PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ELEWACJI KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO P.W. NIEPOKALANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY I ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W LASKU

Transkrypt

1 REMONT, RENOWACJA I ADAPTACJA ZABYTKOWEGO BUDYNKU KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO P.W. NIEPOKALANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY I ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W LASKU ( KOLEGIATY ŁASKIEJ ) PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ELEWACJI

2 SPIS ZAWARTOŚCI OPRACOWANIA I. DANE OGÓLNE II. STAN ZACHOWANIA ELEWACJI I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ III. WNIOSKI IV. ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH VI. DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STANU ZACHOWANIA ELEWACJI

3 I. DANE OGÓLNE 1.1 Czas powstania obiektu: I ćw. XVIw. 1.2 Materiał i technika: budynek murowany z cegły pełnej na fundamentach kamiennych (?), częściowo tynkowany 1.3 Właściciel: Parafia rzymsko-katolicka Nawiedzenia NMP i św. Michała Archanioła 1.4 Lokalizacja: Łask 1.5 Stadium projektu Dokumentacja niniejsza obejmuje remont konserwatorski elewacji kościoła. 1.6 Materiały wyjściowe do projektowania - inwentaryzacja obiektu wykonana przez Pracownię Marciniak&Witasiak - wizje lokalne obiektu - wstępne uzgodnienia z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu - dokumentacja fotograficzna stanu zachowania - Opracowanie konserwatorskie z 2007 ARKONA. - Dokumentacja historyczno-architektoniczna wykonana przez Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Warszawie z 1974r. 1.7 Cel i zakres opracowania Celem niniejszego opracowania jest remont konserwatorski elewacji zewnętrznych obejmujący swym zakresem lico ceglane, elewacje tynkowane, obróbki przeciwwodne oraz izolacje przeciwwilgociowe nie zajmuje się problematyką dachów, więźby dachowej oraz ukształtowaniem przyległego terenu.

4 II. STAN ZACHOWANIA ELEWACJI I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ Ogółny stan zachowania elewacji kościoła można uznać za bardzo zły. W ich obrębie należy jednak dokonać podziału na elewacje tynkowane i elewacje ceglane. Wyprawy tynkarskie Stan zachowania partii tynkowanych należy uznać za zły. Za najpoważniejsze zniszczenia wypraw tynkarskich należy uznać bardzo silny rozwój mikroorganizmów na ich powierzchniach. Wiele fragmentów elewacji pokrytych jest w całości porostami (fot. 8,13,14,15), które przyczyniają się do degradacji struktury tynków. Największy atak bilogiczny zaobserwować można na elewacjach od strony zachodniej (fot. 1). Ostateczną przyczynę tak znacznego ataku mikroorganizmów na tak dużych powierzchniach będzie można określić po wykonaniu szczegółowych badań mykologicznych oraz badań określających strefy największego zawilgocenia elewacji. W obrębie tynków wyróżnić możemy także wiele miejsc, gdzie występują spękania i odspojenia od podłoża oraz osypywania i pudrowania wypraw tynkarskich spowodowane jest to najprawdopodobniej erozją powietrzną i wodną oraz procesami starzeniowymi. Na powierzchniach tynków występują także pozostałości wcześniejszych powłok malarskich, które uległy właściwie całkowitej degradacji wyróżnić można miejsca osypywania i odspajania farb (fot. 6,9,16,32). Rodzaj oraz chronologię nawarstwień będzie można określić po wykonaniu badań stratygraficznych tynków i farb oraz po wykonaniu analizy spoiw i pigmentów. Na elewacji kaplic zaobserwowano także występowanie rys biegnących pionowo wzdłuż elewacji powyżej liniii okien do gzymsu wieńczącego (fot. 17,18). Wydaje sie, że są to spękania konstrukcyjne, których przyczyny i sposób naprawy powinien określić uprawniony konstruktor. Tynki attyk, gzymsów, fryzów Stan zachowania powyższych tynków można uznać za zły. W ich obrębie można wyróżnić następujące zniszczenia: Wykruszenia (fot. 34,36,43) Odspojenia (fot.34,37) rysy i pęknięcia (fot.34) osypujące się i odspajające pozostałości powłok malarskich (fot.43) W/w zniszczenia w głównej mierze spowodowane są wadliwymi obróbkami blacharskimi, procesami wietrzenia oraz brakiem powłok malarskich, które zabezpieczałyby warstwę tynków (fot. 13,43).

