Spis treści Wstęp Wykaz skrótów Bibliografia Rozdział I. Prawoznawstwo i etyka o podobieństwie dwóch dyscyplin

Transkrypt

1 Wstęp... Wykaz skrótów... Bibliografia... XI XIII XVII Rozdział I. Prawoznawstwo i etyka o podobieństwie dwóch dyscyplin Prawoznawstwo i etyka jako nauki wartościujące Warunki intersubiektywności i pojęcie prawdy w prawoznawstwie i etyce... 9 Rozdział II. Przyjęte w pracy rozstrzygnięcia metaetyczne i etyczne Normatywny charakter etyki Autonomiczność jako istota zjawisk moralnych Najważniejszy nakaz etyki: nie krzywdzić Normy aksjologiczne, normy imperatywne, normy-zalecenia Sytuacyjny charakter moralnych rozstrzygnięć Główne stanowiska metaetyczne Ocena jako rezultat intelektualnego szacowania czegoś na podstawie przyjętego kryterium Kwalifikacja jako szczególny rodzaj oceny Przyjęte w pracy rozumienie wartości Rozdział III. Wpływ moralności na system prawny Różnice między normami prawnymi i normami moralnymi Zakres przedmiotowy regulacji prawnej i moralnej Funkcjonalne relacje między prawem i moralnością Niezależność walidacyjna prawa i moralności Kontyngentne związki między prawem i moralnością Granice oddziaływania moralności na system prawny Rozdział IV. Wykorzystanie cywilistycznych klauzul generalnych w celu uzupełniania przepisów prawa stanowionego za pomocą norm moralnych Pojęcie i funkcje klauzul generalnych Zasady współżycia społecznego Stosowanie klauzuli zasad współżycia społecznego... 72

2 4. Sytuacjonistyczne ujęcie zasad współżycia społecznego Pozaprawny i wewnątrzsystemowy charakter odesłania Funkcje spełniane przez klauzulę zasad współżycia społecznego Pozostałe cywilistyczne klauzule słusznościowe Rozdział V. Zasady prawa cywilnego jako nośnik aksjologii Teoretyczne ujęcie zasad prawa I. Zasada prawa jako opis i niekonkluzywna dyrektywa II. Funkcje spełniane przez zasady prawa Zasady prawa cywilnego i reprezentowane przez nie wartości I. Legitymacja zasad prawa cywilnego II. Zasada autonomii woli III. Zasada ochrony godności osoby ludzkiej IV. Zasada ochrony zaufania V. Zasada słuszności VI. Kolizyjny charakter zasad prawa cywilnego VII. Wartości etyczne reprezentowane przez zasady prawa cywilnego i relacje zachodzące między tymi wartościami Rozdział VI. Argumentacja etyczna w toku wykładni prawa cywilnego Zalety klaryfikacyjnej koncepcji wykładni Wykładnia funkcjonalna i sposoby ustalania celu aktu prawnego Wartościujący charakter dyrektyw interpretacyjnych drugiego stopnia Racjonalność aksjologiczna ustawodawcy Wartości i cele prawodawcy jako przesłanki wnioskowań prawniczych Zastrzeżenia aksjologiczne dotyczące zakresu dopuszczalnych odstępstw od wykładni nieretroaktywnej I. Wartości leżące u podłoża zasady lex retro non agit II. Artykuł 3 KC jako przepis interpretacyjny drugiego stopnia III. Niedopuszczalność retroakcji mającej wyłączną podstawę w wykładni celowościowej Rozdział VII. Zagadnienia etyczne dotyczące podmiotów prawa cywilnego Zdolność prawna jako kategoria nacechowana aksjologicznie Problem zdolności prawnej dziecka poczętego I. Moralny status ludzkiego płodu II. Cywilnoprawna sytuacja dziecka poczętego Koncepcja warunkowej zdolności prawnej VI

3 2. Niedopuszczalność darowizny i innych czynności inter vivos na rzecz nasciturusa Kontrowersje etyczne związane z instytucją ubezwłasnowolnienia I. Zdolność do czynności prawnych jako istotny atrybut osoby fizycznej II. Ubezwłasnowolnienie a godność człowieka III. Koncepcja ruchomego zakresu ograniczeń zdolności do czynności prawnych Rozdział VIII. Etyczny wymiar ochrony dóbr osobistych Ogólna charakterystyka dóbr osobistych i wyrażanych przez nie wartości Podmiotowe prawa osobiste Ochrona wartości niemajątkowych związanych z osobowością zmarłego Bezprawność naruszenia dóbr osobistych Okoliczności wyłączające bezprawność ingerencji w dobra osobiste Cywilnoprawne środki ochrony dóbr osobistych I. Roszczenie prewencyjne II. Roszczenie negatoryjne III. Roszczenie kompensacyjne IV. Obowiązek przeproszenia i jego moralne uzasadnienie V. Wykorzystanie powództwa ustalającego w dziedzinie ochrony dóbr osobistych VI. Majątkowe środki ochrony dóbr osobistych Moralna obrona instytucji zadośćuczynienia Naprawienie majątkowych konsekwencji naruszenia dobra osobistego Rozdział IX. Pojęcie czynności prawnej i jej wykładnia w zgodzie z normami moralnymi Elementy moralne w pojęciu czynności prawnej I. Czynność prawna jako dokonywany na gruncie prawa przedmiotowego akt samozwiązania się podmiotu prawa cywilnego II. Etyczny wymiar teorii oświadczenia i zasady ochrony zaufania III. Pozostałe aspekty aksjologiczne pojęcia czynności prawnej Wykładnia oświadczenia woli w zgodzie z normami moralnymi I. Wartości etyczne zaangażowane w proces wykładni oświadczeń woli VII

