8. Układ rozrodczy i jego funkcje
|
|
- Janusz Popławski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 u? Rozmnażanie: bezpłciowe ptciowe Ryc Pączkująca stułbia - przykład rozmnażania bezpłciowego I dojrzałość płciowa Cechy płciowe: pierwszorzędowe drugorzędowe /yyywsw Czy wiesz, że Niekiedy uczniowie i studenci mówią: Rozmnażanie człowieka polega na...". Jest to określenie nieprawidłowe, ponieważ człowieka nie można rozmnażać YV) Q J 8. Układ rozrodczy i jego funkcje Rozmnażanie się (rozumiane jako samopowielanie się) jest czynnością życiową, prowadzącą do zwiększania liczby osobników danego gatunku. Rozmnażanie odbywa się dwoma zasadniczymi sposobami: wskutek rozmnażania bezpłciowego lub rozmnażania płciowego. W pierwszym wypadku nowy organizm powstaje z części ciata organizmu rodzicielskiego, na przykład w drodze pączkowania (drożdże, koralowce, stułbia; ryc. 101), fragmentacji ciała (niektóre robaki płaskie, rozgwiazdy) lub przez powielanie organów wegetatywnych roślin (łodyg, liści lub korzeni). W takich wypadkach potomstwo jest identyczne jak osobnik rodzicielski - także pod względem genetycznym. Dziedziczy więc wszystkie jego wady i zalety. Strategia ta jest prosta, ale nie pozwala na tworzenie nowych układów genów, co może mieć znaczenie dla adaptacji gatunków do zmieniających się warunków środowiska (w procesie ewolucji). Problem wzrostu różnorodności genetycznej rozwiązuje bardziej skomplikowane rozmnażanie płciowe. Nowy osobnik powstaje wówczas w wyniku połączenia się dwóch komórek rozrodczych (gamet), jest więc nową, niepowtarzalną kombinacją genetyczną. Ten typ rozrodu cechuje wszystkie istoty żywe*, podczas gdy rozmnażanie bezpłciowe cechuje tylko część z nich. Człowiek, podobnie jak wszystkie inne ssaki, należy do organizmów rozdzielnopłciowych, rozmnażających się wyłącznie płciowo. Osiągnięcie zdolności do wytwarzania gamet, czyli dojrzałość płciowa, zależy w znacznej mierze od ośrodków nerwowych zlokalizowanych w mózgowiu. Wzrost ich aktywności prowadzi do wydzielania hormonów wywołujących przyspieszony wzrost organizmu i rozwój cech płciowych (skok pokwitaniowy; por. później rozdz. 10.3). W organizmie chłopca w wieku lat następuje szybki rozwój pierwszorzędowych cech płciowych (jąder i narządów płciowych zewnętrznych) oraz drugorzędowych cech płciowych (zarost na twarzy, rozwój mięśni szkieletowych, zmiana barwy głosu, owłosienie w okolicy łonowej). W tym czasie pojawiają się też pierwsze polucje. Dziewczęta wkraczają w pokwitanie wcześniej niż chłopcy - w wieku lat. Wówczas następuje rozwój zarówno pierwszorzędowych cech płciowych (jajników i narządów rozrodczych), jak i drugorzędowych (rośnięcie piersi, poszerzenie miednicy, charakterystyczny rozrost tkanki tłuszczowej - kobieca sylwetka ciała, owłosienie w okolicy łonowej). Pojawiają się też pierwsze menstruacje t 'C. *Procesy rozrodcze o charakterze płciowym stwierdzono także u bakterii - jednokomórkowców prokariotycznych.
2 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje 8.1. Budowa i czynności układu rozrodczego człowieka W jądrach mężczyzny powstają plemniki, wydzielane są też hormony. Męski układ rozrodczy obejmuje: jądra w worku mosznowym, nasieniowody, prącie (penis) oraz gruczoły dodatkowe: najądrza i gruczoł krokowy (prostatę; ryc. 102 A). Wnętrze jąder wypełniają liczne, kręte kanaliki nasienne. W ich ścianach znajdują się niewyspecjalizowane komórki, nazwane spermatogoniami. W okresie dojrzałości płciowej część tych komórek dzieli się mitotycznie (powstają liczne nowe spermatogonia), część zaś przechodzi mejozę (nazywaną spermatogenezą; ryc. 102 B). W jej wyniku powstają ostatecznie haploidalne plemniki (po 4 z każdego spermatogonium). Plemniki przesuwają się kanalikami nasiennymi do najądrzy, gdzie dojrzewają i są przechowywane. Prącie jest narządem kopulacyjnym zbudowanym z wydłużonego trzonu i rozszerzonego zakończenia - żołędzi, osłoniętego fałdem skórnym (napletkiem). We wnętrzu prącia znajdują się ciała jamiste. Podczas podniecenia seksualnego wypełniają się one krwią, co prowadzi do wzwodu prącia (erekcji). W czasie stosunku płciowego, w odruchowym akcie ejakulacji (wytrysku), plemniki przemieszczają się nasieniowodami do cewki moczowej biegnącej dalej w prąciu, skąd dostają się do pochwy. Ściślej mówiąc, do dróg rodnych kobiety dostaje się kilka mililitrów nasienia - spermy, czyli płynnej zawiesiny zawierającej około min ruchliwych plemników. Jeśli ich ilość spadnie poniżej 40 min w mililitrze, mówimy o stanie oligospermii (może ona być przyczyną niepłodności męskiej). Płynna (alkaliczna) część spermy wydzielana jest przez prostatę. Męski uktad rozrodczy: jądra nasieniowody prącie gruczoły pomocnicze Ipowstawanie plemników pęcherz moczowy nasieniowód najądrze i-ste-f«) worek mosznowy Ryc Męski uktad rozrodczy: A - widok ogólny, B - schemat powstawania plemników 111
3 Żeński uktad rozrodczy: jajniki jajowody macica pochwa srom W jajnikach kobiety powstają komórki jajowe, wydzielane są także hormony. Zasadniczymi elementami żeńskiego układu rozrodczego (ryc. 103 A) są jajniki, jajowody, macica, pochwa oraz srom (zewnętrzne narządy płciowe). Jajniki znajdują się w dolnej części jamy brzusznej i kształtem nieco przypominają duże migdały. Przymocowane są więzadłami do ściany macicy. We wnętrzu każdego jajnika znajduje się delikatna tkanka łączna z dojrzewającymi komórkami jajowymi. Komórki jajowe dojrzewają w pęcherzykach jajnikowych - każdy pęcherzyk składa się z dojrzewającej komórki jajowej oraz otaczających ją komórek. jajowód pęcherz moczowy komórka macierzysta / dojrzewanie 2 n pochwa komórka jajowa Ryc Żeński uktad rozrodczy: A - widok ogólny z boku, B - schemat powstawania komórki jajowej powstawanie komórki jajowej rk Mechanizm tworzenia żeńskich komórek rozrodczych jest zupełnie inny niż plemników. Proces powstawania komórek jajowych, czyli oogeneza rozpoczyna się u dziewczynki jeszcze zanim się ona urodzi, ale ulega zahamowaniu do czasu osiągnięcia dojrzałości płciowej. Podczas oogenezy z jednej komórki macierzystej powstaje tylko jedna komórka jajowa (pozostałe komórki haploidalne się degenerują). Ponadto żeński układ rozrodczy produkuje niewiele komórek jajowych. Macica jest nieparzystym narządem przypominającym gruszkę (ryc. 103). Grube ściany trzonu macicy są silnie umięśnione (mięśnie gładkie) i wysłane od wewnątrz błoną śluzową (endometrium). Dolna część macicy - szyjka - łączy się z długą na około 10 cm pochwą. Cykl menstruacyjny kobiety podlega kontroli hormonalnej. Wydzielanie hormonów męskich podlega niewielkim wahaniom przez większą część okresu dojrzałości płciowej mężczyzny. Przeciwnie u kobiety - poziom hormonów żeńskich zmienia się w charakterystyczny, cykliczny sposób. Przejawem tej periodyczności jest cykl miesiączkowy (menstruacyjny), powtarzający się od okresu dojrzewania (wiek lat) do menopauzy (wiek ok lat) (ryc. 104). 112
