FUNKCJONOWANIE SYSTEMU ZAKUPU I SPRZEDAśY ENERGII ELEKTRYCZNEJ WYTWARZANEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W POLSCE

Transkrypt

1 Dr inŝ. Sławomir KONIECZNY Dr inŝ. Agnieszka SOBOLEWSKA FUNKCJONOWANIE SYSTEMU ZAKUPU I SPRZEDAśY ENERGII ELEKTRYCZNEJ WYTWARZANEJ Z ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ ENERGII W POLSCE Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy w Zakresie Energii Odnawialnej w Ostoi Ostoja Przecław, ostoja@ar.szczecin.pl, tel. (09) Wstęp Technologie odnawialnych źródeł energii (OZE) rozwinęły się juŝ do takiego stopnia, Ŝe mogą konkurować z konwencjonalnymi systemami energetycznymi. Pomimo tego napotykają szereg barier rynkowych, które nie pozwalają im na dostęp do rynku nawet, gdy są one ekonomicznie uzasadnione. Z powodu ich małej skali i innych parametrów, technologie OZE często niezbyt dobrze pasują do dotychczasowej infrastruktury rynku energetycznego i tradycyjny przemysł energetyczny patrzy na nie z pewną niechęcią. Na szczęście, korzystając z doświadczeń innych krajów zaczynamy powoli te bariery przezwycięŝać i za pomocą śmiałych, innowacyjnych strategii dąŝymy do osiągnięcia celu, jakim jest zrównowaŝony rynek energii tradycyjnej i odnawialnej. Jednym z osiągnięć na drodze do tak postawionego celu jest Prawo energetyczne (Ustawa z dnia 0 kwietnia 997 r.). Od początku swego obowiązywania zawierała regulacje mające na celu promowanie i wspieranie wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych i skojarzonych źródłach energii. Jest juŝ oczywistym, Ŝe rozwój tego rodzaju energetyki jest moŝliwy jedynie przy odpowiednim wsparciu państwa. Specyfiką tej ustawy było jednak to, Ŝe nie oparto jej na systemie przyznawania przez państwo ulg i zachęt, a na ustawowym nałoŝeniu obowiązku zakupu (lub wytworzenia) energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych i skojarzonych. PoniewaŜ realizacja tego obowiązku generowała dodatkowe koszty u podmiotów zobowiązanych, ale to z kolei powodowało niechęć do jego wypełnienia, ustawodawca wprowadził takŝe odpowiedni system kar pienięŝnych nakładanych przez Prezesa URE na podmioty nie wywiązujące się z tego obowiązku. ChociaŜ rozporządzenie nie rozwiązuje jeszcze wszystkich problemów w tym zakresie, to z pewnością stanowi bodziec dla inwestowania w sektor energii odnawialnej.

2 Dobrą przesłanką jest równieŝ zwolnienie z podatku akcyzowego producentów wytwarzających energię odnawialną. Zasady, które weszły w Ŝycie i obowiązywały w 005 r., pozwoliły na szersze wsparcie odnawialnych źródeł energii. Istotnym krokiem mającym na celu wspieranie rozwoju źródeł odnawialnych było wprowadzenie ustawą z dnia 4 marca 005 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony środowiska i praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych. Zapisy tej ustawy zostały przygotowane w oparciu o nabyte doświadczenia związane z funkcjonowaniem krajowego systemu świadectw pochodzenia oraz doświadczeń krajów członkowskich Unii Europejskiej. Wszystkie zmiany miały na celu efektywne i sprawne promowanie odnawialnych źródeł przy załoŝeniu, Ŝe podstawą tego wsparcia jest obowiązek zakupu świadectw pochodzenia lub uiszczenie opłaty zastępczej. Regulacje zawarte w ww. ustawie wprowadziły nie tylko zupełnie nowy system wypełniania i rozliczania obowiązku zakupu, ale takŝe zmiany w systemie wydawania i umarzania świadectw pochodzenia. NajwaŜniejszą oraz najistotniejszą konsekwencją rozwiązań przyjętych ustawą z 4 marca 005 r., było rozdzielenie przychodów ze sprzedaŝy energii wyprodukowanej w źródłach odnawialnych na dwa strumienie: przychody ze sprzedaŝy energii elektrycznej fizycznej, które zapewniają bezpośrednie, gwarantowane dochody źródeł odnawialnych (wytwórca otrzymuje płatność za sprzedaną energię po cenie energii konwencjonalnej), przychody ze sprzedaŝy praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia (wytwórca otrzymuje płatność z chwilą nabycia przez podmiot zainteresowany praw majątkowych wynikających ze świadectw pochodzenia zapisanych na koncie wytwórcy prowadzonym przez TGE). Wydawanie i umarzanie świadectw pochodzenia Od 004 r. rozliczanie obowiązku zakupu odnawialnej energii oraz jego dokumentowanie jest związane ze świadectwem pochodzenia tej energii, zwane dalej świadectwem pochodzenia. Od tego momentu podstawowym mechanizmem wsparcia produkcji energii elektrycznej z OZE, mającym przyczynić się do ich rozwoju, stał się system wydawania i umarzania świadectw pochodzenia. Został on wprowadzony przy załoŝeniu, Ŝe podstawą tego wsparcia jest obowiązek zakupu świadectw pochodzenia lub wniesienie opłaty

