INTERAKCJE MIĘDZY LEKAMI A ŻYWNOŚCIĄ

Transkrypt

1 INTERAKCJE MIĘDZY LEKAMI A ŻYWNOŚCIĄ Interactions between food and drugs Konrad Babij Katedra Technologii Surowców Zwierzęcych i Zarządzania Jakością. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Chełmońskiego 37/41, Wrocław. Prawie każdy lek, jako substancja biologicznie aktywna może spowodować działania niepożądane. Wzajemne interakcje między związkami chemicznymi nikogo nie dziwią i choć w przypadku wyizolowanych, pojedynczych substratów, są relatywnie łatwe do przeanalizowania, w puli wieloskładnikowej przy zmiennych warunkach środowiska, produkt reakcji staje się trudny do określenia. Poznano już wiele interakcji pomiędzy żywnością, a lekami, jednak złożone mechanizmy tych zależności nie zawsze są precyzyjnie wyjaśnione. Mogą one dotyczyć procesów farmakokinetyki (uwalnianie substancji czynnej z tabletek, wchłanianie, dystrybucja i eliminacja leku) bądź przemian biochemicznych leku w wątrobie, czy też w innej części przewodu pokarmowego, co zmniejsza efekt terapeutyczny albo prowadzi do wystąpienia powikłań. Wiele z poznanych interakcji zachodzi na etapie wchłaniania leku, gdyż już posiłek sam w sobie może wpływać na ten etap, na różnych płaszczyznach. Spożyte z pożywieniem: polisacharydy, białko i szereg związków o charakterze polimerów adsorbują leki, powodując zmniejszenie ich wchłaniania. Podobnie jony metali dwuwartościowych, fosforany, fityniany, szczawiany, garbniki, związki wielocząsteczkowe, czy kazeiniany mogą tworzyć kompleksy, o obniżonej wchłanialności, co skutkuje całkowitym lub częściowym zahamowaniem aktywności substancji. Składnik przechodzący przez błonę śluzową musi się rozpuścić w fazie lipidowej, by zgodnie z gradientem stężeń przeniknąć do fazy wodnej. Tłuszcze zawarte w posiłku nasilają i przyspieszają wchłanianie leków o dużej lipofilności. Bogate w lipidy, obfite posiłki opóźniają przechodzenie leków przez żołądek, mogąc przedłużyć moment ich wchłonięcia. Leki rozpuszczalne w wodzie wchłaniają się lepiej na czczospożyty pokarm zmniejsza kwasowości soku żołądkowego, co może prowadzić do pogorszenia kinetyki uwalniania substancji czynnej. Przy podwyższeniu ph, powłoka ochronna może ulec rozpuszczeniu i stać się przepuszczalna dla formy czynnej, co może doprowadzić do przedwczesnego uwolnienia leku w żołądku. Odczyn środowiska w obrębie pęcherza moczowego wpływa na proces eliminacji leku. Kwaśne ph moczu przyspiesza wydalanie leków o charakterze zasadowym, poprzez przeprowadzenie ich w postać soli, natomiast wydłuża okres półtrwania leków o charakterze kwasowym. W diecie wegetariańskiej mamy dla odmiany do czynienia z alkalizacją VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 1

2 moczu. W tym wypadku proces przebiega odwrotnie, eliminacji ulegają substancje o odczynie kwaśnym, natomiast leki zasadowe ulegają sorpcji zwrotnej. Przemiany leków w organizmie prowadzą często do powstania związków o wysokiej aktywności biologicznej lub związków toksycznych. Interakcje składników pokarmowych z lekami zależą głównie od tego, czy są one metabolizowane przy współudziale tych samych enzymów cytochromu P450. Składniki żywności mogą wzajemnie oddziaływać z tym układem enzymatycznym, jednocześnie nasilając bądź osłabiając jego aktywność. Substancje aktywne pochodzenia żywnościowego mogą wykazywać właściwości inhibitorowe względem wielu enzymów. Kwas gliceretynowy z lukrecji hamuje działanie enzymu utleniającego kortyzol. Jednoczesna aplikacja diuretyków pętlowych, może wywołać hiperaldosteronizm. Inhibitory monoaminooksydazy (MAO), blokują reakcje utleniającego rozkładu monoamin, powodując zwiększenie ich stężenia w ośrodkowym układzie nerwowym. Jednoczesne spożywanie produktów bogatych w tyraminę oraz inhibitorów MAO, może wyzwalać przełomy nadciśnieniowe. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 2

3 ŻYWIENIE W CHOROBACH NEREK The nutrition in kidneys diseases Magdalena Bobrzyk,Magdalena Drożdż MCKP UJ Studia podyplomowe - Żywienie w zdrowiu i chorobie. Jednym z ważniejszych elementów postępowania terapeutycznego u pacjentów z chorobami nerek jest przestrzeganie zaleceń dietetycznych. Zmiany żywienia dotyczą zarówno aspektów ilościowych jak i jakościowych dostarczanego pożywienia. Należy dążyć do uzyskania i utrzymania prawidłowej masy ciała. Otyłość przyspiesza postęp przewlekłych chorób nerek, może powodować glomerulopatię oraz jako czynnik ryzyka sercowo-naczyniowego współistniejąc z częstym u pacjentów z chorobami nerek nadciśnieniem oraz dyslipidemią zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. Niedożywienie zarówno występujące samo, jak i będące częścią zespołu MIA (Malnutrition-inflammation-atherosclerosis) u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek pogarsza rokowanie. Zalecenia dietetyczny dla pacjentów z chorobami nerek różnią się w zależności od rodzaju oraz zaawansowania choroby. Chorym z zespołem nerczycowym w związku z utratą białka, w celu zwiększenia jego stężenia oraz utrzymania ciśnienia onkotycznego zaleca się spożycie białka 0,8-1,0 g/kg m.c. Ilość tę należy zwiększyć o dobową utratę białka z moczem na 1 g traconego białka/0,5 białka pokarmowego. Wykazano, że dieta niskobiałkowa sprzyja zmniejszeniu wydalania białka z moczem i może przyczynić się do wzrostu albumin w surowicy. Stosowanie diety niskobiałkowej z inhibitorem pompy protonowej lub sartanem zmniejsza wydalanie białka z moczem bardziej niż stosowanie diety i farmakoterapii osobno. W przewlekłej chorobie nerek zachodzi konieczność ograniczenia białka w diecie. W celu uniknięcia niedoboru białka, ilość spożywanego białka należy zmniejszać stopniowo, w miarę postępu choroby nerek. W 3-4 stadium przewlekłej choroby nerek 0,8-0,6 g/kg m.c. na dobę, w 5 stadium 0,4 g/kg m.c. na dobę. 2/3 ilości spożywanego białka powinno stanowić białko pełnowartościowe (przede wszystkim pochodzenia zwierzęcego lub z roślin strączkowych). Konieczne jest zapobieganie niedożywieniu białkowo-kalorycznemu. Zapotrzebowanie na energię zależy od płci, wieku, aktywności fizycznej i rodzaju terapii nerkozastępczej. Średnie zapotrzebowanie na energię dorosłych chorych z przewlekła chorobą nerek oceniono na 35 kcal/kg m.c. na dobę dla osób w wieku <60 lat oraz kcal/kg m.c. na dobę dla osób w wieku >60 lat. Niezwykle istotna jest też prawidłowa podaż witamin i elektrolitów w tej grupie chorych. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 3