5 Detal architektoniczny Detale takie jak płyciny, girlandy, konsole, opaski okienne zostały wykonane w tynku metodą narzutu i w ich obrębie zaobserwowano podobne zniszczenia jak przy tynkach gzymsów. Są to liczne ubytki, odspojenia i spękania oraz wtórne, nieestetyczne naprawy (fot. 12,17). Tynki cokołowe Z całą pewnością tynki cokołowe można określić jako wtórne i powodujące jedne z największych zniszczeń kościoła. Na powierzchni tynków widać wyraźnie ślady zasolenia, linię podciągania kapilarnego wody oraz silny atak mikroorganizmów (fot. 4,10,42). Tynki tworzą twardą, nieprzepuszczalną dla wody i dwutlenku węgla warstwę. Pod nią następuje kumulacja soli, podciąganych kapilarnie z wodą, co powoduje rozsadzanie warstwy cegieł znajdujących się pod tynkiem. W ich obrębie wyróżnić możemy wiele miejsc spękanych i odspojonych (fot. 16,20). Zabezpieczenia przeciwwodne Na skutek wadliwego sposobu odprowadzenia wód opadowych oraz nieprawidłowo wykonanych obróbek blacharskich, wiele miejsc na elewacjach uległo znacznemu zawilgoceniu (fot. 17,33,34,37). Wiele elementów architektonicznych tj. rolki ceglane, występy, profile nie posiada żadnego zabezpieczenia przeciwwodnego, jedynie wtórnie wykonane wylewki cementowe (fot. 26,27). Brak w tych miejschach obróbek spowodował znaczną destrukcję tych partii (fot. 27,28,30). W obrębie tych miejsc, w ciągu wielu lat, występowały wielokrotne procesy przemarzania, powodując znaczne zniszczenia lica ceglanego i tynków. Przyczyniły się także do szybszego rozwoju mikroorganizmów (fot. 35). Lico ceglane W obrębie lica ceglanego wyróżnić możemy kilka rodzajów zniszczeń m.in.: czarne nawarstwienia na powierzchni cegieł, pochodzące z nalotów sadzy (fot.24) w partiach zawilgoconych występują wykwity soli rozpuszczalnych w wodzie (fot.30) drobne przemurowania lica ceglanego wykonane cegłą o nieodpowiednich parametrach (fot. 30,31) złuszczenia i odspojenia warstwy powierzchniowej cegieł, spowodowane zjawiskami mrozowymi zacierki i łaty cementowe w miejscach ubytków spowodowały zahamowanie procesów dyfuzyjnych a także w znacznym stopniu zmieniły odbiór estetyczny elewacji (fot. 31)

6 osypująca się oryginalna wapienna spoina zjawisko spowodowane wieloletnim rozkładem spoiwa wapiennego i zjawiskami wietrzenia (fot. 17,28) czarne naloty, zabrudzenia strefy podokienników (fot. 11) brak fragmentów oraz całych kształtek ceramicznych w detalach architektonicznych (rolka ceglana, ornamenty ceglane, fryzy) (fot. 27,28,29,30) znaczne zawilgocenie stref parapetów i tynków cokołowych, które doprowadziło do znacznego rozwoju porostów (fot. 42) brak fragmentów tynków wypełniającyh płaszczyzny fryzu (fot. 27,28) Spoiny Na elewacjach wyróżnić można kilka rodzajów spoin: Spoiny oryginalne, wapienne silnie zwietrzałe Spoiny cementowe - twarde, szczelne spoiny cementowe, którymi naprawiano lico ceglane spowodowały silną destrukcję warstwy powierzchniowej cegieł, a także spowodowało wprowadzenie do muru dużych ilości soli, które w okresie suchym krystalizowały i powodowały rozwarstwianie warstwy powierzchniowej cegieł można wyróżnić kilka rodzajów zapraw, pochodzących z różnych napraw (fot. 21) Zaprawy cementowe zaprawy użyte do późniejszych przemurowań, twarde, nieprzepuszczalne Izolacje ścian Brak izolacji murów spowodowało silne podciąganie kapilarne wody przez mur (spotęgowane przez zastosowanie tynków cementowych), co stało się między innymi przyczyną wystąpienia w tych miejscach wykwitów soli a także skupisk mikroorganizmów. III. WNIOSKI Przed przystąpieniem do prac należy przeprowadzić następujące badania, które pozwolą na szczegółowe określenie ostatecznych rozwiązań technologicznych i wybór materiałów : - ekspertyza mykologiczna miejsc zagrzybionych tynków wież i stref przy rurach spustowych w celu określenia - badania zawilgocenia strefy cokołowej oraz badania ilościowe i jakościowe soli rozpuszczalnych w wodzie co pozwoli na podjęcie decyzji odnośnie zastosowania odpowiednich tynków renowacyjnych

7 - badania mikrochemiczne składu zapraw (spoin, tynków) oraz określenie parametrów cegieł (nasiąkliwość, porowatość, wytrzymałość) w celu doboru odpowiednich cegieł, które zastosowane zostaną do uzupełniania i przemurowań lica ceglanego - badania stratygraficzne tynków i powłok malarskich w celu określenia pierwotnej kolorystyki elewacji Wszystkie opisane elewacje należy poddać pracom konserwatorskim oraz przeprowadzić rewaloryzację zniszczonych detali architektonicznych, aby przywrócić pierwotny wygląd obiektu. Jednym z ważniejszych problemów do rozwiązania będzie dokładne zabezpieczenie przeciwwodne wszystkich elementów poziomych elewacji, odpowiednie odprowadzenie wód deszczowych a także wykonanie izolacji przeciwwodnych ścian ścian budynku, co pozwoli na powstrzymanie procesów niszczących. IV. ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE Proponuje się wykonanie pełnego zakresu prac konserwatorskich i restauratorskich elewacji, wraz z izolacjami przeciwwodnymi murów. Głównym założeniem prac będzie w sposób maksymalny przywrócenie pierwotnego wyglądu budynku przez usunięcie wtórnych nawarstwień i tynków cementowych, cokołu, wtórnych spoin cementowych oraz rekonstrukcja nieistniejących detali architektonicznych (fryzy ceglane, kształtki angobowane). Najpoważniejszym zabiegiem będzie delikatne usunięcie zainfekowanych tynków z powierzchni elewacji oraz całkowita dezynfekcja w celu wyeleminowania dalszego rozwoju mikroorganizmów. W celu zabezpieczenia ścian przed dalszym podciąganiem kapilarnym wody wraz z solami konieczne będzie wykonanie izolacji poziomych i pionowych. Proces naturalnego osuszania budynku ze względu na zawilgocenie całej struktury muru będzie przebiegał powoli i wymagał dłuższego czasu. Po wykonaniu wszystkich zabiegów konserwatorskich i osuszeniu budynku konieczne będzie wykonanie nowych zabezpieczeń przeciwwodnych attyk, gzymsów i parapetów oraz zabezpieczenie hydrofobowe lica ceglanego przed dalszą destrukcją. Kolejnym ważnym założeniem będzie odpowiednie opracowanie elementów wpływającch na ostateczny odbiór estetyczny kolegiaty tj. ustalenie faktury, kolorystyki oraz sposobu orpacowania spoiny, ustalenie faktury i kolorystyki tynków. Powyższe rozwiązania należy ustalić komisyjnie na etapie wykonawstwa i uzgodnić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu.

8 Opracowanie niniejsze stanowi przedmiot praw autorskich i nie może być rozpowszechniane w jakikolwiek sposób tak w części jak w całości bez zezwolenia autora (ust. z 4 lutego 1994 o prawie autorskim Dz. U. Nr 24 poz. 83 z późniejszymi zmianami). V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH LICO CEGLANE Usuwanie wtórnych nawarstwień z powierzchni elewacji ceglanych Zabieg ten ma na celu nie tylko uczytelnienie pierwotnej kolorystyki cegieł, ale usunięcie szkodliwych, nieprzepuszczalnych nawarstwień, którymi w chwili obecnej pokryte są powierzchnie elewacji. Występują na licu ceglanym czarne naloty na powierzchni cegieł, które są efektem wysoleń z zdegradowanej zaprawy wapiennej, przekształconej w gips dwuwodny inkrustowany sadzą. W ten sposób tworzą się czarne skorupy nawarstwień degradujących lico cegły. Nawarstwienia te proponujemy usuwać przy użyciu agregatów myjących (para wodna) wspomaganych preparatami chemicznymi np. Alkutex Fassadenreiniger Paste Remmers. Metodę czyszczenia i środek czyszczący należy wybrać po wykonaniu prób i zatwierdzeniu przez służby konserwatorskie. Wszystkie późniejsze łaty cementowe, nieestetyczne metalowe uchwyty itp. należy usunąć. Usuwanie wtórnych i zniszczonych spoin Obecnie większość powierzchni posiada wtórną, nieoryginalną spoinę cementową oraz gipsowe uzupełnienia. To właśnie ta nieprzepuszczalna, twarda fuga jest źródłem największych zniszczeń elewacji ceglanej. Zniszczona została jedna z podstawowych funkcji spoiny rola filtra odprowadzającego z elewacji wodę oraz sole w niej rozpuszczone. Powstała nieprzepuszczalna bariera, a wymiana wodno-gazowa zaczęła mieć miejsce w cegle, powodując jej degradację nie tylko powierzchniową, ale i strukturalną, głównie na skutek krystalizacji soli i okresowych przemarzań w okresie jesiennym i wiosennym. Konieczne jest więc całkowite usunięcie spoin cementowych oraz skorodowanych spoin wapiennych, które utraciły dużą część oryginalnego spoiwa, oraz są silnie zasolone. Zabieg ten należy wykonać narzędziami mechanicznymi (szlifierkami kątowymi z tarczami diamentowymi) dbając o jak najmniejsze uszkodzenia cegieł. Likwidacja zniszczeń mikrobiologicznych

