MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI STRES BOJOWY. PRZYCZYNY, OZNAKI, ZAPOBIEGANIE
|
|
- Zofia Leszczyńska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI STRES BOJOWY. PRZYCZYNY, OZNAKI, ZAPOBIEGANIE Materiał do zajęć z kształcenia obywatelskiego Warszawa
2 MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI Beata Nowak STRES BOJOWY. PRZYCZYNY, OZNAKI, ZAPOBIEGANIE Materiał do zajęć z kształcenia obywatelskiego 7 Warszawa 2008
3 2
4 PLAN - KONSPEKT do przeprowadzenia zajęć z kształcenia obywatelskiego TEMAT: Stres bojowy. Przyczyny, oznaki, zapobieganie. CELE: 1. Przedstawienie stresu bojowego, jako zjawiska stale towarzyszącego żołnierzom działającym w sytuacjach ekstremalnych, sytuacjach walki. 2. Zapoznanie z głównymi źródłami stresu bojowego. 3. Zapoznanie z podstawowymi objawami stresu bojowego oraz ich wpływ na służbę wojskową. 4. Przedstawienie sposobów radzenia sobie ze stresem bojowym i przeciwdziałania jego skutkom. CZAS: 2 x 45 min. METODY: Wykład, prezentacja multimedialna, dyskusja. MATERIAŁY I ŚRODKI DYDAKTYCZNE: Foliogramy, rzutnik światła dziennego lub projektor multimedialny. MIEJSCE: Świetlica, sala wykładowa. ZAGADNIENIA: 1. Służba wojskowa poza granicami kraju stres pola walki. 2. Źródła stresu bojowego, sposoby przeciwdziałania jego skutkom. 3. Główne objawy stresu bojowego. 4. Wpływ stresu bojowego na działania i zachowania żołnierzy. 5. Następstwa ekspozycji na zdarzenia traumatyczne ASD i PTSD. 6. Metody i procedury odreagowania psychologicznego: - struktura pomocy psychologicznej w czasie i po zaistnieniu traumatycznych zdarzeń; - indywidualne metody radzenia sobie ze stresem. 7. Podsumowanie. 3
5 LITERATURA: 1. ANTONOVSKY A. Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa 1995; 2. BRYANT R. A. HARVEY A.G Zespół ostrego stresu, Warszawa 2003; 3. CYBUCH K. Stres pola walki, następstwa ekspozycji na zdarzenia traumatyczne (nie publikowane); 4. DUDEK B. Zaburzenia po stresie traumatycznym, Gdańsk 2003; 5. FLORKOWSKI A. GRUSZCZYŃSKI W. (red) Zdrowie psychiczne żołnierzy, Łódź 2000; 6. HERMAN J.L. Przemoc Uraz psychiczny i powrót do równowagi, Gdańsk 1999; 7. LEMANOWICZ P. DAROSZEWSKA T. Stres i pomoc psychologiczna w misjach pokojowych, Warszawa 2004; 8. LIS TURLEJSKA M. Traumatyczny stres. Koncepcje i badania, Warszawa 1998; 9. LIS TURLEJSKA M. Stres traumatyczny. Występowanie, następstwa, terapia, Warszawa 1998; 10. ROKICKI B. Straty psychiczne w działaniach bojowych (w) Zeszyty naukowe AON 1995, nr 3; 11. SĘK H. (red) Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa 1991; 12. SELYE H. Stres okiełznany, Warszawa 1977; 13. SZYMBORSKI K. Wojna nie ma końca (w), Charaktery 2004, nr 1; 14. TRUSZCZYŃSKI O. KONOPKA L. SIKORA K. (red) Służba żołnierzy i funkcjonowanie służb państwowych wykonujących zadania w warunkach ekstremalnych, Warszawa 2004; 15. TERELAK J. F. Psychologia stresu, Warszawa 2001; 16. WOCHNA R. Lęki wojenne (w), Charaktery 2004, nr 1; 17. Foldery kieszonkowe MON - Departament Wychowania i Promocji Obronności. 4
6 PRZEBIEG ZAJĘĆ L.p. TREŚĆ ZAGADNIENIA CZAS WSKAZÓWKI ORGANIZACYJNO- METODYCZNE 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Rozpoczęcie zajęć Zapoznanie uczestników z tematem i celem zajęć CZĘŚĆ ZASADNICZA 2. ZAGADNIENIE 1. Służba wojskowa poza granicami kraju stres pola walki Kadra Zawodowa WP - zawodowa, umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja utrzymująca stałą gotowość do działań bojowych i przeznaczona do czynnego udziału w walce zbrojnej, Walka zbrojna jest formą rywalizacji, w której występuje świadome przeciwdziałanie zamiarom przeciwnika, prowadzone w warunkach stałego zagrożenia zdrowia i życia połączone z koniecznością zabijania i niszczenia. W 2008 r. w misjach poza granicami państwa brało udział żołnierzy. Stres jest codziennym elementem życia żołnierza w trakcie pobytu na misjach poza granicami kraju. Stres to natychmiastowa reakcja organizmu na wszelkie - negatywne i pozytywne bodźce z zewnątrz. Cztery poziomy stresu: Eu-stres ( konieczny, aby dobrze wykonać daną pracę, aby być czujnym, skoncentrowanym); Stres dysfunkcjonalny (np. złe warunki pracy, nieadekwatne wynagrodzenie, zły szef, nieodpowiedzialni podwładni, itp.); Stres kumulujący ( stres życia codziennego ); Stres związany z incydentem krytycznym. Stres u żołnierzy (Crocq) to zespół reakcji psychologicznych, fizjologicznych oraz zachowań alarmowych i obronnych organizmu, wobec sytuacji zagrożenia lub skierowanej przeciwko żołnierzowi agresji. Stres bojowy reakcja normalnych ludzi na nienormalną sytuację. 5 min. 10 min. Slajd nr 1 (Folia wstęp) Slajdy nr 2-4 Slajdy nr 5-6 (Folia nr 1) 5
7 3. ZAGADNIENIE 2. Główne źródła stresu bojowego. Sposoby przeciwdziałania jego skutkom Służba wojskowa poza granicami kraju jest nierozerwalnie związana z działaniami w sytuacjach ekstremalnych, traumatycznych wykraczających często poza ramy zwykłych, ludzkich doświadczeń. Podstawowe źródła stresu bojowego wiążą się z: 1. Zagrożeniami militarnymi w rejonie misji; 2. Realizacją zadań mandatowych udziałem w akcjach i wydarzeniach o charakterze traumatycznym. Żagrożenia militarne w rejonach misji: Stałe niebezpieczeństwo ostrzelania; Możliwość występowania aktów terrorystycznych przy wykorzystaniu min pułapek, samochodów pułapek, bomb, zamachowców- samobójców itp.; Pozostałości ostatniego konfliktu miny, niewybuchy; Nieprzewidywalność ataków poczucie stałego zagrożenia, obawa przed cierpieniem, śmiercią, kalectwem; Trudności w rozpoznawaniu zagrożeń militarnych wynikające z rozwoju sytuacji wewnętrznej oraz konfliktów powodowanych różnicami mentalnymi; Prawdopodobieństwo przekształcenia się nieporozumień z ludnością cywilną w otwarte konflikty z użyciem broni. Realizacja zadań mandatowych. Udział w akcjach, wydarzeniach o charakterze traumatycznym: Długotrwałe napięcie psychiczne; Akcje z użyciem broni lub innych środków przemocy, widok zabitych i rannych, krwi, zniszczeń; Inne akcje: rozminowywanie, niszczenie materiałów wybuchowych, broni, amunicji; Akcje ratownicze ewakuacja i pomoc medyczna osobom rannym wykonującym takie zdania; Akcje kierowane przeciwko dużym zgromadzeniom (manifestacjom) ludności cywilnej, niekiedy z udziałem kobiet i dzieci traktowanych jako żywe tarcze ; Działanie w terenie nieznanym, z reguły nieprzyjaznym: konieczność przestrzegania prawa konfliktów zbrojnych, często przeciwko tym, którzy nie przestrzegają żadnych zasad i praw; Niewystarczająca znajomość lub lekceważenie przepisów bezpieczeństwa przy obchodzeniu się z materiałami wybuchowymi, sprzętem technicznym oraz nieuwzględnianie warunków naturalnych (charakter terenu, nawierzchni dróg, temperatury); Długotrwały wysiłek fizyczny w niektórych akcjach: brak odpoczynku i snu, ograniczenia w higienie osobistej, nieregularne spożywanie posiłków. 10 min. Slajdy nr 7-8 (Folia nr 2) 6
8 Minimalizowanie zagrożeń będących źródłem stresu bojowego: Utrzymywanie broni, odpowiedniego zapasu amunicji oraz opatrunków osobistych w stałej gotowości do użycia; Poruszanie się w hełmie i kamizelce kuloodpornej podczas wykonywania zadań mandatowych poza terenem bazy; Przemyślana organizacja przejazdu konwojów oraz ich systemu obserwacji i ognia; Rozbudowa umocnień polowych i schronów; Zorganizowanie ochrony i obrony rejonów dyslokacji, ograniczenie dostępu osób postronnych i samochodów, wnikliwa kontrola przesyłek, paczek, samochodów itp.; Stosowanie zasady ograniczonego zaufania wobec osób obcych (również wobec dzieci!) a także stosunkowo dobrze znanych, ale spoza kontyngentu np. lokalnych pracowników cywilnych, ograniczanie ich dostępu do newralgicznych obiektów i ważnych urządzeń (stanowisk dowodzenia, magazynów broni, materiałów wybuchowych, amunicji, urządzeń łączności); Systematyczne szkolenie podwładnych w zakresie samopomocy i pomocy medycznej oraz psychologicznej; Obserwowanie otoczenia i podwładnych (kolegów), ostrzeganie o grożącym niebezpieczeństwie, osłanianie (ubezpieczenie) ich podczas działań; Wnioskowanie o zagrożeniach na podstawie zachowania podwładnych (kolegów); Udzielanie kolegom pomocy w potrzebie poszkodowanym, rannym, zagrożonym w różny sposób wg generalnej zasady; nikogo nie pozostawiamy bez pomocy; Ścisłe i bezzwłoczne realizowanie rozkazów, zadań i planów działania; poruszanie się wyłącznie po wyznaczonych i nakazanych drogach; Utrzymanie stałej łączności z przełożonym (oficerem dyżurnym/operacyjnym) Ograniczanie kontaktów z miejscową ludnością do skali absolutnie niezbędnej; unikanie sporów i zbyt radykalnych reakcji wobec lokalnych władz i ludności; Wymiana doświadczeń i informacji nt. zachowań ludności cywilnej, tradycji oraz lokalnych zwyczajów; Okazywanie szacunku wobec lokalnych praw, zwyczajów i tradycji zwłaszcza religijnej; Niezbliżanie się do najświętszych miejsc kultu religijnego poza granice przyjęte i uznawane przez strony (niezapuszczanie się w te miejsca, nawet w warunkach dynamicznie prowadzonych akcji); Slajdy nr 9-11 (Folia nr 3-4) 7