4 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje Pojedynczy cykl rozpoczyna się w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego. Pierwsza faza - krwawienie menstruacyjne (miesiączka; okres) - trwa około 4-5 dni. W tym czasie przysadka mózgowa uwalnia hormon folikulotropowy (łac.folliculus - pęcherzyk), który w jajniku po- F H budzą rozwój jednego z licznych pierwotnych pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielanie estrogenów (hormonów żeńskich). Między 5 a 14 dniem cyklu - w fazie przedowulacyjnej - estrogeny po- i faza budzają namnażanie się komórek w błonie śluzowej macicy i tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Jest to więc jeden z elementów przygotowania do zagnieżdżenia się zarodka. Poza tym trwa dojrzewanie pęcherzyka jajnikowego. Pod koniec fazy przedowulacyjnej przysadka* wydziela hormon luteinizujący. Ten ostatni wraz z hormonem folikulotropowym L f"f doprowadzają do pęknięcia dojrzałego pęcherzyka (Graafa) i uwolnienia komórki jajowej. Nazywamy to owulacją, czyli jajeczkowaniem. W jajniku z pękniętego pęcherzyka Graafa formuje się tak zwane ciałko żółte. Następnie ma miejsce faza poowulacyjna trwająca do 28 dnia cyklu. Po jajeczkowaniu ciałko żółte zaczyna produkować hormon o nazwie progesteron. Pod jego wpływem błona śluzowa macicy dalej grubieje i zaczyna wydzielać płyn bogaty w substancje odżywcze (ma on odżywiać zarodek przed jego zagnieżdżeniem). Progesteron hamuje także wydzielanie z przysadki hormonu luteinizującego. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, to po około 10 dniach od owulacji ciałko żółte szybko degeneruje się w ciałko białawe. W związku z tym stężenie progesteronu gwałtownie spada, co powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy, polegające między innymi na obkurczaniu naczyń krwionośnych. Na skutek niedotlenienia komórki śluzówki macicy obumierają i ulegają złuszczeniu w procesie menstruacji. Innym efektem wspomnianego spadku jest odblokowanie czynności przysadki, której hormony zapoczątkowują kolejny cykl menstruacyjny. menstruacja przedowulacyjna owulacja faza poowulacyjna dni cyklu Ryc Przeciętnie cykl menstruacyjny trwa 28 dni, ale nie jest to regułą. Na rozregulowanie cyklu menstruacyjnego wptyw mają takie czynniki, jak: stres, zmiana klimatu czy nawet zwykte przeziębienie. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, zagnieżdżający się zarodek wydziela hormon - gonadotropinę kosmówkową, który podtrzymuje aktywność ciałka żółtego w jajniku, poza tym wstrzymuje kolejne jajeczkowanie (następuje przerwanie cyklu menstruacyjnego). Dzięki temu możliwe jest utrzymanie wysokiego stężenia progesteronu aż do 4 miesiąca ciąży, gdy produkcję tego hormonu przejmuje samo łożysko. * Przysadka mózgowa jest częścią mózgowia (por. później rozdz. 10). 113
5 Bliźnięta: jednojajowe dwujajowe Rozwój prenatalny: bruzdkowanie gastrulacja organogeneza przebieg porodu Jajniki pracują na przemian: raz w jednym dojrzewa pęcherzyk jajnikowy, raz w drugim. Czasem następuje jednoczesne jajeczkowanie w obu jajnikach albo podwójne w jednym jajniku. Jeśli obie komórki jajowe zostaną zapłodnione, to rozwinie się ciąża bliźniacza. Bliźnięta takie nazywamy dwujajowymi. Jeśli zaś pojedynczy zarodek podzieli się na dwa samodzielne organizmy, to powstaną bliźnięta jednojajowe. Są one identyczne pod względem genetycznym, mają więc między innymi tę samą płeć, kolor oczu czy grupę krwi. Bliźnięta dwujajowe z punktu widzenia genetycznego mają się do siebie tak, jak rodzeństwo z kolejnych ciąż. Do zapłodnienia najczęściej dochodzi w górnej części jajowodu i jest ono początkiem cyklu życiowego człowieka. Zapłodniona komórka jajowa (zygota) ma pełny, podwójny komplet chromosomów (2n), zawierających między innymi geny determinujące płeć człowieka, kolor jego oczu, włosów czy grupę krwi. Już kilkanaście godzin po zlaniu się komórki jajowej i plemnika (zapłodnieniu) rozpoczynają się podziały mitotyczne zygoty, czyli bruzdkowanie (ryc. 105). Siódmego dnia po zapłodnieniu kilkudziesięciokomórkowy zarodek zagnieżdża się w ścianie macicy (nazywamy to implantacją). W drugim i trzecim tygodniu życia zarodka rozpoczyna się gastrulacja. Wówczas formują się charakterystyczne grupy komórek - tak zwane listki zarodkowe (ektoderma, mezoderma oraz endoderma). Z nich rozwijają się początkowo pierwotne narządy, takie jak na przykład: struna grzbietowa (zastępowana przez kręgosłup), ogon (szybko zanika!), cewka nerwowa (przekształca się potem w mózgowie i rdzeń kręgowy). W kilka tygodni po zapłodnieniu rozpoczyna się organogeneza - z listków rozwijają się narządy ostateczne, między innymi serce, mózgowie, płuca i mięśnie. W trzecim miesiącu życia zarodek (ściślej: płód) ma już pracujące serce, wykazuje proste odruchy, może się też poruszać. Pod koniec 12 tygodnia rozwoju płód osiąga już wygląd miniaturowego człowieka. W ostatnich trzech miesiącach ciąży (ostatnim trymestrze) płód szybko rośnie i w chwili przyjścia na świat ma uformowane wszystkie narządy. Waży około 3-3,5 kg i mierzy około cm. Najczęściej w 266 dni od poczęcia* rozpoczyna się poród. Jego pierwsza faza trwa zwykle godzin. W tym czasie dzięki mimowolnym skurczom macicy (porodowym) płód przesuwa się w kierunku szyjki macicy, odchodzą także wody płodowe. W drugiej fazie płód przechodzi przez szyjkę macicy i pochwę, wydostając się na zewnątrz. W ciągu kilku sekund po odcięciu pępowiny noworodek powinien rozpocząć oddychanie - jest to widomy znak przystosowania się do zupełnie odmiennych warunków niż te w macicy. Ostatnią fazą porodu jest wydalenie błon płodowych (owodni) i resztek łożyska. "Oznacza to okoto 280 dni od ostatniej miesiączki. 114
