MONOGRAFIE PRAWNICZE. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji. Wydawnictwo C.H.Beck

Transkrypt

1 MONOGRAFIE PRAWNICZE Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji Sabina Kubsik Wydawnictwo C.H.Beck

2 MONOGRAFIE PRAWNICZE SABINA KUBSIK PRZEDKONTRAKTOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA Z TYTUŁU NIEUCZCIWYCH NEGOCJACJI

3 Polecamy nasze najnowsze publikacje z tej serii: Krzysztof Mularski PRAWO INTERTEMPORALNE Z PERSPEKTYWY NAUKI PRAWA CYWILNEGO. WYKŁADNIA PRZEPISÓW INTERTEMPORALNYCH Dominika Opalska OBOWIĄZEK LOJALNOŚCI W SPÓŁKACH KAPITAŁOWYCH Wojciech Piątek POWAGA RZECZY OSĄDZONEJ WYROKU SĄDU ADMINISTRACYJNEGO Ewelina Cała-Wacinkiewicz, Kinga Flaga-Gieruszyńska, Daniel Wacinkiewicz (red.) WSPÓŁCZESNE INSTYTUCJE PRAWA. OBYWATEL PAŃSTWO SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA Katarzyna Górka JAWNOŚĆ POSIEDZEŃ SEJMU I SENATU ORAZ JEJ OGRANICZENIA W KONSTYTUCJI RP Magdalena Wilejczyk ZAGADNIENIA ETYCZNE CZĘŚCI OGÓLNEJ PRAWA CYWILNEGO Marek Szydło PRAWNA KONCEPCJA ZAMÓWIENIA PUBLICZNEGO Miłosz Kaczyński PEŁNOMOCNIK Z URZĘDU W SĄDOWYM POSTĘPOWANIU CYWILNYM

4 PRZEDKONTRAKTOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA Z TYTUŁU NIEUCZCIWYCH NEGOCJACJI SABINA KUBSIK WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015

5 Wydawca: Natalia Adamczyk Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Moim kochanym Rodzicom

7

8 Wykaz skrótów... Wykaz literatury... Wykaz orzecznictwa... Przedmowa... XIX XXIX LVII LXIX Rozdział I. Przedmiot i podstawowe założenia pracy Cel i motywy pracy Zakres przedmiotowy pracy Uzasadnienie wyboru tematu pracy Struktura i metoda pracy Rozdział II. Negocjacje jako proces służący zawarciu umowy w obrocie cywilnoprawnym Uwagi wprowadzające Próba zdefiniowania pojęcia negocjacje Opis i charakterystyka negocjacji przedkontraktowych I. Istota zjawiska negocjacji II. Cechy charakterystyczne dla negocjacji przedkontraktowych III. Formy prowadzenia rozmów negocjacyjnych IV. Strategie i taktyki negocjacyjne V. Podsumowanie Etapy procesu negocjacyjnego I. Rozróżnienie poszczególnych etapów procesu negocjacyjnego II. Chwila rozpoczęcia negocjacji III. Chwila zakończenia negocjacji Negocjacyjny tryb zawierania umów I. Uwagi ogólne II. Sposób uregulowania trybu negocjacyjnego Uwagi prawnoporównawcze Prawo polskie A. Ujęcie kodeksowe B. Przepisy pozakodeksowe wzmianka VII

9 III. Chwila zawarcia umowy przy zastosowaniu trybu negocjacyjnego Zarys problematyki Obce systemy prawne i prawo modelowe A. Porozumienie stron jako warunek uznania negocjowanej umowy za zawartą B. Zakres przedmiotowy porozumienia stron konieczny do uznania mocy wiążącej negocjowanej umowy Prawo polskie A. Minimalna treść negocjowanej umowy B. Artykuł 72 1 KC jako reguła interpretacyjna C. Porozumienia częściowe poprzedzające zawarcie negocjowanej umowy tzw. umowa otwarta oraz tzw. punktacja D. Zastrzeżenie wymogu szczególnej formy lub warunku Rozdział III. Uczciwość kontraktowa jako źródło kształtujące katalog przedkontraktowych praw i obowiązków negocjujących stron Uwagi wprowadzające Geneza zasady uczciwego kontraktowania I. Czasy starożytne II. Okres średniowiecza III. Czasy nowożytne Współczesna rola i funcjonowanie zasady uczciwego kontraktowania I. Uwagi ogólne II. Zarys prawnoporównawczy Kraje systemu kontynentalnego Europejskie regulacje modelowe Kraje systemu common law Międzynarodowe prawo handlowe III. Klauzula dobrych obyczajów jako źródło zasady uczciwego kontraktowania w prawie polskim Obowiązek uczciwego kontraktowania w świetle przepisów Kodeksu cywilnego Geneza klauzuli generalnej dobrych obyczajów w prawie polskim Poszukiwanie zakresu znaczeniowego klauzuli dobrych obyczajów użytej w art KC A. Zarys problematyki VIII