9 W miejscach zaatakowanych przez glony i porosty (partie cokołowe, okolice rur spustowych itp.) należy przeprowadzić dezynfekcję, do której można użyć preparatów fabrycznych np. Sto, Remmers. Rodzaj środka określić po wykonaniu badań mykologicznych. Odsalanie wątku muru W celu określenia stopnia zasolenia należy wykonać badania jakościowe i ilościowe zawartości soli w licu ceglanym. Do zabiegu odsalania można użyć bentonitu lub okładów z ligniny, stosując metodę migracji soli do rozszerzonego środowiska. Wykonanie nowych spoin Zaprawy do spoinowania lica muru muszą przede wszystkim posiadac szybki transport wody i optymalną wytrzymałosć mechaniczną zgodną z cegłami jeżeli zaprawa będzie zbyt mocna i zbyt szczelna w niedługim czasie będzie następować degradacja cegły, mimo, że nowa zaprawa będzie trwała. Proponujemy tutaj zastosować fugi StoTrass Fuge wapienno-trassowa spoina o frakcjach 0-1mm, 0-2mm, 0-4mm z możliwością przygotowania ich w określonym kolorze oraz innej frakcji kruszyw. Wytrzymałość ok. 5MPa; transport wody do 5cm ok. 45 min. W miejscach korony murów, poziomych występów muru należy zostosować preparat Sto-Flexo- Dispersion specjalny dodatek do wody zarobowej zaprawy, zwiększający elastyczność i odporność, fugi na zmienne warunki zewnętrzne. Reprofilowanie ubytków cegieł Reprofilowanie zniszczonych cegieł proponujemy wykonać z barwionych w masie specjalnych zapraw Sto Deco Reno - gotowe kolorowe reprofilacyjne zaprawy wapienno-trassowe, zawierające mikrowłókna jako zaprawa do uzupełniania ubytków o parametrach zbliżonych do uzupełnianego detalu; wytrzymałość ok. 5-6MPa. Po wstępnym związaniu (na drugi dzień) miejsca uzupełnione muszą być opracowane rzeźbiarsko tak, by imitowały oryginalną powierzchnię cegieł. Przemurowania i rekonstrukcja detali architektonicznych Rekonstrukcje wystroju elewacji wykonać na podstawie projektu i rysunków szczegółowych uzgadnianych w trakcie prac ze służbami konserwatorskimi i autorem projektu. Cegły najbardziej zdegradowane należy wymienić na nowe używając do tego celu cegły o parametrach zbliżonych do cegły oryginalnej (kolorystyka, faktura), dobranych na podstawie wcześniejszych badań. Zniszczone partie wystroju architektonicznego (fryzy, kształtki) należy wymienić na nowe, robione na zamówienie, bądź zrekonstruować masami mineralnymi np. Atlas Złoty Wiek lub

