8. Układ rozrodczy i jego funkcje

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "8. Układ rozrodczy i jego funkcje"

Transkrypt

1 u? Rozmnażanie: bezpłciowe ptciowe Ryc Pączkująca stułbia - przykład rozmnażania bezpłciowego I dojrzałość płciowa Cechy płciowe: pierwszorzędowe drugorzędowe /yyywsw Czy wiesz, że Niekiedy uczniowie i studenci mówią: Rozmnażanie człowieka polega na...". Jest to określenie nieprawidłowe, ponieważ człowieka nie można rozmnażać YV) Q J 8. Układ rozrodczy i jego funkcje Rozmnażanie się (rozumiane jako samopowielanie się) jest czynnością życiową, prowadzącą do zwiększania liczby osobników danego gatunku. Rozmnażanie odbywa się dwoma zasadniczymi sposobami: wskutek rozmnażania bezpłciowego lub rozmnażania płciowego. W pierwszym wypadku nowy organizm powstaje z części ciata organizmu rodzicielskiego, na przykład w drodze pączkowania (drożdże, koralowce, stułbia; ryc. 101), fragmentacji ciała (niektóre robaki płaskie, rozgwiazdy) lub przez powielanie organów wegetatywnych roślin (łodyg, liści lub korzeni). W takich wypadkach potomstwo jest identyczne jak osobnik rodzicielski - także pod względem genetycznym. Dziedziczy więc wszystkie jego wady i zalety. Strategia ta jest prosta, ale nie pozwala na tworzenie nowych układów genów, co może mieć znaczenie dla adaptacji gatunków do zmieniających się warunków środowiska (w procesie ewolucji). Problem wzrostu różnorodności genetycznej rozwiązuje bardziej skomplikowane rozmnażanie płciowe. Nowy osobnik powstaje wówczas w wyniku połączenia się dwóch komórek rozrodczych (gamet), jest więc nową, niepowtarzalną kombinacją genetyczną. Ten typ rozrodu cechuje wszystkie istoty żywe*, podczas gdy rozmnażanie bezpłciowe cechuje tylko część z nich. Człowiek, podobnie jak wszystkie inne ssaki, należy do organizmów rozdzielnopłciowych, rozmnażających się wyłącznie płciowo. Osiągnięcie zdolności do wytwarzania gamet, czyli dojrzałość płciowa, zależy w znacznej mierze od ośrodków nerwowych zlokalizowanych w mózgowiu. Wzrost ich aktywności prowadzi do wydzielania hormonów wywołujących przyspieszony wzrost organizmu i rozwój cech płciowych (skok pokwitaniowy; por. później rozdz. 10.3). W organizmie chłopca w wieku lat następuje szybki rozwój pierwszorzędowych cech płciowych (jąder i narządów płciowych zewnętrznych) oraz drugorzędowych cech płciowych (zarost na twarzy, rozwój mięśni szkieletowych, zmiana barwy głosu, owłosienie w okolicy łonowej). W tym czasie pojawiają się też pierwsze polucje. Dziewczęta wkraczają w pokwitanie wcześniej niż chłopcy - w wieku lat. Wówczas następuje rozwój zarówno pierwszorzędowych cech płciowych (jajników i narządów rozrodczych), jak i drugorzędowych (rośnięcie piersi, poszerzenie miednicy, charakterystyczny rozrost tkanki tłuszczowej - kobieca sylwetka ciała, owłosienie w okolicy łonowej). Pojawiają się też pierwsze menstruacje t 'C. *Procesy rozrodcze o charakterze płciowym stwierdzono także u bakterii - jednokomórkowców prokariotycznych.

2 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje 8.1. Budowa i czynności układu rozrodczego człowieka W jądrach mężczyzny powstają plemniki, wydzielane są też hormony. Męski układ rozrodczy obejmuje: jądra w worku mosznowym, nasieniowody, prącie (penis) oraz gruczoły dodatkowe: najądrza i gruczoł krokowy (prostatę; ryc. 102 A). Wnętrze jąder wypełniają liczne, kręte kanaliki nasienne. W ich ścianach znajdują się niewyspecjalizowane komórki, nazwane spermatogoniami. W okresie dojrzałości płciowej część tych komórek dzieli się mitotycznie (powstają liczne nowe spermatogonia), część zaś przechodzi mejozę (nazywaną spermatogenezą; ryc. 102 B). W jej wyniku powstają ostatecznie haploidalne plemniki (po 4 z każdego spermatogonium). Plemniki przesuwają się kanalikami nasiennymi do najądrzy, gdzie dojrzewają i są przechowywane. Prącie jest narządem kopulacyjnym zbudowanym z wydłużonego trzonu i rozszerzonego zakończenia - żołędzi, osłoniętego fałdem skórnym (napletkiem). We wnętrzu prącia znajdują się ciała jamiste. Podczas podniecenia seksualnego wypełniają się one krwią, co prowadzi do wzwodu prącia (erekcji). W czasie stosunku płciowego, w odruchowym akcie ejakulacji (wytrysku), plemniki przemieszczają się nasieniowodami do cewki moczowej biegnącej dalej w prąciu, skąd dostają się do pochwy. Ściślej mówiąc, do dróg rodnych kobiety dostaje się kilka mililitrów nasienia - spermy, czyli płynnej zawiesiny zawierającej około min ruchliwych plemników. Jeśli ich ilość spadnie poniżej 40 min w mililitrze, mówimy o stanie oligospermii (może ona być przyczyną niepłodności męskiej). Płynna (alkaliczna) część spermy wydzielana jest przez prostatę. Męski uktad rozrodczy: jądra nasieniowody prącie gruczoły pomocnicze Ipowstawanie plemników pęcherz moczowy nasieniowód najądrze i-ste-f«) worek mosznowy Ryc Męski uktad rozrodczy: A - widok ogólny, B - schemat powstawania plemników 111