6 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje więzadło jajnika trzon macicy wstawka z mitochondriami dojrzały plemnik główka z materiałem genetycznym szyjka macicy pochwa dojrzała komórka jajowa z otoczką _ Ryc Niektóre etapy rozwoju prenatalnego człowieka: A - zapłodnienie i wczesne etapy rozwoju zarodkowego: 1 - moment zapłodnienia w jajowodzie (do komórki jajowej wnika tylko jeden z plemników), kolejne podziały zygoty - bruzdkowanie, implantacja zarodka, 8 - początek organogenezy i tworzenia łożyska; B - fotografia płodu w piątym miesiącu życia. 115
7 budowa i rola tożyska W okresie prenatalnym rozwijający się zarodek, a później płód zaopatrywane są za pośrednictwem łożyska. Łożysko jest wyjątkowym narządem powstającym z połączenia tkanek zarodka i matki. Część matczyna łożyska powstaje z tkanki łącznej błony śluzowej macicy, część płodowa z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek (tzw. kosmówki). Obie części łożyska są silnie unaczynione, ale krew matki i płodu się nie miesza (mówimy tu o barierze łożyskowej)! Łożysko umożliwia sprawną wymianę gazową, usuwanie mocznika z płodu, dostarczanie substancji budulcowych i energetycznych do płodu oraz ochronę immunologiczną rozwijającego się organizmu (ryc. 106). tętnica macicy ŁOŻYSKO żyta pępkowa żyta macic tętnica pępkowa Ryc Schemat ilustrujący czynności łożyska oraz zdjęcie 8-tygodniowego zarodka człowieka Rozwój postnatalny: noworodek niemowlę dziecko okres młodzieńczy dojrzałość i przekwitanie starość okres młodzieńczy Rozwój postnatalny człowieka obejmuje kilka charakterystycznych okresów. W tym czasie zmieniają się nie tylko masa, proporcje ciała i ukształtowanie twarzy człowieka. Następuje także jego rozwój emocjonalny i intelektualny. Od narodzin do końca pierwszego miesiąca życia noworodek przystosowuje się do oddychania powietrzem atmosferycznym, do przyswajania pokarmów (mleko matki) i wydalania produktów przemiany materii. W okresie niemowlęcym (koniec pierwszego miesiąca życia do drugiego roku życia) następuje szybki wzrost ciała, wyrzynają się pierwsze zęby mleczne, rośnie sprawność ruchowa (m.in. dzięki temu, że wokół włókien unerwiających mięśnie rozwijają się osłonki mielinowe). Zwyczajowo przyjmuje się, że okres niemowlęcy kończy się, gdy opanowana zostaje umiejętność chodzenia i dziecko podejmuje pierwsze próby mówienia. Okres dziecięcy (do wieku dojrzewania: zwykle lat) obejmuje bardzo intensywny wzrost, rozwój sprawności ruchowej i wydolności serca. Doskonalona jest umiejętność mowy, następuje rozwój intelektualny. Zęby mleczne stopniowo zastępowane są przez zęby stałe. Okres młodzieńczy (do osiągnięcia pełnej dojrzałości: zwykle lat) rozpoczyna się skokiem pokwitaniowym, rozwojem cech płciowych i przede wszystkim możliwości intelektualnych. Następują psychologiczne zmiany osobowości (m.in. przejawiające się młodzieńczymi zmianami nastroju). W tym okresie dochodzi także do pierwszych kontaktów seksualnych. 116
8 8. Uktad rozrodczy i jego funkcje Okres dojrzałości (do ok. 40 roku życia) i wieku średniego (do ok. 65 roku życia) to osiąganie szczytu rozwoju fizycznego i intelektualnego oraz powolne zmiany prowadzące do starzenia się. W wieku lat większość kobiet przechodzi przekwitanie (klimakterium), krwawienia miesiączkowe i owulacje stopniowo ustają. Męskie przekwitanie (andropauza) pojawia się później (ok. 65 roku życia), jest bardziej rozłożone w czasie i jego objawy są mniej nasilone niż u kobiet. W okresie starości wzmagają się symptomy starzenia - systematycznie maleje wydolność fizyczna i intelektualna oraz zdolność organizmu do utrzymywania homeostazy. W tej grupie wiekowej następuje szczególny wzrost zgonów uwarunkowanych także czynnikami cywilizacyjnymi. Jednakże wbrew obiegowym opiniom tempo spadku wydolności organizmu wcale nie musi być wysokie, a bardzo duże doświadczenie może być pomocne w prowadzeniu aktywnego życia zawodowego i osobistego. okres dojrzałości i wieku średniego starość 8.2. Higiena układu rozrodczego oraz ciąży Niestety, wciąż większość młodych ludzi rozpoczynających współżycie seksualne ma zbyt matą wiedzę o antykoncepcji. Specyficzność seksualizmu człowieka przejawia się między innymi w tym, że stosunki płciowe nie pełnią funkcji wyłącznie prokreacyjnej, a do tego dojrzałość płciowa znacznie wyprzedza dojrzałość emocjonalną i społeczną. Jednocześnie większość ludzi uważa, że dzieci powinny rodzić się w wyniku świadomej decyzji rodziców, a nie przypadku. Bardzo ważna jest zatem edukacja seksualna i problem regulacji narodzin. Naturalne metody antykoncepcji (regulacji poczęć) oparte są na okresowej wstrzemięźliwości płciowej, zależnie od ustalonego terminu owulacji, tak zwany kalendarzyk małżeński. Metody barierowe polegają na stosowaniu środków zapobiegających zetknięciu się męskich i żeńskich komórek rozrodczych. Najpopularniejsza jest prezerwatywa (ryc. 107), mniej - kapturki i krążki dopochwowe czy żeńska prezerwatywa (femidom). Do najskuteczniejszych środków antykoncepcyjnych należą doustne środki hormonalne (większość zawiera kombinację hormonów blokującą owulację) oraz wkładki domaciczne. metody antykoncepcji Ryc Prezerwatywa jest popularnym środkiem antykoncepcyjnym. Metody antykoncepcji różnią się skutecznością, a wybór konkretnej jest indywidualną sprawą każdej pary. Aby dokonać optymalnego wyboru, warto skorzystać z porady lekarza ginekologa lub seksuologa. I wybór metody antykoncepcji 117