10 odlewami na bazie cementu pucolanowego TZ-r Trass-Zement rapie, który posiada niski skurcz i nie podwoduje wykwitów soli czy wapna. Stare zaprawy były przygotowywane głównie w oparciu o wapno z dodatkami i w wielu miejscach zarówno cegła jak i zaprawy będą miały wysoką nasiąkliwość przy stosunkowo niedużej wytrzymałości mechanicznej; i właśnie do tych parametrów należy dostosować większość zapraw do przemurowań, aby uniknąć późniejszych zniszczeń i spękań cegieł wraz z wykwitami. Proponujemy zastosować zaprawę StoTrass WM 02 gotową mieszankę wapienno-trasową głównie do prac murarskich, o bardzo niskiej alkaliczności (praktycznie brak ryzyka wprowadzenia soli w mur), małym skurczu i dużej zdolności zatrzymywania wody zarobowej cecha potrzebna przy nasiąkliwych cegłach. W miejscach narażonych na stały kontakt z wodą, lub śniegiem np. korony murów, poziome wystepy - rolki ostatnia warstwa cegieł powinna być przemurowana na hydrofobowej zaprawie, dlatego należy dodawać do zapraw preparat Sto-Flexo-Dispersion elastyczną emulsję jako dodatek do zaprawy zwiększający jej elastyczność, przyczepność i szczelność. Podczas jakichkolwiek prac murowych należy zachować pierwotny układ wątku muru (rombowy z cegły zendrówki) w miejscach występowania innego układu cegieł ostateczne decyzje odnośnie przemurowań konsultować z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu. Wzmocnienie strukturalne W trakcie prac należy wyselekcjonować fragmenty najbardziej zdegradowane i poddać je zabiegom wzmacniania strukturalnego. Tego rodzaju zabiegi powinny być dobrze przygotowane wzmacnianie lica cegieł na dużym obiekcie jest tylko skuteczne przy powierzchniowo osypujących się warstwach jeżeli nastąpiła znaczna i głęboka degradacja cegły może okazać się ich niezbędna wymiana. Do wzmacniania można zastosować preparat StoPrim Grundex głęboko penetrujący środek rozpuszczalnikowy na bazie poliakrylanów do powierzchniowego wzmocnienia powierzchniowo osłabionych cegieł. Scalenie kolorystyczne Ewentualne scalenia kolorystyczne poszczególnych fragmentów cegieł w murze należy wykonać specjalną silikatową farbą bez bieli tytanowej do laserunków StoSil Lasura. Hydrofobizacja elewacji ceglanej Zabieg ten może być przeprowadzony na suchym i nie zasolonym wątku muru. Proponujemy go wykonać metodą pędzlowania preparatem Ispo Fassadenschutz BS 290, gotowym preparatem do hydrofobizacji na bazie mieszaniny silanów i siloksanów w rozpuszczalniku organicznym.

11 Ostateczną decyzję co do hydrofobizacji podjąć po wykonaniu badań i uzgodnić z z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu. Obróbki przeciwwodne Wszystkie obecne obróbki blacharskie a także rynny i rury spustowe należy wymienić na nowe z blachy miedzianej i wykonać zabezpieczenia następujących elementów. Do zabezpieczenia drobnych elementów architektonicznych tj. rolki ceglane, poziome występy, które nie będą osłonięte obróbkami, można zastosować materiałem StoCrete ES gotową dwukomponentową elastyczną warstwą izolacyjną na poziome występy muru. Wymiana pokrycia dachowego wież i sygnaturki Proponuje się wymianę blachy ocynkowanej oraz obróbek blacharskich na hełmach wież i sygnaturki na blachę miedzianą. Nie wykluczone, że po dosłonięciu konstrukcji stan zachowania drewnianych elementów wymagał będzie wymiany. Należy jednak przewidzieć całkowitą wymianę deskowania wież i sygnaturki oraz konieczność wykonania imregnacji preparatami grzybo- i owadobójczymi oraz zabezpiecznie przeciwpożarowe. ELEWACJE TYNKOWANE Wyprawy tynkarskie Fasady kościoła są silnie rozczłonkowane i mają bogaty wystrój architektoniczny. Silne rozczłonkowanie i bogactwo detalu powoduje możliwość zbierania się wody opadowej, która ze względu na zanieczyszczenia powietrza ma bardzo kwaśny charakter. Tynki w wielu miejscach są silnie spękane i odspojone od podłoża ceglanego. Na skutek działania rozcieńczonych kwasów (głównie siarkowego i siarkawego) następuje penetracja kapilarami i rozkład węglanu wapnia w gipsy. Te, krystalizując rozsadzają strukturę tynków, a proces ten po pewnym czasie przebiega narastająco powodując wysalanie na powierzchni, odpadanie i pylenie wypraw. Detale sztukatorskie wykazują zniszczenia formy rzeźbiarskiej, spowodowane wymywaniem i erozją powietrzną. Występują także liczne spękania, ubytki a także odspojenia detali od lica ściany, co powoduje odpadanie fragmentów sztukaterii. Pierwszym etapem musi być usunięcie wszystkich luźnych, odpadających tynków. Ze względu na znaczny rozwój mikroorganizmów na powierzchni tynków proponuje się usunąć zainfekowane fragmenty tynków oraz dezynfekcję murów, w celu całkowitego wyeliminowania zarodników. Można do tego zabiegu zastosować preparaty fabryczne np. StoPrim Fungal, jednak ostateczny preparat należy wybrać po wykonaniu badań mykologicznych. Wszystkie wtórne uzupełnienia cementowe należy usunąć metodą mechaniczną.