4 Warzywa i owoce są cennym źródłem błonnika, ale zawierają również węglowodany, potas, sód i fosfor, których spożycie powinno być ograniczone u pacjentów z chorobami nerek. Niektóre warzywa, owoce i grzyby, takie jak brokuły, cykoria, cebula, kalafior, ogórek, papryka, sałata zielona, szparagi, arbuzy, maślaki i rydze, mogą być stosowane bez ograniczeń z uwagi na zawartość soli mineralnych i węglowodanów u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Inne mimo niewielkiej zawartości węglowodanów powinny być ograniczone z powodu zawartości soli mineralnych. Należą do nich: botwina, kiszona kapusta i ogórki, pomidory, rzodkiewka, szczaw, szczypiorek, szpinak, melony, grzyby świeże (oprócz maślaków i rydzów). Ograniczone spożycie wynikające z dużej zawartości węglowodanów mimo korzystnej zawartości soli mineralnych dotyczy takich warzyw i owoców, jak: dynia, pory, ananas, czarne jagody, czereśnie gruszki jabłka, jeżyny, pomarańcze, poziomki i truskawki. Należy ograniczyć spożycie ze względu zarówno na zawartość soli mineralnych, jak i węglowodanów owoców i warzyw, takich jak: bób, brukselka, buraki, chrzan, czosnek, kapusta biała i czerwona, kukurydza, marchew, pietruszka (korzeń i nać),, rzepa, seler, wszystkie suche nasiona roślin strączkowych, zielona fasolka, zielony groszek, wszystkie suszone owoce, agrest, banany, brzoskwinie, grejpfruty, maliny, morele porzeczki, winogrona, wiśnie. Postępowanie dietetyczne ma również znaczenie w profilaktyce nawracającego zakażenie układu moczowego. Zwiększona objętość wypijanych płynów, w tym dodatkowa szklanka wody przed stosunkiem płciowym razem z regularnym oddawaniem moczu co 3-4 godziny oraz po stosunku płciowym zmniejszają częstość infekcji dróg moczowych. Codzienne stosowanie preparatów z żurawiną hamuje przyleganie E. coli do nabłonka dróg moczowych. Leczenie dietetyczne znalazło również zastosowanie w niektórych postaciach kamicy nerkowej. Zalecenia dietetyczne w przypadku kamieni z kwasu moczowego, to dieta ubogopurynowa, a w przypadku kamieni cystynowych - wypijanie płynów w ilości pozwalającej uzyskać 3l moczu na dobę oraz ograniczenie białka w diecie (0,8-1,0 g/kg mc/d). W hiperkaciuri idiopatycznej zaleca się ograniczenie wapnia do mg/d (nadmierne ograniczenie niekorzystne prowadzi do hiperoksalurii), ograniczenie sodu do 100 mmol/d, umiarkowane ograniczenie białka (0,8-1,0g/kg mc/d), dietę bogatofosforanową oraz posiłki i płyny mało słodzone. Leczenie dietetyczne w hiperoksalurii pokarmowej polega na stosowaniu diety ubogotłuszczowej oraz ubogoszczawianowej (unikanie szpinaku, rabarbaru, nadmiaru mięsa, produktów sojowych, orzechów, migdałów, czekolady, mocnej kawy i herbaty, buraków ćwikłowych). Lecząc pacjentów z chorobami nerek należy pamiętać, ze w wielu przypadkach jakościowe i ilościowe zmiany żywienia stanowią integralną część leczenia. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 4

5 ZNACZENIE WYBRANYCH MAKROELEMENTÓW W METABOLIŹMIE CZŁOWIEKA Importance of chosen microelements in human metabolism. Andrzej Borzęcki, Monika Sałaga-Pylak, Anna Pikuła Katedra i Zakład Higieny uniwersytet medyczny w Lublinie Mikroelementy, choć dostarczane do organizmu ludzkiego w bardzo małych ilościach, zwłaszcza w porównaniu z makroskładnikami, spełniają wiele bardzo ważnych funkcji biochemicznych. Wpływają na metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów, często współdziałając w tych procesach z witaminami. Mikroelementy działają także, jako aktywatory licznych enzymów, często stanowią ich część strukturalną. Liczne mikroelementy biorą także udział w reakcjach oksydo-redukcyjnych, co stanowi przedmiot szczególnego zainteresowania nauki w dobie rozpowszechnienia chorób cywilizacyjnych takich jak nowotwory i choroby układu krążenia. Rozwój nauki i większa dostępność nowoczesnych metod badawczych w ostatnich dziesięcioleciach pozwoliła poczynić nowe odkrycia i poznać nieznane funkcje metaboliczne niektórych mikroelementów. Niestety nie można uznać, że wiemy już wszystko na temat metabolizmu i funkcji biochemicznych mikroelementów. Istnieje cała grupa tzw. prawdopodobnie istotnych mikroelementów, które podejrzewane są o spełnianie korzystnej roli fizjologicznej w organizmie ludzkim. Wszystkie te niepotwierdzone hipotezy naukowe stanowią impuls do dalszego zainteresowania i badań naukowych dotyczących zagadnień związanych z mikroelementami rolą w medycynie. i ich VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 5

6 CZY EURO 2012 MIAŁO WPŁYW NA SYTUACJĘ EPIDEMIOLOGICZNĄ WZW A W POLSCE? Did Euro2012have an impact onthe epidemiological situationof hepatitisain Poland? Waldemar Burzyński Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Wydział Medyczny, Uniwersytetu Rzeszowskiego W Polsce od 1999 roku wirusowe zapalenie wątroby typu A występuje znacznie rzadziej niż w latach poprzednich i zapadalność na mieszkańców waha się w granicach 2,65 we wspomnianym roku 1999, do najniższej wynoszącej 0,09 w 2007 roku. W omawianym czasie sytuacja epidemiologiczna w województwie podkarpackim kształtuje się jeszcze bardziej korzystnie, zapadalność w zależności od roku wynosi od 0,00 w 2005 roku do 1,36 w 2001, choć zapadalność w 2012 r. była ok. dwukrotnie wyższa od bardzo niskiej w tym okresie zapadalności ogólnopolskiej. Taki rodzaj sytuacji epidemiologicznej nazywamy endemicznością niską, w odróżnieniu od występującej w latach endemiczności pośredniej z zapadalnością 5,2 (w 1998 r.) 112,4 (w 1983 r.) oraz okresu endemiczności wysokiej do roku 1978, kiedy średnia zapadalność wynosiła powyżej 160 zachorowań na wzwa na mieszkańców. Zupełnie odmienna sytuacja epidemiologiczna odnotowywana jest u współorganizatora Euro 2012 Ukrainy. Sytuacja epidemiologiczna w zakresie wirusowego zapalenia wątroby typu A kształtuje się, jak na kraj europejski, bardzo niekorzystnie. Na Ukrainie w 2005 roku zarejestrowano zapadalność 43,27, a w 2006 roku 24,76 zachorowań na 100 tys. mieszkańców. Ukraina jest obecnie strefą endemiczności pośredniej i pod względem zapadalności przypomina sytuację w Polsce lat 80. i początku 90. ubiegłego wieku. Pomimo wzmożonego ruchu w okresie Euro 2012, zarówno kibiców z różnorodnych krajów UE, ale również Rosji i Ukrainy, w 2012 roku nie stwierdzono szczególnego wzrostu liczby zachorowań na wzw A w Polsce. Zapadalność na mieszkańców w 2012 roku była niewiele wyższa niż w roku 2011 (odpowiednio: 0,18 do 0,17), natomiast ponad dwukrotnie niższa niż w roku 2010, a około 9,5 krotnie niższa niż w VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 6