9 Coraz więcej par ma problemy z płodnością, na przykład na skutek niewydolności jajników czy oligospermii. Dlatego coraz powszechniejsze są terapie hormonalne zwiększające skuteczność owulacji i ułatwiające implantację zarodka. Niekiedy zachodzi potrzeba sztucznego zapłodnienia - plemniki wprowadzane są do narządów rozrodczych kobiety przy użyciu odpowiednich technik medycznych. Innym rozwiązaniem jest zapłodnienie in vitro (poza organizmem matki) i dopiero potem implantowanie zarodka. higiena ciąży używki a ciąża badania prenatalne Każda ciąża powinna być kontrolowana przez lekarza. Okres ciąży jest szczególny dla przyszłej matki, ale przede wszystkim dla rozwijającego się płodu. W tym czasie bowiem płód jest bardzo wrażliwy na działanie czynników środowiskowych. Ważny jest więc zarówno spokój (w miarę możliwości brak stresów), jak i prawidłowe odżywianie przyszłej matki (m.in. odpowiedni poziom białek oraz witamin). Na przykład niedobór witaminy D upośledza rozwój szkieletu, ale już jej nadmiar (hiperwitaminoza) może prowadzić do upośledzenia rozwoju umysłowego dziecka. Ponieważ bariera łożyskowa nie jest całkowicie szczelna, to ciężarna kobieta powinna bardzo ostrożnie przyjmować nawet tak pospolity środek farmakologiczny, jak aspiryna (może uszkodzić nerki płodu). Szczególnym zagrożeniem dla rozwijającego się organizmu są używki. Alkohol może być przyczyną małej masy urodzeniowej, a nawet deformacji fizycznych i upośledzenia umysłowego (zespół alkoholowy płodu). Organizm matki palącej papierosy nie jest w stanie dotlenić płodu (mniejsza masa urodzeniowa, prawdopodobne jest też ryzyko wodogłowia i słabszego rozwoju umysłowego dziecka). Narkotyki są z kolei przyczyną poronień, przedwczesnych porodów, niskiej masy urodzeniowej i uzależnienia narkotykowego potomstwa. Duże ryzyko wynika także z niektórych infekcji wirusowych. Szczególnie groźny jest wirus różyczki (może dojść do poważnych uszkodzeń płodu, np. ślepoty, głuchoty, wady serca). Wiele defektów rozwojowych wynika z zaburzeń genetycznych*. W sytuacji podwyższonego ryzyka wystąpienia takiej sytuacji (w rodzinach, gdzie zaburzenia takie już występowały) istnieje możliwość przeprowadzenia badań prenatalnych. Ocena wad genetycznych możliwa jest dzięki amniopunkcji. Badanie to polega na pobraniu płynu owodniowego i analizie genetycznej komórek płodowych, które w nim występują. Bardzo pomocne w ustalaniu ewentualnej ciąży mnogiej, płci dziecka czy niektórych wad rozwojowych są bezinwazyjnie badania ultrasonograficzne (USG; ryc. 108). Ryc USG ptodu. Badania ultrasonograficzne są coraz powszechniejsze. * Dokładniej zagadnienie to zostanie zanalizowane w dalszym toku kształcenia. 118
samopowielanie się, Czynność życiowa prowadząca do zwiększenia liczby osobników danego gatunku.
samopowielanie się, Czynność życiowa prowadząca do zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Rozmnażanie bezpłciowe Nowy organizm powstaje z części ciała organizmu rodzicielskiego Przykłady: pączkowanie
Bardziej szczegółowoRozmnaŜanie się i rozwój człowieka
RozmnaŜanie się i rozwój człowieka 1. Zaznacz definicję rozwoju osobniczego. A. Proces prowadzący do uzyskania przez organizm energii. B. Usuwanie z organizmu zbędnych produktów przemiany materii. C. Zmiany
Bardziej szczegółowoNarządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne
Narządy płciowe Gruczoły płciowe Drogi przewodzące komórki płciowe Narządy płciowe zewnętrzne Męskie narządy płciowe prącie: moszna Zewnętrzne narządy płciowe: Wewnętrzne narządy płciowe : jądra męski
Bardziej szczegółowo1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) A) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci.
Sprawdzian b Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział XI Rozmnażanie Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA. HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej całości
SCENARIUSZ LEKCJI W KLASIE II BIOLOGIA NAUCZYCIEL PROWADZĄCY... TEMAT LEKCJI: Rozwój płodowy człowieka KLASA... DATA:... GODZ... HASŁO PROGRAMOWE: Funkcjonowanie organizmu człowieka jako zintegrowanej
Bardziej szczegółowo1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22. Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
SPIS TREŚCI Wstęp 10 1 Proces zapłodnienia 15 Kobiecy cykl miesiączkowy 15 Spermatogeneza 20 Zapłodnienie 22 Zagnieżdżenie 23 Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę 23 Kiedy należy zwrócić się o pomoc do lekarza?
Bardziej szczegółowowynikiem niekorzystnych zmian cywilizacyjnych, nieprawidłowej
Około 10-30% populacji jest dotknięta bezpłodnością, natomiast około 20% par ma trudności z poczęciem dziecka. Problemy pojawiają się u coraz większej liczby par i są one często wynikiem niekorzystnych
Bardziej szczegółowoUkład rozrodczy samicy
Układ rozrodczy samicy ESPZiWP układ rozrodczy samicy jajniki, jajowody, macica, pochwa, srom 1 Jajniki Jajniki pełnią funkcje wewnątrzwydzielniczą (hormonalną) i rozrodczą, które są ze sobą ściśle powiązane.
Bardziej szczegółowo1. Zaznacz punkt, w którym prawidłowo opisano rozmnażanie. (0 1) C) Zmiany zachodzące w organizmie od momentu jego powstania aż do jego śmierci.
Sprawdzian a Imię i nazwisko Klasa Liczba punktów Ocena Test podsumowujący dział XI Rozmnażanie Masz przed sobą test składający się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwych do
Bardziej szczegółowoFazy rozwoju psychoseksualnego człowieka
Fazy rozwoju psychoseksualnego człowieka Spis treści Cel lekcji Jak przebiega rozwój człowieka Faza rozwoju płodowego Faza narodzin Faza niemowlęca Faza wczesnodziecięca Faza zabawy Wczesny okres szkolny
Bardziej szczegółowoSCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. Temat: FIZJOLOGIA PŁODNOŚCI
SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE DLA UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ Treści: fizjologia układu płciowego człowieka, fazy cyklu miesiączkowego kobiety, owulacja, fazy płodności i niepłodności
Bardziej szczegółowoUkład rozrodczy samca
Układ rozrodczy samca ESPZiWP Układ rozrodczy samca dwa jądra drogi wyprowadzające ( najądrza i nasieniowody wraz z przewodem moczopłciowym wtórnym) prącie wraz napletkiem gruczoł krokowy (prostata) 1
Bardziej szczegółowowewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne, owodniowce).