9 Traktowanie z najwyższą ostrożnością miejsc i rejonów, w których powinni być ludzie, lecz ich nie ma, zwłaszcza jeśli nie ma tam dzieci (takie okoliczności mogą sygnalizować, że w danym rejonie jest przygotowana zasadzka); Stałe prowadzenie rozpoznania oraz wymiany informacji, doświadczeń nt. rozwoju sytuacji z innymi partnerami; Unikanie działań pochopnych podejmowania zbędnego ryzyka, nieprzemyślanego użycia broni lub innych środków przemocy, akcji niezaplanowanych bez odpowiedniego zabezpieczenia, wsparcia; Zbieranie i analizowanie doświadczeń w tym rozpoznawczych informacji o terenie, działaniu zorganizowanych grup oporu i przebiegu manifestacji osób cywilnych; Dokładne planowanie i zabezpieczenie akcji; Koncentrowanie się podczas działań na wykonywaniu zadań zgodnie z planem ale z jednoczesną psychiczną gotowością do działania w sytuacji nieprzewidzianego obrotu zdarzeń; Każdorazowo po drastycznym, traumatycznym wydarzeniu, akcji, korzystanie z dostępnych form odreagowania silnych emocji (rozmowa z zaufanym kolegą, przełożonym, kapelanem, psychologiem, defusing, odprawa po akcji); Prowadzenie stałego monitoringu stanu psychicznego nastrojów, morale stanów osobowych; Szybkie i adekwatne do potrzeb reagowanie na wszelkie negatywne zjawiska; Organizowanie systematycznych spotkań przełożonych z podwładnym, wysłuchiwanie skarg, wniosków, propozycji (najprostszy sposób poznania problemów nurtujących pododdziały); Systematyczne szkolenie, przypominanie i informowanie żołnierzy o zagrożeniach wynikających z niewłaściwego obchodzenia się z materiałami wybuchowymi, sprzętem technicznym oraz ryzykownego prowadzenia pojazdów mechanicznych; Omówienie z przełożonymi, kapelanem psychologiem, rozterek i wątpliwości natury etyczno moralnej w celu zrozumienia, zaakceptowania złożoności sytuacji polityczno militarnej w rejonie misji; Stosowanie prostych technik relaksacyjnych rozluźniających, dotleniających, uspokajających; Dbałość na ile to tylko możliwe o regenerację sił fizycznych i psychicznych (sen, drzemka, kąpiel, sport, rozrywka. Slajdy nr 9-11 (Folia nr 3-4) 8
10 4. ZAGADNIENIE 3. Główne objawy stresu bojowego Wojna jest bardziej stresogenna niż najcięższy z treningów. Dobra kondycja psychiczna i fizyczna pomaga w radzeniu sobie ze stresem, lecz nie uwalnia od odczuwania strachu i innych nieprzyjemnych doznań przed, w czasie i po walce. Zespół tych symptomów nazywa się WYCZERPANIEM WALKĄ i jest naturalnym wynikiem wykonywania trudnych zadań w ekstremalnych, zagrażających życiu warunkach. Objawy fizyczne i zmiany w zachowaniu: Silne napięcie mięśni aż do odczuwania bólu, dygotanie, nerwowość ruchów, niemożność usiedzenia w jednym miejscu, niezgrabność i brak precyzji w działaniu; Nadwrażliwość na bodźce podrywanie się z przerażeniem z powodu nagłego, głośnego dźwięku lub gwałtownego ruchu; Zimny pot, suchość w ustach, bladość skóry, trudności ze skupieniem; Kołatanie serca, zawroty głowy, poczucie bycia skołowanym; Poczucie braku tchu w piersiach, zbyt szybki oddech, mrowienie w kończynach; Skurcze i drętwienia; Rozstrój żołądka, mogą występować wymioty; Wypróżnianie się i/lub moczenie w sytuacji nagłego zagrożenia; Rozwolnienie lub zatwardzenie, częste oddawanie moczu Znużenie: poczucie bycia zmęczonym, wypompowanym, wykonywanie najmniejszych ruchów z wielkim wysiłkiem; Poczucie bycia nieobecnym, uporczywe wpatrywanie się w dal. Psychiczne objawy: Niepokój: rozstrojenie nerwowe, poczucie udręczenia, oczekiwanie na najgorsze; Drażliwość: przeklinanie, narzekanie, wybuchowość; Trudności w skupieniu uwagi, w przypomnieniu sobie szczegółów; Trudności w myśleniu, mówieniu, komunikowaniu się z innymi; Trudności w zasypianiu, budzenie się z powodu koszmarów sennych; Smutek, zgryzota, płaczliwość; Ciągłe rozpamiętywanie np. śmierci, ran odniesionych przez kolegów, uniemożliwiające dalsze działanie; Wyrzuty sumienia z powodu popełnionych błędów lub uporczywe rozpatrywanie tego, co powinno się wtedy zrobić a nie zrobiło; Poczucie opuszczenia przez dowódców lub kolegów z pododdziału; Zachwianie poczucia pewności siebie i zaufania do pododdziału. 15 min. Slajd nr 12 Slajd nr 13 Slajd nr
11 5. ZAGADNIENIE 4 Wpływ stresu bojowego na działania i zachowania żołnierzy. Podstawowe zachowania w stresie wojennym: 1. Adaptacja pozytywne zachowania stresowe Zjednoczenie się jednostki; Lojalność w stosunku do kolegów, przełożonych, identyfikacja z jednostką; Poczucie elitarności; Poczucie misji; Podwyższona tolerancja na trudy, niewygody, ból i rany; Poczucie celu; Akty heroizmu, odwagi, samopoświęcenia Dysfunkcjonalne zachowania stresowe Zmęczenie walką; Nieracjonalne i przestępcze zachowania; ASD, PTSD. Niemożność uporania się ze stresem przejawia się w działaniach żołnierza i jego poziomie funkcjonowania. Stanowi zagrożenie dla niego samego, kolegów jak i osób oczekujących pomocy. 6. ZAGADNIENIE 5 Następstwa ekspozycji na zdarzenia traumatyczne ASD i PTSD Badania potwierdzają, że udział świadków/uczestników zdarzeń traumatycznych nie jest obojętny dla osób ich doświadczających i może negatywnie wpływać na sprawność funkcjonowania, stan zdrowia i może prowadzić do zaburzeń pourazowych (ASD, PTSD). Rozpoznanie zaburzeń po stresie traumatycznym, opiera się na kilku kryteriach. Podstawowe z nich to: osoba doświadczyła, była świadkiem lub została skonfrontowana ze zdarzeniem, w którym ktoś poniósł śmierć, doznał poważnych obrażeń lub istniała groźba śmierci, obrażeń; reakcję osoby na to zdarzenie charakteryzuje intensywny strach, bezradność, przerażenie lub odraza. ASD Zespół Ostrego Stresu: Czas trwania: do 30 dni po zdarzeniu; Objawy: dysocjacja (odrętwienie, zredukowana świadomość, depersonalizacja, derealizacja, amnezja); ponowne doświadczanie urazowego zdarzenia; unikanie myśli, uczuć lub miejsc; pobudzenie, wyraźny niepokój; upośledzenie funkcjonowania. 15 min. 10 min. Slajdy nr (Folia nr 6) Slajd nr 18-20
12 PTSD Zespół Stresu Pourazowego: Czas trwania: co najmniej 1 miesiąc po urazie; Objawy: ponowne doświadczanie urazowego zdarzenia (wymagany charakter intruzywny); unikanie myśli, uczuć, rozmów, wyobcowanie, ograniczony zakres przeżywanych emocji, poczucie ograniczonej przyszłości; pobudzenie (nadmierna czujność, bezsenność, podwyższona reakcja przestrachu, podatność na irytację, trudności z koncentracją). Zespół stresu ostrego a inne zaburzenia zachowania: 1. Depresje 2. Fobie 3. Narkomania (lekomania) 4. Alkoholizm 5. Dysfunkcje seksualne 6. Próby samobójcze 7. Syndrom ocalonego Slajd nr ZAGADNIENIE 6 Metody i procedury odreagowania psychologicznego 15 min. Piramida pomocy psychologicznej 1. Radzenie sobie ze stresem, umiejętności nabyte - indywidualne metody odreagowania stresu 2. Psychologiczna pomoc koleżeńska oraz wsparcie społeczne ze strony kolegów, przełożonych, i innych osób 3. Defusing rozbrojenie sytuacji krytycznej przez przygotowanych przełożonych oraz kolegów (PEERS) 4. Odprawa z elementami wentylacji emocji. 5. Debriefing prowadzony przez psychologów lub inne przygotowane osoby 6. Terapia w warunkach polowych 7. Terapia w warunkach szpitalnych. 1. Indywidualne metody i sposoby radzenia sobie ze stresem bojowym pamiętaj, że znużenie walką jest normalne i inni też go doświadczają; weź głęboki oddech, rozruszaj ramiona, aby zredukować napięcie; skup się na wypełnieniu najbliższego zadania, jakie stoi przed twoją grupą; postaraj się sprawiać wrażenie spokojnego i opanowanego, mającego wszystko pod kontrolą; nastaw się na to, że dalej będziesz wykonywał swoje obowiązki, skup się na dobrze wyuczonym zadaniu i wyćwiczonych umiejętnościach, postępuj zgodnie z wytycznymi; Slajd nr 22 Slajd nr (Folia nr 7) 11