10 B. Poszukiwanie adekwatnego punktu odniesienia dla oceny zachowania negocjujących stron a. Normy moralne i etyczne b. Zwyczaje (handlowe) c. Wyobrażenia funkcjonujące w danej społeczności d. Uczciwość kupiecka (lex mercatoria) e. Zasady etyki zawodowej ustanawiane przez organizacje o charakterze korporacyjnym lub kodyfikacje dobrych obyczajów (kodeksy dobrych praktyk ) f. Abstrakcyjnie skonstruowany wzorzec idealnego zachowania podczas negocjacji (idealnego negocjatora) C. Podsumowanie IV. Konkluzje Wybrane prawa i obowiązki negocjujących stron I. Uwagi ogólne II. Obowiązek dążenia do zawarcia negocjowanej umowy Swoboda negocjacji Obowiązek dążenia do zawarcia umowy a możliwość przerwania negocjacji III. Przedkontraktowe obowiązki informacyjne Analiza prawnoporównawcza problematyki przedkontraktowych obowiązków informacyjnych Zakres przedmiotowy przedkontraktowych obowiązków informacyjnych w prawie polskim IV. Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji poufnych V. Inne obowiązki (powinności) negocjacyjne Nieuczciwe praktyki negocjacyjne I. Uwagi ogólne II. Brak zamiaru zawarcia i/lub wykonania negocjowanej umowy III. Zaniechanie kontynuowania negocjacji Uwagi wstępne Odstąpienie od negocjacji uzasadnione okolicznościami Zerwanie negocjacji Żądanie kontynuowania negocjacji i zawarcia negocjowanej umowy IV. Prowadzenie równoległych negocjacji IX

11 V. Naruszenie przedkontraktowych obowiązków informacyjnych nierzetelność komunikacyjna VI. Nadużycie przewagi negocjacyjnej VII. Działanie bez umocowania VIII. Obstrukcyjne i nielojalne taktyki negocjacyjne Rozdział IV. Porozumienia przedkontraktowe jako źródło modyfikacji procesu negocjacyjnego oraz praw i obowiązków jego uczestników Uwagi wprowadzające List intencyjny I. Uwagi ogólne II. Status oraz charakter prawny listu intencyjnego Umowa o negocjacje I. Próba zdefiniowania II. Problematyka mocy wiążącej umowy o negocjacje III. Umowa o negocjacje a kontrakty równoległe Podsumowanie Rozdział V. Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji geneza i rozwój koncepcji Geneza przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu nieuczciwych negocjacji I. Wprowadzenie II. Prawo rzymskie a przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza Uwagi ogólne Poszukiwanie podstaw przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej A. Ius civile i niemożliwość świadczenia B. Prawo pretorskie a. Przestępstwa prawa pretorskiego b. Actiones bonae fidei C. Pacta III. R. von Jhering i jego koncepcja culpa in contrahendo IV. Podsumowanie Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji we współczesnym prawie umów I. Swoboda negocjacji a potrzeba ochrony interesu uczestników obrotu cywilnoprawnego X