4 VIII Spis treści II. Ochrona rzeczywistych intencji podmiotu składającego oświadczenie woli III. Granice wykładni subiektywnej IV. Ochrona uzasadnionych oczekiwań adresata oświadczenia woli V. Wykładnia umów w zgodzie z postulatami sprawiedliwości kontraktowej Uzupełnianie treści stosunku cywilnoprawnego normami moralnymi Rozdział X. Etyczne uzasadnienie ochrony zaufania przy zawieraniu umów Umowy zawierane w warunkach braku umocowania lub przekroczenia jego zakresu I. Odpowiedzialność odszkodowawcza rzekomego pełnomocnika Ustalenia ogólne Przyczyny rezygnacji z przesłanki winy Zakres odpowiedzialności rzekomego pełnomocnika w przypadku działania zawinionego II. Czynności prawne dokonywane po wygaśnięciu umocowania 247 III. Ochrona zaufania osób zawierających umowy w lokalu przedsiębiorstwa Nielojalne negocjacje I. Ustalenia ogólne II. Wina jako przesłanka odpowiedzialności III. Poszczególne przypadki naruszenia dobrych obyczajów IV. Zakres obowiązku odszkodowawczego V. Problem zakresu dopuszczalnej ingerencji prawnej w proces negocjacji Etyczne aspekty ochrony osób działających w dobrej wierze I. Pojęcie dobrej wiary II. Przyczyny, dla których system prawny chroni dobrą wiarę III. Domniemanie dobrej wiary czy prawda tymczasowa IV. Racje aksjologiczne przemawiające za przyjęciem domniemania dobrej wiary Rozdział XI. Pozostałe zagadnienia etyczne związane z zawieraniem umów Nieetyczny charakter umów powodujących niemożność wywiązania się z powstałych uprzednio zobowiązań I. Przesłanki zastosowania art. 59 KC

5 II. Roszczenia podlegające ochronie i sposób realizacji tej ochrony Nierzetelny przetarg I. Przesłanki dopuszczalności wzruszenia umowy II. Artykuł 70 5 KC a przepisy o wadach oświadczenia woli III. Poszczególne przypadki naruszenia dobrych obyczajów Rozdział XII. Ochrona autentyczności i autonomii woli podmiotów prawa cywilnego za pośrednictwem przepisów o wadach oświadczenia woli Ratio legis przepisów o wadach oświadczenia woli Oświadczenia woli złożone w warunkach braku świadomości Oświadczenia woli złożone dla pozoru I. Dyskwalifikacja pozornych oświadczeń woli z powodów etycznych II. Przyczyny, dla których system prawny dopuszcza ważność czynności ukrytej III. Ochrona czynności prawnych dokonanych w zaufaniu do aktu pozornego Oświadczenia woli złożone pod wpływem błędu I. Przesłanki prawnej doniosłości błędu II. Błąd co do treści czynności prawnej a błąd co do pobudki III. Ochrona zaufania adresata oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu Oświadczenia woli złożone pod wpływem podstępu I. Podstępne nakłonienie do dokonania czynności prawnej II. Podstęp milczący III. Podstępne skorzystanie z cudzego błędu Oświadczenia woli złożone w warunkach przymusu psychicznego spowodowanego groźbą Problem ochrony zaufania adresata wadliwego oświadczenia woli w przypadku podstępu albo groźby zastosowanej przez osobę trzecią Rozdział XIII. Kontrola treści czynności prawnej z punktu widzenia zgodności z normami moralnymi Ogólne założenia dotyczące stosowania normy dyskwalifikującej czynności prawne sprzeczne z zasadami współżycia społecznego Uzasadnienie sankcji nieważności Umowy naruszające sprawiedliwość kontraktową Umowy godzące w inne wartości etyczne Umowy naruszające interesy osób trzecich IX

6 I. Ustalenia ogólne II. Nadużycie umocowania Nieetyczny cel umowy Okoliczności towarzyszące dokonywaniu czynności prawnej Niemoralny warunek I. Ustalenia ogólne II. Wskazania płynące z teorii inherencyjnej III. Warunkowa darowizna czy darowizna obciążona poleceniem Skutki nielojalnego doprowadzenia do ziszczenia lub nieziszczenia się warunku Rozdział XIV. Założenia etyczne leżące u podłoża pojęcia prawa podmiotowego Cywilistyczne ujęcie praw podmiotowych Niedopuszczalność redukcji pojęcia uprawnienia do kategorii pochodnej względem obowiązku Prawa podmiotowe bezwzględne jako pierwotne sytuacje prawne Niepredyktywne ujęcie kompetencji Rozdział XV. Ustalanie treści cywilnych praw podmiotowych za pośrednictwem kryterium zgodności wykonywanych uprawnień z normami moralnymi Etyczne uzasadnienie zakazu nadużycia prawa podmiotowego Wewnętrzna koncepcja nadużycia prawa Zasady rządzące stosowaniem art. 5 KC Skutki prawne stanu nadużycia prawa Rozdział XVI. Zagadnienia etyczne dotyczące przedawnienia roszczeń Zastrzeżenia etyczne związane z przedawnieniem roszczeń i kontrargumenty przemawiające za potrzebą istnienia tej instytucji prawnej Nadużycie zarzutu przedawnienia Problem dopuszczalności nieuwzględnienia upływu terminów zawitych Ochrona zaufania wierzyciela ze względu na dokonane przez dłużnika uznanie roszczenia Niedopuszczalność interpretowania niejednoznacznych zachowań dłużnika jako oświadczeń o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia Indeks rzeczowy X