13 myśl o sobie, że jesteś w stanie osiągnąć cel, rozmawiaj o tym; pozostań w kontakcie z innymi członkami grupy, rozmawiajcie; opieraj się na faktach: nie wyciągaj pochopnych wniosków, nie wierz plotkom i pogłoskom; kiedy będzie to możliwe (przy zachowaniu warunków bezpieczeństwa i biorąc pod uwagę warunki taktyczne wykonania zadnia): pij dużo wody i dziel się z innymi, przygotuj posiłek i podziel się nim, osusz się, ochłodź bądź rozgrzej jeżeli to konieczne, umyj się, ogol, zmień ubranie, wyczyść broń, użyj znanej ci i sprawdzonej techniki relaksacyjnej żeby się rozluźnić, złap kilka godzin snu lub drzemki (wskazane co najmniej 4 godziny snu jeśli to możliwe), rozmawiaj o tym co się wydarzyło, spróbuj spojrzeć na to z perspektywy, wyjaśnij wszelkie niejasności i wyciągnij z tego dla siebie jakąś lekcję, spróbujcie żartować na ten temat, nabrać dystansu podziel się swoimi ciężkimi przeżyciami, przegadaj z kimś swoje obawy, szczerze porozmawiaj z zaufanym kolegą, kapelanem lub inną osobą, do której masz zaufanie, w czasie wolnym wykonuj czynności, które cię relaksują, zadbaj o stan swojego ekwipunku uporządkuj rzeczy, dociągnij paski oporządzenia, itp. jeżeli odpoczynek nie zniweluje oznak wyczerpania walką powiedz o tym swojemu, dowódcy lub lekarzowi. 2. Grupowe metody odreagowania stresu pola walki Defusing rozbrojenie sytuacji krytycznej przez przygotowanych przełożonych (ang. rozbrojenie, stępienie). Jest to metoda pomocy psychologicznej, sprowadzającą się do odreagowania silnych emocji i napięć spowodowanych udziałem w szczególnie dramatycznych wydarzeniach. Zasadnicze cele defusingu: Zniwelowanie skutków przeżytego stresu, przywrócenie równowagi i zdolności do dalszego działania; Ocena stanu psychicznego (emocjonalnego) żołnierzy; Zapobieganie wystąpieniu zespołu stresu pourazowego. Cele te osiąga się poprzez rozmowę w grupie (zespole, drużynie, pododdziale). Rozmowa ta daje możliwość ujścia nagromadzonych w stresie emocji oraz unormalnienia reakcji (wszystkie te reakcje są normalne na nienormalną sytuację). Slajd nr 26 Slajdy nr
14 3. Podstawowe zasady organizacji terapii ofiar stresu walki w czasie prowadzenia działań zbrojnych nieskomplikowane metody, możliwie proste warunki; usytuowanie polowych punktów terapeutycznych w pobliżu linii frontu; zakwaterowanie w spartańskich warunkach, najlepiej w namiotach wojskowych; porządek dnia pobytu organizować wg klasycznych reguł wojskowych: pobudka, ćwiczenia fizyczne, zajęcia z musztry, sprzątanie, kontrole capstrzyk. W ten sposób demonstrować, że sytuacja jest normalna i czasowo ograniczona; w fazy odpoczynku i czynności o charakterze wojskowym wkomponować zajęcia terapeutyczne, indywidualne i grupowe; wszystkie zajęcia powinny być organizowane i nadzorowane przez kadrę zawodową np. rekonwalescentów lub lekko rannych; ograniczać podawanie środków farmakologicznych; po zakończonej terapii zapewniać powrót do macierzystych pododdziałów, a żołnierzy tych pododdziałów przygotować, aby powrót rekonwalescentów odbywał się bez uprzedzeń i złośliwości; na okres terapii pozostawiać umundurowanie, wymagać zachowania zgodnego z regulaminami wojskowymi, obciążać obowiązkami. 8. ZAGADNIENIE 7 Podsumowanie Zawód żołnierza ze względu na charakter służby i wymagania zalicza się do zawodów trudnych i niebezpiecznych. Żołnierze objęci są interdyscyplinarnym szkoleniem zawodowym, które opiera się na założeniu, że człowiek przygotowany na mogące wystąpić zagrożenia, ma większe szanse, żeby je przeżyć To jak postrzegamy sytuacje i jak radzimy sobie ze stresem, zależy od wielu czynników: Istnieją wrodzone różnice w podatności ludzi na stres. Obycie z sytuacjami stresującymi zwiększa umiejętność radzenia sobie z nim. Ułatwieniem jest dokładna i prawdziwa wiedza o realnym zagrożeniu związanym z sytuacją. Sytuacje zasadniczo są mniej stresujące, jeśli potrafimy je kontrolować. Znacznie łatwiej jest radzić sobie ze stresem i reakcjami, które on powoduje, jeśli ma się wiedzę na temat własnych zachowań oraz nadzieję na pomoc innych. 10 min. Slajdy nr (Folia nr 8-9) Slajd nr 32 (Folia nr 10) Slajd nr 33 13
15 Strategia radzenia sobie z negatywnymi skutkami stresu bojowego, polegająca na zmianach środowiska, które ograniczą liczbę i intensywność płynących ze środowiska stresorów jest w przypadku sytuacji stresu wojennego niemożliwa, stąd należy zapobiegać występowaniu niekorzystnych konsekwencji stresu bojowego poprzez skuteczne zarządzanie stresem. Podstawą zarządzania stresem jest Edukacja! wiedza na temat: stresu, w tym traumatycznego, bojowego, objawów, konsekwencji; szkolenia teoretyczne i praktyczne np. zaszczepianie stresu; wiedza z zakresu sposobów radzenia sobie ze stresem; znajomość najprostszych technik relaksacyjnych. Slajd nr 34 14
16 SKRYPT DO KONSPEKTU Stres bojowy przyczyny, oznaki, zapobieganie 15
17 16
18 WSTĘP Tematyka stresu zawodowego żołnierzy biorących udział w operacjach pokojowych jest bardzo obszerna. Obejmuje trzy główne obszary związane ze zdrowiem psychicznym. Po pierwsze są to typowe stresory związane z wykonywaniem czynności służbowych w warunkach dyskomfortu, deprywacji działań w warunkach obcych. Po drugie, wzrastające napięcie podczas tych działań sprzyja wyczerpaniu pod wpływem stresu, co prowadzi do zespołu wypalenia zawodowego. Trzeci obszar związany jest z funkcjonowaniem psychicznym w trakcie i po uczestniczeniu w szczególnie urazowych sytuacjach, w których dochodzi do zagrożenia życia, bycia świadkiem makabrycznych wydarzeń. Główną treścią konspektu są zagadnienia związane z trzecim obszarem, który bezpośrednio wiąże się z tematem szkolenia. Doświadczenia pracy z żołnierzami pokazują, że tematyka stresu zawodowego żołnierza jest z jednej strony powszechnie znana, z drugiej często opiera się na stereotypach, uogólnieniach, wiedzy potocznej, filmowej. Lekceważy się znaczenie przygotowania psychicznego do działań w stresie bojowym, często uznając reakcje stresowe za słabość czy chorobę psychiczną.cel szkolenia opiera się na założeniu, że człowiek przygotowany na mogące wystąpić zagrożenia ma większe szanse, żeby je przeżyć i prawidłowo funkcjonować. 17
19 ZAGADNIENIE 1 Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej przeznaczone są do zapewnienia obrony państwa przed atakiem militarnym. Zgodnie z wymogami współczesnego pola walki są przystosowane do wykonywania zadań operacyjnych i taktycznych w skomplikowanych warunkach pogodowych i bojowych. Dysponują dużą siłą ognia, manewrowością, ruchliwością i odpornością na uderzenia przeciwnika. Ze struktur SZ RP wydzielane są kontyngenty pełniące służbę w najodleglejszych zakątkach świata. Profesjonalizm i zaangażowanie żołnierzy uczestniczących w tych trudnych i często niebezpiecznych przedsięwzięciach powoduje, że wśród państw Unii Europejskiej jesteśmy największym kontrybutorem misjonarzy. Polscy misjonarze ponoszą główny ciężar udziału w operacjach pokojowych NATO w Kosowie (KFOR), Bośni i Hercegowinie (SFOR) oraz w operacjach wsparcia pokoju UNIDOF i UNIFIL. Nasi żołnierze stanowią podstawowy komponent lądowy misji w Afganistanie. Udział w takich misjach to nie tylko wypełnianie międzynarodowych zobowiązań, ale także zdobywanie niezwykle cennych doświadczeń bojowych: działania w układzie międzynarodowym, w oddaleniu od własnego terytorium, w warunkach całkowitej autonomiczności, w warunkach zagrożenia życia i zdrowia. W 2008 r. w misjach pokojowych służyło ponad 4 tys. żołnierzy. Charakter służby wojskowej w dużej mierze obejmuje warunki działania w sytuacjach trudnych, ekstremalnych. Niezależnie czy żołnierz bierze udział w akcji, patrolu, czy jest w stanie czuwania nieustannie narażony jest na rozmaite zagrożenia, przeciążenia, utrudnienia, deprywacje, sytuacje konfliktowe. Istotnym, charakterystycznym czynnikiem służby wojskowej jest stres bojowy wynikający z uczestniczenia w sytuacjach, które wiążą się z zagrożeniem życia, fizycznej integralności, z widokiem ciał ofiar, rannych, ogromu zniszczeń, z odpowiedzialnością za życie i zdrowie kolegów, z bezsilnością. ZAGADNIENIE 2 Do najbardziej obciążających źródeł stresu bojowego należą sytuacje związane z działaniami militarnymi. Najważniejsze z nich to: - niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia (obawa przed cierpieniem, kalectwem); - stałe poczucie zagrożenia; - obawa o ataki terrorystyczne; - pozostałości po poprzednich konfliktach np. miny; - widok rannych, zabitych, zniszczeń; - konieczność zadawania śmierci; - utrzymywanie stałej gotowości bojowej. Każdemu zagrożeniu życia, zdrowia towarzyszy strach. Każdy odczuwa strach. W trakcie realizacji zadania bojowego uczucie to maleje a w miarę doświadczenia obniża się. Na opanowanie strachu istotny wpływ ma: zorientowanie się, że w pierwszych doświadczeniach bojowych występowała tendencja do przeceniania wielkości osobistego zagrożenia; pozytywne znaczenie sukcesu równoważy negatywne emocje związane z doświadczeniem zagrożenia. Działaniom bojowym towarzyszy wysokie i zmienne tempo działań prowadzonych na lądzie, powietrzu, wodzie w trudnych warunkach atmosferycznych. Wokół zgliszcza, ranni, huk, krzyk, brak wody, wygód, snu, stałe napięcie. W trakcie operacji pokojowych szczególnie stresogenne są: konieczność zadawania śmierci jako sytuacja wywołująca konflikt moralny i silną frustrację, dwuznaczność; niepewność związana z celem misji, jej czasem trwania; bezsilność i ograniczenia w podejmowanych działaniach. Sytuacje takie mogą doprowadzać do skrajnego wyczerpania. Duże znaczenie ma zatem, stopień przygotowania żołnierza do funkcjonowania w warunkach bojowych tj. wykształcenia wysokiej odporności fizycznej i psychicznej. 18