12 II. Źródła powstania przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu nieuczciwych negocjacji analiza prawnoporównawcza Normy stanowione jako źródło odpowiedzialności A. Europejskie porządki krajowe a. Prawo włoskie b. Prawo greckie c. Prawo węgierskie d. Prawo portugalskie e. Prawo niemieckie f. Prawo polskie B. Kraje Ameryki Południowej C. Kraje systemu common law D. Przypadek Izraela E. Regulacje modelowe Rola orzecznictwa oraz doktryny w kształtowaniu przesłanek odpowiedzialności A. Wpływ koncepcji culpa in contrahendo R. von Jehringa a. Prawo austriackie b. Prawo szwajcarskie B. Odpowiedzialność oparta na rozszerzonej interpretacji przepisów ogólnych a. Prawo francuskie, belgijskie i luksemburskie b. Prawo holenderskie c. Prawo hiszpańskie d. Prawo szwedzkie, norweskie i finlandzkie C. Systemy common law i odpowiedzialność oparta na zasadach słuszności (equity) a. Prawo angielskie i amerykańskie b. Prawo australijskie c. Prawo szkockie III. Podsumowanie Rozdział VI. Konstrukcje prawne chroniące uczciwość negocjacyjną funkcjonujące w wybranych porządkach krajowych oraz w europejskich regulacjach modelowych Uwagi wprowadzające Systemy kontynentalne (romańsko-germańskie) I. Prawo niemieckie XI

13 1. Funkcjonowanie koncepcji culpa in contrahendo we współczesnym ustawodawstwie niemieckim A. Charakter odpowiedzialności z tytułu culpa in contrahendo B. Zakres przedmiotowy i podmiotowy art. 311 KC niem C. Zakres zastosowania koncepcji culpa in contrahendo Culpa in contrahendo a przypadek nieudolnych negocjacji A. Przesłanki odpowiedzialności B. Szkoda i zakres odszkodowania II. Prawo francuskie Odpowiedzialność deliktowa A. Przesłanki odpowiedzialności a. Wina b. Szkoda c. Związek przyczynowy B. Wysokość odszkodowania Koncepcja bezpodstawnego wzbogacenia oraz nadużycia prawa jako alternatywne podstawy odpowiedzialności przedkontraktowej Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza a przypadek wadliwej lub niekorzystnej umowy Systemy prawne krajów common law I. Prawo amerykańskie Uwagi ogólne Misrepresentation A. Uwagi ogólne na temat konstrukcji misrepresentation B. Misrepresentation a ochrona interesów negocjujących stron C. Non-disclosure jak szczególny przypadek misrepresentation Unjust enrichment Promissory estoppel A. Ogólne założenia konstrukcji promissory estoppel B. Promissory estoppel jako prawny instrument ochrony zaufania wobec zawarcia negocjowanej umowy a. Uwagi ogólne b. Case law Umowna odpowiedzialność przedkontraktowa XII

14 II. Prawo angielskie Uwagi ogólne Przypadek nieudolnych negocjacji A. Odpowiedzialność deliktowa B. Umowna odpowiedzialność przedkontraktowa a. Implied contracts b. Preliminary agreements C. Nadużycie pozycji zaufania i estoppel D. Niesłuszne wzbogacenie i quantum meruit Przypadek, gdy negocjowana umowa zostaje zawarta A. Konstrukcje prawne chroniące zaufanie stron wobec składanych w toku negocjacji oświadczeń B. Odpowiedzialność za nieujawnienie istotnych informacji C. Prawne instrumenty ochrony uczciwości postanowień umownych Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania w tajemnicy informacji poufnych Europejskie regulacje modelowe I. Wprowadzenie II. Zasady Europejskiego Prawa Kontraktów (PECL) Uwagi ogólne Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w świetle PECL A. Odpowiedzialność za negocjacje sprzeczne z dobrą wiarą i uczciwym obrotem B. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania poufności III. Zasady Obowiązującego Europejskiego Prawa Umów (PEECL) Uwagi ogólne Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza za negocjowanie w sposób sprzeczny z dobrą wiarą IV. Projekt Wspólnej Ramy Odniesienia (DCFR) Uwagi ogólne Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w świetle DCFR A. Odpowiedzialność za negocjacje sprzeczne z dobrą wiarą i uczciwym obrotem XIII