12 Następną czynnością będzie usunięcie powłok malarskich. Najlepszą metodą wydaje się tutaj użycie przegrzanej pary do temperatury 150 C, która spowoduje ich spęcznienie i odrywanie od podłoża. Metoda ta jest najwłaściwsza ze względu na nikłą ingerencję w strukturę, a także nie powoduje uszkodzeń oryginalnej faktury ścian. Pozostawione stare wyprawy tynkarskie lub odsłonięte miejscowo osłabione cegły mogą wymagać wzmocnienia przed nałożeniem kolejnych warstw. Należy zwrócić uwagę by preparat wzmacniający nie hydrofobizował w takim przypadku podłoża. Należy do tego zabiegu zastosować materiał StoPrim Grundex rozpuszczalnikowy preparat na bazie poliakrylanów w rozcieńczalniku organicznym; bardzo dobra penetracja i wzmocnienie podłoża. Rozcieńczony preparatem StoFluid AF 1:1, lub 1:2, nie hydrofobizuje powierzchni. Po tych pracach przygotowawczych należy przystąpić do prac konserwatorskich tynków i detali sztukatorskich. Do przekrycia drobnych rys na pozostawianych starych tynkach można użyć materiału StoPrep Miral silikatowej warstwy sczepnej w formie pasty z wypełniaczami o zdolnościach przekrywania stabilnych rys skurczowych, posiadającej bardzo wysoką paroprzepuszczalność. Technologię zapraw oparto przede wszystkim na bazie wapna z dodatkiem trassu reńskiego, w różnych modyfikacjach, zależnie od miejsca i wymaganych parametrów zapraw. Trass - tuf wulkaniczny poprawia słabe własności mechaniczne i odpornościowe wapna; ponadto wiążąc wolne wapno (stabilizacja spoiwa) istotnie zmniejsza ryzyko powstawania białych wykwitów wapiennych i wielokrotnie zwiększa odporność wypraw na wyługowywanie i wymywanie. Zaprawy wapienno-trasowe wiążą nie tylko pod wpływem dwutlenku węgla, ale również wody. Zaprawa wapienno-trassowa zachowuje doskonałą paroprzepuszczalność, jest lekka i elastyczna, dzięki czemu posiada skurcz prawie 5-krotnie mniejszy od tradycyjnych wapienno-cementowych wypraw (badania laboratorium PKZ w Toruniu). Nowe tynki Przy całkowitej wymianie starych tynków na nowe, zaprawy muszą posiadać optymalny skurcz i nie mogą być zbyt mocne w stosunku do starego podłoża, dlatego należy zastosować zaprawę StoTrass HM 01 zaprawa wapienno-trassowa o historycznej recepturze; posiada mikrowłókna szczególnie do lokalnych napraw w grubościach 1-2cm; wytrzymałość ok. 3MPa, wysoka paroprzepuszczalność µ<15. Wcześniej należy wykonać szpryc z zaprawy StoMurisol VS specjalna gotowa w pełni nasiąkliwa zaprawa do szprycu zawierajaca spoiwo odporne na obecność soli budowlanych. Pozostawiane tynki Na starych tynkach należy wykonać tynk wyrównawczy z zaprawy StoTrass HM 01.