1. Rozmnażanie organizmów eukariotycznych. 2. Sposoby rozmnażania roślin (płciowe i bezpłciowe). 3. Różnorodność sposobów rozmnażania u zwierząt (zapłodnienie zewnętrzne, wewnętrzne, jajorodne, jajożyworodne,
Bardziej szczegółowoOkres dojrzewania: O co w tym wszystkim chodzi?- cykl zajęć odpowiedzialne macierzyństwo.
KONSPEKT CYKLICZNYCH ZAJĘĆ OŚWIATOWYCH Temat: Okres dojrzewania: O co w tym wszystkim chodzi?- cykl zajęć odpowiedzialne macierzyństwo. Data zajęć: 10 lutego 2009 r. Czas trwania: 1 godzina zegarowa Cele:
Bardziej szczegółowoWykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego
Wykłady z anatomii dla studentów pielęgniarstwa i ratownictwa medycznego Zdolność do rozmnażania się jest jedną z właściwości odróżniających materię ożywioną od nieożywionej. Im prymitywniejsze zwierzę,
Bardziej szczegółowoPrenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa. Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska
Prenatalny okres życia człowieka a identyfikacja płciowa Emilia Lichtenberg-Kokoszka Uniwersytet Opolski Polska Seksualność jest zjawiskiem wieloaspektowym, wielowymiarowym, obejmującym szereg cech i czynności
Bardziej szczegółowoJakie są objawy zespołu policystycznych jajników?
3 Jakie są objawy zespołu policystycznych jajników? Najważniejsze punkty zu kobiet występuje różne nasilenie objawów; u niektórych objawy mogą być ciężkie, u innych nieznaczne. zobjawami zespołu PCOS mogą
Bardziej szczegółowoBiologia. Klasa VII. Prywatna Szkoła Podstawowa i Gimnazjum im. Z. I J. Moraczewskich w Sulejówku
Biologia 2017 Klasa VII Dział I : HIERARCHICZNA BUDOWA ORGANIZMU CZŁOWIEKA, SKÓRA, UKŁAD RUCHU 1. Organizm człowieka jako zintegrowana całość 2. Budowa i funkcje skóry 3. Choroby skóry oraz zasady ich
Bardziej szczegółowoScenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie
mgr Jolanta Ignaczak nauczycielka przyrody S.P. nr 8 w Zgierzu Scenariusz zajęć dla klasy 6 Wychowanie do życia w rodzinie TEMAT : Dlaczego rodzi się dziewczynka albo chłopiec? CELE: UCZEŃ: - utrwala sobie
Bardziej szczegółowo5. Powstawanie dwulistkowej tarczki zarodkowej. Drugi tydzień rozwoju 107 Zaburzenia w rozwoju w pierwszych dwóch tygodniach...
SPIS TREŚCI CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii................ 16 2. Układ rozrodczy................... 26 Układ rozrodczy męski.................. 26 Narządy rozrodcze wewnętrzne...............
Bardziej szczegółowoOkres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu
Pracownia Multimedialna Katedry Anatomii UJ CM Okres zarodkowy (embrionalny) jest to okres rozwojowy człowieka, który trwa od około szóstego lub ósmego dnia, czyli od momentu implantacji zagnieżdżenia
Bardziej szczegółowoRekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności
Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu 2012 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne i Polskie Towarzystwo Medycyny
Bardziej szczegółowoJak ustalić datę poczęcia?
Jak ustalić datę poczęcia? Ciąża rozpoczyna się w chwili zapłodnienia komórki jajowej. Czy jest możliwe dokładne wyznaczenie dnia w którym do tego doszło? Istnieją kalkulatory, które obliczają prawdopodobną
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI. CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii. CZĘŚĆ DRUGA Podstawy anatomii i fizjologii człowieka. Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13
SPIS TREŚCI Przedmowa 11 Wykaz skrótów 13 CZĘŚĆ PIERWSZA Podstawy histologii I. TKANKI CZŁOWIEKA (dr Joanna Kaźmierczak) 17 1. Tkanka nabłonkowa 17 1.1. Nabłonek pokrywający 18 1.2. Nabłonek gruczołowy
Bardziej szczegółowoWymagania z biologii dla klasy VII. Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej):
Wymagania z biologii dla klasy VII Kryteria sukcesu w języku uczniów (na podstawie szczegółowych treści nauczania z podstawy programowej): Podstawowe (na ocenę dopuszczającą i dostateczną): I. Biologia
Bardziej szczegółowo2. Plan wynikowy klasa druga
Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3
Bardziej szczegółowoUkład wewnątrzwydzielniczy
Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne
Bardziej szczegółowoPOWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data
POWTÓRZENIE TREŚCI NAUCZANIA Z BIOLOGII KLASY III ROZPISKA POWTÓRZEŃ ROK 2007/2008 Klasa I Treści programowe Dział powtórzeniowy Przewidziana data 1. Struktura organizmu i funkcje, jakim ona służy ( komórki,
Bardziej szczegółowotel:
Meskie narządy płciowe, 4 części Nr ref: MA01592 Informacja o produkcie: Męskie narządy rozrodcze 4 częściowy model naturalnej wielkości męskich organów rozrodczych. Istnieje możliwość otwarcia modelu
Bardziej szczegółowoANATOMIA FUNKCJONALNA
BOGUSŁAW MARECKI ANATOMIA FUNKCJONALNA TOM II UKŁADY: naczyniowy, oddechowy, trawienny, moczowy, płciowy, nerwowy, wewnątrzwydzielniczy, narządów zmysłów, powłoka wspólna Akademia Wychowania Fizycznego
Bardziej szczegółowoTEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV
Sabina Wójcik Katowice, dnia 14.10.2003 r. Szkoła Podstawowa nr21 ul. Malczewskiego 1 40 748 Katowice TEST DO DZIAŁU TEMATYCZNEGO: POZNAJEMY SWÓJ ORGANIZM KLASA IV Instrukcja dla ucznia W górnym prawym
Bardziej szczegółowoUkład dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.
Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce
Bardziej szczegółowoFORMULARZ DLA PARY Z PROBLEMEM NIEPŁODNOŚCI
Dodatkowe informacje: FORMULARZ DLA PARY Z PROBLEMEM NIEPŁODNOŚCI DANE OSOBOWE lek. med. Laura Grześkowiak Data wypełnienia: Imiona (męża i żony):.. Nazwisko(a):. Adres:... Tel. kontaktowy: PESEL: CZĘŚD
Bardziej szczegółowoGruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka
Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. VI. Układ wydalniczy Temat 1. Budowa i działanie układu wydalniczego
Bardziej szczegółowoTRZODA CHLEWNA 12/2016. Organizacja stada podstawowego, cz. 2. Marek Gasiński Wytwórnia Pasz LIRA w Krzywiniu
TRZODA CHLEWNA 12/2016 Marek Gasiński Wytwórnia Pasz LIRA w Krzywiniu Organizacja stada podstawowego, cz. 2 Kontynuując zamysł, poprzedniego artykułu przypomnienia sobie stałych i tym samym niezmiennych
Bardziej szczegółowoI. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu
NaCoBeZu z biologii dla klasy 2 I. Organizm człowieka. Skóra powłoka organizmu 1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość wymieniam dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem ciała człowieka
Bardziej szczegółowoZadanie 5 (1pkt) Zadanie 6 (2pkt) Zadanie 7 (1pkt)
Zadanie 1 ( 1 pkt) Uporządkuj azotowe metabolity, wydalane przez zwierzęta, zgodnie z ich malejącą toksycznością (w kratkach obok nazw związków postaw odpowiednie numery): Zadanie 2 (2 pkt.) Badania prenatalne
Bardziej szczegółowoTemat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią.
Temat 6: Genetyczne uwarunkowania płci. Cechy sprzężone z płcią. 1. Kariotyp człowieka. 2. Determinacja płci u człowieka. 3. Warunkowanie płci u innych organizmów. 4. Cechy związane z płcią. 5. Cechy sprzężone
Bardziej szczegółowoomawia funkcje elementów układu oddechowego opisuje rolę nagłośni
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II a, II b, II c. gimnazjum. 1. Budowa i rola układu oddechowego wymienia odcinki układu oddechowego definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia funkcje
Bardziej szczegółowoPłodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia.
Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 Płodność jako element zdrowia. Problemy z płodnością- przyczyny, diagnostyka, terapia. Ewa Ślizień Kuczapska Lekarz położnik
Bardziej szczegółowo3. Wymagania edukacyjne
3. Wymagania edukacyjne DZIAŁ PROGRAMU TEMAT LEKCJI KONIECZNY POZIOM PODSTAWOWY ROZSZERZAJĄCY DOPEŁNIAJĄCY ORGANIZM CZŁOWIEKA 1. Pochodzenie człowieka i jego miejsce w systemie organizmów. 2. Budowa i
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia Dział Lp. Temat konieczny (ocena - dopuszczająca) podstawowy (ocena - dostateczny) Poziom wymagań
Bardziej szczegółowoZdrovveLove zdrowie prokreacyjne III. Anatomia zdrowie i higiena
ZdrovveLove zdrowie prokreacyjne III. Anatomia zdrowie i higiena Materiały i przygotowanie Kontrakt z poprzednich zajęć. Materiał pomocniczy nr 1 (przygotuj tyle kopii, ile osób uczestniczących w zajęciach).
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy, rozkład materiału. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne
P l a n d y daktyczno -wychowawczy z biologii Część I. Informacje ogólne a Rok szkolny 2015/2016 Liczba godzin: Realizacji treści podstawy programowej 26godz. b Powtórzenie przed klasówkami 3godz. c Prace
Bardziej szczegółowoPraca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V
Praca kontrolna z biologii LO dla dorosłych semestr V Poniższa praca składa się z 15 zadań. Przy każdym poleceniu podano liczbę punktów możliwą do uzyskania za prawidłową odpowiedź. Za rozwiązanie zadań
Bardziej szczegółowoJeśli myślisz. o posiadaniu dziecka po przebytej chorobie nowotworowej, chcemy przekazać Ci potrzebne informacje, które pomogą spełnić to marzenie.
Wstęp Dzięki postępowi medycyny coraz większej liczbie pacjentów udaje się pokonać choroby onkologiczne. W grupie tych pacjentów są również osoby młode, w wieku rozrodczym, które pragną mieć dzieci po
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
VI. Układ wydalniczy V. Układ oddechowy Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej (1godz./tyg.) mgr Wioletta
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA CZŁOWIEKA
FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA Daniel McLaughlin Jonathan Stamford David White Przekład zbiorowy pod redakcją Joanny Gromadzkiej-Ostrowskiej
Bardziej szczegółowoAborcja to nic innego jak sztuczne wywołanie poronienia lub usunięcie zarodka bądź płodu.
Artykuł pobrano ze strony eioba.pl Aborcja bez emocji Aborcja to nic innego jak sztuczne wywołanie poronienia lub usunięcie zarodka bądź płodu. W ostatnim czasie za przyczyną 14 letniej Agaty a konkretnie
Bardziej szczegółowo1. Zarys historii embriologii 3 Zarys historii embriologii medycznej w Polsce 13
Spis treści CZĘŚĆ OGÓLNA 1. Zarys historii embriologii 3 Zarys historii embriologii medycznej w Polsce 13 2. Układ rozrodczy 17 Układ rozrodczy żeński 17 Narządy rozrodcze wewnętrzne 17 Narządy rozrodcze
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej
Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy II gimnazjum oparte na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Dział Lp. Temat V. Układ krążenia 2. Budowa i funkcje krwi podaje nazwy
Bardziej szczegółowoUkład kostny jest strukturą żywą, zdolną do:
FUNKCJE KOŚCI Układ kostny jest strukturą żywą, zdolną do: wzrostu adaptacji naprawy ROZWÓJ KOŚCI przed 8 tyg. życia płodowego szkielet płodu złożony jest z błon włóknistych i chrząstki szklistej po 8
Bardziej szczegółowoV REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek
Bardziej szczegółowoLeszek Pawelczyk Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Leszek Pawelczyk Klinika Niepłodności i Endokrynologii Rozrodu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Nagroda Nobla w dziedzinie Fizjologii i Medcyny 2010 Człowiek należy do gatunku
Bardziej szczegółowoWychowanie do życia w rodzinie - klasa 7 szkoły podstawowej
Wychowanie do życia w rodzinie - klasa 7 szkoły podstawowej Rok szkolny 2017/2018 - nauczyciel mgr Joanna Brodowy Przygotowane na podstawie programu nauczania Wędrując ku dorosłości Teresy Król NR/ TEMAT
Bardziej szczegółowoBiopsja kosmówki i Amniopunkcja
Universitäts-Frauenklinik Essen Biopsja kosmówki i Amniopunkcja Chorionzottenbiospie (Biopsja kosmówki) oraz amniopunkcja (pobranie płynu owodniowego) Odpowiedzi na pytania Biopsja kosmówki Co to jest
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE
GIMNAZJUM NR 2 W RYCZOWIE WYMAGANIA EDUKACYJNE niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z BIOLOGII w klasie III gimnazjum str. 1 WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE
Bardziej szczegółowoROZKŁAD MATERIAŁU, PYTANIA POWTÓRZENIOWE ORAZ PYTANIA EGZAMINACYJNE
ROZKŁAD MATERIAŁU, PYTANIA POWTÓRZENIOWE ORAZ PYTANIA EGZAMINACYJNE Klasa7 podstawowa (Proponowany poniżej podział obowiązującego uczniów materiału może być modyfikowany) IX************************************************
Bardziej szczegółowoEtymologicznie słowo antykoncepcja znaczy tyle co anty-przeciw, koncepcja-poczęcie czyli działanie przeciwko poczęciu.