7 EKOLOGICZNA ŻYWNOŚĆ JAKO CZYNNIK SPRZYJAJĄCY ZDROWIU Ecological food as a health promoting factor. Joanna Gadomska 1, Tadeusz Sadowski 1 1 Zakład Higieny Komunalnej i Nadzoru Sanitarnego Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Katowice ul Medyków 18, tsad@slam.katowice.pl Wobec ekspansji zagrożeń cywilizacyjnych oraz coraz liczniejszych przypadków zapadania na choroby rozwijające się na tle nieprawidłowego żywienia, jak również z powodu skażenia żywności toksycznymi substancjami występującymi w wodzie, glebie i powietrzu, istnieje konieczność upowszechnienia w społeczeństwie wiedzy na temat żywności ekologicznej, wpływu na stan zdrowia człowieka oraz na wskazanie jej działania profilaktycznego. Żywność, w tym żywność ekologiczna, stanowi istotny czynnik warunkujący zdrowie jak i jakość życia człowieka. Zatem należy podkreślić funkcje prozdrowotne produktów ekologicznych. Żywność pochodząca z gospodarstw organicznych charakteryzuje się niższą zawartością azotanów i azotynów, a także śladową ilością pestycydów. Z uwagi na niższe zawartości tych związków i jednocześnie wyższe zawartości witaminy C i jej aktywności antyoksydacyjnej mogą mieć istotne znaczenie w profilaktyce antynowotworowej. W Polsce nie stwierdza się przekroczeń dopuszczalnych norm, jednak nie ma pewności, jak działają na organizm małe dawki różnych pestycydów, zwłaszcza w przypadku skojarzonego działania. W produktach ekologicznych, takich jak ziemniaki i zboże, istotna jest niska zawartość metali ciężkich (rtęć, arsen, ołów), a przede wszystkim kadmu. Skażenie żywności metalami ciężkimi jest głównie skutkiem rozwoju przemysłu i transportu lub stosowania niektórych nawozów mineralnych. Ze względu na swoje pozytywne cechy żywność ekologiczna powinna być preferowana w żywieniu niemowląt i młodszych dzieci, osób starszych, przewlekłe chorych oraz stosujące diety wegańskie i wegeteriańskie. Świadomość polskiego społeczeństwa, w tym szczególnie studentów kierunków medycznych, nie jest jeszcze wystarczająca. Występuje wiele barier, które uniemożliwiają bliższe zaznajomienie się VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 7

8 z tematyką ekożywności. W ramach propagowania ekotrendów, studenci kierunku Dietetyka i Zdrowie Publiczne w trakcie zajęć są zapoznawani z problematyką zanieczyszczeń żywności w kontekście różnorodnych zagrożeń środowiskowych z uwzględnieniem jej produkcji w ekologicznych gospodarstwach rolnych. Następnie samodzielnie w ramach zajęć wspólnie omawiają problem jakości zdrowotnej żywności, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów jakościowych żywności ekologicznej. Pozwala to na poszerzenie swoich horyzontów oraz sprawdzenie tym samym poziomu własnej wiedzy w zakresie żywienia i żywności ekologicznej. Należy pamiętać, iż korzyści płynące z rolnictwa ekologicznego nie ograniczają się jedynie do korzyści zdrowotnych dla konsumentów tego typu żywności. Tendencja ta w bardzo pozytywny sposób wpływa także na jakość środowiska przyrodniczego oraz sytuacje społeczno-ekonomiczna lokalnej ludności. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 8

9 WYKORZYSTANIE AUTORSKIEGO KOMPUTEROWEGO PROGRAMU ŻYWIENIOWEGO W PROCESIE NAUCZANIA STUDENTÓW KIERUNKÓW MEDYCZNYCH UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO Usage of author s computer nutritional program in the teaching process of medical students from various faculties at Jagiellonian University Agnieszka Ostachowska-Gąsior, Jacek Kwiatkowski Zakład Higieny i Dietetyki UJCM, Kraków Prawidłowe odżywianie to główny z czynników warunkujących poprawę oraz utrzymanie kondycji zdrowotnej i dlatego bardzo istotnym jest, aby wiedza z tego zakresu przekazywana była studentom z wykorzystaniem metod i narzędzi ułatwiających jej percepcję. W procesie edukacji studentów kierunków medycznych narzędziem takim jest komputerowy program żywieniowy pozwalający na szybką i dokładną analizę sposobu żywienia pacjenta, a także dający możliwość przygotowania zaleceń dietetycznych dostosowanych do jego stanu zdrowia i indywidualnych potrzeb. Specjalna, edukacyjna wersja tego programu zawiera bazę ponad 1000 produktów i potraw, kilkuset dostępnych na rynku odżywek i suplementów diety. Program analizuje na bieżąco zawartość w diecie 83 składników odżywczych: białka, poszczególnych aminokwasów, kwasów tłuszczowych (w tym kwasów n-3 i n-6), węglowodanów złożonych, cukrów prostych, błonnika, cholesterolu, witamin i składników mineralnych. Program daje także możliwość porównania dobowej wartości odżywczej diety z normami spożycia obowiązującymi w Polsce. W trakcie zajęć studenci otrzymują zadanie do wykonania i jest to analiza lub przygotowanie jadłospisów dla hipotetycznego pacjenta. Student ma wiedzieć, które produkty spożywcze powinny być wyeliminowane z diety w danym schorzeniu i nauczyć się konstruować jadłospisy o wartości odżywczej i energetycznej optymalizującej stan zdrowia konkretnej osoby. Ważną cechą autorskiego programu komputerowego stosowanego w Zakładzie Higieny i Dietetyki UJCM jest baza suplementów oraz odżywek co jest szczególnie istotne w przygotowaniu diety dla osób z niedożywieniem oraz osób o szczególnych wymaganiach żywieniowych. Z kolei, wprowadzone potrawy typu fast-food okazują się być bardzo pomocne w analizie sposobu żywienia młodzieży szkolnej. Wprowadzenie zajęć z wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania spotkało się z dużym zainteresowaniem ze strony studentów i podniosło efektywność procesu nauczania Adres autora programu: jackwi@poczta.onet VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 9