3 Żeński uktad rozrodczy: jajniki jajowody macica pochwa srom W jajnikach kobiety powstają komórki jajowe, wydzielane są także hormony. Zasadniczymi elementami żeńskiego układu rozrodczego (ryc. 103 A) są jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz srom (zewnętrzne narządy płciowe). Jajniki znajdują się w dolnej części jamy brzusznej i kształtem nieco przypominają duże migdały. Przymocowane są więzadłami do ściany macicy. We wnętrzu każdego jajnika znajduje się delikatna tkanka łączna z dojrzewającymi komórkami jajowymi. Komórki jajowe dojrzewają w pęcherzykach jajnikowych - każdy pęcherzyk składa się z dojrzewającej komórki jajowej oraz otaczających ją komórek. jajowód pęcherz moczowy komórka macierzysta / dojrzewanie 2 n pochwa komórka jajowa Ryc Żeński uktad rozrodczy: A - widok ogólny z boku, B - schemat powstawania komórki jajowej powstawanie komórki jajowej rk Mechanizm tworzenia żeńskich komórek rozrodczych jest zupełnie inny niż plemników. Proces powstawania komórek jajowych, czyli oogeneza rozpoczyna się u dziewczynki jeszcze zanim się ona urodzi, ale ulega zahamowaniu do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Podczas oogenezy z jednej komórki macierzystej powstaje tylko jedna komórka jajowa (pozostałe komórki haploidalne się degenerują). Ponadto żeński układ rozrodczy produkuje niewiele komórek jajowych. Macica jest nieparzystym narządem przypominającym gruszkę (ryc. 103). Grube ściany trzonu macicy są silnie umięśnione (mięśnie gładkie) i wysłane od wewnątrz błoną śluzową (endometrium). Dolna część macicy - szyjka - łączy się z długą na około 10 cm pochwą. Cykl menstruacyjny kobiety podlega kontroli hormonalnej. Wydzielanie hormonów męskich podlega niewielkim wahaniom przez większą część okresu dojrzałości płciowej mężczyzny. Przeciwnie u kobiety - poziom hormonów żeńskich zmienia się w charakterystyczny, cykliczny sposób. Przejawem tej periodyczności jest cykl miesiączkowy (menstruacyjny), powtarzający się od okresu dojrzewania (wiek lat) do menopauzy (wiek ok lat) (ryc. 104). 112

4 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje Pojedynczy cykl rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego. Pierwsza faza - krwawienie menstruacyjne (miesiączka; okres) - trwa około 4-5 dni. W tym czasie przysadka mózgowa uwalnia hormon folikulotropowy (łac.folliculus - pęcherzyk), który w jajniku po- F H budzą rozwój jednego z licznych pierwotnych pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie estrogenów (hormonów żeńskich). Między 5 a 14 dniem cyklu - w fazie przedowulacyjnej - estrogeny po- i faza budzają namnażanie się komórek w błonie śluzowej macicy i tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Jest to więc jeden z elementów przygotowania do zagnieżdżenia się zarodka. Poza tym trwa dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego. Pod koniec fazy przedowulacyjnej przysadka* wydziela hormon luteinizujący. Ten ostatni wraz z hormonem folikulotropowym L f"f doprowadzają do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka (Graafa) i uwolnienia komórki jajowej. Nazywamy to owulacją, czyli jajeczkowaniem. W jajniku z pękniętego pęcherzyka Graafa formuje się tak zwane ciałko żółte. Następnie ma miejsce faza poowulacyjna trwająca do 28 dnia cyklu. Po jajeczkowaniu ciałko żółte zaczyna produkować hormon o nazwie progesteron. Pod jego wpływem błona śluzowa macicy dalej grubieje i zaczyna wydzielać płyn bogaty w substancje odżywcze (ma on odżywiać zarodek przed jego zagnieżdżeniem). Progesteron hamuje także wydzielanie z przysadki hormonu luteinizującego. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to po około 10 dniach od owulacji ciałko żółte szybko degeneruje się w ciałko białawe. W związku z tym stężenie progesteronu gwałtownie spada, co powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy, polegające między innymi na obkurczaniu naczyń krwionośnych. Na skutek niedotlenienia komórki śluzówki macicy obumierają i ulegają złuszczeniu w procesie menstruacji. Innym efektem wspomnianego spadku jest odblokowanie czynności przysadki, której hormony zapoczątkowują kolejny cykl menstruacyjny. menstruacja przedowulacyjna owulacja faza poowulacyjna dni cyklu Ryc Przeciętnie cykl menstruacyjny trwa 28 dni, ale nie jest to regułą. Na rozregulowanie cyklu menstruacyjnego wptyw mają takie czynniki, jak: stres, zmiana klimatu czy nawet zwykte przeziębienie. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, zagnieżdżający się zarodek wydziela hormon - gonadotropinę kosmówkową, który podtrzymuje aktywność ciałka żółtego w jajniku, poza tym wstrzymuje kolejne jajeczkowanie (następuje przerwanie cyklu menstruacyjnego). Dzięki temu możliwe jest utrzymanie wysokiego stężenia progesteronu aż do 4 miesiąca ciąży, gdy produkcję tego hormonu przejmuje samo łożysko. * Przysadka mózgowa jest częścią mózgowia (por. później rozdz. 10). 113

5 Bliźnięta: jednojajowe dwujajowe Rozwój prenatalny: bruzdkowanie gastrulacja organogeneza przebieg porodu Jajniki pracują na przemian: raz w jednym dojrzewa pęcherzyk jajnikowy, raz w drugim. Czasem następuje jednoczesne jajeczkowanie w obu jajnikach albo podwójne w jednym jajniku. Jeśli obie komórki jajowe zostaną zapłodnione, to rozwinie się ciąża bliźniacza. Bliźnięta takie nazywamy dwujajowymi. Jeśli zaś pojedynczy zarodek podzieli się na dwa samodzielne organizmy, to powstaną bliźnięta jednojajowe. Są one identyczne pod względem genetycznym, mają więc między innymi tę samą płeć, kolor oczu czy grupę krwi. Bliźnięta dwujajowe z punktu widzenia genetycznego mają się do siebie tak, jak rodzeństwo z kolejnych ciąż. Do zapłodnienia najczęściej dochodzi w górnej części jajowodu i jest ono początkiem cyklu życiowego człowieka. Zapłodniona komórka jajowa (zygota) ma pełny, podwójny komplet chromosomów (2n), zawierających między innymi geny determinujące płeć człowieka, kolor jego oczu, włosów czy grupę krwi. Już kilkanaście godzin po zlaniu się komórki jajowej i plemnika (zapłodnieniu) rozpoczynają się podziały mitotyczne zygoty, czyli bruzdkowanie (ryc. 105). Siódmego dnia po zapłodnieniu kilkudziesięciokomórkowy zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy (nazywamy to implantacją). W drugim i trzecim tygodniu życia zarodka rozpoczyna się gastrulacja. Wówczas formują się charakterystyczne grupy komórek - tak zwane listki zarodkowe (ektoderma, mezoderma oraz endoderma). Z nich rozwijają się początkowo pierwotne narządy, takie jak na przykład: struna grzbietowa (zastępowana przez kręgosłup), ogon (szybko zanika!), cewka nerwowa (przekształca się potem w mózgowie i rdzeń kręgowy). W kilka tygodni po zapłodnieniu rozpoczyna się organogeneza - z listków rozwijają się narządy ostateczne, między innymi serce, mózgowie, płuca i mięśnie. W trzecim miesiącu życia zarodek (ściślej: płód) ma już pracujące serce, wykazuje proste odruchy, może się też poruszać. Pod koniec 12 tygodnia rozwoju płód osiąga już wygląd miniaturowego człowieka. W ostatnich trzech miesiącach ciąży (ostatnim trymestrze) płód szybko rośnie i w chwili przyjścia na świat ma uformowane wszystkie narządy. Waży około 3-3,5 kg i mierzy około cm. Najczęściej w 266 dni od poczęcia* rozpoczyna się poród. Jego pierwsza faza trwa zwykle godzin. W tym czasie dzięki mimowolnym skurczom macicy (porodowym) płód przesuwa się w kierunku szyjki macicy, odchodzą także wody płodowe. W drugiej fazie płód przechodzi przez szyjkę macicy i pochwę, wydostając się na zewnątrz. W ciągu kilku sekund po odcięciu pępowiny noworodek powinien rozpocząć oddychanie - jest to widomy znak przystosowania się do zupełnie odmiennych warunków niż te w macicy. Ostatnią fazą porodu jest wydalenie błon płodowych (owodni) i resztek łożyska. "Oznacza to okoto 280 dni od ostatniej miesiączki. 114

6 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje więzadło jajnika trzon macicy wstawka z mitochondriami dojrzały plemnik główka z materiałem genetycznym szyjka macicy pochwa dojrzała komórka jajowa z otoczką _ Ryc Niektóre etapy rozwoju prenatalnego człowieka: A - zapłodnienie i wczesne etapy rozwoju zarodkowego: 1 - moment zapłodnienia w jajowodzie (do komórki jajowej wnika tylko jeden z plemników), kolejne podziały zygoty - bruzdkowanie, implantacja zarodka, 8 - początek organogenezy i tworzenia łożyska; B - fotografia płodu w piątym miesiącu życia. 115

7 budowa i rola tożyska W okresie prenatalnym rozwijający się zarodek, a później płód zaopatrywane są za pośrednictwem łożyska. Łożysko jest wyjątkowym narządem powstającym z połączenia tkanek zarodka i matki. Część matczyna łożyska powstaje z tkanki łącznej błony śluzowej macicy, część płodowa z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek (tzw. kosmówki). Obie części łożyska są silnie unaczynione, ale krew matki i płodu się nie miesza (mówimy tu o barierze łożyskowej)! Łożysko umożliwia sprawną wymianę gazową, usuwanie mocznika z płodu, dostarczanie substancji budulcowych i energetycznych do płodu oraz ochronę immunologiczną rozwijającego się organizmu (ryc. 106). tętnica macicy ŁOŻYSKO żyta pępkowa żyta macic tętnica pępkowa Ryc Schemat ilustrujący czynności łożyska oraz zdjęcie 8-tygodniowego zarodka człowieka Rozwój postnatalny: noworodek niemowlę dziecko okres młodzieńczy dojrzałość i przekwitanie starość okres młodzieńczy Rozwój postnatalny człowieka obejmuje kilka charakterystycznych okresów. W tym czasie zmieniają się nie tylko masa, proporcje ciała i ukształtowanie twarzy człowieka. Następuje także jego rozwój emocjonalny i intelektualny. Od narodzin do końca pierwszego miesiąca życia noworodek przystosowuje się do oddychania powietrzem atmosferycznym, do przyswajania pokarmów (mleko matki) i wydalania produktów przemiany materii. W okresie niemowlęcym (koniec pierwszego miesiąca życia do drugiego roku życia) następuje szybki wzrost ciała, wyrzynają się pierwsze zęby mleczne, rośnie sprawność ruchowa (m.in. dzięki temu, że wokół włókien unerwiających mięśnie rozwijają się osłonki mielinowe). Zwyczajowo przyjmuje się, że okres niemowlęcy kończy się, gdy opanowana zostaje umiejętność chodzenia i dziecko podejmuje pierwsze próby mówienia. Okres dziecięcy (do wieku dojrzewania: zwykle lat) obejmuje bardzo intensywny wzrost, rozwój sprawności ruchowej i wydolności serca. Doskonalona jest umiejętność mowy, następuje rozwój intelektualny. Zęby mleczne stopniowo zastępowane są przez zęby stałe. Okres młodzieńczy (do osiągnięcia pełnej dojrzałości: zwykle lat) rozpoczyna się skokiem pokwitaniowym, rozwojem cech płciowych i przede wszystkim możliwości intelektualnych. Następują psychologiczne zmiany osobowości (m.in. przejawiające się młodzieńczymi zmianami nastroju). W tym okresie dochodzi także do pierwszych kontaktów seksualnych. 116

