Europejskie i krajowe strategie dotyczące bioróżnorodności ze szczególnym uwzględnieniem owadów zapylających

Transkrypt

1 Europejskie i krajowe strategie dotyczące bioróżnorodności ze szczególnym uwzględnieniem owadów zapylających Dr hab. inż. Adam Roman prof. nadzw. Szkolenie "Edukatorzy bioróżnorodności" Pawłowice,

2 Ochrona i zrównoważone użytkowanie całego dziedzictwa przyrodniczego - główny punkt obrad podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju. W dniach 3-14 czerwca 1992 r. (tzw. Szczyt Ziemi) w Rio de Janeiro w Brazylii - przyjęto i podpisano Konwencję o różnorodności biologicznej (CBD).

3 Polska ratyfikowała Konwencję o bioróżnorodności w 1996 r. przyjęła na siebie wszystkie zobowiązania wynikające z jej zapisów (Dz.U nr 184 poz. 1532).

4 Podczas Szczytu Ziemi podpisano również: Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (Konwencja Klimatyczna) ratyfikowana przez Polskę w 1994 r. (Dz.U. z 1996 r. Nr 53, poz. 238), Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w państwach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce (Dz. U. z 2002 r. Nr 185, poz. 1538).

5 Do Konwencji CBD zostały przyjęte dwa protokoły: w odniesieniu do transgranicznego przemieszczania żywych zmodyfikowanych genetycznie organizmów - Protokół Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej, ratyfikowany w 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 216, poz. 2201), w odniesieniu do dzielenia się korzyściami z wykorzystania zasobów genetycznych - Protokół z Nagoi do Konwencji o różnorodności biologicznej dotyczący dostępu do zasobów genetycznych oraz uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z ich wykorzystania - podpisany przez Polskę Podczas obrad Dziesiątego Posiedzenia Konferencji Stron CBD w 2010 r. w Japonii przyjęto nową globalną strategię różnorodności biologicznej na lata , z wizją do roku 2050.

6 Do 2050 r. różnorodność biologiczna w Unii Europejskiej oraz usługi ekosystemowe, które świadczy będą chronione, wycenione i zostaną odpowiednio odtworzone ze względu na wartość, ochrona różnorodności biologicznej samej w sobie oraz ich fundamentalny udział w zapewnianiu dobrobytu człowieka i koniunktury gospodarczej - aby uniknąć katastrofalnych zmian wywołanych przez utratę różnorodności biologicznej.

7 Różnorodność biologiczna Zgodnie z Konwencją przyjętą w Rio de Janeiro 5 czerwca 1992 r.: różnorodność biologiczna - zróżnicowanie wszystkich żywych organizmów występujących na Ziemi w ekosystemach lądowych, morskich i słodkowodnych oraz w zespołach ekologicznych, których są częścią, dotyczy różnorodności w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz różnorodności ekosystemów.

8 Zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych oraz zasadami prawa międzynarodowego państwa mają suwerenne prawo wykorzystywania swoich własnych zasobów zgodnie z własną polityką w zakresie środowiska, ponoszą odpowiedzialność za zapewnienie, że działalność w ramach ich jurysdykcji lub kontroli nie powoduje szkody w środowisku innych państw lub na obszarach znajdujących się poza jurysdykcją krajową.

9 Wg Konwencji - każda umawiająca się strona (w miarę możliwości i potrzeb): włącza problematykę ochrony i zrównoważonego użytkowania zasobów biologicznych w proces decyzyjny na szczeblu krajowym, stosuje środki dotyczące wykorzystania zasobów biologicznych w celu uniknięcia lub zmniejszenia negatywnego wpływu na bioróżnorodność, chroni i zachęca do zwyczajowego wykorzystywania zasobów biologicznych, zgodnie z tradycyjnymi praktykami kulturowymi odpowiadającymi wymogom ochrony i zrównoważonego użytkowania,

10 udziela pomocy społecznościom lokalnym w opracowywaniu i stosowaniu działań naprawczych na obszarach zdegradowanych, gdzie różnorodność biologiczna została zmniejszona, zachęca do współpracy pomiędzy swoimi organami rządowymi a swoim sektorem prywatnym w opracowywaniu metod sprzyjających zrównoważonemu użytkowaniu zasobów biologicznych.