10 ZNACZENIE WIEDZY EPIDEMIOLOGICZNEJ W PISANIU PRAC NAUKOWYCH Importance of epidemiological knowledge in writing scientific reports Rafał Gorczyca 1, Irena Dorota Karwat 2, Anna Sobieszczańska 3, Jarosław Sobieszczański 4, Alicja Nasiłowska-Barud 5, Dariusz Skawiński 6, Marian Jędrych 7 1 Zakład Zdrowia Publicznego Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie; 2 Katedra i Zakład Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie; 3 Prywatna Przychodnia Stomatologiczna 77Stomatologia w Lublinie; 4 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie;. 5 Zakład Psychologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie; 6 Zakład Profilaktyki i Epidemiologii Nowotworów Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach; 7 Zakład Matematyki i Biostatystyki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie Nauka rozwija się dzięki badaniom naukowym, których efektem są różnego rodzaju publikacje naukowe. Praca naukowa jest twórczą formą pracy. Jakość i liczba prac naukowych zależy od działalności społeczności specjalistów zwanych naukowcami, którzy prezentują różne gałęzie nauk. J. Zejda stwierdza, że zbyt mała liczba prac naukowych publikowana jest przez polskich naukowców w wysoko punktowanych zagranicznych pismach. Jedną z barier utrudniających udział polskich przedstawicieli zawodów medycznych w naukowym dorobku jest niewystarczająca wiedza w zakresie zasad dobrej praktyki publikacyjnej. Jednym z głównych powodów tego problemu jest zbyt minimalny program kształcenia studentów medycyny w zakresie metodologii badań naukowych oraz małe możliwości kształcenia podyplomowego w tym zakresie. A. Zieliński, krajowy specjalista w dziedzinie epidemiologii, zwraca uwagę na niską świadomość znaczenia metod epidemiologicznych wśród specjalistów właściwie we wszystkich działach medycyny. Odbija się to niekorzystnie na jakości prac naukowych, na prestiżu tej dziedziny i niepełnym rozumieniu znaczenia, jakie wiedza epidemiologiczna odgrywa w medycynie współczesnej. Szczególnie ważne jest wykorzystanie wiedzy epidemiologicznej do programowania i oceny projektów badań epidemiologicznych, a także do ich realizacji. Sytuację tę można poprawić tylko przez zwiększenie liczby epidemiologów lekarzy i nie lekarzy, specjalistów wykształconych nowoczesnym trybem (programem) specjalizacji. Wiedza epidemiologiczna, zwłaszcza VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 10

11 kliniczna jest niezbędna do samodzielnej oceny informacji, z którymi osoby zainteresowane zapoznają się, czy są wiarygodne, czy nie. P. Gajewski i wsp. zwracają uwagę na fakt, że tylko niewielki odsetek publikacji zawiera wiarygodne dane, co utrudnia sprawną aktualizację wiedzy. W porządkowaniu wiedzy świetna okazała się koncepcja medycyna oparta na dowodach (evidence-basedmedicine EBM), szczególnie popularna wśród klinicystów i epidemiologów, jako instrument ułatwiający przeniesienie nowych osiągnięć nauki na grunt praktyki lekarskiej. Uprawianie medycyny opartej na dowodach pozwala na integrowanie indywidualnych doświadczeń klinicznych lekarza z aktualnie dostępnymi i opublikowanymi dowodami o najwyższej wartości naukowej. Koncepcja EBM została z czasem uwzględniona także w innych dziedzinach klinicznych, takich jak: stomatologia, pielęgniarstwo, fizjoterapia, farmakologia. W uzyskaniu wysokiego poziomu programów badawczych i prac naukowych konieczne jest wykorzystywanie metod badawczych właściwych dla epidemiologii, w tym metody biostatystyczne, które stanowią o dobrej praktyce naukowej. Na obecnym poziomie wiedzy medycznej i technicznej nie ma możliwości przeprowadzenia wartościowych badań i napisania dobrej pracy naukowej bez rzetelnej wiedzy epidemiologicznej, w którą powinni być wyposażeni badacze wszystkich specjalności medycznych. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 11

12 KUCHNIE ŚWIATA - ZAJĘCIA PRAKTYCZNE DLA STUDENTÓW Cuisines of the World practice for students Jadwiga Helbin, Joanna Zając, Dorota Lang-Młynarska Zakład Higieny i Dietetyki, Kraków, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum Od kilkunastu lat wyjazdy zagraniczne zyskują na popularności. Coraz częściej na wakacyjny wypoczynek wybierane są egzotyczne kraje, a typowa dieta ich mieszkańców staje się przysmakiem dla turystów. Świadomość ludzi na temat współczesnego żywienia jest coraz większa, niemniej jednak dużo jest jeszcze niewiadomych w odniesieniu do produktów spożywczych z różnych stron świata. Szczególne zainteresowanie wzbudzają produkty pochodzące z krajów azjatyckich: Japonii, Chin, Wietnamu. Potrawy pochodzące z krajów śródziemnomorskich, czy ze Skandynawii są również ciekawe, pomimo, że bazują na produktach dla nas bardziej znanych. W Polsce powstaje coraz więcej restauracji serwujących potrawy z różnych części świata. Nie wszyscy Polacy zdają sobie sprawę z tego, co i w jakiej ilości zawiera dana potrawa. To powinno być znane dla dietetyków. Potrawy z nieznanych składników pochodzących z różnych kuchni świata znacznie różnią się wartością kaloryczną, jak również zawartością składników odżywczych. Dlatego jako poszerzenie ogólno-dietetycznej wiedzy wypracowano zajęcia ćwiczeniowe mające na celu uświadomienie przyszłym dietetykom różnic w wartości kalorycznej, zawartości białka, węglowodanów i tłuszczy w typowej diecie kilku wybranych krajów na świecie. Każda z tych diet bazuje na typowych produktach, z których przygotowywane są potrawy w wyżej wymienionych kuchniach. Korzystając z danych zawartych na stronach bezpośrednich producentów produktów spożywczych w wymienionych krajach, stworzono specjalnie do danej diety tabele wartości kalorycznych oraz składu produktów przez nich produkowanych. Opracowano typowe jadłospisy kuchni japońskiej, węgierskiej, francuskiej, skandynawskiej oraz polskiej. W ramach zajęć z przedmiotu Kuchnie Świata studenci studiów magisterskich zarówno Dietetyki Populacyjnej jak i Dietetyki Klinicznej dowiadują się o zwyczajach żywieniowych wybranych kuchni świata, o ich preferencjach żywieniowych, jak również o charakterystycznych produktach chętnie tam jedzonych. Wyliczają wartość kaloryczną oraz odżywczą przygotowanych jadłospisów, porównując z typową polską kuchnią. Również VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 12