15 B. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku poufności Rozdział VII. Odpowiedzialność z tytułu nieuczciwych negocjacji na gruncie prawa polskiego Uwagi wprowadzające Odpowiedzialność za naruszenie dobrych obyczajów w negocjacjach (art KC) I. Charakter roszczenia odszkodowawczego opartego na art KC II. Poszukiwanie zasady leżącej u podłoża odpowiedzialności uregulowanej w art KC Zasada winy Zasada ryzyka i słuszności Zasada bezprawności III. Artykuł 72 2 KC jako samodzielna podstawa prawna odpowiedzialności i jej przesłanki IV. Zakres zastosowania art KC Artykuł 72 2 KC jako instrument ochrony prawnej stron korzystających z negocjacyjnego trybu zawierania umów Negocjacje jako proces służący przygotowaniu projektu umowy Negocjacje jako proces służący modyfikacji zawartej umowy Zastosowanie art KC a kwestia spełnienia wymagań, od których zależy skuteczność negocjowanej umowy Zastosowanie art KC a kwestia zawarcia negocjowanej umowy Charakter negocjowanej umowy V. Przesłanka naruszenia dobrych obyczajów Uwagi ogólne Pojęcie dobrych obyczajów VI. Szkoda prawnie relewantna dla odpowiedzialności uregulowanej w art KC oraz zakres odszkodowania Uwagi wprowadzające Uwagi ogólne z zakresu problematyki dotyczącej naprawienia szkody A. Szkoda B. Dodatni i ujemny interes umowny uwagi ogólne XIV

16 C. Związki normatywne a adekwatny związek przyczynowy Obowiązek naprawienia szkody negocjacyjnej według normy prawnej zawartej w art KC A. Szkoda negocjacyjna i jej rozmiar B. Związek normatywny a adekwatny związek przyczynowy na gruncie art KC C. Ustalanie wysokości odszkodowania a. Ogólne założenia dla ustalania wysokości odszkodowania na podstawie reguł zawartych w art KC b. Straty c. Utracone korzyści d. Rozszerzenie wysokości dochodzonego odszkodowania o dodatni interes umowny zbieg art i art. 415 KC Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku zachowania poufności informacji udostępnionych w toku negocjacji (art KC) I. Zakres zastosowania normy prawnej zawartej w art KC II. Zakres podmiotowy ochrony prawnej wynikającej z art KC III. Obowiązek zachowania poufności na gruncie art KC Uwagi ogólne Zakres przedmiotowy obowiązku zachowania poufności na gruncie art KC A. Zwrot z zastrzeżeniem poufności i jego wykładnia B. Rodzaje informacji objętych obowiązkiem zachowania poufności C. Informacje wyłączone spod ochrony art KC Ramy czasowe obowiązku zachowania poufności Nakazy i zakazy wchodzące w skład obowiązku zachowania poufności IV. Skutki naruszenia obowiązku zachowania poufności na gruncie art KC Poszukiwanie charakteru obowiązku wynikającego z art KC oraz odpowiedzialności za jego naruszenie Artykuł 72 1 KC jako samodzielna podstawa prawna odpowiedzialności przedkontraktowej XV

17 3. Roszczenia związane z naruszeniem obowiązku zachowania poufności i ich wzajemna relacja Roszczenie o naprawienie szkody (roszczenie odszkodowawcze) Roszczenie o wydanie korzyści (roszczenie restytucyjne) Z problematyki zbiegu przepisów regulujących przedkontraktową odpowiedzialność odszkodowawczą I. Stosunek pomiędzy art oraz art KC II. Zbieg art KC z przepisami kodeksowymi Rozważenie ewentualnych zbiegów przepisów kodeksowych Przypadek, gdy negocjowana umowa została zawarta i odpowiedzialność z art. 415 KC A. Względna nieważność wynegocjowanej umowy wskutek błędu, podstępu, groźby lub wyzysku B. Bezględna nieważność wynegocjowanej umowy C. Niekorzystność (nieuczciwość) wynegocjowanej umowy D. Ukryty cel towarzyszący zawarciu umowy E. Wnioski de lege ferenda Przypadek, gdy strony zawarły porozumienie przedkontraktowe i odpowiedzialność z art. 471 KC III. Zbieg art KC z przepisami kodeksowymi oraz przepisami ustaw szczególnych Odpowiedzialność z tytułu naruszenia umowy o zachowanie poufności Obowiązek zachowania poufności na gruncie art KC a ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa Rozdział VIII. Problematyka odpowiedzialności przedkontraktowej w kontekście negocjowania międzynarodowych umów handlowych Uwagi wprowadzające Wybrane zagadnienia problematyki kolizyjnoprawnej i jurysdykcyjnej I. Problematyka ustalenia prawa właściwego dla przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej Uwagi wstępne A. Normy prawa prywatnego międzynarodowego B. Okres poprzedzający wejście w życie rozporządzenia Rzym II problem z kwalifikacją odpowiedzialności z tytułu nieuczciwego postępowania w negocjacjach XVI