11 Zgodnie z art. 6 Konwencji o różnorodności biologicznej strony Konwencji powinny opracować zgodnie ze swoimi szczególnymi warunkami i możliwościami krajowe strategie, plany lub programy dotyczące ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej, niniejszy dokument stanowi kontynuację Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Programu działań na lata , jak również analogicznego dokumentu, obejmującego lata

12 Komisja Europejska Maj 2011 r. - Komisja Europejska przyjęła nową strategię określającą ramy dla działań UE w nadchodzącej dekadzie, zmierza do realizacji przewodniego celu w zakresie bioróżnorodności na okres do 2020 r. - ustanowionego przez przywódców unijnych w marcu 2010 r.

13 Strategia obejmuje sześć wzajemnie się wspierających celów dotyczą głównych czynników wpływających na utratę różnorodności biologicznej, mają zmniejszyć kluczowe zagrożenia dla przyrody i usług ekosystemowych w UE.

14 Cel nadrzędny Programu poprawa stanu różnorodności biologicznej i pełniejsze powiązanie jej ochrony z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju, ten cel, jak również cele strategiczne oraz zadania zawarte w Planie działań - rezultat dyskusji i konsultacji przeprowadzonych z przedstawicielami środowisk zainteresowanych instytucjonalnie zobowiązaniami wynikającymi z Programu.

15 Cel przewodni UE na rok 2020 Powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej i degradacji usług ekosystemowych w UE do 2020 r. Przywrócenie ich w możliwie największym stopniu, Zwiększenie wkładu UE w zapobieganie utracie różnorodności biologicznej na świecie.

16 CEL 1: Cele szczegółowe Pełne wdrożenie dyrektywy ptasiej i siedliskowej. CEL 2: Utrzymanie i odbudowa ekosystemów i ich usług - do 2020 r. zostaną utrzymane i wzmocnione poprzez ustanowienie zielonej infrastruktury i odbudowę co najmniej 15% zdegradowanych ekosystemów. CEL 3: Zwiększenie wkładu rolnictwa i leśnictwa w utrzymanie i wzmocnienie różnorodności biologicznej.

17 CEL 4: Zapewnienie zrównoważonego wykorzystania zasobów rybnych. CEL 5: Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych - zapobieganie wprowadzaniu i osiedlaniu się nowych inwazyjnych gatunków obcych. CEL 6: Pomoc na rzecz zapobiegania utracie światowej różnorodności biologicznej - zwiększenie przez UE wkładu w zapobieganie utracie światowej różnorodności biologicznej.

18 Wymieranie gatunków Światowe tempo wymierania gatunków ok razy przekracza tempo naturalne - głównie na skutek działalności człowieka. W UE około 25% europejskich gatunków zwierząt, jest zagrożonych wyginięciem, a 88% stad ryb jest nadmiernie eksploatowanych lub w znacznym stopniu uszczuplonych. Większość ekosystemów uległa degradacji do takiego stopnia, że nie są już w stanie świadczyć wartościowych usług. Degradacja ta oznacza ogromne straty społeczne i gospodarcze dla UE.

19 Szacuje się, że wartość pracy owadów zapylających w krajach Unii Europejskiej wynosi ok. 15 mld euro rocznie. 80% upraw w UE zależna jest od pracy owadów zapylających [EFSA]. W dokumencie Komisji Europejskiej stwierdzono, że populacje pszczół zmniejszyły się o kilkadziesiąt procent (dokładnie trudno oszacować).

20 Główne przyczyny utraty bioróżnorodności przekształcanie siedlisk, nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, wprowadzanie i ekspansja inwazyjnych gatunków obcych, zmiana klimatu.

