Plan wynikowy, rozkład materiału. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne

Transkrypt

1 P l a n d y daktyczno -wychowawczy z biologii Część I. Informacje ogólne a Rok szkolny 2015/2016 Liczba godzin: Realizacji treści podstawy programowej 26godz. b Powtórzenie przed klasówkami 3godz. c Prace klasowe 3godz. d Inne, (egzamin próbny) 1godz. Razem 33godz. Część II. Plan wynikowy, rozkład materiału Część III. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne Wynikowy plan nauczania z biologii dla klasy II gimnazjum oparty na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej Nauczyciel realizujący: mgr Marzena Mikołajczyk, mgr Anna Kubicka

2 Część II. Plan wynikowy, rozkład materiału: Miesiąc Dział Liczba godzin Tematy Wymagania edukacyjne Uwagi warsztatowe Uwagi o zespole Układ odechowy Budowa i rola układu oddechowego wymienia odcinki układu oddechowego omawia funkcje narządów układu oddechowego wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia rolę nagłośni wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami interpretuje zależność między budową płuc a wymianą gazową omawia różnicę między głośnią a nagłośnią demonstruje mechanizm modulacji głosu

3 1 Mechanizm wymiany gazowej wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji odczytuje z tabeli skład powietrza wdychanego i wydychanego analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu omawia na ilustracji ruch żeber oraz przepony przy wdechu i wydechu omawia mechanizm wentylacji demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu planuje doświadczenie wykazujące zależność między wysiłkiem a liczbą oddechów rozróżnia mechanizm wentylacji i oddychanie komórkowe wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym

4 WRZESIEŃ 1 1 Oddychanie wewnątrzkomórkowe Higiena i choroby układu oddechowego wskazuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy wskazuje ATP jako nośnik energii interpretuje zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wyjaśnia, jak należy wdychać powietrze, aby unikać infekcji układu oddechowego wskazuje na kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu wymienia trzy choroby układu oddechowego opisuje przyczyny astmy omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu określa znaczenie oddychania komórkowego zapisuje proces utleniania glukozy równaniem reakcji chemicznej omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię przedstawia graficznie w postaci diagramu zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu 2 podsumowanie Podsumowanie i utrwalenie wiadomości, sprawdzian pisemny.

5 PAŹDZIERNIK 1 Budowa i działanie układu wydalniczego wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja wymienia zbędne produkty przemiany materii wskazuje drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii wskazuje na modelu lub ilustracji miejsca powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego porównuje wydalanie i defekację rozpoznaje warstwy budujące nerkę na modelu lub materiale świeżym omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu omawia na ilustracji proces powstawania moczu Układ wydalniczy 1 Higiena układu wydalniczego uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego wymienia choroby układu wydalniczego analizuje na ilustracji przebieg dializy określa niezbędną ilość wody, jaką należy codziennie przyjąć omawia rolę soli w sprawnym funkcjonowaniu układu wydalniczego wskazuje przyczyny chorób układu wydalniczego uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody w przypadku schorzeń nerek ocenia znaczenie dializy

6 1 Układ hormonalny wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony wskazuje na ilustracji lokalizację najważniejszych gruczołów dokrewnych klasyfikuje gruczoły na gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny wyjaśnia, czym są hormony określa cechy hormonów przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów omawia znaczenie swoistego działania hormonów LISTOPAD Regulacja nerwowo- -hormonalna 1 Działanie układu hormonalnego 1 Budowa i rola układu nerwowego wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna podaje przyczyny cukrzycy wymienia funkcje układu nerwowego wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy opisuje elementy budowy komórki nerwowej wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu omawia antagonistyczne działanie hormonów: insuliny i glukagonu interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów tłumaczy rolę regulacji nerwowo- -hormonalnej w utrzymaniu homeostazy uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą opisuje funkcje układu nerwowego porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego wyjaśnia sposób działania synapsy charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego

7 wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy 1 Ośrodkowy układ nerwowy 1 Obwodowy układ nerwowy. Odruchy wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego wskazuje na ilustracji elementy budowy rdzenia kręgowego wymienia rodzaje nerwów obwodowych podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe opisuje na podstawie ilustracji łuk odruchowy wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe opisuje budowę rdzenia kręgowego objaśnia budowę mózgowia na ilustracji uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się