3 zastępczej. Wysokość jednostkowej opłaty zastępczej została określona na poziomie 40 zł/mw, co obowiązywało do końca 006 r. Lata 005 i 006 to czas funkcjonowania systemu wydawania i umarzania świadectw pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w źródłach odnawialnych. W tym czasie Prezes URE wydał 4 świadectw na wolumen energii ,354 MWh Tabela. Świadectwa pochodzenia wydane w 006 r. (za produkcję w 005 i 006 r.) w rozbiciu na poszczególne technologie wytwarzania Rodzaj OZE Okres wytwarzania Okres wytwarzania ilość energii [MW] ilość SP [szt.] ilość energii [MW] ilość SP [szt.] Elektrownie na biogaz 97, ,97 54 Elektrownie na biomasę 5895, , 47 Elektrownie wiatrowe 40795, ,080 6 Elektrownie wodne 3648, ,63 68 Współspalanie 850, ,7 04 Łącznie , , Źródło: URE Jednocześnie przedsiębiorstwa energetyczne prowadzące działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu lub obrocie energią elektryczną i sprzedające ją do odbiorców końcowych, w celu wywiązania się z ustawowego obowiązku za 006 r., występowały do Prezesa URE z wnioskami o umorzenie świadectw pochodzenia. Umorzono w ten sposób świadectw pochodzenia na łączny wolumen energii 3 884,853 MWh. Tabela. Wolumen energii elektrycznej oraz liczba umorzonych SP Rok Wolumen energii [MWh] Liczba SP [szt.] , , Łącznie , Źródło: URE Jak wskazuje dotychczasowe funkcjonowanie mechanizmu wsparcia, podstawowym jego mankamentem jest sztywna wysokość opłaty zastępczej, silnie i bezpośrednio wpływająca na cenę świadectw pochodzenia. Z doświadczeń 006 r. wynika, Ŝe rosnący popyt na świadectwa powoduje, Ŝe producenci energii odnawialnej nie konkurują ze sobą, a świadectwa pochodzenia sprzedają po najwyŝszej cenie, równej bez mała opłacie zastępczej. Zatem cena świadectw pochodzenia nie ma powiązania z rzeczywistymi kosztami wytwarzania energii elektrycznej, co jest sprzeczne z załoŝeniami przyjętymi przy wprowadzaniu mechanizmu.

4 Trudno jest jeszcze w pełni ocenić skutki wprowadzenia tego mechanizmu wsparcia, ze względu na krótki okres jego funkcjonowania, niemniej jednak biorąc pod uwagę 006 r. moŝna zauwaŝyć, Ŝe bezpośrednio wpływa on na cenę energii elektrycznej, a tym samym na wzrost cen energii dla odbiorców końcowych. Zakup i sprzedaŝ energii elektrycznej pochodzącej z OZE Tabela 3. Zakup i sprzedaŝ energii elektrycznej z OZE przez spółki dystrybucyjne w 00 r. Lp Przedsiębiorstwo Beskidzka Energetyka Będziński Elektroenergetyczny Elbląskie y Energetyczne Energa Gdańska Kompania Energetyczna Energetyka Kaliska Energetyka Poznańska Energetyka Szczecińska Górnośląski Elektroenergetyczny Lubelskie y Energetyczne Łódzki Rzeszowski Zakup zielonej energii Przeds. Bezp. dostawcy Razem Wykonana całkowita sprzedaŝ energii elektrycznej SprzedaŜ zielonej energii Przeds. Odbiorcom finalnym Razem Udział zakupionej zielonej energii w całkowitej sprzedaŝy Ogółem MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh % % Tylko dost. bezp ,98, ,57, ,50 0, ,6, ,73 0, ,50, ,54, ,5, ,6 0, ,64, ,6,8 STOEN ,50,48 3 Białystok ,49, ,75 4,75