13 Tynki nawierzchniowe Po wykonaniu nowych tynków oraz naprawie tynków do pozostawienia należy wykonać tynki nawierzchniowe. Muszą one posiadać odpowiednie cechy użytkowe oraz technologiczne w zależności od rodzaju podłoża. W przypadku pozostawienia części starych tynków, końcowa gładź musi mieć większa elastyczność oraz przyczepność, uwzględniającą różną chłonność i naprężenia starych i nowych tynków. Niezależnie jednak od stopnia wymiany tynków (częściowo lub całkowicie) musi być spełniony warunek wysokiej paroprzepuszczalności najbardziej optymalny to Sd <0,2m oraz moduł elastyczności E <7000 lub stosunek wytrzymałości na ściskanie do wytrzymałości na zginanie <3. W przypadku kolegiaty w Łasku proponuje się zastosowanie tynku StoTrass Filzputz lub Feinputz mineralnego tynku nawierzchniowego z trassem dostępnego w różnych frakcjach kruszyw (0,3/0,5/0,6 i 0-1mm) który zawiera dodatki mikrowłókien; posiada bardzo wysoka paroprzepuszczalność (Sd dla 3mm = 0,04m) i przyczepność i paroprzepuszczalność. Ostateczny wybór frakcji kruszyw i faktury tynku nawierzchniowego należy uzgodnić komisyjnie z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu po wykonaniu prób na elewacjach. Profile i detale architektoniczne Dobór odpowiedniego materiału jest uzależniony nie tylko od techniki pracy (rekonstrukcje z ręki, prace ciągnięte), ale także od stanu zachowania detalu. Przy większych ubytkach - zaprawy uzupełniające muszą mieć niski ciężar właściwy oraz krótki czas wiązania. Warstwy wykańczające muszą posiadać nie tylko właściwe cechy użytkowe (łatwa obróbka), ale np. wyższą elastyczność i przyczepność do starych - często pokrytych rysami skurczowymi i konstrukcyjnymi rysami podłoży. Do prac ciągniętych można zastosować materiał StoDeco Plan grob do większych ubytków jako podkładową warstwę oraz StoDeco Plan fein do warstw 2-25mm jest to specjalna drobnoziarnista zaprawa posiadająca mikrowłókna oraz wysoką przyczepność nawet do pozostałości starych pokryć dyspersyjnych. Do uzupełniania detali z ręki należy zastosować zaprawę StoDeco Reno - specjalną mineralną zaprawa z trassem i mikrowłóknami, która posiada optymalną wytrzymałość dopasowaną do słabszego podłoża ok. 5Mpa. Malowanie Ze względu na znaczne zainfekowanie elewacji mikroorganizmami proponuje się malować elewacje dwukrotnie farbą StoSilco Color G krzemoorganiczną farbą elewacyjną na podłoża zaatakowane przez mikroorganizmy grzyby, algi, glony itp. Wcześniej należy zagruntować

14 powierzchnie elewacji preparatem StoPrim Micro, który pozwoli na ujednolicenie chłonności podłoża. Proponowaną kolorystykę ujęto w części architektonicznej projektu, ostateczny wybór kolorystyki należy dokonać po wykonaniu badań stratygraficznych tynków i po wykonaniu prób na elewacjach i zatwierdzić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu Tynki cokołowe Ze względu na swój destrukcyjny charakter należy usunąć wszystkie cementowe tynki na cokołach, dokonać wymiany spoin a następnie wykonać tynki renowacyjne wg proponowanego schematu (przyjęto średni stopień obciążenia solami): Wymiana spoin StoMurisol GP Obrzutka StoMurisol VS tynk podkładowy StoMurisol GP tynk renowacyjny StoMurisol SP weiss 20mm 5mm 10mm 15mm Powyższy układ tynków jest jedynie propozycją i może być skorygowany po wykonaniu badań zasolenia oraz zawilgocenia, które określą klasyfikację obciążeń solami. Klasyfikacja obciążenia solami wg WTA Rodzaj soli Stopień zasolenia % niski średni wysoki Azotany (NO 3 - ) < 0,1 0,1 0,3 > 0,3 Siarczany (SO 4 2- ) < 0,5 0,5 1,5 > 1,5 Chlorki (Cl - ) < 0,2 0,2 0,5 > 0,5 Ze względu na pozostawienie opaski z kostki betonowej wokół kościoła, styk tynku z gruntem należy proponuje się wykończyć według załączonego schematu typ A. Izolacje przeciwwodne Zarówno wybór rodzaju izolacji jak i jej typu jest bezwzględnie uzależniony od koniecznej ekspertyzy, która wskaże na przyczyny zawilgocenia muru. Należy dokonać dodatkowego rozpoznania np. typu gruntów, rodzaju obciążenia wodą (pod ciśnieniem lub nie, okresowa, itd.) i co najważniejsze wskazania ewentualnych dodatkowych działań (np. ukształtowanie terenu,

15 ewentualny drenaż itd.). Proponowana technologia oparta jest na doświadczeniu autora, jednak może ulec modyfikacjom po wykonaniu w/w ekspertyzy i okreśłeniu przyczyny zawilgocenia ścian. Izolacje poziomą proponujemy wykonać w systemie StoMurisol Impulssystem metoda wtórnej izolacji poziomej na drodze iniekcji w postaci impulsów wprowadzanych przez lance a nie pakery na cały przekrój. Jako środek iniekcyjny, wykorzystywany jest preparat StoMurisol Micro, czyli mikroemulsja silikonowa tolerująca nawet 95% zawilgocenie bez konieczności osuszania metoda wg badań Politechniki Wrocławskiej. Do wykonania izolacji pionowych można użyć materiałów bitumicznych StoMurisol BD1K. Wcześniej należy odpowiednio przygotować podłoże, oczyszczając mur, wykonując niezbędne przemurowania, a także wykonując tynk wyrównawczy. KONSERWACJA RZEŹB KAMIENNYCH NA SZCZYTACH KOLEGIATY - Oczyszczenie powierzchni kamienia proponuje się wykonać metodą chemiczną przy użyciu roztworu HF zmywanego gorącą wodą. Zabieg ten należy powtarzać w celu uzyskania zadowalającego efektu. Pozostałe plamy i przebarwienia można usunąć doczyszczając i rozjaśniając powierzchnię kamienia przy użyciu Perhydrolu. Do czyszczenia użyć można także preparatów fabrycznych np. Alkutex Schmutzloser Remmers. - Kolejnym zabiegiem powinno być całkowite odsolenie piaskowca za pomocą kompresów odsalających z ligniny, wykorzystując metodę migracji soli do rozszerzonego środowiska. - Po wykonaniu badań mykologicznych na obecność mikroorganizmów należy wykonać dezynfekcję detali kamiennych. Można do tego zabiegu zastosować preparat Alkutex BFA Entferner Remmers. - Ze względu na silne zwietrzenie powierzchni piaskowca proponuje się wykonanie wzmocnienia kamienia preparatem Keim Lotexan N. Najbardziej zdegradowane fragmenty kamienne należy wzmocnić strukturalnie stosując metodę mokre w mokre. - Uzupełnianie ubytków kamienia można wykonać po około 3-4 tygodniach od zabiegu wzmocnienia. Do wypełniania ubytków proponuje się zastosować materiały do reprofilowania firmy Remmers Restauriermortel lub wykonać własną recepturę opartą na naturalnym wapnie hydraulicznym. Jako wypełniacz można zastosować drobno mielony piaskowiec, jako wodę zarobową użyć dyspersji akrylowej. Do barwienia kitów można zastosować pigmenty ziemne.

16 - Wykonane uzupełnienia należy poddać zabiegowi patynowania stosując gotowe farby laserunkowe Funcosil Historic Schlammlasur Remmers bądź zastosować dyspersję Primalu A- 33 barwionego pigmentami mineralnymi. - Następnie należy wykonać nowe złocenia inskrypcji szlakmetalem z zabezpieczeniem Paraloidem B72 w toluenie. - Końcowym etapem prac musi być zabezpieczenie hydrofobowe powierzchni piaskowca preparatem Funcosil SNL Remmers lub Lotexan N Keim. RENOWACJA CEGLANEJ DZWONNICY - Oczyszczenie powierzchni elewacji parą wodną z doczyszczeniem preparatem Alkutex Fassadenreiniger Paste Remmers - Usunięcie spoin - Dezynfekcja miejsc zaatakowanych przez porosty StoPrim Fungal - Wymiana zdegradowanych cegieł na nowe o parametrach odpowiadających cegłom oryginalnym wszystkie przemurowania wykonać na zaprawie StoTrass WM02 - Naprawa wypraw tynkarskich, gzymsów materiałami StoPrep Miral - Wykonanie nowych spoin StoTrass Fuge - Wykonanie tynku nawierchniowego na gładkich powierzchniach tynków z zaprawy StoTrass Filzputz - Hydrofobizacja lica ceglanego Ispo Fassadenschutz BS290 Ze względu na specyfikę konserwacji obiektów zabytkowych, konieczne jest zachowanie technologii i materiałów specjalistycznych o właściwościach odpowiednich do materiałów, z których wzniesiono budynek. Dopuszcza się stosowanie alternatywnych materiałów, jednak ich parametry muszą odpowiadać parametrom wskazanych w programie konserwatorskim. Stosowane materiały muszą posiadać stosowne atesty i świadectwa oraz być dopuszczone do stosowania w obrocie publicznym na terenie Polski. Dokumentacja konserwatorska Prace konserwatorskie muszą być dokumentowane opisowo i fotograficznie i przedstawiać wszystkie etapy. Jakiekolwiek ewentualne zmiany w programie prac konserwatorskich (zmiany w technologii czy sposobie wykonania) należy uzgadniać z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu oraz autorem projektu w celu uzyskania akceptacji.