8 GRUDZIEŃ STYCZEŃ Narządy zmysłów 1 Choroby i higiena układu nerwowego 1 Budowa i działanie narządu wzroku wymienia czynniki powodujące stres podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem wymienia przykłady chorób układu nerwowego przyporządkowuje charakterystyczne objawy chorobom układu nerwowego omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka omawia funkcje elementów budowy oka opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka wyjaśnia pojęcie akomodacja omawia znaczenie adaptacji oka wyjaśnia dodatnie i ujemne znaczenie stresu dla funkcjonowania organizmu opisuje przyczyny nerwic rozpoznaje cechy depresji analizuje przyczyny chorób układu nerwowego analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi funkcjami opisuje drogę światła w oku omawia za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku wskazuje lokalizację receptorów wzroku omawia powstawanie obrazu na siatkówce planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła

9 LUTY 1 Ucho narząd słuchu i równowagi 1 Higiena oka i ucha 1 Zmysły powonienia, smaku i dotyku rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne wskazuje położenie narządu równowagi wymienia wady wzroku omawia przyczyny powstawania wad wzroku omawia zasady higieny oczu i uszu wymienia choroby oczu rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę omawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia wymienia podstawowe smaki wylicza bodźce odbierane przez skórę opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku charakteryzuje funkcje elementów budowy ucha omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków wyjaśnia zasadę działania zmysłu równowagi charakteryzuje wady wzroku wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm charakteryzuje choroby oczu omawia sposób korygowania wad wzroku rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu wskazuje miejsce położenia kubków smakowych uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze

10 2 Podsumowanie działu, pisemny sprawdzian wiadomości KWIECIEŃ MARZEC Rozmnażanie i rozwój człowieka 1 Męski układ rozrodczy 1 Żeński układ rozrodczy 1 Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje wymienia męskie cechy płciowe wskazuje narządy męskiego układu rozrodczego na ilustracji rysuje schematycznie i opisuje plemnika omawia proces powstawania nasienia omawia funkcję testosteronu wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze wskazuje wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego na ilustracji wylicza żeńskie zewnętrzne narządy płciowe opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego wymienia żeńskie hormony płciowe wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych tworzy prezentację w dowolnej formie na temat dojrzewania wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w czasie cyklu miesiączkowego analizuje rolę ciałka żółtego

11 MAJ 1 Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny 1 Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin wymienia choroby układu rozrodczego wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS wymienia drogi zakażenia HIV, HBV i HCV oraz HPV i omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową wymienia nazwy błon płodowych podaje, jak długo trwa rozwój płodowy porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia wyjaśnia pojęcie zapłodnienie 1 Ciąża i poród wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży omawia zasady higieny zalecane kobietom ciężarnym podaje czas trwania ciąży omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV charakteryzuje funkcje błon płodowych charakteryzuje okres rozwoju płodowego analizuje funkcje łożyska wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży charakteryzuje etapy porodu uzasadnia konieczność przestrzegania przez kobiety w ciąży zasad higieny omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

12 1 Okresy rozwojowe człowieka wylicza etapy życia człowieka wymienia rodzaje dojrzałości wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców określa zmiany rozwojowe swoich rówieśników opisuje objawy starzenia się organizmu 2 Podsumowanie działu, pisemny sprawdzian wiadomości charakteryzuje wybrane okresy rozwojowe przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka analizuje różnice między przekwitaniem a starością przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmach CZERWIEC Zdrowie a cywilizacja 1 Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi omawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie

13 1 Choroby zakaźne i cywilizacyjne podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynników, które je wywołują wymienia choroby cywilizacyjne wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów omawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych omawia znaczenie szczepień ochronnych wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych oblicza własne BMI dowodzi, że nadmierny stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza

14 1 Uzależnienie podaje przykłady używek omawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków opisuje MONAR jako miejsce leczenia uzależnień od narkotyków opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu Część III. Wymagania szczegółowe na poszczególne stopnie szkolne

15 DZIAŁ PROGRAMOWY V Układ oddechowy wymienia odcinki układu oddechowego wskazuje płuca jako miejsce wymiany gazowej omawia rolę nagłośni odczytuje z tabeli skład powietrza wdychanego i wydychanego oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu wskazuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego wyjaśnia, jak należy wdychać powietrze, aby unikać infekcji układu oddechowego wskazuje na kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu wymienia trzy choroby układu oddechowego omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu omawia funkcje narządów układu oddechowego wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach omawia na ilustracji ruch żeber oraz przepony przy wdechu i wydechu zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy wskazuje ATP jako nośnik energii interpretuje zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym opisuje przyczyny astmy