20 ZAGADNIENIE 3. Wojna jest bardziej stresogenna niż najcięższy z treningów, poligonów. Bycie świadkiem uczestnikiem sytuacji, która zagraża życiu, zdrowiu własnemu lub najbliższych, powoduje zawsze reakcję organizmu. Podlegają temu zjawisku wszyscy uczestnicy walki. Reakcje i objawy są bardzo różnorodne. Najważniejsze objawy wyszczególnione są w konspekcie. W trakcie omawiania objawów należy podkreślić fakt, że każdy z tych objawów to reakcja normalnych ludzi na nienormalną sytuację. Warto, też zwrócić uwagę słuchaczy na to, że wielu żołnierzy w trakcie sytuacji walki odczuwa takie symptomy, jednakże jest w stanie walczyć i wykonywać swoje obowiązki. ZAGADNIENIE 4 Stres bojowy jako skrajne zagrożenie powoduje różne reakcje, czasem do głosu dochodzą nieznane wcześniej uczucia. Ta różnorodność zachowań jest normalna, gdy istnieje ryzyko utraty zdrowia, życia. Człowiek nie jest w stanie całkowicie wyeliminować strachu o własne bezpieczeństwo. Pojawiają się zachowania skrajne, takie jak niesubordynacja, nadużywanie siły, dopuszczanie się okrucieństw. W literaturze dominują prace dotyczące żołnierzy, których zachowania w wyniku oddziaływania stresu bojowego podważało profesjonalizm i naruszało dyscyplinę wojskową. Mało jest doniesień odwołujących się do czynników wspomagających żołnierzy z radzeniem sobie ze stresem pola walki i dobrze funkcjonujących po powrocie z misji, mimo udziału w traumatycznych sytuacjach. Jedną z takich zmiennych jest poczucie sensowności, które ma bezpośredni wpływ na ocenę pozytywną lub negatywną operacji pokojowej. Inną cechą wspomagają prawidłowe funkcjonowanie w stresie bojowym jest altruizm chęć pomagania innym. Powody wstąpienia do wojska i zgłaszania się do uczestnictwa w misjach pokojowych rozciągają się od szlachetnych do przyziemnych. System wartości, nowe poglądy na siebie i przyszłość mogą mieć znaczny wpływ na funkcjonowanie w trakcie jak i po zakończeniu zdarzenia bojowego. Dokładny wpływu stresu pola walki na działania żołnierzy slajd ZAGADNIENIE 5 Naturalną reakcją na stres pola walki jest ASD ostre zaburzenie stresowe - krótkotrwałe zaburzenie doświadczane podczas lub bezpośrednio po urazie, trwa co najmniej dwa dni, zanika w ciągu 4 tygodni po zdarzeniu traumatycznym. Objawy ASD pojawiają się natychmiast i mogą same zaniknąć lub z czasem przejść w PTSD. Jedną z najpoważniejszych psychicznych konsekwencji stresu pola walki jest zespół stresu pourazowego (PTSD) szczególna postać zaburzeń będących reakcją na stresujące wydarzenia lub sytuacje wyjątkowe zagrażające lub katastroficzne występujące u normalnych, zdrowych ludzi. W przypadku PTSD początkowe symptomy, typowe dla uczestników doznających traumy wojennej (ASD), takie jak nadmierna czujność, niepokój nasilają się a w ślad za nimi pojawiają się nawracające uporczywe myśli i unikanie sytuacji. Ryzyko rozwoju PTSD i innych zaburzeń rośnie wraz z aktywnym uczestnictwem w walkach i długością trwania misji. Ponadto wpływ mają: wcześniejsza historia deficytów zdrowia psychicznego, płeć żeńska, pochodzenie ze środowisk słabych ekonomicznie, bezrobocie, posiadanie licznej rodziny. Obok PTSD, do głównych problemów żołnierzy uczestniczących w walkach należą: - depresje; - agresja; - nadużywanie substancji psychoaktywnych; - izolacja społeczna; - myśli i czyny samobójcze. Nasilenie powyższych symptomów zwiększa ryzyko dysfunkcji w sferze zawodowej, społecznej, rodzinnej. 19
21 ZAGADNIENIE 6 Wyjazd na misję, to przeniesienie się do odrębnego świata, gdzie wszystko jest inne, począwszy od krajobrazu, klimatu, trybu życia, a skończywszy na zadaniach służbowych. W Afganistanie, Iraku, największe niebezpieczeństwo stanowią zasadzki, zagrożenie ostrzałem, wypadkiem drogowym podczas patroli, konwojów, zadań wykonywanych poza bazą. Właśnie w tych najtrudniejszych sytuacjach, gdy może zdarzać się, że psychika odmówi posłuszeństwa, należy kontrolować wydarzenia, wiedzieć co się z nami dzieje i co należy robić. Działanie w sytuacjach ekstremalnych, skrajnych, na granicy życia i śmierci to szczególna umiejętność pełnego panowania nad własną psychiką, fizjologią. By to osiągnąć potrzebne jest połączenie obszernej wiedzy teoretycznej z doświadczeniem. Omawiając piramidę odreagowania psychologicznego w czasie i po zaistnieniu sytuacji o wysokiej stresogenności podkreślić należy, że podstawę piramidy tworzą indywidualne umiejętności i sposoby radzenia żołnierza ze stresem. Stąd tak ważny jest dobór odpowiednich ludzi, sprawdzenia ich predyspozycji. Kolejno rozpoczyna się budowanie zespołu zżytych ze sobą zawodowców. Drużyna czy pluton powinny działać jak rodzina. Taki mały team wytwarza bowiem mechanizmy obronne. Ważne jest, aby dowódcy nauczyli się być nie tylko wzorami do naśladowania, ale też tzw ojcami, pomagając rozwiązywać najważniejsze problemy, opierając się na zasadzie bezwzględnego zaufania, otwartości i przyzwolenia na działania. Jeżeli w takim zespole pojawią się straty np. ktoś jest ranny, ktoś zginął, możliwe, że przeprowadzenie defusingu, wentylacji emocji, pozwoli przywrócić stan gotowości bojowej. Żołnierze są przygotowani do tego, że będą zabijani, że mogą ponosić straty, że kolega może być zabity lub ranny. Dopiero, gdy nie radzą sobie z czymś, potrzebna jest interwencja zespołu kryzysowego. Grupa składająca się z psychologa, psychiatry, terapeutów nie później niż w ciągu 72 godzin powinna dotrzeć do żołnierzy by pomóc im ujawnić i odreagować emocje związane z traumą. Istotne dla kolejności działań jest prowadzenie pierwszego etapu terapii osób z objawami zaburzeń na terenie pododdziału. Istotą terapii jest nie zrywanie kontaktu z rzeczywistością wojskową, nie izolowanie żołnierzy od macierzystej grupy. Jest to najbardziej racjonalny sposób na pokonanie stresu bojowego. Co powinieneś robić jeśli przeżyłeś zdarzenie traumatyczne? Koncentruj się na swoich doświadczeniach w innych trudnych sytuacjach, z którymi sobie poradziłeś, przypomnij sobie jak sobie poradziłeś i co pozwoliło ci przetrwać; Myśl o przyszłości, planuj co zrobisz jak wrócisz; Kontaktuj się z rodziną tak często, jak możesz; Dostarczaj swojemu organizmowi wystarczające ilości jedzenia, picia i snu; Nie zażywaj substancji odurzających; Mów szczerze o swoich uczuciach; Powstrzymaj się od oskarżania innych lub podejmowania ważniejszych decyzji; Nie obwiniaj się. Otwórz się na ludzi i spędzaj z nimi czas; Uprawiaj regularnie ćwiczenia fizyczne (bieganie, siłownia); Nie izoluj się od otoczenia, przebywaj w towarzystwie innych; Wiedz, że twoje reakcje w sytuacji stresu nie są ani nadzwyczajne ani nienormalne; Kontaktuj się z psychologiem, kapelanem; Zachowaj poczucie humoru. 20 Zasady prowadzenia defusingu: Należy przeprowadzić go jak najszybciej po zaistnieniu zdarzenia (do 8 godz. po, jednak nie później niż w pierwszej dobie po zdarzeniu); Defusing powinien prowadzić bezpośredni przełożony (d-ca drużyny, plutonu), będący jednoceśnie uczestnikiem zdarzenia; Zasadniczą treść defusingu stanowi relacja uczestników zdarzenia, koncentrująca się na udzieleniu odpowiedzi na następujące pytania: gdzie byli w istotnych momentach wydarzenia; co wówczas robili (także jaka była ich rola); co w tym czasie myśleli;
22 co odczuwali; co robili aby opanować sytuację, co wymknęło się spod kontroli; jakie wnioski płyną z przebiegu zdarzeń; indywidualnie i dla zespołu; co czują teraz po zakończeniu akcji; W czasie defusingu nie wolno dokonywać oceny postępowania i reakcji innych; Każdy mówi za siebie, o własnych odczuciach, przeżyciach i reakcjach; W defusingu ważne jest uporządkowanie informacji oraz próba wyjaśnienia zachowań poszczególnych uczestników zdarzenia; Przebieg, treść relacji i zachowania uczestników defusingu mają charakter poufny; Defusing powinien być prowadzony w bezpiecznym miejscu, gdzie uczestnicy będą mieli zapewniony spokój oraz brak zakłóceń ze strony osób postronnych. Schemat przebiegu defusingu Cele: wentylacja emocji, szybkie redukowanie ostrych reakcji stresu traumatycznego oraz ograniczenie jego negatywnych skutków; przekonanie uczestników, że przeżyte doświadczenie i uwolnione emocje są normalne wobec zaistniałych wydarzeń; pomoc w odzyskaniu równowagi duchowej i powrocie do zwykłych obowiązków; odtworzenie sieci stosunków społecznych i systemu wsparcia społecznego w pododdziale, aby nikt nie izolował się i nie czuł się odizolowany. Charakter: rozmowa uczestników wydarzenia traumatycznego Miejsce przeprowadzenia w bezpiecznym rejonie, najlepiej w pobliżu miejsca zdarzenia. Kiedy? jak najszybciej (najlepiej w okresie pierwszych 8 godzin), generalnie w czasie pierwszej doby po wydarzeniu. Uczestnicy: osoby uczestniczące w zdarzeniu, tj. obsługa, załoga, drużyna (bez obecności osób trzecich wyjątek może stanowić osoba prowadząca). Wielkość grupy: Optymalnie 4-8 osób (tj. obsługa, załoga, drużyna) Prowadzenie: Przygotowani przełożeni lub koledzy (może to być także psycholog, terapeuta, lekarz) Fazy defusingu Faza I wprowadzenie prowadzący objaśnia przebieg defusingu, zwraca uwagę na zasadę poufności, szczerości i wzajemnego zaufania. Podkreśla rolę wzajemnego wsparcia i zaufania w pododdziale. Faza II wymiana spostrzeżeń i opinii uczestnicy omawiają przebieg wydarzenia, opisują swoje reakcje i wyrażają opinie (nie oceny!). Wskazane jest aby wypowiadali się wszyscy, choć w dowolnej kolejności. Faza III zakończenie Podkreślenie, że wszystkie zaobserwowane u siebie reakcje oraz uczucia mają normalny, naturalny charakter. Niektórzy z uczestników mogą wymagać dłuższej rozmowy. ZAGADNIENIE 7 Podsumowaniem niech będzie prosta zależność - im lepiej żołnierze przygotowani są do swej roli, tym rzadziej występują wśród nich zaburzenia stresowe. Praca nad psychiką, nauka reagowania, gdy zetkną się z objawami stresu bojowego, powinna być prowadzona od etapu selekcji do wkomponowania w system szkolenia wojskowego. 21
23 NOTATKI 22
24
25 W działalności wychowawczej prowadzonej w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej istotną rolę odgrywa edukacja obywatelska żołnierzy, która realizowana jest poprzez programowe kształcenie obywatelskie. Kształcenie obywatelskie obejmuje między innymi wiedzę o funkcjonowaniu państwa i jego instytucjach, polityce zagranicznej, wewnętrznej, społecznej, oświatowej, gospodarczej i obronnej, systemie prawnym oraz prawach i obowiązkach obywateli, a także prawach i obowiązkach żołnierzy. 1. Zasadniczym celem kształcenia obywatelskiego żołnierzy jest: a) ugruntowanie świadomości obronnej; b) zrozumienie polskiej racji stanu i interesów narodowych; c) pełna akceptacja gotowości do ponoszenia ofiar i dobrowolnych ograniczeń dla ochrony i obrony najwyższych wartości niepodległości, suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz wolności i praw obywatelskich; d) ukształtowanie pozytywnych postaw współdziałania sojuszniczego; e) kształtowanie postaw etycznych i moralnych żołnierzy, zaangażowania w służbie oraz karności i zdyscyplinowania; f) zapobieganie patologiom społecznym. 2. W procesie kształcenia obywatelskiego należy odwoływać się do: a) wartości konstytucyjnych wolności i praw obywatelskich, reguł państwa prawa, poszanowania własności, wartości ustroju demokratycznego, idei samorządności, sprawiedliwości społecznej, niepodległości i suwerenności państwa; b) tradycji narodowych i oręża polskiego; c) uniwersalnych wartości leżących u podstaw cywilizacji europejskiej, w szczególności: wolności, równości, tolerancji, pokoju, prawdy; d) zasad etyki i honoru żołnierza. (Metodyka kształcenia obywatelskiego żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, Warszawa 2008)
Psychologiczne problemy adaptacji żołnierzy po powrocie z misji poza granicami kraju. STRES Stres jest codziennym elementem życia żołnierza w trakcie pobytu na misjach poza granicami kraju Stres to natychmiastowa
Bardziej szczegółowoRatowanie strażaka obciążenia psychiczne oddziałujące na biorących udział w akcji
Ratowanie strażaka obciążenia psychiczne oddziałujące na biorących udział w akcji - Sylwia Kaczan psycholog Kęty, 25.11.2017r. Uwarunkowania zawodu Tym co zawód strażaka odróżnia od innych to świadome
Bardziej szczegółowoKierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego
Kierowcy- sprawcy i ofiary wypadków drogowych. Konsekwencje uczestnictwa w wypadku a bezpieczeństwo ruchu drogowego Dorota Merecz Zakład Psychologii Pracy Psychologiczne konsekwencje uczestnictwa w wypadku
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA SZEREGOWYCH ZAWODOWYCH /szkolenie podstawowe i specjalisty/
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI PROGRAM SZKOLENIA SZEREGOWYCH ZAWODOWYCH /szkolenie podstawowe i specjalisty/ KSZTAŁCENIE OBYWATELSKIE ORAZ PROFILAKTYKA I DYSCYPLINA
Bardziej szczegółowoSTRES W ŻYCIU CODZIENNYM I SŁUŻBIE WOJSKOWEJ
STRES W ŻYCIU CODZIENNYM I SŁUŻBIE WOJSKOWEJ Naród i wojsko to jedno i nie może być żadnych między nimi rozgraniczeń W prezentacji wykorzystano materiały profilaktyczno-edukacyjne Departamentu Wychowania
Bardziej szczegółowoSzanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm
Rodzeństwo dzieci niepełnosprawnych Szanse i ryzyka Psycholog - Edna Palm Tłumaczenie: Psycholog - Dorota Fedorowska (Fundacja EDUCO) Czynniki obciążające rodziny posiadające niepełnosprawne dziecko Obciążenie
Bardziej szczegółowoPROGRAM SZKOLENIA ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH /szkolenie programowe w JW 3 lata/
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI PROGRAM SZKOLENIA ŻOŁNIERZY ZAWODOWYCH /szkolenie programowe w JW 3 lata/ KSZTAŁCENIE OBYWATELSKIE ORAZ PROFILAKTYKA I DYSCYPLINA
Bardziej szczegółowoINTERWENCJA KRYZYSOWA W SZKOLE/PLACÓWCE W OBLICZU ZDARZEŃ O DRAMATYCZNYM PRZEBIEGU. Katarzyna Grzeskowiak
INTERWENCJA KRYZYSOWA W SZKOLE/PLACÓWCE W OBLICZU ZDARZEŃ O DRAMATYCZNYM PRZEBIEGU Katarzyna Grzeskowiak SYTUACJA KRYZYSOWA W SZKOLE Przygotowanie do sytuacji kryzysowej: planowanie, trening, działanie
Bardziej szczegółowoStres w pracy negocjatora. Wydział Psychologów Policyjnych KGP
Stres w pracy negocjatora Rozwiązania przyjęte w zakresie korzystania z psychologa konsultanta konkretny psycholog przypisany do zespołu osoby pełniące dyżur telefoniczny w danej jednostce powoływana konkretna
Bardziej szczegółowoJak sobie radzić ze stresem
Jak sobie radzić ze stresem Nie wiesz jak poradzić sobie ze stresem? Przeczytaj nasz poradnik! str. 1 Czym jest stres? Zjawisko stresu wynika z braku równowagi między oczekiwaniami kierowanymi pod adresem
Bardziej szczegółowo(imię i nazwisko nauczyciela) (przedmiot) (numer programu)
Iwona Jończyk (imię i nazwisko nauczyciela) Wybrane zagadnienia z psychologii społecznej (przedmiot) 2407MR i GŻ 1997.08.18 (numer programu) Klasa IV TŻa, IV TŻb Lp. Cele kształcenia i wychowania Treści
Bardziej szczegółowoFRUSTRACJA reakcja organizmu na przeszkodę PRZESZKODA
FRUSTRACJA reakcja organizmu na przeszkodę PRZESZKODA STRES BIOLOGICZNY Odporność biologiczna Faza odporności Czas Faza alarmowa Faza wyczerpania STRES PSYCHOLOGICZNY Stres sytuacja trudna prowadząca do
Bardziej szczegółowoMetody psychoregulacji
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Promocji Zdrowia Zakład: Psychologii Zdrowia Metody psychoregulacji Osoby prowadzące przedmiot: 1. Krokosz Daniel, magister, daniel.krokosz@awfis.gda.pl
Bardziej szczegółowopujących w środowisku pracy na orzekanie o związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki
Wpływ stresorów w występuj pujących w środowisku pracy na orzekanie o długotrwałej niezdolności do pracy związanej zanej z wypadkami przy pracy Paweł Czarnecki 1 Ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
Bardziej szczegółowoKONSPEKT DO ZAJĘĆ Z DYSCYPLINY WOJSKOWEJ
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT WYCHOWANIA I PROMOCJI OBRONNOŚCI KONSPEKT DO ZAJĘĆ Z DYSCYPLINY WOJSKOWEJ (przeprowadzanych podczas szkolenia uzupełniającego dla szeregowych zawodowych, realizowanego
Bardziej szczegółowoOprócz tego mogą pojawić się: pogorszenie wyników w nauce, zwiększony dystans do członków rodziny, gorsze kontakty z rówieśnikami.
CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY REAKCJI POSTRAUMATYCZNEJ: Wyraziste, natrętne wspomnienia Przeżywanie z fotograficzną dokładnością traumatycznych wydarzeń /widoki, dźwięki, zapachy/ + objawy wegetatywne /bicie
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO W RUDNIE
PROGRAM WYCHOWAWCZY PRZEDSZKOLA PUBLICZNEGO W RUDNIE Podstawy prawne: Ustawa z dnia 7 wrzesnia1991 r. o systemie oświaty ( DZ. U z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, oraz z 2009 r. Nr.6 poz.33, Nr 31 poz. 206
Bardziej szczegółowoWarsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy
Warsztaty grupowe z zakresu kluczowych umiejętności społeczno - zawodowych istotnych z punktu widzenia rynku pracy II ETAP AKTYWIZACJI MATERIAŁY DLA BENEFICJENTÓW/BENEFICJENTEK CO TO SĄ EMOCJE? EMOCJE
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE
WYMAGANIA EDUKACYJNE Przedmiot: Edukacja dla bezpieczeństwa Klasa 8, rok szkolny 2018/2019 Nazwa i numer programu nauczania: Program nauczania edukacji dla bezpieczeństwa w szkole podstawowej, autor Jarosław
Bardziej szczegółowoJednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych
Jednostka dydaktyczna 1: Analiza problemów psycho-społecznych W tej jednostce dydaktycznej poznasz najbardziej powszechne problemy osób z nabytą niepełnosprawnością i ich rodzin. Nie znajdziesz tutaj rozwiązań,
Bardziej szczegółowoDECYZJA Nr 436/MON MINISTRA OBRONY NARODOWEJ. z dnia 21 grudnia 2009 r.
Departament Wychowania i Promocji Obronności 265 DECYZJA Nr 436/MON MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 21 grudnia 2009 r. w sprawie metodyki szkolenia żołnierzy z przedmiotów Kształcenie obywatelskie Na
Bardziej szczegółowoLeczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę. Warszawa 2019
Leczenie zdrowia psychicznego zorientowane na traumę Warszawa 2019 Znając wpływ traumy na życie ludzi Przestajemy się pytać: - Co jej jest? I pytamy się: - Co jej się stało? To się dzieje Gdy żołnierz,
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO
PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO Cel kształcenia Opanowanie przez studentów i studentki podstawowej wiedzy o bezpieczeństwie narodowym, w szczególności o organizacji obrony narodowej, oraz poznanie zadań
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM IM. STEFANA ŻECHOWSKIEGO W KSIĄŻU WIELKIM W LATACH 2014/ /19
PROGRAM PROFILAKTYCZNY GIMNAZJUM IM. STEFANA ŻECHOWSKIEGO W KSIĄŻU WIELKIM W LATACH 2014/15 2018/19 1 Proponowany Program Profilaktyczny wynika z Programu Wychowawczego szkoły, którego głównym celem jest
Bardziej szczegółowoWYKAZ TEMATÓW OBLIGATORYJNYCH DO SZKOLENIA ŻOŁNIERZY W PODODDZIAŁACH ZAWODOWYCH /szkolenie programowe w JW 3 lata/
MINISTERSTWO OBRONY NARODOWEJ DEPARTAMENT KOMUNIKACJI SPOŁECZNEJ WYKAZ TEMATÓW OBLIGATORYJNYCH DO SZKOLENIA ŻOŁNIERZY W PODODDZIAŁACH ZAWODOWYCH /szkolenie programowe w JW 3 lata/ ORAZ PODZIAŁ GODZIN NA
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 44/2013. Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 19 września 2013 roku
UCHWAŁA NR 44/2013 Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 19 września 2013 roku w sprawie: określenia dodatkowych efektów kształcenia dla kandydatów na żołnierzy zawodowych
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI im. gen. DEZYDEREGO CHŁAPOWSKIEGO W BOJANOWIE. PODSTAWY PRAWNE SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI Podstawę do szkolnego programu profilaktyki stanowią następujące akty prawne:
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać z rodziną po stracie osoby bliskiej? szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest przedstawienie lekarzom i personelowi medycznemu technik właściwej komunikacji
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 43/2013. Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 19 września 2013 roku
UCHWAŁA NR 43/2013 Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 19 września 2013 roku w sprawie: określenia dodatkowych efektów kształcenia dla kandydatów na żołnierzy zawodowych
Bardziej szczegółowoPROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO
PROGRAM PRZYSPOSOBIENIA OBRONNEGO Cel kształcenia Opanowanie przez studentów i studentki podstawowej wiedzy o bezpieczeństwie narodowym, w szczególności o organizacji obrony narodowej oraz poznanie zadań
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2013
Załącznik do uchwały Nr III/7/11 Rady Gminy Ulan-Majorat z dnia 23 lutego 2011 r. GMINNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE NA LATA 2011-2013 1 I. WSTĘP Rodzina jest podstawowym i najważniejszym
Bardziej szczegółowoPsychiczne skutki aborcji. Diana Fydryk WUM, II rok, Zdrowie Publiczne SKN Sekcja Promocji Zdrowia
Psychiczne skutki aborcji Diana Fydryk WUM, II rok, Zdrowie Publiczne SKN Sekcja Promocji Zdrowia Badania nad wpływem aborcji na psychikę kobiet, które poddały się zabiegowi przerwania ciąży prowadzone
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA NR 22/2014. Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 29 maja 2014 roku
UCHWAŁA NR 22/2014 Senatu Akademii Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte z dnia 29 maja 2014 roku w sprawie: określenia dodatkowych efektów kształcenia dla kandydatów na żołnierzy zawodowych dla
Bardziej szczegółowoCzy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak
Czy kryzys ma sens? Psycholog Konsultant dowódcy ds. profilaktyki psychologicznej Magdalena Michalak - Mierczak Definicja kryzysu Kryzys jest odczuwaniem lub doświadczaniem wydarzenia, bądź sytuacji, jako
Bardziej szczegółowoKontrakty klasowe. Zapoznanie uczniów z regulaminem i Statutem szkolnym. Gazetki szkolne. Konkursy. Wycieczki szkolne, imprezy szkolne, konkursy
PLAN DZIAŁAŃ WYCHOWAWCZYCH I PROFILAKTYCZNYCH ZADANIA FORMY REALIACJI ODPOWIEDZIALNI Dbałość o kulturę słowa w szkole i poza nią; przestrzeganie regulaminu szkolnego; dbałość o język ojczysty; przestrzeganie
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ W ZRĘBICACH. w roku szkolnym 2014/2015
PROGRAM PROFILAKTYKI ZESPOŁU SZKÓŁ W ZRĘBICACH w roku szkolnym 2014/2015 Celem nadrzędnym profilaktyki w naszej szkole jest zapobieganie zachowaniom ryzykownym, pomoc w radzeniu sobie z trudnościami występującymi
Bardziej szczegółowo(artystyczną, społeczną, sportową itp.). Strategie interwencyjne pomagają w rozwiązywaniu problemów, wspierają w sytuacjach kryzysowych.
PROGRAM PROFILAKTYKI Zespołu Szkół z Oddziałami Integracyjnymi nr 65 Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 236 im. Ireny Sendlerowej Gimnazjum Integracyjnego nr 61 im. Ireny Sendlerowej w WARSZAWIE
Bardziej szczegółowoCele kształcenia wymagania ogólne
Strona1 Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, (str. 197 199 i 255) Załącznik nr 4 do: rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w
Bardziej szczegółowoKOMENDA GŁÓWNA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ BIURO SZKOLENIA
KOMENDA GŁÓWNA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ BIURO SZKOLENIA Program szkolenia doskonalącego dla strażaków jednostek ratowniczo-gaśniczych Państwowej Straży Pożarnej z zakresu zarządzania stresem oraz organizacji
Bardziej szczegółowoEkonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wspieranie miękkich kompetencji dziecka Mgr Beata Skowrońska Uniwersytet w Białymstoku 2 października 2014 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL
Bardziej szczegółowoProgram profilaktyki Szkoły Podstawowej im. por. Izydora Kołakowskiego. w Domanowie i Szkoły Filialnej w Świrydach dla
Program profilaktyki Szkoły Podstawowej im. por. Izydora Kołakowskiego w Domanowie i Szkoły Filialnej w Świrydach dla oddziału przedszkolnego i klas I III na lata 2016/ 2019 Podstawa prawna: Konstytucja
Bardziej szczegółowoCHARAKTERYSTYKA OBRONNEJ PAŃSTWA ORAZ STANÓW W NADZWYCZAJNYCH. Zbigniew FILIP
CHARAKTERYSTYKA STANÓW W GOTOWOŚCI OBRONNEJ PAŃSTWA ORAZ STANÓW W NADZWYCZAJNYCH Zbigniew FILIP 2 3 Konflikt na Ukrainie Ofiary wśród żołnierzy biorących udział w konflikcie: ok. 50.000 Ofiary wśród ludności
Bardziej szczegółowoZadania psychologa w szkole
Zadania psychologa w szkole Pracę psychologa w szkole określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej. Według aktualnych przepisów do obowiązków psychologa zatrudnionego w szkole należy: 1) prowadzenie
Bardziej szczegółowoP R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y
Szkoła winna stać się kuźnią cnót społecznych, tak bardzo potrzebnych naszemu narodowi. Jan Paweł II P R O G R A M W Y C H O W A W C Z Y Zespołu Szkół Techniczno Ekonomicznych im. Mikołaja Reja w Myślenicach
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. POLSKICH NOBLISTÓW W CHALINIE Chalin, wrzesień 2012r. KONCEPCJA PROGRAMU Program przewidziany jest do realizacji dla klas I III oraz IV VI. Założenia
Bardziej szczegółowoProgram autorski Poznaję uczucia
Dziecko chce być dobre, Jeśli nie umie naucz, Jeśli nie wie wytłumacz, Jeśli nie może pomóż. Janusz Korczak Program autorski Poznaję uczucia 1 Anna Major Program Poznaję uczucia jest skierowany do dzieci
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE KOŃCOWE. z wykonania zadania publicznego. w okresie od 01.02 do 31.12
SPRAWOZDANIE KOŃCOWE z wykonania zadania publicznego Terapia i rehabilitacja osób uzależnionych od alkoholu i członków ich rodzin z terenu Gminy Andrychów (tytuł zadania publicznego) w okresie od 01.02
Bardziej szczegółowoProgram adaptacyjno-wychowawczy ZSiP w Krośnicach
Program adaptacyjno-wychowawczy ZSiP w Krośnicach Wstęp Zmieniając szkołę uczniowie spotykają się po raz z nowymi kolegami i nauczycielami, często znajdują się w dotąd nieznanym miejscu. Każda z klas jest
Bardziej szczegółowoJak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego
Jak rozmawiać o chorobie i śmierci z pacjentami terminalnie chorymi i ich rodzinami szkolenie dla lekarzy i personelu medycznego Cele szkolenia Celem szkolenia jest zapoznanie lekarzy i personelu medycznego
Bardziej szczegółowoSTRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.
Barbara Małek STRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.! NIE NALEŻY Y UNIKAĆ STRESU Dwa rodzaje reakcji na
Bardziej szczegółowoWYTYCZNE WÓJTA - SZEFA OBRONY CYWILNEJ GMINY
URZĄD GMINY KRZYŻANOWICE GMINNE CENTRUM REAGOWANIA WYTYCZNE WÓJTA - SZEFA OBRONY CYWILNEJ GMINY W SPRAWIE REALIZACJI ZADAŃ W ZAKRESIE OBRONY CYWILNEJ W GMINIE KRZYŻANOWICE NA 2006 ROK. Krzyżanowice marzec
Bardziej szczegółowo,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM
,,BĄDŹ CZUJNY, NIE ULEGAJ NAŁOGOM UZALEŻNIENIE UZALEŻNIENIE TO NABYTA SILNA POTRZEBA WYKONYWANIA JAKIEJŚ CZYNNOŚCI LUB ZAŻYWANIA JAKIEJŚ SUBSTANCJI. WSPÓŁCZESNA PSYCHOLOGIA TRAKTUJE POJĘCIE UZALEŻNIENIA
Bardziej szczegółowowzrasta drażliwość. Takie objawy nie mieszczą się w ramach klasyfikacji dotyczącej depresji. W związku z tym zdarza się, że u dzieci cierpiących na
Hasło tegorocznych Światowych Dni Zdrowia obchodzonych 7 kwietnia brzmi: Depresja - porozmawiajmy o niej. Specjaliści pracujący w naszej szkole zachęcają wszystkich rodziców do pogłębienia wiedzy na temat
Bardziej szczegółowoSzkolny System Bezpieczeństwa
Szkolny System Bezpieczeństwa opracowany na rok szkolny 2018/2019 przez zespół nauczycieli i specjalistów Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 330 im. Nauczycieli Tajnego Nauczania w Warszawie,
Bardziej szczegółowoDIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska
DIAGNOZA I CO DALEJ? Hanna Wiśniewska-Śliwińska KRYZYS stan dezorganizacji, w którym ludzie doświadczają frustracji ważnych celów życiowych lub naruszenia cyklów życiowych, a także zawodności metod
Bardziej szczegółowoPsychologia zdrowia i choroby S T R E S I R A D Z E N I E S O B I E Z E S T R E S E M
Psychologia zdrowia i choroby S T R E S I R A D Z E N I E S O B I E Z E S T R E S E M Skala zdarzeń życiowych (Holmes i Rahe, 1967) 150 punktów kryzys życiowy 300 punktów bardzo poważny kryzys życiowy
Bardziej szczegółowoCzy to smutek, czy już depresja?
Niebezpieczna siostra smutku jak rozpoznać i poradzić sobie z depresją? Warsztaty dla uczniów Czy to smutek, czy już depresja? Podstawowe różnice Smutek To emocja, której doświadczanie jest naturalne dla
Bardziej szczegółowoSPRAWOZDANIE DPS LUBLIN
SPRAWOZDANIE DPS LUBLIN Szkolenie prowadzone w dniach 28-29 września i 23-24 listopada 2012 roku w wymiarze 30 godzin. Uczestnicy mieszkańcy DPS, uzależnieni od alkoholu. Przebieg szkolenia: Trudnością
Bardziej szczegółowoEfekty kształcenia. Kierunek Ratownictwo Medyczne
Efekty kształcenia Kierunek Ratownictwo Medyczne Tabela odniesień efektów kształcenia dla kierunku studiów ratownictwo medyczne, studia pierwszego stopnia, profil praktyczny do obszarowych efektów kształcenia
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych nr 212/2012 z dnia 15 października 2012 r. o projekcie programu Program pomocy i edukacji w zespołach zaburzeń stresu
Bardziej szczegółowoJak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży.
Jak zapobiegać przemocy domowej wobec dzieci i młodzieży. (Terapia Krótkoterminowa Skoncentrowana na Rozwiązaniu) Kontakt tel.: +48 600779294 e-mail: iwona@gabinetterapeutyczny.eu Iwona Czerwoniuk psychoterapeuta
Bardziej szczegółowodr Paweł Kocoń Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu pracowników podmiotów ekonomii społecznej
dr Paweł Kocoń Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu pracowników podmiotów ekonomii społecznej Definicja wypalenia zawodowego: Według H.J. Freudenberga. syndrom wypalenia charakteryzuje się poczuciem psychicznego
Bardziej szczegółowoWybrane programy profilaktyczne
Wybrane programy profilaktyczne PRZYJACIELE ZIPPIEGO Charakterystyka programu Polska Adaptacja programu Partnership for Children. Pierwsze wdrożenie przez Ośrodek Rozwoju Edukacji. Koordynator, szkolenia
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI X LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. KRÓLOWEJ JADWIGI ROK SZKOLNY 2015/2016
PROGRAM PROFILAKTYKI X LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO IM. KRÓLOWEJ JADWIGI ROK SZKOLNY 2015/2016 Szkolny program profilaktyki opiera się na rozumieniu profilaktyki jako procesu mającego na celu: 1. wspieranie
Bardziej szczegółowoOpis kierunkowych efektów kształcenia
Efekty kształcenia na kierunku Opis kierunkowych efektów kształcenia Odniesienie efektów kształcenia do obszaru wiedzy Filozofia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Geografia bezpieczeństwa (W, Ćw, S, B) Historia
Bardziej szczegółowoopracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność
opracowanie: Maria Kościńska - dla SIP Regionu Gdańskiego NSZZ Solidarność Mówiąc o zagrożeniu mamy na myśli każdy czynnik, który może spowodować wystąpienie szkody. Powszechnie przyjęto podział na zagrożenia:
Bardziej szczegółowoSzkoła Podstawowa nr 1 w Lubiczu Dolnym SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI NA LATA
Szkoła Podstawowa nr 1 w Lubiczu Dolnym SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI NA LATA 2013 2014 2014 2015 2015-2016 PODSTAWY PRAWNE SZKOLNEGO PROGRAMU PROFILAKTYKI 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Art. 72. 2. Konwencja
Bardziej szczegółowoSZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI
SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 3 IM. ORŁA BIAŁEGO W BIERUNIU Rok szkolny 2015/2016 Szkolny Program Profilaktyki Profilaktyka to proces wspierający zdrowie psychiczne i fizyczne poprzez
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W RAWICZU
PROGRAM PROFILAKTYKI SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 4 W RAWICZU Główne cele Programu Profilaktyki Szkoły Podstawowej nr 4 - kształtowanie postaw promujących zdrowy tryb życia - wdrażanie do dbałości o własne prawa
Bardziej szczegółowoGRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
GRAŻYNA KOWALCZYK SĄ TYLKO DWA SPOSOBY NA ŻYCIE. JEDEN TO ŻYCIE TAK, JAKBY NIC NIE BYŁO CUDEM. DRUGI TO ŻYCIE TAK, JAKBY WSZYSTKO BYŁO CUDEM (Albert Einstein) Wykaz rzeczy niszczących i zagrażających życiu
Bardziej szczegółowoWSPIERANIE MIĘKKICH KOMPETENCJI DZIECKA. Warszawa, 28 października 2008
Dr Beata Mazurek-Kucharska Katedra Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoła Główna Handlowa WSPIERANIE MIĘKKICH KOMPETENCJI DZIECKA Warszawa, 28 października 2008 Czym są kompetencje? Kompetencje traktowane jako
Bardziej szczegółowoAnaliza zjawiska i aspekt prawny.
Analiza zjawiska i aspekt prawny. Wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby pomimo braku jej przyzwolenia przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej. Typowe środki przemocy
Bardziej szczegółowoSpis treści. Wprowadzenie. I. KSZTAŁCENIE OBRONNE MŁODZIEśY W POLSCE (TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ)
Spis treści Wprowadzenie I. KSZTAŁCENIE OBRONNE MŁODZIEśY W POLSCE (TRADYCJE I WSPÓŁCZESNOŚĆ) 1.1. Tradycje kształcenia obronnego młodzieŝy 1.1.1. Kształcenie obronne w okresie rozbiorów 1.1.2. Kształcenie
Bardziej szczegółowoKOMPETENTNY ZESPÓŁ Radziejów, września 2019 r.
11.09.2019 8.30 9.00 9.00 9.45 (wykład) 9.45 11.15 (wykład) 11.15 11.30 Rejestracja uczestników Profilaktyka przemocy, zasady prowadzenia oddziaływań uprzedzających wystąpienie zjawiska przemocy Kreowanie
Bardziej szczegółowoJednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi
Jednostka dydaktyczna 4: Komunikacja i relacje z ludźmi niepełnosprawnymi W tej jednostce dydaktycznej dowiesz się jak się zachowywać z osobą niepełnosprawną, aby poprawić jej komunikację i kwestie relacji
Bardziej szczegółowoDZIECKO Z DEPRESJĄ W SZKOLE I PRZEDSZKOLU INFORMACJE DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW
DZIECKO Z DEPRESJĄ W SZKOLE I PRZEDSZKOLU INFORMACJE DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW CO TO JEST DEPRESJA? Depresja jako choroba czyli klinicznie rozpoznany zespół depresyjny to długotrwały, szkodliwy i poważny
Bardziej szczegółowoProgram Zajęcia treningu mentalnego z Psychologiem Sportu" dla oddziałów sportowych piłka nożna
Załącznik nr 6 do Programu Wychowawczo-Profilaktycznego Szkoły Podstawowej nr 7 W Częstochowie Program Zajęcia treningu mentalnego z Psychologiem Sportu" dla oddziałów sportowych piłka nożna Trening mentalny
Bardziej szczegółowoMAŁY RATOWNIK. pierwsza pomoc już od przedszkola. PRZEDSZKOLE MIEJSKIE nr 35
PRZEDSZKOLE MIEJSKIE nr 35 Ul. ZAGÓRSKA 3 41-216 SOSNOWIEC Tel. (32) 263 38 78 Fax: 032 263 38 78 e-meil : p35@sosnowiec.edu.pl MAŁY RATOWNIK pierwsza pomoc już od przedszkola PROPOZYCJA INNOWACJI PEDAGOGICZNEJ
Bardziej szczegółowoFirma EDU-INNOWACJA. zaprasza Państwa na Warsztaty. Uwolnij swój stres - znajdź pokłady relaksu. Jesteśmy przekonani, iż
Firma EDU-INNOWACJA zaprasza Państwa na Warsztaty Uwolnij swój stres - znajdź pokłady relaksu. Jesteśmy przekonani, iż przyniesą one Państwu wiele korzyści przekładając się na harmonizację całego ciała.
Bardziej szczegółowoWybierz zdrowie i wolność
O przedsięwzięciu Program profilaktyki uzależnień Wybierz zdrowie i wolność Niniejszy program stanowi wypadkową zdobytej na szkoleniach wiedzy i doświadczeń własnych autorki, które przyniosło kilkanaście
Bardziej szczegółowoŚpij dobrze! Jak ważny jest dobry sen Dlaczego dobry sen nie jest czymś oczywistym Co możemy zrobić, żeby lepiej spać
Śpij dobrze! Jak ważny jest dobry sen Dlaczego dobry sen nie jest czymś oczywistym Co możemy zrobić, żeby lepiej spać 2 3 Traumatyczne przeżycia mogą spowodować zaburzenia snu Kto doświadczył wojny, innych
Bardziej szczegółowoŚWIATOWY DZIEŃ ZDROWIA
Depresja Inż. Agnieszka Świątkowska Założenia kampanii Światowy Dzień Zdrowia obchodzony co roku 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia daje nam unikalną możliwość mobilizacji działań
Bardziej szczegółowoGRUPOWA POMOC PSYCHOLOGICZNA
GRUPOWA POMOC PSYCHOLOGICZNA MATERIAŁY DO WYKŁADU oprac. Bożena Słomińska KOSZYK CELÓW REALIZOWANYCH W GRUPACH wzbogacanie wiedzy ludzi o nich samych; wzbogacanie wiedzy ludzi o innych; zdobywanie nowych
Bardziej szczegółowoProblemy z zakresu zdrowia psychicznego uczniów gdańskich szkół z perspektywy pracy publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych
Problemy z zakresu zdrowia psychicznego uczniów gdańskich szkół z perspektywy pracy publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych dr Natalia Chojnacka Lucyna Maculewicz Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna
Bardziej szczegółowoProcedury stosowane w ZSP w Piasecznie dotyczące eliminacji przemocy rówieśniczej
Procedury stosowane w ZSP w Piasecznie dotyczące eliminacji przemocy rówieśniczej I. Diagnoza sytuacji i procedury postępowania: obserwacja zachowania uczniów (m. innymi zapis na monitoringu), przeprowadzenie
Bardziej szczegółowoProgram Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła. Wstęp
Program Profilaktyczno-Wychowawczy Bezpieczna Szkoła Wstęp Powstanie dwóch bardzo ważnych dokumentów tj.: Programu Wychowawczego Szkoły i Szkolnego Programu Profilaktyki sprawiły, że zaistniała potrzeba
Bardziej szczegółowoZ CAŁEJ MOCY STOP PRZEMOCY
Z CAŁEJ MOCY STOP PRZEMOCY PROJEKT REALIZOWANY W RAMACH PROGRAMU OSŁONOWEGO WSPIERANIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W TWORZENIU SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE EDYCJA 2015 MINISTERSTWA
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYKI
Zespół Szkół Przyrodniczo - Biznesowych im. Jadwigi Dziubińskiej w Tarcach PROGRAM PROFILAKTYKI Tarce 2010/2011 PODSTAWY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI PROFILAKTYCZNEJ W SZKOE Szkoła wspierając rozwój dzieci i młodzieży,
Bardziej szczegółowoKARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Siły Zbrojne w Systemie Bezpieczeństwa Narodowego i Międzynarodowego. 2. KIERUNEK: Bezpieczeństwo Narodowe.
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Siły Zbrojne w Systemie Bezpieczeństwa Narodowego i Międzynarodowego. 2. KIERUNEK: Bezpieczeństwo Narodowe. 3. POZIOM STUDIÓW: studia I stopnia. 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW:
Bardziej szczegółowoProgram wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 2 w Gliwicach.
Program wychowawczy Szkoły Podstawowej nr 2 w Gliwicach. Przyjęty uchwałą Rady Pedagogicznej z dnia 07.09.2016. NACZELNY CEL WYCHOWANIA Wszechstronny rozwój młodego człowieka zmierzający do ukształtowania,
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE KRYTERIA OCENIANIA
WYMAGANIA EDUKACYJNE KRYTERIA OCENIANIA GIMNAZJUM III ETAP EDUKACYJNY PRZEDMIOT EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA KLASY: 3A, 3B Rok szkolny 2016/2017r. Nauczyciel wychowania fizycznego w Zespole Szkół Sportowych
Bardziej szczegółowoLEKCJA 2 ŹRÓDŁA STRESU, FAZY ORAZ REAKCJE NA STRES
LEKCJA 2 ŹRÓDŁA STRESU, FAZY ORAZ REAKCJE NA STRES Źródła stresu- kryteria wyodrębniania: Częstotliwość występowania i czas trwania (tj. stres incydentalny, stres chroniczny). Siła, intensywność bodźca
Bardziej szczegółowoPROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ PLASTYCZNYCH W KOLE
PROGRAM PROFILAKTYCZNY ZESPOŁU SZKÓŁ PLASTYCZNYCH W KOLE ROK SZKOLNY 2014/15 1 WSTĘP Wychowanie jest stałym procesem doskonalenia się ucznia. To on przez swoje wybory i działania rozwija się i usprawnia
Bardziej szczegółowoOferta działań wychowawczych i profilaktycznych Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Poddębicach na rok szkolny 2016/2017
Oferta działań wychowawczych i profilaktycznych Poradni Psychologiczno Pedagogicznej w Poddębicach na rok szkolny 2016/2017 Poradnia Psychologiczno Pedagogiczna w Poddębicach przesyła Ofertę działań wychowawczych
Bardziej szczegółowoOczekiwane przez pracodawców cechy absolwentów szkół wyższych
Elektrotim S.A. Oczekiwane przez pracodawców cechy absolwentów szkół wyższych z punktu widzenia ELEKTROTIM S.A. Andrzej Diakun Kraków,15 marca 2012 r. Elektrotim S.A. Porządek prezentacji: I. Pożądane
Bardziej szczegółowoPLAN PRACY II GRUPY WYCHOWAWCZEJ NA ROK SZKOLNY 2016/2017
PLAN PRACY II GRUPY WYCHOWAWCZEJ NA ROK SZKOLNY 2016/2017 LP. ZAŁOŻENIA DZIAŁANIA WYCHOWAWCZE FORMY REALIZACJI 1 Organizacja życia w internacie. integracja młodzieży w szczególności nowych wychowanków
Bardziej szczegółowolek. psychiatra Dariusz Galanty Wypalenie zawodowe
lek. psychiatra Dariusz Galanty Wypalenie zawodowe Wypalenie zawodowe ogólnie: Jest wtedy gdy praca przestaje dawać satysfakcję, pracownik przestaje się rozwijać zawodowo, czuje się przepracowany i niezadowolony
Bardziej szczegółowoWarszawa, dnia 18 grudnia 2013 r. Poz DECYZJA Nr 397/MON MINISTRA OBRONY NARODOWEJ. z dnia 18 grudnia 2013 r.
Warszawa, dnia 18 grudnia 2013 r. Poz. 348 Departament Wychowania i Promocji Obronności DECYZJA Nr 397/MON MINISTRA OBRONY NARODOWEJ z dnia 18 grudnia 2013 r. zmieniająca decyzję w sprawie metodyki szkolenia
Bardziej szczegółowoCelem zadania jest zbadanie występowania zagrożeń psychospołecznych w danym środowisku pracy. 1 godzina. 6 godzin
Materiał pomocniczy (narzędzie) do wykorzystania w planowaniu i realizacji działań prozdrowotnych, związanych z profilaktyką i ograniczaniem skutków stresu Nazwa: Ankieta Badamy poziom stresu Cel narzędzia
Bardziej szczegółowoPROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 27 W BIELSKU-BIAŁEJ
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 27 W BIELSKU-BIAŁEJ Człowiek jest wielki nie przez to, co ma, nie przez to, kim jest, lecz przez to, czym dzieli się z innymi. Jan Paweł II SPIS TREŚCI 1. Podstawa
Bardziej szczegółowo