21 Projekt z dnia 23 maja 2014 r. Rząd Polski podjął działania w kierunku ochrony bioróżnorodności poprzez: Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej Plan działań na lata

22 Na skutek zachowania rolnictwa ekstensywnego, w Polsce przetrwało wiele miejscowych odmian roślin uprawnych oraz lokalne rasy zwierząt gospodarskich. Regiony występowania starych odmian znajdują się głównie w południowej części kraju i w regionie górskim, gdzie np. w starych przydomowych, czy przyklasztornych sadach przetrwały tradycyjne odmiany gatunków drzew owocowych.

23 W skład zasobów genetycznych zwierząt wchodzi 90 rodzimych ras, rodzin i linii zwierząt gospodarskich, utrzymywanych w ekstensywnych gospodarstwach, które zapewniają optymalne warunki środowiskowe dla tych ras - wolny wybieg, naturalne pasze, wypas. Są to m.in. rasy bydła (np. polskie bydło czerwone i białogrzbiete), koni (np. konik polski, hucuł), trzody chlewnej (złotnicka pstra, złotnicka biała, puławska), owiec (wrzosówka, świniarka, uhruska i in.), kur, kaczek, gęsi, zwierząt futerkowych, pszczół oraz ryb hodowlanych.

24 Polskie programy ochrony zasobów genowych pszczół w porównaniu z innymi krajami, polskie programy ochrony działają bardzo dobrze i sprawnie, budząc podziw pszczelarzy europejskich zainteresowanych tym tematem, we wrześniu 2002 r. odbyła się w Polsce 5. Międzynarodowa Konferencja Czarnej Pszczoły (Black Bee), w której wzięli udział przedstawiciele organizacji SICAMM (Societas Internationalis pro Conservatione Apis mellifera mellifera).

25 Organizacje i pszczelarze z wielu krajów Europy utrzymują z polskimi placówkami naukowymi kontakty robocze w zakresie badań genetycznych i restytucji populacji Czarnej Pszczoły. Istnieje w Europie coraz większe zainteresowanie pszczołą środkowoeuropejską. Polska mając bogate doświadczenie w tym zakresie może odegrać dużą rolę w działaniach na rzecz ochrony jej.

26 Ochroną zasobów genetycznych pszczół objęte są cztery linie rasy środkowoeuropejskiej: Kampinoska, Augustowska, Asta, Północna. Od tysięcy lat zasiedlała cały północny pas Europy poprzez Niemcy, Skandynawię, Polskę i Rosję aż po Ural - dała początek wielu lokalnym populacjom pszczół.

27 Liczba pszczół objętych programem ochrony (2010 r.) Linia 2010 Liczba stad Kampinoska (MK) wiodące 64 1 współpracujące 66 4 rejon MK populacja naturalna nieznana - Augustowska (MA) wiodące 40 1 współpracujące 70 3 strefa centralna strefa izolacyjna populacja naturalna - - Północna (MP) wiodące 37 1 współpracujące Asta (MAs) wiodące 50 1 współpracujące 140 4

28 Pierwotnie występowała na obszarze całej Polski z wyjątkiem Pogórza. Napływ pszczół z importu w ciągu ostatnich 40 lat spowodował zmieszańcowanie pogłowia i wypieranie pszczół miejscowych. Pszczoły miejscowe dawały niższą produkcję miodu, ale odznaczały się: wybitnymi walorami zimotrwałości, odpornością na niekorzystne warunki środowiskowe, bardzo dobrym wykorzystaniem różnorodnych pożytków.

29 Lokalizacja linii pszczół rasy środkowoeuropejskiej

30 Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt Gatunek wędrowny" oznacza całą populację lub jakąkolwiek geograficznie odrębną część populacji dowolnego gatunku lub niższej kategorii taksonomicznej dzikich zwierząt, którego znaczna część osobników w sposób cykliczny i możliwy do przewidzenia przekracza jedną lub kilka granic jurysdykcji państwowej.