16 wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej omawia różnicę między głośnią a nagłośnią demonstruje mechanizm modulacji głosu demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym przedstawia graficznie w postaci diagramu zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym określa znaczenie oddychania komórkowego wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu wykazuje związek budowy narządów układu oddechowego z pełnionymi przez nie funkcjami interpretuje zależność między budową płuc a wymianą gazową omawia mechanizm wentylacji planuje doświadczenie wykazujące zależność między wysiłkiem a liczbą oddechów rozróżnia mechanizm wentylacji i oddychanie komórkowe zapisuje proces utleniania glukozy równaniem reakcji chemicznej omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię DZIAŁ PROGRAMOWY VI Układ wydalniczy wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja wymienia zbędne produkty przemiany materii wskazuje drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego określa niezbędną ilość wody, jaką należy codziennie przyjąć wskazuje na modelu lub ilustracji miejsca powstawania moczu pierwotnego i ostatecznego wymienia choroby układu wydalniczego analizuje na ilustracji przebieg dializy

17 porównuje wydalanie i defekację omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu omawia na ilustracji proces powstawania moczu wskazuje przyczyny chorób układu wydalniczego uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody w przypadku schorzeń nerek DZIAŁ PROGRAMOWY VIII Regulacja nerwowo - hormonalna wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu wymienia funkcje układu nerwowego wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego wymienia rodzaje nerwów obwodowych podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych wymienia czynniki powodujące stres podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

18 klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny wyjaśnia, czym są hormony wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna podaje przyczyny cukrzycy opisuje elementy budowy komórki nerwowej wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem wymienia przykłady chorób układu nerwowego przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

19 określa cechy hormonów przyporządkowuje nazw omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów opisuje funkcje układu nerwowego porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego opisuje budowę rdzenia kręgowego objaśnia na ilustracji budowę mózgowia wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu opisuje przyczyny nerwic rozpoznaje cechy depresji przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów omawia znaczenie swoistego działania hormonów uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy wyjaśnia sposób działania synapsy charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się analizuje przyczyny chorób układu nerwowego analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu

20 DZIAŁ PROGRAMOWY VIII Narządy zmysłów omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka omawia funkcje elementów budowy oka rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha wymienia wady wzroku omawia przyczyny powstawania wad wzroku omawia zasady higieny oczu wymienia choroby oczu i uszu przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia wymienia podstawowe smaki wylicza bodźce odbierane przez skórę opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka wyjaśnia pojęcie akomodacja omawia znaczenie adaptacji oka wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne wskazuje położenie narządu równowagi rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku

21 określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami opisuje drogę światła w oku wskazuje lokalizację receptorów wzroku ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego charakteryzuje wady wzroku wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm charakteryzuje choroby oczu omawia sposób korygowania wad wzroku wskazuje miejsce położenia kubków smakowych omawia powstawanie obrazu na siatkówce planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze

22 Rozmnażanie i rozwój człowieka DZIAŁ PROGRAMOWY IX wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje wymienia męskie cechy płciowe wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu rozrodczego wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe wymienia żeńskie hormony płciowe wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego wymienia choroby układu rozrodczego wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny wymienia nazwy błon płodowych podaje, jak długo trwa rozwój płodowy wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży wylicza etapy życia człowieka wymienia rodzaje dojrzałości wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców rysuje schematycznie i opisuje plemnika omawia proces powstawania nasienia określa funkcję testosteronu opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia wyjaśnia pojęcie zapłodnienie omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych podaje czas trwania ciąży

23 omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników opisuje objawy starzenia się organizmu opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi charakteryzuje męskie pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy płciowe charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugoi trzeciorzędowe cechy płciowe opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny charakteryzuje funkcje błon płodowych charakteryzuje okres rozwoju płodowego wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży charakteryzuje etapy porodu charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym analizuje rolę ciałka żółtego wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji przewiduje indywidualne

24 i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV analizuje funkcje łożyska uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej analizuje różnice między przekwitaniem a starością przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie DZIAŁ PROGRAMOWY X Zdrowie a cywilizacja omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują wymienia choroby cywilizacyjne wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów podaje przykłady używek przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę) opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych omawia znaczenie szczepień ochronnych wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym opisuje MONAR jako miejsce, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu uzależnień charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne

25 podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie oblicza własne BMI dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień