Obciążenie psychiczne

Transkrypt

1 Obciążenie psychiczne Objawy zmęczenia psychicznego zmniejszenie stopnia koncentracji utrudnione myślenie spowolnienie i osłabienie postrzegania spadek motywacji zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie) nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność) Wzrost czasu reakcji, liczby błędów spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej wzrost zachorowań, urazów i wypadków Przyczyny wzrostu obciążenia psychicznego postęp techniczny w zakresie środków wytwarzania transportu i łączności prace ciężkie i uciążliwe przejmowane przez mechanizmy nasycenie treścią intelektualną pracy robotników wzrost zatrudnienia w sektorze usług z głównym typem pracownika umysłowego wzrost znaczenia tzw. zaplecza technicznego i służb społeczno-ekonomicznych (działy planowania biura konstrukcyjne itp.) Czynniki zwiększające zmęczenie psychiczne monotypowość (powtarzające się czynności) monotonia (napływ tych samych informacji) czuwanie konieczność podejmowania częstych i trudnych decyzji precyzyjne czynności motoryczne Metody badania Obiektywne: Listy kontrolne liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu - analiza ilościowa, liczba błędów - analiza jakościowa pracy, czas reakcji tzw. zadanie dodatkowe - miara rezerwowej zdolności do pracy wyznaczanie czasu przerw w pracy wyznaczanie niezawodności człowieka podczas pracy Subiektywne Kwestionariusz oceny monotonii pracy kwestionariusz japoński SOWA Aparaty pomiarowe Aparat Piórkowskiego - czas reakcji na prosty bodziec, ocena koncentracji spostrzegawczości oraz koordynacji wzrokoworuchowej Aparat krzyżowy - ocena koordynacji wzrokoworuchowej oraz spostrzegawczości, koncentracji uwagi, przerzutności uwagi, ogólnej sprawności psychomotorycznej 1

2 Monotonia Czynniki niezmienność (jednostajność) procesu pracy niezmienność warunków pracy - środowiska konieczność zachowania stałego napięcia uwagi stopień skomplikowania wykonywanych operacji Ocena obciążenia informacją Oceniane cechy ważność dokładność szybkość zmienność Złożoność Całkowite obciążenie psychiczne = obciążenie informacją + monotonia 10 Wyznaczanie czasu przerw w pracy (L.Pago) SUMA minimalny czas przerw w % czasu pracy 2

3 Metoda TESEO - wyznaczanie niezawodności człowieka podczas pracy Typ czynności Stres czasowy Operator Stres zagrożenia Czynniki środowiskowe Metoda TESEO Kwestionariusz japoński - subiektywne odczucie zmęczenia 30 symptomów dolegliwości w trzech grupach, Samodzielna ocena stanu poprzez udzielanie odpowiedzi na pytania kwestionariusza Przed i po pracy Postęp objawów zmęczenia regeneracja Kwestionariusz japoński - części część A dotyczy spadku aktywności część B dotyczy objawów osłabionej motywacji część C dotyczy objawów zmęczenia Spadek aktywności 1. Chciałbym się położyć 2. Czuję się senny 3. Mam zamęt w głowie 4. Mam zmęczone oczy 5. Czuję się ociężały 6.Czuję zmęczenie w nogach 7. Jestem niezręczny w ruchach 8. Stojąc czuję się niepewnie 9. Mam ciężką głowę 10. Ziewam Osłabiona motywacja 1. Jestem zniecierpliwiony 2.Jestem niezdecydowany 3. Nie mogę skupić uwagi 4. Jestem zobojętniały 5. Odczuwam powolność myślenia 6. Czuję się roztargniony 7. Moja uwaga jest rozproszona 8. Odczuwam niepokój 9. Męczy mnie mówienie 10. Jestem podenerwowany 3

4 Objawy zmęczenia 1. Mam zesztywniałe barki 2. Drżą mi powieki 3. Odczuwam drżenie kończyn 4. Mam krotki oddech 5.Odczuwam zawroty głowy 6. Boli mnie głowa 7. Mój głos staje się ochrypły 8. Odczuwam pragnienie 9. Odczuwam ból plecach 10. Czuję usztywnioną szyję Kwestionariusz japoński - wyniki Zbiorczy wskaźnik zmęczenia ABC Określenie typu zmęczenia x>y>z 2. Metoda SOWA (1 z 6) Oceniane wymiary Metoda SOWA Subjective Overall Workload Assesment (1) Przenoszenie przedmiotów (manualne czynności transportowe) (2) Materialne środowisko pracy (3) Postawa i ruch ciała (4) Wymagania umysłowe 2. Metoda SOWA (2 z 6) (1) Przenoszenie przedmiotów 1.1. Ciężar przenoszonych przedmiotów 1.2. Częstość przenoszenia przedmiotów 1.3. Czas trwania przenoszenia przedmiotów 1.4. Odległość przenoszenia przedmiotów 2. Metoda SOWA (3 z 6) (2) Materialne środowisko pracy 2.1. Mikroklimat (temperatura, wilgotność) 2.2. Oświetlenie (natężenie światła, olśnienia) 2.3. Hałas 2.4. Wibracje 2.5. Bezpośredni kontakt z chemikaliami 4

5 2. Metoda SOWA (4 z 6) (3) Postawa i ruch ciała 3.1. Stanie 3.2. Pochylanie tułowia 3.3. Kucanie, przyklękanie 3.4. Skręcanie tułowia 2. Metoda SOWA (5 z 6) (4) Wymagania umysłowe 4.1. Presja czasowa (tempo pracy) 4.2. Wysiłek umysłowy (liczenie, pamiętanie) 4.3. Strach i niepokój związane z pracą (stres) 2. Metoda SOWA (6 z 6) Sposób oceny Każdy parametr oceniany na skali od 1 do 20 Wyznaczenie wag dla parametrów w wymiarach Wyznaczenie wag dla wymiarów (AHP) Obliczenie ocen dla parametrów Obliczenie ocen dla wymiarów Wyznaczenie całościowego wskaźnika subiektywnego obciążenia pracą 4. Zalety SOWA Mało czasochłonna Możliwość szczegółowej analizy Można ocenić jakość odpowiedzi Dane z rożnych badań w jednym miejscu Pozwala uniknąć żmudnych obliczeń Proste oprogramowanie Losowa kolejność wypełniania składników kwestionariusza 4. Wady i ograniczenia SOWA Środki zapobiegające stresowi Brak możliwości odniesienia uzyskanych wartości subiektywnych ocen do np. badanej branży przemysłu Niebezpieczeństwo uzyskania od ankietowanych nieprawdziwych danych Niezbędna podstawowa znajomość metody AHP 5

6 Urządzenia sygnalizacyjne i sterownicze Sygnały odbierane przez człowieka Elementy sygnalizacyjne - części maszyny lub stanowiska pracy, które służą do prezentowania informacji naturalne, płynące bezpośrednio z otoczenia: - odgłos pracy silnika, - wibracja podłoża będąca efektem pracy maszyny, - wizualne znaki dawane przez innych pracowników sztuczne, wysyłane przez specjalnie w tym celu skonstruowane urządzenia: - sygnał dzwonka do drzwi, - zapalenie się lampki alarmowej, - zmieniający się stan prędkościomierza Rola urządzeń sygnalizacyjnych Sygnalizacja wzrokowa dostarczają informacji o otoczeniu pozwalają podejmować decyzje adekwatne do tego stanu oraz zamierzeń operatora informują o nieprawidłowościach ostrzegają przed zagrożeniem stanowią część interfejsu w układzie człowiek-obiekt techniczny 33 wiadomość jest złożona informacja będzie wykorzystana później sytuacja nie wymaga natychmiastowego działania narząd słuchu jest przeciążony hałas w otoczeniu praca nie wymaga ciągłego przemieszczania się operatora 34 Sygnalizacja wizualna Cyfrowa - informacje przekazywane kodem numerycznym Alfanumeryczna - informacje w postaci kombinacji liter i cyfr Analogowa - informacje w postaci funkcji długości, kąta lub innego wymiaru, np. wychylenie wskazówki na tle skali. Podstawowe rodzaje urządzeń sygnalizacyjnych wskaźniki wychyłowe wskaźniki cyfrowe sygnalizatory świetlne monitory ekranowe

7 Typy i cechy wskaźników Wpływ rodzaju tarczy na precyzję odczytu ruchoma wskazówka ruchoma skala licznik (wskaźnik cyfrowy) łatwość odczytu wystarczająca wystarczająca bardzo dobra wykrywanie zmian bardzo dobre wystarczające słabe regulacja na podstawie odczytu bardzo dobra wystarczająca wystarczająca odsetek błędnych odczytów przy prezentacji wskaźnika w czasie 0.12 sek Konstrukcja wskaźników cyfrowych Konstrukcja wskaźników okienkowych prawidłowo nieprawidłowo prawidłowo nieprawidłowo wysokość cyfr przerwy między cyframi wielkość okienka cyfry najmniej znaczące cyfry wiodące orientacja cyfr układ cyfr Wpływ układu grupy wskaźników na szybkość ich odczytu A Znaki alfanumeryczne Odległość od oczu obserwatora [cm] Wysokość znaków [cm] B liczba wskaźników sprawdzonych w czasie 0.5 sek. do

8 poziom natężenia dźwięku (db) Znaki alfanumeryczne h = L gdzie: h wysokość znaków [mm] L odległość od oczu [mm] szerokość znaku 2/3 h grubość linii 1/6 h odległość między znakami 1/4 h wysokość dużych liter 3/2 h Sygnalizacja dźwiękowa wiadomość jest prosta informacja nie będzie wykorzystana później sytuacja wymaga natychmiastowego działania narząd wzroku jest przeciążony otoczenie nie sprzyja odbiorowi sygnałów wzrokowych praca wymaga ciągłego przemieszczania się operatora Sygnał dźwiękowy Czułość narządu słuchu Łatwo rozróżnialny na tle hałasu otoczenia. min. o 15 db głośniejszy od hałasu tła min. poziom dźwięku 65 db Częstotliwość sygnałów od 300 do 3000 Hz, zalecana od 300 do 1000 Hz Charakterystyka widmowa sygnału powinna być różna od hałasu tła np. krótki dwutonowy, powtarzający się sygnał 45 częstotliwość dźwięku (Hz) 46 Sygnalizacja dźwiękowa Sygnalizacja dotykowa sygnał nie krótszy niż 100 ms częstotliwość impulsów dźwiękowych dostosowana do ważności informacji szybkie impulsy wysoki priorytet wolne impulsy niski priorytet liczba różnych sygnałów dźwiękowych nie większa od 7 47 Zwykle nie jest podstawowym źródłem informacji W sytuacjach: niedostatecznego oświetlenia niemożliwej bądź utrudnionej kontroli wzrokowej Pierwszoplanowe dla operatorów niewidomych lub słabo widzących 48 8

9 Elementy rozróżnialne dotykiem Urządzenia sterownicze Element sterowniczy - część urządzenia sterującego, na którą bezpośrednio oddziałuje operator Zasady projektowania urządzeń sterowniczych łatwość i wygoda obsługiwania łatwość identyfikacji - elementy łatwe do rozpoznania i zrozumienia zgodność z oczekiwaniami użytkownika (stereotypami) minimalizowanie błędów operatora indywidualizacja i łatwość nauki Rola urządzeń sterowniczych pozwalają reagować na zmieniające się stany otoczenia informują o stanie, w jakim się znajdują (pozycja dźwigni, przełącznika) wraz z urządzeniami sygnalizacyjnymi stanowią interfejs w układzie człowiekobiekt techniczny Warunki stosowania urządzeń sterowniczych palce i dłonie szybkie ruchy precyzyjne ruchy ramiona oraz kończyny dolne ruchów wymagających siły ruchy trwających długo odległości między urządzeniami: przy operowaniu palcem min. 20 mm przy operowaniu dłonią lub stopą min. 50 mm przy operowaniu dwiema rękami min. 75 mm Warunki stosowania urządzeń sterowniczych urządzenia powinny być rozróżnialne, najlepiej bez pomocy wzroku używanie urządzeń nie powinno powodować uczucia niewygody przy poruszaniu elementami sterowniczymi nie powinny występować nadmierne opory, jednak nie powinny być to równocześnie opory niezauważalne dla operatora (informacja zwrotna)

10 Rodzaje urządzeń sterowniczych przyciski przełączniki obrotowe wyłączniki uchylne gałki obrotowe suwaki dźwignie (drążki) korby kierownice (koła sterowe) pedały Rozmieszczenie elementów sygnalizacyjnych Właściwości fizjologiczne i biomechaniczne Pole widzenia Zasięgi Zakresy ruchomości Wyzwalane siły i momenty sił Rozmieszczenie elementów sygnalizacyjnych pole widzenia Pole widzenia A - strefa zalecana B- strefa dopuszczalna C - strefa nieodpowiednia Pole widzenia Zasięgi - pozioma powierzchnia pracy rąk zasięg normalny zasięg maksymalny

11 Zakresy ruchomości zakresy kątowe ruchów ręki Siła kończyny górnej w pozycji stojącej Wraz z długością ramienia siła: maksymalne i optymalne (kolor niebieski) zakresy ruchów, uwzględniające możliwości ponad 95% całej populacji rośnie przy pchaniu i ciągnięciu maleje przy ruchach w górę i w dół Siła kończyny górnej w pozycji siedzącej Siła kończyny dolnej w pozycji siedzącej Większe siły przy ruchach: Od siebie W dół W lewo Zasady rozmieszczania ważności najważniejsze w najlepszych miejscach częstości użycia najczęściej używane w najwygodniejszych miejscach kolejności użycia odczytywane jeden po drugim powinny ze sobą sąsiadować spełnianej funkcji związane z tą samą funkcją łączone w grupy (bloki) Rozróżnialność urządzeń sterowniczych

12 Odwzorowania (mappings) najlepsze naturalne relacje między efektem a urządzeniem sterującym zgodność sygnał - reakcja tył prawy dowolne przód lewy tył lewy przód prawy 24 możliwości, wymaga: -widocznych opisów -pamięci parami tył przód przód tył 4 możliwości pełne odwzorowanie Sposoby zapewnienia rozróżnialności urządzeń sterowniczych lokalizacja (pedały gazu i hamulca) rozmiar (uchwyt, długość dźwigni) kształt uchwytu materiał uchwytu (np. chropowatość) tylko w dobrych warunkach oświetleniowych: kolor etykiety (opis słowny, ikona) 68 Rozróżnialność urządzeń sterowniczych kształt Rozróżnialność użytkownik a projektant zestaw łatwo rozróżnialnych uchwytów dźwigni stosowany w lotnictwie 69 pulpit sterujący w elektrowni jądrowej z poprawioną przez operatorów rozróżnialnością źle zaprojektowanych dźwigni sterowniczych 70 Zależności między ruchem urządzenia a uruchamianą funkcją przesunięcie w prawo: załączenie, wywołanie ruchu w prawo, przyrost wartości regulowanego parametru; przesunięcie w lewo: wyłączenie, wywołanie ruchu w lewo, zmniejszenie wartości regulowanego parametru; 71 Zależności między ruchem urządzenia a uruchamianą funkcją przesunięcie do przodu: załączenie, wywołanie ruchu do przodu, przyrost wartości regulowanego parametru; przesunięcie do tyłu: wyłączenie, wywołanie ruchu do tyłu, zmniejszenie wartości regulowanego parametru 72 12

13 Zgodność urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych eksperyment Fittsa Zgodność urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych eksperyment Fittsa % % % średnie czasy reakcji oraz procentowa liczba popełnionych błędów podczas obsługi danego układu Zasady projektowania paneli sygnalizacyjno-sterowniczych wskaźniki związane z odpowiednimi urządzeniami sterowniczymi sytuowane w ich pobliżu, ponad lub bezpośrednio z ich lewej strony jeśli istnieje konieczność zgrupowania wskaźników na jednym panelu, a urządzeń sterujących na innym, oba zestawy powinny być w ten sam sposób uporządkowane i zaaranżowane jeśli kilka urządzeń sterujących obsługiwanych jest kolejno po sobie, powinny być ułożone zgodnie z tą kolejnością w kierunku od lewej do prawej, wraz z odpowiadającymi im wskaźnikami 75 Zasady projektowania paneli sygnalizacyjno-sterowniczych jeśli urządzenia nie są obsługiwane w określonej kolejności, należy je grupować ze względu na pełnione funkcje, wraz z odpowiadającymi im wskaźnikami grupy mogą być dodatkowo wyróżnione z użyciem odpowiedniej kolorystyki, etykiet, różnic w rozmiarach i kształtach 76 Ręczne elementy sterownicze 1. Ruch liniowy czy obrotowy 2. Oś kierunek ruchu 3. kierunek - dodatni czy ujemny względem przyjętego kierunku osi 4. ciągłość ruchu - ciągły czy dyskretny (dwu- czy wielopołożeniowy) 5. wartość siły lub moment siły, niezbędne do aktywizacji 6. dokładność nastawiania (sterowania) 7. prędkość nastawiania (sterowania) Aktywizacja ręcznych urządzeń sterowniczych przyciśnięcie - działaniem palca, dłoni lub stopy ściśnięcie - dwoma lub trzema palcami bądź dłonią pochwycenie - uchwycenie wszystkimi palcami lub całą dłonią i wykonaniu ruchu

14 Podział uwagi - Rozmieszczenie wskaźników w polu widzenia White, Warrick, Grether (1953) - częstotliwość zatrzymywania wzroku na elementach tablicy: 45,5% 29% 11,5% 14% Podział uwagi - prezentacja L.Gottlieb (1987): 40% 20% 25% 15% Formalne zasady rozmieszczania wskaźników ważności najważniejsze w najlepszych miejscach częstości użycia najczęściej używane w najwygodniejszych miejscach kolejności użycia odczytywane jeden po drugim powinny ze sobą sąsiadować spełnianej funkcji związane z tą samą funkcją łączone w grupy (bloki) Dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. 98/37/EC Dyrektywa maszynowa 83 Normy prpn-en Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymagania ergonomiczne dotyczące projektowania elementów informacyjnych i sterowniczych. Elementy informacyjne. EN Maszyny. Bezpieczeństwo. Wymagania ergonomiczne dotyczące projektowania elementów informacyjnych i sterowniczych. Elementy sterownicze. PN-EN 457: Maszyny. Bezpieczeństwo. Dźwiękowe sygnały bezpieczeństwa. Wymagania ogólne, projektowanie i badania. PN-EN :2000 Bezpieczeństwo maszyn. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczące sygnałów wizualnych, akustycznych i dotykowych. prpn-en Bezpieczeństwo maszyn. Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie. Wymagania dotyczące oznakowania