8 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje Okres dojrzałości (do ok. 40 roku życia) i wieku średniego (do ok. 65 roku życia) to osiąganie szczytu rozwoju fizycznego i intelektualnego oraz powolne zmiany prowadzące do starzenia się. W wieku lat większość kobiet przechodzi przekwitanie (klimakterium), krwawienia miesiączkowe i owulacje stopniowo ustają. Męskie przekwitanie (andropauza) pojawia się później (ok. 65 roku życia), jest bardziej rozłożone w czasie i jego objawy są mniej nasilone niż u kobiet. W okresie starości wzmagają się symptomy starzenia - systematycznie maleje wydolność fizyczna i intelektualna oraz zdolność organizmu do utrzymywania homeostazy. W tej grupie wiekowej następuje szczególny wzrost zgonów uwarunkowanych także czynnikami cywilizacyjnymi. Jednakże wbrew obiegowym opiniom tempo spadku wydolności organizmu wcale nie musi być wysokie, a bardzo duże doświadczenie może być pomocne w prowadzeniu aktywnego życia zawodowego i osobistego. okres dojrzałości i wieku średniego starość 8.2. Higiena układu rozrodczego oraz ciąży Niestety, wciąż większość młodych ludzi rozpoczynających współżycie seksualne ma zbyt matą wiedzę o antykoncepcji. Specyficzność seksualizmu człowieka przejawia się między innymi w tym, że stosunki płciowe nie pełnią funkcji wyłącznie prokreacyjnej, a do tego dojrzałość płciowa znacznie wyprzedza dojrzałość emocjonalną i społeczną. Jednocześnie większość ludzi uważa, że dzieci powinny rodzić się w wyniku świadomej decyzji rodziców, a nie przypadku. Bardzo ważna jest zatem edukacja seksualna i problem regulacji narodzin. Naturalne metody antykoncepcji (regulacji poczęć) oparte są na okresowej wstrzemięźliwości płciowej, zależnie od ustalonego terminu owulacji, tak zwany kalendarzyk małżeński. Metody barierowe polegają na stosowaniu środków zapobiegających zetknięciu się męskich i żeńskich komórek rozrodczych. Najpopularniejsza jest prezerwatywa (ryc. 107), mniej - kapturki i krążki dopochwowe czy żeńska prezerwatywa (femidom). Do najskuteczniejszych środków antykoncepcyjnych należą doustne środki hormonalne (większość zawiera kombinację hormonów blokującą owulację) oraz wkładki domaciczne. metody antykoncepcji Ryc Prezerwatywa jest popularnym środkiem antykoncepcyjnym. Metody antykoncepcji różnią się skutecznością, a wybór konkretnej jest indywidualną sprawą każdej pary. Aby dokonać optymalnego wyboru, warto skorzystać z porady lekarza ginekologa lub seksuologa. I wybór metody antykoncepcji 117

9 Coraz więcej par ma problemy z płodnością, na przykład na skutek niewydolności jajników czy oligospermii. Dlatego coraz powszechniejsze są terapie hormonalne zwiększające skuteczność owulacji i ułatwiające implantację zarodka. Niekiedy zachodzi potrzeba sztucznego zapłodnienia - plemniki wprowadzane są do narządów rozrodczych kobiety przy użyciu odpowiednich technik medycznych. Innym rozwiązaniem jest zapłodnienie in vitro (poza organizmem matki) i dopiero potem implantowanie zarodka. higiena ciąży używki a ciąża badania prenatalne Każda ciąża powinna być kontrolowana przez lekarza. Okres ciąży jest szczególny dla przyszłej matki, ale przede wszystkim dla rozwijającego się płodu. W tym czasie bowiem płód jest bardzo wrażliwy na działanie czynników środowiskowych. Ważny jest więc zarówno spokój (w miarę możliwości brak stresów), jak i prawidłowe odżywianie przyszłej matki (m.in. odpowiedni poziom białek oraz witamin). Na przykład niedobór witaminy D upośledza rozwój szkieletu, ale już jej nadmiar (hiperwitaminoza) może prowadzić do upośledzenia rozwoju umysłowego dziecka. Ponieważ bariera łożyskowa nie jest całkowicie szczelna, to ciężarna kobieta powinna bardzo ostrożnie przyjmować nawet tak pospolity środek farmakologiczny, jak aspiryna (może uszkodzić nerki płodu). Szczególnym zagrożeniem dla rozwijającego się organizmu są używki. Alkohol może być przyczyną małej masy urodzeniowej, a nawet deformacji fizycznych i upośledzenia umysłowego (zespół alkoholowy płodu). Organizm matki palącej papierosy nie jest w stanie dotlenić płodu (mniejsza masa urodzeniowa, prawdopodobne jest też ryzyko wodogłowia i słabszego rozwoju umysłowego dziecka). Narkotyki są z kolei przyczyną poronień, przedwczesnych porodów, niskiej masy urodzeniowej i uzależnienia narkotykowego potomstwa. Duże ryzyko wynika także z niektórych infekcji wirusowych. Szczególnie groźny jest wirus różyczki (może dojść do poważnych uszkodzeń płodu, np. ślepoty, głuchoty, wady serca). Wiele defektów rozwojowych wynika z zaburzeń genetycznych*. W sytuacji podwyższonego ryzyka wystąpienia takiej sytuacji (w rodzinach, gdzie zaburzenia takie już występowały) istnieje możliwość przeprowadzenia badań prenatalnych. Ocena wad genetycznych możliwa jest dzięki amniopunkcji. Badanie to polega na pobraniu płynu owodniowego i analizie genetycznej komórek płodowych, które w nim występują. Bardzo pomocne w ustalaniu ewentualnej ciąży mnogiej, płci dziecka czy niektórych wad rozwojowych są bezinwazyjnie badania ultrasonograficzne (USG; ryc. 108). Ryc USG ptodu. Badania ultrasonograficzne są coraz powszechniejsze. * Dokładniej zagadnienie to zostanie zanalizowane w dalszym toku kształcenia. 118

samopowielanie się, Czynność życiowa prowadząca do zwiększenia liczby osobników danego gatunku.

samopowielanie się, Czynność życiowa prowadząca do zwiększenia liczby osobników danego gatunku. samopowielanie się, Czynność życiowa prowadząca do zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Rozmnażanie bezpłciowe Nowy organizm powstaje z części ciała organizmu rodzicielskiego Przykłady: pączkowanie

Bardziej szczegółowo

RozmnaŜanie się i rozwój człowieka

RozmnaŜanie się i rozwój człowieka RozmnaŜanie się i rozwój człowieka 1. Zaznacz definicję rozwoju osobniczego. A. Proces prowadzący do uzyskania przez organizm energii. B. Usuwanie z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. C. Zmiany

Bardziej szczegółowo

Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne

Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Męskie narządy płciowe prącie: moszna Zewnętrzne narządy płciowe: Wewnętrzne narządy płciowe : jądra męski

Bardziej szczegółowo

1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) A) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci.

1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) A) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci. Sprawdzian b Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział XI Rozmnażanie Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości

SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Rozwój płodowy człowieka KLASA... DATA:... GODZ... HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej

Bardziej szczegółowo

1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?

1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza? SPIS TREŚCI Wstęp 10 1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22 Zagnieżdżenie 23 Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę 23 Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?