31 Jednym z podstawowych wymogów integrowanej ochrony roślin (obowiązuje od r.) jest ochrona organizmów pożytecznych oraz stwarzanie warunków sprzyjających ich występowaniu, co w szczególności dotyczy owadów zapylających i naturalnych wrogów organizmów szkodliwych.

32 Istotnym zagrożeniem dla biologicznej różnorodności przestrzeni rolniczej jest porzucanie rolniczego użytkowania nieopłacalnych w użytkowaniu, ale cennych przyrodniczo użytków rolnych. Szczególnie niekorzystne dla różnorodności biologicznej jest zmniejszanie się kośnopastwiskowego użytkowania łąk i pastwisk.

33 Zjawiskiem charakterystycznym dla ostatnich lat jest postępująca specjalizacja w chowie zwierząt - sprawia, że rosnąca część rolników nie posiada ich w swoim gospodarstwie. Rzutuje to na właściwości gleb w agroekosystemach, gdzie wobec niedostatku obornika - zmniejsza się zawartość próchnicy. Intensywniejsze stosowanie herbicydów, poprzez likwidację chwastów, zmniejsza liczebność związanych z nimi owadów i ptaków.

34 Szczególnie niebezpieczna jest eliminacja owadów zapylających - mają znaczenie nie tylko dla bioróżnorodności, ale także dla upraw rolniczych. Wiele grup owadów oraz ptaków rejonów rolniczych jest bezpośrednio lub pośrednio uzależniona od obecności chwastów w łanach roślin uprawnych - niektóre gatunki chwastów są niezbędne owadom do zamknięcia cyklu życiowego, nasiona chwastów mają duże znaczenie dla ptaków ziarnojadów, szczególnie w okresie zimowym.

35 Wsparcie ochrony różnorodności biologicznej na gruntach ornych poprzez pakiety programu rolno-środowiskowoklimatycznego. intensyfikacja użytkowania rolniczego powoduje zanik gatunków związanych z gruntami rolnymi (m.in. trzmieli i pszczół samotnych). nowe pakiety programu rolno-środowiskowoklimatycznego stwarzają możliwość ochrony utrzymania struktur sprzyjających mozaice krajobrazu rolniczego miedz śródpolnych, zadrzewień, zakrzaczeń, remiz itp.

36 Cele strategiczne ochrony bioróżnorodności Zachowanie i przywracanie populacji zagrożonych gatunków i siedlisk. Poprawa efektywności planowania zarządzania i ochrony różnorodności biologicznej na obszarach chronionych. Ochrona i odtwarzanie cennych siedlisk przyrodniczych. Poprawa skuteczności działań na rzecz ochrony gatunkowej. Zrównoważone pozyskiwanie gatunków ze stanu dzikiego.

37 Utrzymanie i odbudowa ekosystemów oraz ich usług Nadanie ekosystemom wartości społecznoekonomicznej. Wdrożenie zielonej infrastruktury jako narzędzia pozwalającego na utrzymanie i wzmocnienie istniejących ekosystemów oraz ich usług. Odbudowa zdegradowanych ekosystemów i ich usług.

38 Cel nadrzędny unijnej strategii (USORB) na lata powstrzymanie procesów utraty różnorodności biologicznej i degradacji funkcji ekosystemów w krajach Unii Europejskiej do 2020 r., przyspieszenie przejścia na proekologiczną gospodarkę efektywnie wykorzystującą zasoby naturalne oraz odtworzenie co najmniej 15% zdegradowanych ekosystemów.

39 Komisja Europejska zobowiązała się do: opracowania założeń nowej inicjatywy, określonej jako system odszkodowań i kompensacji przyrodniczej (biodiversity offset), w celu unikania strat netto w ekosystemach. Ocena tej inicjatywy będzie przedmiotem dalszych prac Rady UE. Polska powinna aktywnie włączyć się w prace na poziomie UE, by pokazać krajową specyfikę i priorytety w tym zakresie.