Etymologicznie słowo antykoncepcja znaczy tyle co anty-przeciw, koncepcja-poczęcie czyli działanie przeciwko poczęciu. Skuteczność środków antykoncepcyjnych, również metod NPR, określa się wskaźnikiem
Bardziej szczegółowoSpis treści. Epidemiologia niepłodności 11 Jerzy Radwan. Psychologiczny aspekt niepłodności 15 Jerzy Radwan
Epidemiologia niepłodności 11 Psychologiczny aspekt niepłodności 15 Czynniki zawodowe i styl życia a płodność 19 Wojciech Hanke Czynniki chemiczne 19 Czynniki fizyczne 21 Czynniki psychologiczne 21 Nikotynizm
Bardziej szczegółowoMEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE
MEDYCYNA ROZRODU Z SEKSUOLOGIĄ RÓŻNICOWANIE PŁCIOWE Różnicowaniem płciowym nazywamy procesy zachodzące w okresie płodowym, które na podstawie płci genetycznej doprowadzają do powstania różnic w budowie
Bardziej szczegółowoUkład rozrodczy męski. Bogusław Nedoszytko
Układ rozrodczy męski Bogusław Nedoszytko Układ rozrodczy męski - funkcje Wytwarzanie, odŝywianie i czasowe przechowywanie gamet męskich (plemników) Wprowadzenie zawiesiny plemników (nasienia) do układu
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ
FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ A.JAKUBOWSKA, M.BRZEWSKI, M.GRAJEWSKA-FERENS, A.MARCIŃSKI, J.MĄDZIK ZAKŁAD RADIOLOGII PEDIATRYCZNEJ I KLINIKA ENDOKRYNOLOGII
Bardziej szczegółowoPsychologia prenatalna
Zespół Personalitas nad podstawie Kornas-Biela, D. (2011).. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki (s. 147-171). Warszawa: PWN. Psychologia prenatalna Dziedzina psychologii
Bardziej szczegółowoRozkład materiału klasa III (drugi podręcznik)
Rozkład materiału klasa III (drugi podręcznik) Dział programu Układ nerwowy Temat Budowa i funkcje Ośrodkowy układ nerwowy Materiał nauczania budowa i funkcje układu nerwowego budowa neuronu komórki glejowe
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne
Wymagania edukacyjne z biologii w klasie 7 szkoły podstawowej, na poszczególne oceny szkolne Uczeń otrzyma ocenę celującą, jeżeli: opanuje w pełnym zakresie wiadomości i umiejętności określone w podstawie
Bardziej szczegółowoGonocyty komórki prapłciowe
GAMETOGENEZA Gametogeneza Gametogeneza (z grec. gamete żona, gametes mąż) Proces powstawania oraz rozwoju specjalnej populacji komórek, które nazywa się gametami lub komórkami rozrodczymi. Mejoza i różnicowanie
Bardziej szczegółowoco nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni
co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH
WYMAGANIA EDUKACYJNE NIEZBĘDNE DO UZYSKANIA POSZCZEGÓLNYCH ŚRÓDROCZNYCH I ROCZNYCH OCEN KLASYFIKACYJNYCH Zawód: technik obsługi turystycznej Przedmiot: Biologia Zakres rozszerzony Klasa 3. Ocena Nazwa
Bardziej szczegółowoModel odpowiedzi i schemat punktowania zadań
KONKURS Z BIOLOGII DLA UCZNIÓW Z WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ETAP WOJEWÓDZKI Model odpowiedzi i schemat punktowania zadań Suma: 59 Laureat: 85% - 50 Finalista: 60% - 35
Bardziej szczegółowoPrzedmiot demografii
Temat 5 Demografia Przedmiot demografii Struktura osobnicza populacji: gdzie i ile jest osobników różnych kategorii (np. płci, wieku). Dynamika tej struktury: przybywanie i ubywanie osobników poszczególnych
Bardziej szczegółowoZadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum
Zadania egzaminacyjne obejmujące materiał z klasy II gimnazjum Informacje do zadań 1. i 2. A C D B Schemat przedstawia szkielet kończyny górnej. Zadanie 1. (0 2) Podaj nazwy kości oznaczonych literami
Bardziej szczegółowoMateriał nauczania przeznaczony do realizacji podczas 85 godzin biologii (pozostałe godziny do dyspozycji nauczyciela)
Plan wynikowy nauczania biologii w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum. Kształcenie ogólne w zakresie podstawowym Plan wynikowy A Materiał nauczania przeznaczony do realizacji podczas
Bardziej szczegółowoWymagania na poszczególne oceny Uczeń:
Biologia-klasa I Temat Wymagania na poszczególne oceny Uczeń: Witaj w świecie biologii określa przedmiot badań biologii jako nauki, podaje przykłady dziedzin biologii, wymienia cechy organizmów żywych
Bardziej szczegółowoNAUKI O CZŁOWIEKU. Biologia kości Terminologia
NAUKI O CZŁOWIEKU Biologia kości Terminologia PODSTAWOWE INFORMACJE O KOŚCIACH Kośd jest jedną z najmocniejszych substancji biologicznych Szkielet jednak to mniej niż 20% masy ciała FUNKCJE KOŚCI Układ
Bardziej szczegółowoTętno /liczba skurczów serca na minutę przed ćwiczeniem
Model odpowiedzi i schemat punktowania do zadań stopnia szkolnego Wojewódzkiego Konkursu Przedmiotowego z Biologii dla uczniów szkół podstawowych województwa śląskiego w roku szkolnym 2018/2019 Za rozwiązanie
Bardziej szczegółowoNIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau
NIFTY TM Nieinwazyjny, Genetyczny Test Prenataly określający ryzyko wystąpienia zespołu Downa, Edwardsa i Patau Nieinwazyjne badania prenatalne, polegające na ocenia parametrów biochemicznych, takie jak
Bardziej szczegółowoEmbriologia I. Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie
Embriologia I Rozwój męskiego i żeńskiego układu płciowego Zapłodnienie Rozwój układu moczowego Mezoderma pośrednia Nerka ostateczna Przednercze zanika Przewody przednercza, przyśródnerczowe (Przewody
Bardziej szczegółowoTemat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych.
Temat: Przegląd i budowa tkanek zwierzęcych. 1. Czym jest tkanka? To zespół komórek o podobnej budowie, które wypełniają w organizmie określone funkcje. Tkanki tworzą różne narządy, a te układy narządów.