Bardziej szczegółowo

wynikiem niekorzystnych zmian cywilizacyjnych, nieprawidłowej

wynikiem niekorzystnych zmian cywilizacyjnych, nieprawidłowej Około 10-30% populacji jest dotknięta bezpłodnością, natomiast około 20% par ma trudności z poczęciem dziecka. Problemy pojawiają się u coraz większej liczby par i są one często wynikiem niekorzystnych

Bardziej szczegółowo

Układ rozrodczy samicy

Układ rozrodczy samicy Układ rozrodczy samicy ESPZiWP układ rozrodczy samicy jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom 1 Jajniki Jajniki pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane.

Bardziej szczegółowo

1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) C) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci.

1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) C) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci. Sprawdzian a Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział XI Rozmnażanie Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do

Bardziej szczegółowo

Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka

Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka Spis treści Cel lekcji Jak przebiega rozwój człowieka Faza rozwoju płodowego Faza narodzin Faza niemowlęca Faza wczesnodziecięca Faza zabawy Wczesny okres szkolny

Bardziej szczegółowo

SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. Temat: FIZJOLOGIA PŁODNOŚCI

SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. Temat: FIZJOLOGIA PŁODNOŚCI SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE DLA UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ Treści: fizjologia układu płciowego człowieka, fazy cyklu miesiączkowego kobiety, owulacja, fazy płodności i niepłodności

Bardziej szczegółowo

Układ rozrodczy samca

Układ rozrodczy samca Układ rozrodczy samca ESPZiWP Układ rozrodczy samca dwa jądra drogi wyprowadzające ( najądrza i nasieniowody wraz z przewodem moczopłciowym wtórnym) prącie wraz napletkiem gruczoł krokowy (prostata) 1

Bardziej szczegółowo

wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne, owodniowce).

wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne, owodniowce). 1. Rozmnażanie organizmów eukariotycznych. 2. Sposoby rozmnażania roślin (płciowe i bezpłciowe). 3. Różnorodność sposobów rozmnażania u zwierząt (zapłodnienie zewnętrzne, wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne,

Bardziej szczegółowo

Okres dojrzewania: O co w tym wszystkim chodzi?- cykl zajęć odpowiedzialne macierzyństwo.

Okres dojrzewania: O co w tym wszystkim chodzi?- cykl zajęć odpowiedzialne macierzyństwo. KONSPEKT CYKLICZNYCH ZAJĘĆ OŚWIATOWYCH Temat: Okres dojrzewania: O co w tym wszystkim chodzi?- cykl zajęć odpowiedzialne macierzyństwo. Data zajęć: 10 lutego 2009 r. Czas trwania: 1 godzina zegarowa Cele:

Bardziej szczegółowo

Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego

Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Zdolność do rozmnażania się jest jedną z właściwości odróżniających materię ożywioną od nieożywionej. Im prymitywniejsze zwierzę,

Bardziej szczegółowo

Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa. Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska

Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa. Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska Seksualność jest zjawiskiem wieloaspektowym, wielowymiarowym, obejmującym szereg cech i czynności

Bardziej szczegółowo

Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników?

Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? 3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą

Bardziej szczegółowo

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku

Biologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie

Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie mgr Jolanta Ignaczak nauczycielka przyrody S.P. nr 8 w Zgierzu Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie TEMAT : Dlaczego rodzi się dziewczynka albo chłopiec? CELE: UCZEŃ: - utrwala sobie

Bardziej szczegółowo

5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...

5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach... SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............

Bardziej szczegółowo

Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu

Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu Pracownia Multimedialna Katedry Anatomii UJ CM Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu implantacji zagnieżdżenia

Bardziej szczegółowo

Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności

Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu 2012 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne i Polskie Towarzystwo Medycyny

Bardziej szczegółowo

Jak ustalić datę poczęcia?

Jak ustalić datę poczęcia? Jak ustalić datę poczęcia? Ciąża rozpoczyna się w chwili zapłodnienia komórki jajowej. Czy jest możliwe dokładne wyznaczenie dnia w którym do tego doszło? Istnieją kalkulatory, które obliczają prawdopodobną

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13

SPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 SPIS TREŚCI Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii I. TKANKI CZŁOWIEKA (dr Joanna Kaźmierczak) 17 1. Tkanka nabłonkowa 17 1.1. Nabłonek pokrywający 18 1.2. Nabłonek gruczołowy

Bardziej szczegółowo

Wymagania z biologii dla klasy VII. Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej):

Wymagania z biologii dla klasy VII. Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej): Wymagania z biologii dla klasy VII Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej): Podstawowe (na ocenę dopuszczającą i dostateczną): I. Biologia

Bardziej szczegółowo

2. Plan wynikowy klasa druga

2. Plan wynikowy klasa druga Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3

Bardziej szczegółowo

Układ wewnątrzwydzielniczy

Układ wewnątrzwydzielniczy Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne

Bardziej szczegółowo

POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data

POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,

Bardziej szczegółowo

tel:

tel: Meskie narządy płciowe, 4 części Nr ref: MA01592 Informacja o produkcie: Męskie narządy rozrodcze 4 częściowy model naturalnej wielkości męskich organów rozrodczych. Istnieje możliwość otwarcia modelu

Bardziej szczegółowo

ANATOMIA FUNKCJONALNA

ANATOMIA FUNKCJONALNA BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego

Bardziej szczegółowo

TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV

TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Sabina Wójcik Katowice, dnia 14.10.2003 r. Szkoła Podstawowa nr21 ul. Malczewskiego 1 40 748 Katowice TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Instrukcja dla ucznia W górnym prawym

Bardziej szczegółowo

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.