5 Bydgoszcz Częstochowa Gorzów Jelenia Góra Koszalin Kraków Legnica Łódź- Teren Opole Płock w Olsztynie Słupsk Tarnów Toruń Wałbrzych Warszawa-Teren Wrocław Zamojska Korporacja Energetyczna ,6 0, ,5, ,97 8, ,96, ,06 6, ,5, ,50, ,68, ,56 0, ,78, ,50, ,53 0, ,6 6, ,54 0, ,03, ,6 3, ,5 0,70 3 ZEORK ,7 0,45 33 Zielonogórskie y Energetyczne ,50,6

6 Ogółem spółki dystrybucyjne ,60,6 Źródło: URE. Z uzyskanych informacji wynika, Ŝe całkowita roczna sprzedaŝ energii elektrycznej przez zakłady energetyczne wyniosła w 00 r MWh, a zakup energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych wg sprawozdań zakładów energetycznych wyniósł MWh. W przypadku tego podsektora oznacza to, Ŝe udział zakupionej energii ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych w całkowitej sprzedaŝy wyniósł,6%. Jednocześnie z tabeli 3 wynika, Ŝe jedynie 7 zakładów energetycznych wypełniło obowiązek zakupu na poziomie wynikającym z rozporządzenia Ministra Gospodarki z 5 grudnia 000 r., natomiast 6 zakładów energetycznych nie osiągnęło wymaganego udziału energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych i odnawialnych w całkowitej rocznej sprzedaŝy. Tabela 4. Zakup i sprzedaŝ energii elektrycznej z OZE przez spółki dystrybucyjne w roku 003. L p Przedsiębiorstwo Pozyskanie zielonej energii przeds. bezp. dostawcy produkc ja własna razem SprzedaŜ zielonej energii przeds. odbiorco m finalnym razem MWh MWh MWh MWh MWh MWh MWh % Beskidzka Energetyka ,79 Będziński Elektroenerget ,0 3 Elbląskie y Energetyczne ,85 4 ENERGA Gdańska Komp. Energet , 5 Energetyka Kaliska ,0 6 Górnośląski Elektroenerget ,7 7 Grupa Energetyczna ENEA ,0 8 Lubelskie y Energetyczne ,0 9 Łódzki , Rzeszowski ,57 STOEN , Białystok ,80 Częstochowa ,5 Jelenia Góra ,03 Koszalin ,7 OZE

7 Kraków ,7 Legnica ,98 Łódź Teren ,88 Opole ,07 Płock ,49 w Olsztynie ,8 Słupsk ,50 Tarnów ,5 Toruń ,8 Wałbrzych ,47 Energet. Warszawa Teren ,5 Wrocław ,45 Zamojska Korporacja Energetyczna ,5 ZEORK ,85 Ogółem spółki dystrybucyjne ,7 Polskie Sieci Elektroenergetyczne ,3 Źródło: URE W 003 r. całkowita roczna sprzedaŝ energii elektrycznej przez spółki dystrybucyjne wyniosła MWh. Natomiast sprzedaŝ energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, pochodzącej z bezpośrednich zakupów lub wytworzonej we własnych instalacjach, wg sprawozdań wyniosła MWh. Oznacza to, Ŝe udział energii ze źródeł odnawialnych w rocznej sprzedaŝy energii wyniósł,7%. Jednocześnie z zestawienia w tabeli 4 wynika, Ŝe tylko jedna spółka dystrybucyjna wykonała obowiązek zakupu na poziomie wynikającym z powołanego rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, natomiast 8 nie osiągnęło wymaganego udziału energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w wykonanej rocznej sprzedaŝy. SprzedaŜ energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych przez spółki dystrybucyjne (niezaleŝnie od kierunku sprzedaŝy) wyniosła w 003 roku MWh. Natomiast ze

8 struktury zakupów wynika, Ŝe MWh zakupiono od innych przedsiębiorstw, a bezpośrednio od wytwórców lub teŝ ze źródeł własnych pozyskano 974 MWh. Tabela 5. Zakup i sprzedaŝ energii elektrycznej z OZE przez spółki dystrybucyjne w 004 r. Przedsiębiorstwo Przeds. Pozyskanie zielonej energii [MWh] Bezp. dostawcy Produkcja własna Razem SprzedaŜ zielonej energii [MWh] Przeds. Odbiorcom finalnym Razem ENION EnergiaPro Koncern ENEA ENERGA - Gdańska Kompania Energetyczna * Płock * Słupsk * Elbląskie y Energetyczne * w Olsztynie * Toruń * * Koszalin Energetyka Kaliska * Górnośląski Elektroenergetyczny Lubelskie y Energetyczne Łódzki Rzeszowski STOEN Białystok Łódź- Teren Warszawa- Teren y Energetyczne Okręgu Radomsko-Kieleckiego Zamojska Korporacja Energetyczna Ogółem spółki dystrybucyjne Źródło: URE