Bardziej szczegółowoKARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16
KARTA ODPOWIEDZI - KONKURS BIOLOGICZNY ETAP REJONOWY 2015/16 Nr Max ilość zad. punktów 1. 2 pkt Mechanizmy termoregulacyjne 1.Podskórne naczynia krwionośne (rozszerzają się / zwężają się) Prawidłowe odpowiedzi
Bardziej szczegółowo21. Jakie znamy choroby aparatu ruchu, jak z nimi walczyć i zapobiegać?
Biologia tematy lekcji klasa 2 1. Poznajemy budowę oraz znaczenie tkanek zwierzęcych. 2. Jakie cechy charakterystyczne posiadają gąbki i parzydełkowce? 3. Skąd wywodzi się nazwa płazińce i nicienie? 4.
Bardziej szczegółowoProgram Profilaktyki Zdrowotnej dla Dziewcząt
ZAŁĄCZNIK 1 ZAŁĄCZNIK 1 ZAŁĄCZNIK 2 QUIZ Zaznacz odpowiedź, jako PRAWDA/FAŁSZ. 1. Zawsze wiem, kiedy będę miała miesiączkę. P F 2. Miesiączka jest chorobą. P F 3. Im grubsza podpaska, tym dłużej mogę ją
Bardziej szczegółowoRozszerzający (ocena dobry) Uczeń: rozróżnia próby kontrolną i badawczą odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu. opisu poszczególne
Wymagania edukacyjne (kryteria oceniania) z biologii dla klasy 7 szkoły podstawowej oparte na Programie nauczania biologii - Puls życia Biologia jako nauka. Uczeń: określa przedmiot badań biologii jako
Bardziej szczegółowoTEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK
TEST - BIOLOGIA WERONIKA GMURCZYK Temat: Układ nerwowy i hormonalny Zadanie 1. Zaznacz poprawną odpowiedź. Co to są hormony? a) związki chemiczne wytwarzane w gruczołach łojowych, które regulują pracę
Bardziej szczegółowoBadanie opublikowane w jednym z wiodących dzienników medycznych potwierdziły wyniki badań przeprowadzonych przez WHO, a także ich hormonalne podłoże:
W 1970 Światowa Organizacja Zdrowia opublikowała wyniki badania o związku pomiędzy doświadczeniami reprodukcyjnymi, a przypadkami zachorowania na raka piersi. Badanie to przeprowadzone na 17,000 kobiet
Bardziej szczegółowoPodstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
Bardziej szczegółowo6. Uzupełnij zdanie, wstawiajac w odpowiednie miejsce wyrażenie ujawni się lub nie ujawni się :
ID Testu: 9S6C1A4 Imię i nazwisko ucznia Klasa Data 1. Allelami nazywamy A. takie same formy jednego genu. B. różne formy różnych genów. C. takie same formy różnych genów. D. różne formy jednego genu.
Bardziej szczegółowoOocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II. Jacek Z. Kubiak
Oocyty myszy stopniowo rozwijają zdolność do aktywacji podczas bloku w metafazie II Jacek Z. Kubiak Wprowadzenie W normalnych warunkach oocyty myszy są zapładniane podczas bloku metafazy II Wniknięcie
Bardziej szczegółowoTrening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy
Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku Katedra: Sportu Powszechnego Zakład: Fitness i Sportów Siłowych Trening indywidualny w róŝnych etapach ontogenezy Osoby prowadzące przedmiot: 1. Aleksandra
Bardziej szczegółowoSposoby determinacji płci
W CZASIE WYKŁADU TELEFONY KOMÓRKOWE POWINNY BYĆ WYŁĄCZONE LUB WYCISZONE Sposoby determinacji płci TSD thermal sex determination GSD genetic sex determination 26 o C Środowiskowa: ekspresja genu
Bardziej szczegółowoWzrastanie i rozwój człowieka
Wzrastanie i rozwój człowieka - okresy ontogenezy człowieka - ocena rozwoju i wzrastanie [ foto siatki centylowej ] Podstawą pediatrii jest wiedza o wzrastaniu i rozwoju. Określenia wzrastanie i rozwój
Bardziej szczegółowoco nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni
co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni ZdrovveLove co nastolatek i nastolatka o seksualności wiedzieć powinni Cykl zajęć obejmuje 8 godz. lekcyjnych po 45 minut, o następującej tematyce:
Bardziej szczegółowoUkład wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy.
Układ wydalniczy (moczowy) Osmoregulacja to aktywne regulowanie ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych w celu utrzymania homeostazy. Wydalanie pozbywanie się z organizmu zbędnych produktów przemiany
Bardziej szczegółowoRok akademicki: 2012/2013 Kod: EIB-1-370-s Punkty ECTS: 3. Poziom studiów: Studia I stopnia Forma i tryb studiów: -
Nazwa modułu: Zarys anatomii Rok akademicki: 2012/2013 Kod: EIB-1-370-s Punkty ECTS: 3 Wydział: Elektrotechniki, Automatyki, Informatyki i Inżynierii Biomedycznej Kierunek: Inżynieria Biomedyczna Specjalność:
Bardziej szczegółowoNauczycielski plan dydaktyczny. Produkcja zwierzęca. Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012. Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS
Nauczycielski plan dydaktyczny Produkcja zwierzęca Klasa I TRA w roku szkolnym 2011/2012 Numer programu 321(05)T4,TU,SPIMENiS 2005.02.03 Prowadzący mgr inż. Alicja Adamska Moduł, dział, Temat: Lp. Zakres
Bardziej szczegółowoUlotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta. Luteina, 50 mg, tabletki dopochwowe Progesteronum
Ulotka dołączona do opakowania: informacja dla pacjenta Luteina, 50 mg, tabletki dopochwowe Progesteronum Należy uważnie zapoznać się z treścią ulotki przed zastosowaniem leku, ponieważ zawiera ona informacje
Bardziej szczegółowoTemat: Gąbki i parzydełkowce.
Temat: Gąbki i parzydełkowce. 1. Gąbki zwierzęta beztkankowe. To bardzo proste zwierzęta żyjące wyłącznie w wodzie głównie w morzach i oceanach, rzadziej w wodach słodkich. Zasiedlają zazwyczaj strefę
Bardziej szczegółowoI BIOLOGIA JAKO NAUKA
I BIOLOGIA JAKO NAUKA Zadanie. Rozwiąż krzyżówkę, a następnie odczytaj i wyjaśnij hasło. 0. Bada skład chemiczny organizmów i zachodzące w nich reakcje.. Zajmuje się procesami dziedziczenia.. Przedmiotem
Bardziej szczegółowoPlan wynikowy z biologii do klasy II gimnazjum nr programu DKW-4014-96/99
Plan wynikowy z biologii do klasy II gimnazjum nr DKW-4014-96/99 BUDOWA I FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU CZŁOWIEKA Układ pokarmowy 1./2. Składniki odżywcze i ich rola w organizmie 3./4. Budowa i funkcje poszczególnych
Bardziej szczegółowo