Układ dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną. Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce

Bardziej szczegółowo

FORMULARZ DLA PARY Z PROBLEMEM NIEPŁODNOŚCI

FORMULARZ DLA PARY Z PROBLEMEM NIEPŁODNOŚCI Dodatkowe informacje: FORMULARZ DLA PARY Z PROBLEMEM NIEPŁODNOŚCI DANE OSOBOWE lek. med. Laura Grześkowiak Data wypełnienia: Imiona (męża i żony):.. Nazwisko(a):. Adres:... Tel. kontaktowy: PESEL: CZĘŚD

Bardziej szczegółowo

Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka

Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. VI. Układ wydalniczy Temat 1. Budowa i działanie układu wydalniczego

Bardziej szczegółowo

TRZODA CHLEWNA 12/2016. Organizacja stada podstawowego, cz. 2. Marek Gasiński Wytwórnia Pasz LIRA w Krzywiniu

TRZODA CHLEWNA 12/2016. Organizacja stada podstawowego, cz. 2. Marek Gasiński Wytwórnia Pasz LIRA w Krzywiniu TRZODA CHLEWNA 12/2016 Marek Gasiński Wytwórnia Pasz LIRA w Krzywiniu Organizacja stada podstawowego, cz. 2 Kontynuując zamysł, poprzedniego artykułu przypomnienia sobie stałych i tym samym niezmiennych

Bardziej szczegółowo

I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu

I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu NaCoBeZu z biologii dla klasy 2 I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość wymieniam dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem ciała człowieka

Bardziej szczegółowo

Zadanie 5 (1pkt) Zadanie 6 (2pkt) Zadanie 7 (1pkt)

Zadanie 5 (1pkt) Zadanie 6 (2pkt) Zadanie 7 (1pkt) Zadanie 1 ( 1 pkt) Uporządkuj azotowe metabolity, wydalane przez zwierzęta, zgodnie z ich malejącą toksycznością (w kratkach obok nazw związków postaw odpowiednie numery): Zadanie 2 (2 pkt.) Badania prenatalne

Bardziej szczegółowo

Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią.

Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. 1. Kariotyp człowieka. 2. Determinacja płci u człowieka. 3. Warunkowanie płci u innych organizmów. 4. Cechy związane z płcią. 5. Cechy sprzężone

Bardziej szczegółowo

omawia funkcje elementów układu oddechowego opisuje rolę nagłośni

omawia funkcje elementów układu oddechowego opisuje rolę nagłośni Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II a, II b, II c. gimnazjum. 1. Budowa i rola układu oddechowego wymienia odcinki układu oddechowego definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia funkcje

Bardziej szczegółowo

Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia.

Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia. Ewa Ślizień Kuczapska Lekarz położnik

Bardziej szczegółowo

3. Wymagania edukacyjne

3. Wymagania edukacyjne 3. Wymagania edukacyjne DZIAŁ PROGRAMU TEMAT LEKCJI KONIECZNY POZIOM PODSTAWOWY ROZSZERZAJĄCY DOPEŁNIAJĄCY ORGANIZM CZŁOWIEKA 1. Pochodzenie człowieka i jego miejsce w systemie organizmów. 2. Budowa i

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział Lp. Temat konieczny (ocena - dopuszczająca) podstawowy (ocena - dostateczny) Poziom wymagań

Bardziej szczegółowo

ZdrovveLove zdrowie prokreacyjne III. Anatomia zdrowie i higiena

ZdrovveLove zdrowie prokreacyjne III. Anatomia zdrowie i higiena ZdrovveLove zdrowie prokreacyjne III. Anatomia zdrowie i higiena Materiały i przygotowanie Kontrakt z poprzednich zajęć. Materiał pomocniczy nr 1 (przygotuj tyle kopii, ile osób uczestniczących w zajęciach).

Bardziej szczegółowo

Plan wynikowy, rozkład materiału. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne

Plan wynikowy, rozkład materiału. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne P l a n d y daktyczno -wychowawczy z biologii Część I. Informacje ogólne a Rok szkolny 2015/2016 Liczba godzin: Realizacji treści podstawy programowej 26godz. b Powtórzenie przed klasówkami 3godz. c Prace

Bardziej szczegółowo

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V

Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań

Bardziej szczegółowo

Jeśli myślisz. o posiadaniu dziecka po przebytej chorobie nowotworowej, chcemy przekazać Ci potrzebne informacje, które pomogą spełnić to marzenie.

Jeśli myślisz. o posiadaniu dziecka po przebytej chorobie nowotworowej, chcemy przekazać Ci potrzebne informacje, które pomogą spełnić to marzenie. Wstęp Dzięki postępowi medycyny coraz większej liczbie pacjentów udaje się pokonać choroby onkologiczne. W grupie tych pacjentów są również osoby młode, w wieku rozrodczym, które pragną mieć dzieci po

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej VI. Układ wydalniczy V. Układ oddechowy Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej (1godz./tyg.) mgr Wioletta

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej

Bardziej szczegółowo

Aborcja to nic innego jak sztuczne wywołanie poronienia lub usunięcie zarodka bądź płodu.

Aborcja to nic innego jak sztuczne wywołanie poronienia lub usunięcie zarodka bądź płodu. Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Aborcja bez emocji Aborcja to nic innego jak sztuczne wywołanie poronienia lub usunięcie zarodka bądź płodu. W ostatnim czasie za przyczyną 14 letniej Agaty a konkretnie

Bardziej szczegółowo

1. Zarys historii embriologii 3 Zarys historii embriologii medycznej w Polsce 13

1. Zarys historii embriologii 3 Zarys historii embriologii medycznej w Polsce 13 Spis treści CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii 3 Zarys historii embriologii medycznej w Polsce 13 2. Układ rozrodczy 17 Układ rozrodczy żeński 17 Narządy rozrodcze wewnętrzne 17 Narządy rozrodcze

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. Temat V. Układ krążenia 2. Budowa i funkcje krwi podaje nazwy

Bardziej szczegółowo

Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do:

Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: FUNKCJE KOŚCI Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: wzrostu adaptacji naprawy ROZWÓJ KOŚCI przed 8 tyg. życia płodowego szkielet płodu złożony jest z błon włóknistych i chrząstki szklistej po 8

Bardziej szczegółowo

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY

V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek

Bardziej szczegółowo

Leszek Pawelczyk Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Leszek Pawelczyk Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Leszek Pawelczyk Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Nagroda Nobla w dziedzinie Fizjologii i Medcyny 2010 Człowiek należy do gatunku

Bardziej szczegółowo

Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 7 szkoły podstawowej

Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 7 szkoły podstawowej Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 7 szkoły podstawowej Rok szkolny 2017/2018 - nauczyciel mgr Joanna Brodowy Przygotowane na podstawie programu nauczania Wędrując ku dorosłości Teresy Król NR/ TEMAT

Bardziej szczegółowo

Biopsja kosmówki i Amniopunkcja

Biopsja kosmówki i Amniopunkcja Universitäts-Frauenklinik Essen Biopsja kosmówki i Amniopunkcja Chorionzottenbiospie (Biopsja kosmówki) oraz amniopunkcja (pobranie płynu owodniowego) Odpowiedzi na pytania Biopsja kosmówki Co to jest