9 W 004 r. roczna sprzedaŝ spółek dystrybucyjnych odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby wyniosła MWh. SprzedaŜ energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych przez spółki dystrybucyjne (niezaleŝnie od kierunków sprzedaŝy) wyniosła w tym okresie MWh. Ze struktury pozyskania tej energii wynika, Ŝe MWh zakupiono od innych przedsiębiorstw, a bezpośrednio od wytwórców lub teŝ ze źródeł własnych pozyskano MWh. Dane te wskazują, Ŝe część energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych była przedmiotem wtórnego. Podsumowanie Rozliczenie obowiązku zakupu energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych od początku swego funkcjonowania w ustawie Prawo energetyczne wzbudzało wiele kontrowersji i trudności interpretacyjnych. Podstawowym problemem powstałym po wprowadzeniu systemu obowiązkowego zakupu (wytworzenia) było ukrócenie praktyk niektórych przedsiębiorstw energetycznych polegających na wielokrotnym obrocie tą samą energią, z jednoczesnym zaliczaniem jej do wypełnienia obowiązku kilku podmiotów. Równie istotnym problemem była takŝe kwestia związana z zaliczaniem określonej porcji energii do wypełniania obowiązku, dotycząca moŝliwości lub braku moŝliwości zakupu energii odnawialnej nie bezpośrednio w źródle a od tzw. pośredników. Problemy te były rozwiązywane w praktyce bądź tylko regulacyjnej (odpowiednie działania podjęte przez Prezesa URE polegające na śledzeniu przepływów energii) bądź regulacyjno-sądowej w przypadku moŝliwości zaliczenia określonej ilości energii zakupionej nie bezpośrednio w źródle odnawialnym. Ujawniające się mankamenty przyjętych rozwiązań prawnych powodowały, Ŝe przepisy te były bardzo często zmieniane. Zmiany te miały na celu uszczelnienie systemu, tak, aby nie był dopuszczalny wielokrotny obrót tą samą energią oraz aby nie było wątpliwości, z jakich kierunków zakup jest dopuszczalny i będzie zaliczony do wypełnienia obowiązku. Pojawiające się problemy i wątpliwości interpretacyjne nie zmieniały jednak faktu, Ŝe przepisy dotyczące nałoŝenia obowiązku zakupu zawsze uwaŝano za bardzo waŝne w celu wsparcia rozwoju odnawialnych źródeł energii mimo, Ŝe tworzenie takich przywilejów automatycznie ogranicza funkcjonowanie mechanizmów konkurencji w tym segmencie rynku.

10 Literatura.. Biuletyny URE z lat Streszczenie Rosnąca świadomość dotycząca korzyści wynikających z produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych jest coraz większa, poniewaŝ współczesne społeczeństwa zaczynają zdawać sobie sprawę z konieczności coraz oszczędniejszego wykorzystania paliw kopalnych i ograniczenia emisji do powietrza gazów cieplarnianych. Dlatego teŝ współczesne ustawodawstwa coraz częściej przewidują odpowiednie systemy wsparcia i promocji odnawialnych źródeł energii. Rozwiązania mające na celu uatrakcyjnienie inwestycji w źródła odnawialne zawiera równieŝ ustawa Prawo energetyczne, która przewiduje zarówno przywileje jak i obowiązki. Najistotniejszym jest nałoŝenie na określone przedsiębiorstwa obowiązku zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii, a obecnie uzyskania i przedstawiania do umorzenia odpowiedniej liczby świadectw pochodzenia tej energii. Aby realizacja tego obowiązku była pełna, ustawa ta przewiduje system kontroli jego wypełnienia oraz odpowiedni system kar za jego niewypełnienie. WORKING OF SYSTEM OF PURCHASE AND OF LE OF ELECTRIC ENERGY PRODUCED FROM RENEWABLE SOURCES OF ENERGY IN POLAND Summary Growing consciousness relating advantages resulting from production of electric energy from renewable sources is more greater, because present societies begin to turn over oneself matter from necessity more thrifty utilizations of fuels mineral and limitations of issue to airs of greenhouse - gases. Because also present legislations more often foresee suitable systems of support and of promotion of renewable sources of energy. Solutions of investment in sources renewable contains also law -"An energetistic law", which foresees both privileges how as and duties. Most essential is putting on definite firms of duty of purchase of electric energy produced in renewable sources of energy, and at nowadays obtainments and amortization suitable numbers of certificates of origin this energy. The law foresees system of inspection his fulfilments and suitable system of punishments behind his not fulfilment.