13 studenci samodzielnie przygotowują prezentacje dotyczące ciekawostek z niektórych kuchni świata, przedstawiając je na zajęciach, jako pracę własną. Z zaproponowanych jadłospisów okazało się, że najwyższą wartość kaloryczną posiadała kuchnia francuska, a najniższą japońska. Najwięcej białka, węglowodanów i tłuszczy spożywano w posiłkach tradycyjnej kuchni francuskiej. Najmniej białka występowało w jadłospisie kuchni węgierskiej, najmniejsza ilość tłuszczy była w diecie kuchni japońskiej, a najmniej węglowodanów w kuchni węgierskiej i skandynawskiej. Zajęcia te zarówno poszerzają horyzonty kulinarne studentów poprzez zapoznanie z produktami charakterystycznymi dla poszczególnych kuchni, jak i pozwalają na ich praktyczną ocenę. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 13

14 ROLA WIELONIENASYCONYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH W CIĄŻY I W CZASIE KARMIENIA PIERSIĄ. Role of polyunsaturated fatty acids in pregnancy and breast feeding Jagoda Jaworska Zakład Higieny i Dietetyki CMUJ Wielonienasycone długołańcuchowe kwasy tłuszczowe LC PUFA (longchainpoliunsaturatedfattyacids) wchodzą w skład błon fosfolipidowych, stanowiąc ok % całkowitej ilości kwasów tłuszczowych znajdujących się w fosfolipidach układu nerwowego i siatkówki oka. Są materiałem budulcowym dla osłonek mielinowych nerwów obwodowych, błon synaptycznych i neurotransmiterów. Prawidłowa zawartość LC PUFA wpływa na prawidłowy rozwój siatkówki oka wchodząc w skład fotoreceptorów oraz komórek nerwowych, wpływa na percepcję wrażeń wzrokowych ich zamianę na impulsy nerwowe. Dotychczasowe badania i doniesienia naukowe wskazują, że jednym z najważniejszych składników diety w okresie ciąży i laktacji jest DHA (kwas dokozaheksaenowy) z grupy kwasów Omega-3. Jego prawidłowe spożycie podczas ciąży powoduje nieznaczne wydłużenie czasu trwania ciąży, zwiększenie masy urodzeniowej noworodka oraz obniżenie ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego za względu na obniżenie napięcia mięśniowego macicy. Gromadzenie DHA w obrębie OUN jest najwyższe po 20 tygodniu ciąży i kontynuowane jest aż do 4 roku życia dziecka. DHA, a nie jego prekursory, jest transportowany przez ludzkie łożysko do płodu, co jest uzależnione od zawartości DHA w diecie matki. Potwierdzono konieczność zapewnienia odpowiedniej dystrybucji kwasu DHA płodowi i noworodkowi celem umożliwienia prawidłowego rozwoju poznawczego i ostrości widzenia. Wyniki międzynarodowego, wieloośrodkowego badania epidemiologicznego wskazują również na to, że większe ilości DHA w mleku matki i większe spożycie owoców morza przyczyniają się do obniżenia ryzyka wystąpienia depresji poporodowej. U matek karmiących piersią suplementowanych DHA obserwuje się wzrost zawartości DHA w mleku. Badania doświadczalne dowodzą, że prawidłowe stężenie DHA w mleku matek miało korzystny wpływ na rozwój widzenia u dzieci karmionych piersią. Obecność odpowiednich ilości DHA w mleku matki czy w organizmie niemowlęcia jest powiązana z prawidłowym VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 14

15 rozwojem ostrości widzenia dziecka. Sugeruje się, że stężenie DHA we krwi matek i w krwi pępowinowej może mieć wpływ na przyrost tkanki kostnej u zdrowych, donoszonych noworodków. Spożywanie kwasu alfa-linolenowego wykorzystywanego do syntetyzowania DHA nie gwarantuje nagromadzenia DHA w odpowiednich ilościach w mózgu płodu i jest o wiele mniej skuteczne niż spożywanie DHA w gotowej postaci. Według badania przeprowadzonego w 2008 roku podawanie dawki 200mg DHA dziennie nie zwiększało stężenia DHA we krwi pępowinowej. Dopiero dzienna dawka 500mg DHA powodowała podniesienie stężenia DHA we krwi pępowinowej. Głównym źródłem DHA w diecie są tłuste ryby morskie, owoce morza oraz algi morskie. Dla zapewnienia prawidłowych zasobów DHA w organizmie matki i zapewnienie prawidłowej dystrybucji do płodu, kobiety w ciąży powinny w przypadku niskiego spożycia ryb i innych źródeł DHA, przyjmować 500mg DHA dziennie już od pierwszego miesiąca ciąży ( w przypadku ciąży bliźniaczej dawki powinny być jeszcze większe). Kobiety w ciąży o wysokim ryzyku porodu przedwczesnego powinny przyjmować 1000mg DHA dziennie. Zaleca się dodatkową suplementację za pomocą DHA, gdyż jedynie dodatkowa jego podaż zwiększa osoczowe stężenie tego składnika we krwi pępowinowej. DHA jest najlepiej poznanym i przebadanym wielonienasyconym kwasem tłuszczowym. Nie wykazano żadnych skutków ubocznych dla kobiety ciężarnej i płodu nawet przy spożywanych dawkach 1000mg DHA dziennie i wyższych. Ze względu na udowodnione znaczenie właściwej podaży DHA na rozwój dziecka już pierwszych dni po urodzeniu kobieta karmiąca powinna kontynuować suplementację DHA, aby zapewnić prawidłową jego zawartość w pokarmie. Ważne jest zapewnienie wysokiej jakości źródła DHA, bez ryzyka zanieczyszczenia metalami ciężkimi, dioksynami oraz polichlorowanymi bifenylami (PCB), które mogą być szkodliwe dla płodu. Bezpiecznym źródłem jest DHA uzyskiwany metodą biotechnologiczną z alg rodzaju Schizochytrium sp., które aby zapobiec wbudowaniu w ich strukturę różnych zanieczyszczeń pochodzących z wody morskiej są hodowane w warunkach kontrolowanych, gwarantujących czystość i bezpieczeństwo pozyskiwanego procesie tłoczenia DHA. Kolejne kwasy tłuszczowe niezbędne w ciąży to : Omega- 3 EPA -jest kluczowy w transporcie omega 3- DHA i omega 6-AA przez łożysko do płodu, EPA zmniejsza również ryzyko porodu przedwczesnego, Omega -6AA-jest konieczny dla zapewnienia prawidłowego wzrostu płodu i niemowlęcia, wspomaga prawidłowy rozwój mózgu, normalizuje wagę wcześniaków w I roku ich życia, Omega -6GLA-wspomaga prawidłową odporność skóry dziecka, podawane niemowlęciu poprzez pokarm matki pomaga znacząco zmniejszyć podatność dzieci na alergię. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 15

16 AKTYWNOŚĆ RUCHOWA JAKO DYSTRES Physicalactivity as distress Zbigniew Jethon Wyższa Szkoła Fizjoterapii, Wrocław W promocji zdrowia i innych dziedzinach profilaktyki trening fizyczny jest jednym z kluczowych kierunków działania wzmacniających zdrowie i przeciwdziałających czynnikom ryzyka chorób. Opracowane są różne programy treningu zdrowotnego, codziennego minimum obciążeń fizycznych, treningu rewalidacyjnego i rewitalizacyjnego osób starszych, treningu rehabilitacyjnego osób niepełnosprawnych i inne. Są one wszystkie dobrze udokumentowane w zakresie mechanizmów oddziaływania, w których kluczową rolę odgrywają wysiłkowe procesy adaptacyjne. W tym ujęciu wysiłek, a zwłaszcza trening fizyczny należy traktować jako eustres zwiększający tolerancję czynników środowiskowych. Należy jednak mieć na uwadze charakter wysiłku oraz warunki, w jakich wysiłek jest wykonywany. Czynniki te, pochodzenia wewnątrz- i zewnątrzustrojowego, stwarzają różny obraz adaptacji wysiłkowej. Część z nich, nawet w zwykłych warunkach bytowania, może osiągać intensywność, która przekracza korzystne dla organizmu bodźce adaptacyjne. Ruch związany jest ze zjawiskami mechanicznymi, których źródłem są procesy przebiegające w obrębie sarkomerów włókien mięśniowych. W każdych warunkach ruchu powstają uboczne zmiany, które często przybierają formę mikrourazów Zmiany te stymulują procesy naprawcze, indukujące przekształcanie biochemicznej i strukturalnej budowy sarkomeru. Ponadto, każdy ruch związany jest z procesami przebiegającymi poza układem kostnoszkieletowym. W efekcie tych zmian jest obniżenie koszty fizjologicznego i energetycznego kolejnego wysiłku. Nadmiernie intensywna praca fizyczna i jej nadmiernie obciążający charakter wywołują następstwa, które nie są przez organizm w pełni kompensowane proc3sami naprawczymi. W efekcie powstają uszkodzenia w różnych procesach wewnątrzustrojowych. Najczęściej dochodzi do zmian manifestujących się jako opóźniony zespół bólowy mięśnia. Ich utrzymywanie się może spowodować trwałe następstwa, będące podstawą różnych degeneracyjnych uszkodzeń w obrębie układu ruchu. Niektóre z tych zmian, ze względu na specyficzne umiejscowienie, mogą powodować specyficzne uszkodzenia. Należą do nich VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 16

17 skutki stresu oksydacyjnego, zakłócenia spowodowane zmianą aktywności enzymów lizosomalnych, immunosupresja, wysiłkowa (sportowa) triada kobieca, zmiana funkcji autonomicznego układu nerwowego i układu hormonalnego, apoptoza i nekroza. Sposób powstawania zaburzeń podlega określonej fazowości, co umożliwia procesom naprawczym przeciwdziałać powstaniu klinicznych postaci uszkodzeń. W obrębie mięśni procesy naprawcze wykorzystują w tym celu izoformy białek sarkomeru, biiałkakostameru (desmina, tubulina, aktyna), białka stresu cieplnego, białko Notch, komórki satelitarne, specyficzne enzymy (agryna, rzęskowy czynnik neurotroficzny), czynnik nekrotyczny κb i inne. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 17

18 WPŁYW DRAMATYCZNYCH PRZEŻYĆ I LĘKÓW MATKI CIĘŻARNEJ NA LOSY JEJ DZIECKA The influence of dramatic emotions of pregnant women on fetus Jadwiga Jośko Ochojska Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach. Wiele badań naukowych prowadzonych na całym świecie dowodzi, że negatywne emocje to stresory psychologiczne, które działając w dłuższym czasie są sprawcami przewlekłego stresu, mogącego spowodować znaczne zmiany patologiczne w biochemii, fizjologii i anatomii człowieka. Przewlekły stres pod postacią traumatycznych przeżyć grozi szczególnie kobietom ciężarnym, a jego negatywne skutki odczuwa nie tylko matka, ale również jej nienarodzone jeszcze dziecko. Zmiany dokonujące się w mózgu matki ciężarnej i mózgu jej dziecka są podobne, gdyż hormony i neuroprzekaźniki wydzielane przez matkę oddziałują na mózg dziecka. Dochodzi wówczas do zmniejszenia neurogenezy, czyli powstawania nowych neuronów, atrofii, czyli zaniku tych neuronów, które zdążyły już powstać, zmniejszenia komunikacji pomiędzy neuronami i znaczącymi zmianami w komórkach gleju. Skutkiem powyższych zmian mogą być różne schorzenia, jak: depresja, ADHD, autyzm, choroby neurodegeneracyjne, choroby psychiczne i wiele jeszcze innych. Stres i negatywne emocje mogą więc człowieka unicestwić, ale z drugiej strony, dobroczynne działania naprawcze w postaci autoterapii posiadają emocje pozytywne. To za ich sprawą, nawet gdy po urodzeniu, między matką i dzieckiem nie ma już fizycznych stałych powiązań, nasila się neurogeneza, czyli zwiększa się liczba neuronów, zmniejsza atrofia, polepsza się komunikacja między neuronami i komórki gleju zaczynają prawidłowo działać. Pozytywne emocje mają potężną siłę. Dowiedziono więc naukowo, że miłość uzdrawia. Jeżeli matce uda się stworzyć silną więź ze swoim dzieckiem, to na efekty nie trzeba będzie długo czekać. Wychodzenie z traumy nie jest ani szybkie, ani łatwe, lecz z całą pewnością jest możliwe. Wystarczy wiara, nadzieja i praca nad własnymi emocjami. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 18

19 Małymi krokami należy podążać naprzód i budować nową rzeczywistość. NACZENIE EPIDEMIOLOGII W MEDYCYNIE I W ZDROWIU PUBLICZNYM Importance of epidemiology in medicine and public health Irena Dorota Karwat 1, Teresa Bachanek 2, Barbara Kołłątaj 1, Witold Kołłątaj 3, Anna Sobieszczańska 4, Jarosław Sobieszczański 2, Halina Piecewicz-Szczęsna 1 1 Katedra i Zakład Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie; 2 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej z Endodoncją Uniwersytetu Medycznego w Lublinie; 3 Klinika Endokrynologii i Diabetologii Dziecięcej z Pracownią Endokrynologiczno-Metaboliczną Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, 4 Prywatna Przychodnia Stomatologiczna 77Stomatologia w Lublinie Rozwój epidemiologii, jako dziedziny praktycznej działalności a także gałęzi wiedzy medycznej, wywodzi się od chorób zakaźnych oraz działań prewencyjnych, skierowanych na ograniczenie ich występowania. Opanowanie większości groźnych chorób zakaźnych, a także całkowita likwidacja niektórych z nich było ważnym powodem do zajęcia się nowym problemem, mianowicie rosnącym rozpowszechnianiem chorób niezakaźnych. Problem ten został dostrzeżony w drugiej połowie XX wieku, jako zagrożenie dla zdrowia jednostki i populacji. W celu obniżenia zapadalności na choroby niezakaźne konieczne były i są badania dotyczące ich uwarunkowań, które są trudne a nawet niemożliwe do jednoznacznego określenia. Wynika to głównie z tego, że przyczyny wielu chorób mają swoje źródło w czynnikach genetycznych, lub też są wynikiem intereakcji między czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Czynniki środowiskowe są tu rozumiane, jako zespół biologicznych, fizycznych, chemicznych, społecznych, ekonomicznych, psychologicznych, które mogą mieć wpływ na stan zdrowia jednostki i populacji. Obecnie jest już wiadomo, że dla wielu chorób liczba czynników przyczynowych bywa duża. Część z nich jest niezbędna do powstania choroby, inne zaś powodują wzrost ryzyka jej występowania. Duże znaczenie mają tu zachowania zdrowotne i styl życia. Każdy z tych czynników zanim został rozpoznany, jako problem zdrowia publicznego był przedmiotem wielu, często żmudnych obserwacji i badań epidemiologicznych, na skutek, których mógł być uznany za przyczynę chorób, zmian podatności na chorobę lub za czynnik zwiększający prawdopodobieństwo zachorowania. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 19

20 Występujące w populacji trendy wielu problemów zdrowotnych muszą być udowodnione odpowiednimi analizami epidemiologicznymi. Do badania zależności i ich siły oddziaływania wykorzystywane są właściwie dobrane metody epidemiologiczne i biostatystyczne. Zatem metody epidemiologiczne mają fundamentalne znaczenie w zdrowiu publicznym. Rozpoznawanie czynników wpływających na stan zdrowia ludności, ocena wyników postępowania zapobiegawczego oraz wyników interwencji przeciwepidemicznych dotyczy głównie dużych populacji ludzkich, a dopiero pośrednio pojedynczych osób. Z tego względu za działania te, organizowane na szeroką skalę, odpowiada państwo, gdyż wymagają one szerokiej współpracy międzysektorowej oraz udziału licznych instytucji państwowych i samorządowych. W latach 70. XX wieku zrodziła się idea, tzw. Nowego Zdrowia Publicznego, u podstaw, którego zawarta jest filozofia zmienności metod z zachowaniem głównego celu działań. Celem tym jest powodowanie zmiany zachowań na pożądane, a także na tworzenie warunków dla zdrowia. Nurt ten łączy się z rozwojem metod socjologii, pedagogiki, psychologii, które wykorzystywane są w edukacji zdrowotnej, promocji zdrowia, w szeroko rozumianej profilaktyce. Zdrowie publiczne to nauka i sztuka zapobiegania chorobom, przedłużania życia, promowania zdrowia, poprzez zorganizowane wysiłki społeczne". VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 20

21 KIERUNKI DZIAŁAŃ EDUKACYJNYCH W KATEDRZE I ZAKŁADZIE MEDYCYNY I EPIDEMIOLOGII ŚRODOWISKOWEJ, ŚLĄSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY W KATOWICACH The Outlines of Educational Activities in the Chair and Department of Medicine and Environmental Epidemiology, Medical University of Silesia in Katowice Janusz Kasperczyk *, Jadwiga Jośko-Ochojska, Mirosław Tyrpień, Urszula Marcinkowska, Karolina Lau Katedra i Zakład Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej, Wydział Lekarski z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach W Katedrze i Zakładzie Medycyny i Epidemiologii Środowiskowej prowadzona jest dydaktyka dla studentów Wydziału Lekarskiego, Oddziału Lekarsko-Dentystycznego oraz Ratownictwa Medycznego. W roku akademickim dydaktyką objęto 931 studentów wymienionych kierunków. Dla studentów Wydziału Lekarskiego prowadzone są zajęcia z przedmiotów: Higiena i Epidemiologia, Zdrowie Publiczne, Profilaktyka Onkologiczna, zajęcia fakultatywne Duszność i nagłe przypadki w pulmonologii i alergologii oraz Fizjologia stresu, epidemiologiczny wymiar zagrożeń i sposoby przeciwdziałania. Pomysł wprowadzenia zajęć fakultatywnych z zakresu stresu powstał ze względu na olbrzymie zainteresowanie studentów tą tematyką, skrótowo poruszaną podczas seminariów z Higieny i Epidemiologii. Zajęcia prowadzone są w oparciu o unikalny w skali kraju autorski program. W ramach fakultetu studenci VI roku Wydziału Lekarskiego uczestniczą w wykładach (12 godzin), prelekcjach (10 godzin) oraz warsztatach. Zajęcia cieszą się bardzo dużą popularnością wśród studentów. Dowodem na to jest fakt, że prawie 80% studentów VI roku wybrało fakultet ze stresu spośród 6 innych proponowanych im fakultetów w Uczelni.Dla Oddziału Lekarsko-Dentystycznego prowadzone w naszej Katedrze zajęcia obejmują przedmioty: Stomatologia Społeczna, Zdrowie Publiczne oraz Profilaktyka Onkologiczna. Studenci Ratownictwa Medycznego odbywają zajęcia z Podstaw Demografii, Higieny i Epidemiologii, Zdrowia Publicznego, Ekologii, Podstaw Ochrony Środowiska, Organizacji i Zarządzania, Podstaw Zdrowia VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 21

22 Środowiskowego, Podstaw Promocji Zdrowia i Edukacji Zdrowotnej oraz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Realizowane programy nauczania wynikają z obowiązujących przepisów. Szczegółowa tematyka zajęć zamieszczona jest na naszej stronie internetowej Głównym wyzwaniem realizowanej w obecnym i przyszłym roku akademickim dydaktyki jest zmiana organizacji studiów i wynikające z niej przeniesienie niektórych przedmiotów na wcześniejsze lata. Wiąże się to z koniecznością weryfikacji programów nauczania pod kątem wymagań wstępnych (brak podstaw teoretycznych i praktycznych studentów). Dodatkowym problemem organizacyjnym jest zdublowanie prowadzonych zajęć (I rok Oddziału Lekarsko- Dentystycznego według nowego i równocześnie II rok według starego planu, podobnie II i III rok Wydziału Lekarskiego). * jkas@mp.pl VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 22

23 LACTOVEGETARIAN DIET IN SIBERIANS YOGA GROUP L. Klimatskaya Pedagogical University named after V.P.Astafev, Krasnoyarsk, Russia Lacto vegetarian (sometimes referred to as a lactarian; from the latin lactis, milk) It is a vegetarian diet that includes dairy products such as cereals, beans, nuts, vegetable, fruit, berries greens, spices (herbs, seeds) milk, cheese, yogurt, butter, cream, and kefir, but excludes eggs. Lactovegetarians also abstain from cheeses that include animal rennet and yogurts that contain gelatin. The concept and practice of lacto-vegetarianism among a significant number of people comes from India and is associated with yoga. The aim of the study is to evaluate nutritional status of lactovegetarians from Siberia. Nutritional status of Krasnoyarsk citizens (21 male and 47 female, aged 22-45) practicing yoga was assessed. The results are presented in the Tables (1-3 ) in comparison with the standard. Table 1. Calories and macronutrients (g/day) in lactovegetarian diet Data kcal /day Protein Fat Carbohydrates Dietary fiber Standard Men Women Mean value , , , ,5 20 Group value Table 2. Vitamin content in lactovegetarian diet (mg/day) Data В 1 В 2 В 6 C A Standard 1,5 1,8 2, * Group value 1,3 1,82 1,73 68, *Retinol equivalent, micrograms VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 23

24 Table 3. Content of macro- and microelements in lactovegetarian diet (mg/day) Data Ca P Mg Na К Zn Cu Fe Standard ,0 10 Group value ,03 11 Lactovegetarians from Siberia (yoga group) have nocriteria for calculating risk probability of insufficient dietary per day The pilot investigations need to be proved by biosubstratesstuding. VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 24

25 POGŁĘBIENIE PROGRAMU KSZTAŁCENIA STUDENTÓW KIERUNKU LEKARSKIEGO I LEKARSKO-DENTYSTYCZNEGO O PROBLEMATYKĘ ZWIĄZANĄ Z ŻYWIENIEM CZŁOWIEKA ZDROWEGO I CHOREGO. Extension of teaching program for medical and dentistry students with nutrition in health and diseases Emilia Kolarzyk Zakład Higieny i Dietetyki, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków W holistycznym podejściu do zdrowia człowieka rozszerzenie i pogłębienie nauczaniu studentów kierunku lekarskiego i lekarsko- dentystycznego o problematykę związaną z żywieniem człowieka zdrowego i chorego staje się nieodzowne. Na Wydziale Lekarskim, Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego utworzony został kierunek Dietetyka (pierwszego i drugiego stopnia), w którym na specjalności Dietetyka Kliniczna studenci przygotowywani są do ścisłej współpracy z lekarzem w zakresie leczenia żywieniowego, a na specjalności Dietetyka Populacyjna w zakresie żywienia indywidualnego i zbiorowego ludzi zdrowych. Stało się więc niemal koniecznością rozszerzenie programu nauczania przyszłych lekarzy i stomatologów o wiedzę z zakresu oceny stanu odżywienia i sposobu żywienia w zdrowiu i chorobie. W Zakładzie Higieny i Dietetyki, UJCM ( w nauczaniu obowiązkowym i fakultatywnym) studenci mają przekazywaną wiedzę na temat prawidłowego żywienia zdrowych ludzi z różnych grup wiekowych: niemowlęta, młodzież, ludzie dorośli (ze szczególnym uwzględnieniem kobiet ciężarnych i karmiących) oraz osoby w podeszłym wieku. Studenci zaznajamiani są z zasadami konstruowania i z przeznaczeniem następujących diet: podstawowa; bogato- resztkowa; łatwostrawna: bogatobiałkowa i niskobiałkowa oraz z ograniczeniem tłuszczu i substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego; ubogoenergetyczna; dieta o zmienionej konsystencji; dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych oraz z ograniczeniem łatwo przyswajalnych węglowodanów, a także diety niekonwencjonalne. Przy wykorzystaniu programu komputerowego staje się możliwe zbilansowanie diety w celu pokrycia zapotrzebowania energetycznego oraz zapotrzebowania na makro- i mikroskładniki pożywienia człowieka zdrowego (w różnych fazach życia osobniczego) oraz w wybranych jednostkach chorób dieto-zależnych. Możliwe jest również oszacowanie wpływu podaży suplementów diety na wielkość dostarczanych do organizmu witamin i związków mineralnych. Studenci nabywają umiejętności oceny stanu odżywienia ( niedożywienie, stan prawidłowego, ale także nadmiernego odżywienia-nadwaga i VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 25

26 otyłość). w oparciu o pomiary antropometryczne:wzrost, masa ciała; wskaźniki: BMI, OMR, WHR; pomiar grubości fałdów skórno-tłuszczowych oraz pomiar składowych masy ciała: tłuszczowa i beztłuszczowa masa ciała, całkowita woda ustroju. We współczesnym świecie problem żywienia człowieka nabiera coraz większego znaczenia. Dla ludzi zdrowych prawidłowe żywienie jest istotnym elementem profilaktyki zdrowotnej, w chorobie odgrywa istotną rolę we wspomaganiu leczenia farmakologicznego Żywienie człowieka wybiega daleko poza przyjęte tradycyjnie kształty, w związku z tym absolwent kierunków medycznych musi posiadać teoretyczne i praktyczne umiejętności o interdyscyplinarnym charakterze, z przyznaniem problematyce związanej z żywieniem człowieka należnego jej miejsca i znaczenia. Dla częściowego ułatwienia poszerzania programu nauczania studentów kierunku lekarskiego i lekarsko- dentystycznego o problematykę żywieniową w innych Uczelniach, na płycie CD z materiałami pokonferencyjnymi zamieszczona zostaje prezentacja Klasyfikacja i charakterystyka diet VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 26

27 ŚRODKI SPOŻYWCZE ŁĄCZĄCE FUNKCJE ODŻYWCZE, LECZNICZE I KOSMETYCZNE Food products with nutritional, therapeutic and cosmetic properties Emilia Kolarzyk, Małgorzata Jaglarz Zakład Higieny i Dietetyki, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Różnorodne produkty spożywcze oprócz swojej zasadniczej funkcji odżywczej pełnią ważną rolę w medycynie naturalnej oraz w kosmetologii. Wykorzystywane są w sposób tradycyjny, ale też przy udziale najnowocześniejszych technologii, np. kuchnia molekularna czy nutrikosmetyki. Poniżej przedstawionych jest kilka grup produktów spożywczych łączących wielorakie funkcje i posiadających wielorakie znaczenie dla zdrowia człowieka i urody. Miód i preparaty pszczele ich właściwości odżywcze i lecznicze znane były od czasów prehistorycznych. Produkty te wykazują bowiem działanie bakteriostatyczne, bakteriobójcze, regenerujące, znieczulające, detoksykacyjne, stymulują układ immunologiczny i metabolizm komórkowy. Właściwe ich wykorzystanie nie tylko warunkuje działanie lecznicze wielu schorzeń skóry i włosów, ale pozwala także uzyskać znakomite efekty upiększające. Miód, mleczko pszczele, wosk, czy propolis zawierają w swoim składzie aktywne biologicznie związki i znajdują zastosowanie w kosmetyce (maseczki, kremy, kąpiele i masaże miodowe) Algi stanowią bogate źródło witamin, a także wszystkich soli mineralnych, które znajdują się w morskiej wodzie (są przebogatym źródłem żelaza, wapnia i jodu). Algi nazywane są "pokarmem ludzi trzeciego tysiąclecia" gdyż w porównaniu z innymi roślinami zawierają najwyższą różnorodność składników odżywczo-leczniczych. Bez sprasowanych liści alg morskich nie byłoby także możliwe przyrządzenie tradycyjnego, japońskiego dania sushi. W kosmetyce wykorzystuje się w postaci alginatu (proszek, granulat) oraz mączek, a także w postaci mikronizowanej (rozdrobnionej do mikronowych rozmiarów) i liofilizowanej. Ekstrakty z alg wykorzystywane są zwykle w kremach, tonikach, balsamach, szamponach. Mączki - czyli wysuszone algi - stosuje się w maseczkach i kąpielach wyszczuplających, a także dodaje do peelingu. Aloes wykorzystany jako dodatek do produktów spożywczych przyczynia się do wzrostu wartości odżywczej, odporności organizmu, poprawy trawienia, podwyższenia VI OGÓLNOPOLSKA KONFERENCJA NAUKOWO-DYDAKTYCZNA KRAKÓW 2013 Strona 27