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE

WYMAGANIA EDUKACYJNE GIMNAZJUM NR 2 W RYCZOWIE WYMAGANIA EDUKACYJNE niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z BIOLOGII w klasie III gimnazjum str. 1 WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE

Bardziej szczegółowo

ROZKŁAD MATERIAŁU, PYTANIA POWTÓRZENIOWE ORAZ PYTANIA EGZAMINACYJNE

ROZKŁAD MATERIAŁU, PYTANIA POWTÓRZENIOWE ORAZ PYTANIA EGZAMINACYJNE ROZKŁAD MATERIAŁU, PYTANIA POWTÓRZENIOWE ORAZ PYTANIA EGZAMINACYJNE Klasa7 podstawowa (Proponowany poniżej podział obowiązującego uczniów materiału może być modyfikowany) IX************************************************

Bardziej szczegółowo

Etymologicznie słowo antykoncepcja znaczy tyle co anty-przeciw, koncepcja-poczęcie czyli działanie przeciwko poczęciu.

Etymologicznie słowo antykoncepcja znaczy tyle co anty-przeciw, koncepcja-poczęcie czyli działanie przeciwko poczęciu. Etymologicznie słowo antykoncepcja znaczy tyle co anty-przeciw, koncepcja-poczęcie czyli działanie przeciwko poczęciu. Skuteczność środków antykoncepcyjnych, również metod NPR, określa się wskaźnikiem

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Epidemiologia niepłodności 11 Jerzy Radwan. Psychologiczny aspekt niepłodności 15 Jerzy Radwan

Spis treści. Epidemiologia niepłodności 11 Jerzy Radwan. Psychologiczny aspekt niepłodności 15 Jerzy Radwan Epidemiologia niepłodności 11 Psychologiczny aspekt niepłodności 15 Czynniki zawodowe i styl życia a płodność 19 Wojciech Hanke Czynniki chemiczne 19 Czynniki fizyczne 21 Czynniki psychologiczne 21 Nikotynizm

Bardziej szczegółowo

MEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE

MEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE MEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE Różnicowaniem płciowym nazywamy procesy zachodzące w okresie płodowym, które na podstawie płci genetycznej doprowadzają do powstania różnic w budowie

Bardziej szczegółowo

Układ rozrodczy męski. Bogusław Nedoszytko

Układ rozrodczy męski. Bogusław Nedoszytko Układ rozrodczy męski Bogusław Nedoszytko Układ rozrodczy męski - funkcje Wytwarzanie, odŝywianie i czasowe przechowywanie gamet męskich (plemników) Wprowadzenie zawiesiny plemników (nasienia) do układu

Bardziej szczegółowo

FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ

FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ A.JAKUBOWSKA, M.BRZEWSKI, M.GRAJEWSKA-FERENS, A.MARCIŃSKI, J.MĄDZIK ZAKŁAD RADIOLOGII PEDIATRYCZNEJ I KLINIKA ENDOKRYNOLOGII

Bardziej szczegółowo

Psychologia prenatalna

Psychologia prenatalna Zespół Personalitas nad podstawie Kornas-Biela, D. (2011).. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 147-171). Warszawa: PWN. Psychologia prenatalna Dziedzina psychologii

Bardziej szczegółowo

Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik)

Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Dział programu Układ nerwowy Temat Budowa i funkcje Ośrodkowy układ nerwowy Materiał nauczania budowa i funkcje układu nerwowego budowa neuronu komórki glejowe

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne

Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne Uczeń otrzyma ocenę celującą, jeżeli: opanuje w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie

Bardziej szczegółowo

Gonocyty komórki prapłciowe

Gonocyty komórki prapłciowe GAMETOGENEZA Gametogeneza Gametogeneza (z grec. gamete żona, gametes mąż) Proces powstawania oraz rozwoju specjalnej populacji komórek, które nazywa się gametami lub komórkami rozrodczymi. Mejoza i różnicowanie

Bardziej szczegółowo

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH

WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik obsługi turystycznej Przedmiot: Biologia Zakres rozszerzony Klasa 3. Ocena Nazwa

Bardziej szczegółowo

Model odpowiedzi i schemat punktowania zadań

Model odpowiedzi i schemat punktowania zadań KONKURS Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW Z WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ETAP WOJEWÓDZKI Model odpowiedzi i schemat punktowania zadań Suma: 59 Laureat: 85% - 50 Finalista: 60% - 35

Bardziej szczegółowo

Przedmiot demografii

Przedmiot demografii Temat 5 Demografia Przedmiot demografii Struktura osobnicza populacji: gdzie i ile jest osobników różnych kategorii (np. płci, wieku). Dynamika tej struktury: przybywanie i ubywanie osobników poszczególnych

Bardziej szczegółowo

Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum

Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Informacje do zadań 1. i 2. A C D B Schemat przedstawia szkielet kończyny górnej. Zadanie 1. (0 2) Podaj nazwy kości oznaczonych literami

Bardziej szczegółowo

Materiał nauczania przeznaczony do realizacji podczas 85 godzin biologii (pozostałe godziny do dyspozycji nauczyciela)

Materiał nauczania przeznaczony do realizacji podczas 85 godzin biologii (pozostałe godziny do dyspozycji nauczyciela) Plan wynikowy nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym Plan wynikowy A Materiał nauczania przeznaczony do realizacji podczas

Bardziej szczegółowo

Wymagania na poszczególne oceny Uczeń:

Wymagania na poszczególne oceny Uczeń: Biologia-klasa I Temat Wymagania na poszczególne oceny Uczeń: Witaj w świecie biologii określa przedmiot badań biologii jako nauki, podaje przykłady dziedzin biologii, wymienia cechy organizmów żywych

Bardziej szczegółowo

NAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia

NAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia NAUKI O CZŁOWIEKU Biologia kości Terminologia PODSTAWOWE INFORMACJE O KOŚCIACH Kośd jest jedną z najmocniejszych substancji biologicznych Szkielet jednak to mniej niż 20% masy ciała FUNKCJE KOŚCI Układ

Bardziej szczegółowo

Tętno /liczba skurczów serca na minutę przed ćwiczeniem

Tętno /liczba skurczów serca na minutę przed ćwiczeniem Model odpowiedzi i schemat punktowania do zadań stopnia szkolnego Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Biologii dla uczniów szkół podstawowych województwa śląskiego w roku szkolnym 2018/2019 Za rozwiązanie

Bardziej szczegółowo

NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau

NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau Nieinwazyjne badania prenatalne, polegające na ocenia parametrów biochemicznych, takie jak

Bardziej szczegółowo

Embriologia I. Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie

Embriologia I. Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie Embriologia I Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie Rozwój układu moczowego Mezoderma pośrednia Nerka ostateczna Przednercze zanika Przewody przednercza, przyśródnerczowe (Przewody

Bardziej szczegółowo

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.

Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.

Bardziej szczegółowo

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16

KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 Nr Max ilość zad. punktów 1. 2 pkt Mechanizmy termoregulacyjne 1.Podskórne naczynia krwionośne (rozszerzają się / zwężają się) Prawidłowe odpowiedzi

Bardziej szczegółowo

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?

21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać? Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.

Bardziej szczegółowo

Program Profilaktyki Zdrowotnej dla Dziewcząt

Program Profilaktyki Zdrowotnej dla Dziewcząt ZAŁĄCZNIK 1 ZAŁĄCZNIK 1 ZAŁĄCZNIK 2 QUIZ Zaznacz odpowiedź, jako PRAWDA/FAŁSZ. 1. Zawsze wiem, kiedy będę miała miesiączkę. P F 2. Miesiączka jest chorobą. P F 3. Im grubsza podpaska, tym dłużej mogę ją

Bardziej szczegółowo

Rozszerzający (ocena dobry) Uczeń: rozróżnia próby kontrolną i badawczą odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu. opisu poszczególne

Rozszerzający (ocena dobry) Uczeń: rozróżnia próby kontrolną i badawczą odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu. opisu poszczególne Wymagania edukacyjne (kryteria oceniania) z biologii dla klasy 7 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii - Puls życia Biologia jako nauka. Uczeń: określa przedmiot badań biologii jako

Bardziej szczegółowo

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK

TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę

Bardziej szczegółowo

Badanie opublikowane w jednym z wiodących dzienników medycznych potwierdziły wyniki badań przeprowadzonych przez WHO, a także ich hormonalne podłoże:

Badanie opublikowane w jednym z wiodących dzienników medycznych potwierdziły wyniki badań przeprowadzonych przez WHO, a także ich hormonalne podłoże: W 1970 Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała wyniki badania o związku pomiędzy doświadczeniami reprodukcyjnymi, a przypadkami zachorowania na raka piersi. Badanie to przeprowadzone na 17,000 kobiet

Bardziej szczegółowo

Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego

Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa

Bardziej szczegółowo

6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się :

6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się : ID Testu: 9S6C1A4 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Allelami nazywamy A. takie same formy jednego genu. B. różne formy różnych genów. C. takie same formy różnych genów. D. różne formy jednego genu.

Bardziej szczegółowo

Oocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II. Jacek Z. Kubiak

Oocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II. Jacek Z. Kubiak Oocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II Jacek Z. Kubiak Wprowadzenie W normalnych warunkach oocyty myszy są zapładniane podczas bloku metafazy II Wniknięcie

Bardziej szczegółowo

Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy

Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Sportu Powszechnego Zakład: Fitness i Sportów Siłowych Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Osoby prowadzące przedmiot: 1. Aleksandra

Bardziej szczegółowo

Sposoby determinacji płci

Sposoby determinacji płci W CZASIE WYKŁADU TELEFONY KOMÓRKOWE POWINNY BYĆ WYŁĄCZONE LUB WYCISZONE Sposoby determinacji płci TSD thermal sex determination GSD genetic sex determination 26 o C Środowiskowa: ekspresja genu

Bardziej szczegółowo

Wzrastanie i rozwój człowieka

Wzrastanie i rozwój człowieka Wzrastanie i rozwój człowieka - okresy ontogenezy człowieka - ocena rozwoju i wzrastanie [ foto siatki centylowej ] Podstawą pediatrii jest wiedza o wzrastaniu i rozwoju. Określenia wzrastanie i rozwój

Bardziej szczegółowo

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni

co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:

Bardziej szczegółowo

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.

Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany

Bardziej szczegółowo

Rok akademicki: 2012/2013 Kod: EIB-1-370-s Punkty ECTS: 3. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: -

Rok akademicki: 2012/2013 Kod: EIB-1-370-s Punkty ECTS: 3. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: - Nazwa modułu: Zarys anatomii Rok akademicki: 2012/2013 Kod: EIB-1-370-s Punkty ECTS: 3 Wydział: Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Kierunek: Inżynieria Biomedyczna Specjalność:

Bardziej szczegółowo

Nauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS

Nauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres

Bardziej szczegółowo

Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Luteina, 50 mg, tabletki dopochwowe Progesteronum

Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Luteina, 50 mg, tabletki dopochwowe Progesteronum Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Luteina, 50 mg, tabletki dopochwowe Progesteronum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje

Bardziej szczegółowo

Temat: Gąbki i parzydełkowce.

Temat: Gąbki i parzydełkowce. Temat: Gąbki i parzydełkowce. 1. Gąbki zwierzęta beztkankowe. To bardzo proste zwierzęta żyjące wyłącznie w wodzie głównie w morzach i oceanach, rzadziej w wodach słodkich. Zasiedlają zazwyczaj strefę

Bardziej szczegółowo

I BIOLOGIA JAKO NAUKA

I BIOLOGIA JAKO NAUKA I BIOLOGIA JAKO NAUKA Zadanie. Rozwiąż krzyżówkę, a następnie odczytaj i wyjaśnij hasło. 0. Bada skład chemiczny organizmów i zachodzące w nich reakcje.. Zajmuje się procesami dziedziczenia.. Przedmiotem

Bardziej szczegółowo

Plan wynikowy z biologii do klasy II gimnazjum nr programu DKW-4014-96/99

Plan wynikowy z biologii do klasy II gimnazjum nr programu DKW-4014-96/99 Plan wynikowy z biologii do klasy II gimnazjum nr DKW-4014-96/99 BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA Układ pokarmowy 1./2. Składniki odżywcze i ich rola w organizmie 3./4. Budowa i funkcje poszczególnych

Bardziej szczegółowo