodzią lub suszą (tereny podmokłe stanowią naturalną gąbkę, która wchłania nadmiar wody, zapobiegając powodziom i oddaje ją w czasie suszy) wysychanie studni susza na okolicznych terenach

49 ... Pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy Mokradła, szczególnie torfowiskowe, pełnią wy jątkową rolę w gospodarce wodnej - zapewniają obieg i magazynowanie wody słodkiej. Źródło: Park Krajobrazowy Dolina Dolnej Odry chroni te unikalne obszary.

50 ... Pozyskiwanie nowych terenów pod uprawy Osuszanie terenów podmokłych jest jedną z przyczyn suszy. Źródło: hhttp://wroclaw.wyborcza.pl/wroclaw/1,35771, ,w_odrze_tylko_kilka_cm_wody Groza_nam_susza_i_powodz.html Susza na ogromną skalę. Wyschnięty port na Odrze w Ścinawie lato 2015

51 Wymieranie ważnych i rzadkich gatunków roślin i zwierząt, związanych z terenami podmokłymi... Skutki osuszania terenów podmokłych Skutek Źródło: Połowa gatunków kręgowców uznawanych za zagrożone i ginące, zamieszczonych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jest związana z mokradłami. Przykładem jest bekasik, który należy do gatunków skrajnie zagrożonych na terenie Polski.

52 Czy wiesz, że...?... Cieka wostka W XX wieku zanikła lub została zdegradowana ponad połowa mokradeł na świecie. Obecnie mokradła należą do ekosystemów zagrożonych w skali międzynarodowej. W 1971 r w Iranie w miejscowości Ramsar doszło do podpisania międzynarodowej konwencji (Ramsarskiej) w celu ochrony obszarów podmokłych na Ziemi oraz uświadomienia ludziom ich wagi (także ekonomicznej). Konwencję ratyfikowały do tej pory 123 państwa, w tym także Polska. Przypadająca na 2 lutego rocznica popisania Konwencji obchodzona jest obecnie jako Światowy Dzień Terenów Podmokłych.

53 Czy wiesz, że...?... Cieka wostka W Polsce ochroną w ramach konwencji Ramsarskiej objęto do tej pory 8 obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu. Dwa z nich to rezerwaty w dorzeczu Odry: znajdujący się w ujściu Warty Słońsk, gdzie podczas jesiennych migracji zatrzymuje się ponad 40 tys. ptaków oraz rezerwat Stawy Milickie - goszczący blisko 170 gatunków ptaków i jeden z największych w Europie kompleks stawów. Jedną z najcenniejszych polskich dolin rzecznych jest Odra, która została uznana za tzw. korytarz ekologiczny o europejskim znaczeniu.

54 Brak naturalnych środowisk oczyszczających rzeki... Skutki osuszania terenów podmokłych większe koszty oczyszczania rzek i pozyskiwania źródeł wody pitnej zamulenie rzek, większa eutrofizacja, większe stężenie substancji szkodliwych Zamulona i płytka Odra w okolicach Lubiąża. Źródło:

55 Skutki osuszania terenów podmokłych Brak terenów podmokłych powoduje zmianę klimatu lokalnie globalnie tereny te odpowiadają za wilgotność powietrza w rejonie ich brak powoduje zmniejszenie się wilgotności torfowiska biorą udział w wiązaniu dwutlenku węgla z atmosfery ich brak powoduje zwiększenie się efektu cieplarnianego

56 ... Skutki osuszania terenów podmokłych Naturalne torfowiska mają większy udział w wiązaniu dwutlenku węgla z atmosfery niż lasy tropikalne. W okolicy Wrocławia znajdują się ogromne zielone płuca : Park Krajobrazowy Dolina Baryczy (dopływ Odry).

57 Wylesianie zboczy... Skutki wylesiania zboczy Zwiększenie spływu powierzchniowego - erozja na stokach zamulanie wód powierzchniowych, spływ fosforanów z gleby do rzek Nieumiejętnie przeprowadzone zabiegi rolnicze zwiększające erozję prowadzą nie tylko do niszczenia pól, ale również do niszczenia ekosystemów wodnych. Źródło:

58 ... Dobre praktyki

59 ... Bądź świadomym obywatelem Oczekuj od władz konkretnych działań, mających na celu ochronę obszarów cennych przyrodniczo Dobre praktyki Rozliczaj urzędników z planów zagospodarowania terenu tak aby uwzględniały ochronę terenów podmokłych Jeżeli zauważysz nieprawidłowo składowane na polu nawozy naturalne, interweniuj. Razem z dorosłymi powiadom o tym odpowiednie służby

60 ... Bądź odpowiedzialnym konsumentem Wspieraj rolnictwo ekologiczne Dobre praktyki Kupuj u lokalnych sprzedawców Wybierając produkty, zwracaj uwagę na ich ślad wodny

61 ... Zadania dla ucznia Ogranicz swój ślad wodny Na wytworzenie każdego rodzaju pokarmu potrzebna jest woda. jednak nie każdy produkt wymaga jej tyle samo. Wybieraj produkty: - mniej przetworzone - lokalne - roślinne Zastanów się, co jeszcze możesz zrobić aby ograniczyć zużycie wody potrzebnej do wyprodukowania twojego posiłku.