18 2. Swoboda wyboru prawa właściwego według zasad zawartych w rozporządzeniu Rzym I i Rzym II Prawo właściwe w braku wyboru stron normy kolizyjne zawarte w rozporządzeniach Rzym I oraz Rzym II A. Pozaumowny charakter culpa in contrahendo zastosowanie przepisów rozporządzenia Rzym II a. Zakres zastosowania normy kolizyjnej zawartej w art. 12 rozporządzenia Rzym II b. Prawo właściwe w świetle art. 12 rozporządzenia Rzym II B. Umowny charakter culpa in contrahendo zastosowanie przepisów rozporządzenia Rzym I a. Zakres zastosowania norm zawartych w rozporządzeniu Rzym I w kontekście ustalania prawa właściwego dla culpa in contrahendo b. Prawo właściwe w świetle art. 4 i n. rozporządzenia Rzym I II. Problematyka ustalania międzynarodowej właściwości sądów w sprawach związanych z przedkontraktową odpowiedzialnością odszkodowawczą Uwagi wstępne Swoboda wyboru jurysdykcji w świetle przepisów rozporządzenia Bruksela I bis Jurysdykcja w braku umownego zastrzeżenia właściwości sądu III. Podsumowanie Regulacje służące ujednoliceniu prawa w międzynarodowym obrocie handlowym I. Konwencja wiedeńska Uwagi wstępne Odpowiedzialność przedkontraktowa w świetle postanowień Konwencji wiedeńskiej A. Zarys historyczny B. Spór co do zastosowania Konwencji wiedeńskiej dla oceny odpowiedzialności przedkontraktowej C. Ewentualne podstawy dla przedkontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu nieuczciwych negocjacji a. Artykuł 7 ust. 1 CISG b. Inne podstawy odpowiedzialności Podsumowanie XVII

19 II. Zasady UNIDROIT Uwagi wstępne Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w świetle Zasad UNIDROIT A. Uwagi ogólne B. Odpowiedzialność za negocjowanie w złej wierze C. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązku poufności III. Wspólne Europejskie Przepisy dotyczące Sprzedaży (CESL) Uwagi ogólne Przedkontraktowa odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu nieuczciwych negocjacji w świetle CESL Wnioski końcowe Indeks rzeczowy XVIII

20 Wykaz skrótów 1. Akty prawne i prawo modelowe CESL... Common European Sales Law (Wspólne europejskie przepisy dotyczące sprzedaży) DCFR... Draft Common Frame of References (Projekt Wspólnej Ramy Odniesień) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.) KC austr.... kodeks cywilny austriacki z r. (All -gemeines Bürgeliches Gesetzbuch ABGB) KC franc.... kodeks cywilny francuski z r. (Code civi Cciv) KC grec.... kodeks cywilny grecki z 1940 r. (Αστικός Κώδικας) KC hiszp.... kodeks cywilny hiszpański z r. (Código Civil) KC holend. (1838)... kodeks cywilny holenderski z 1838 r. (znacząco zmodyfikowany w 1992 r. ustawą zmieniającą z 1991 r.) (Burgerlijk Wetboek BW) KC niem.... kodeks cywilny niemiecki z r. (Bürgeliches Gesetzbuch BGB) KC portug.... kodeks cywilny portugalski z r. (Código Civil) KC Q.... kodeks cywilny prowincji Québec z r. (Civil Code of Québec) KC szwajc.... kodeks cywilny szwajcarski z r. (Zivilgesetzbuch ZGB) KC węg. (1959)... kodeks cywilny węgierski z 1959 r. (znacząco zmodyfikowany w 2014 r. ustawą zmieniającą z 2013 r.) (Polgári Törvénykönyvről szóló) KC włos.... kodeks cywilny włoski z r. (Il Codice Civile Italiano) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) Konwencja wiedeńska lub CISG... Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów (Convention on Contracts for the International Sale of Goods CISG), sporządzona w Wiedniu r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 45, poz. 286 ze zm.) XIX