SKRYPT STAROSTY DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE

Transkrypt

1 SKRYPT STAROSTY 1 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE SKRYPT STAROSTY DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Motto: Liberałowie lubią dzielić władzę, a jeszcze bardziej od dzielenia władzy lubią dzielić wolność. Wersja 0.99, rok akademicki 2010/2011 Copyleft by Piotr Sobczak, Starosta Źródła Wykład: prof.zw. dr hab. Zbigniew Rau, zajęcia w roku akademickim 2010/2011 Ćwiczenia: dr Olgierd Górecki, zajęcia w roku akademickim 2010/2011 Podręcznik: H. Olszewski, M. Zmierczak, Historia doktryn politycznych i prawnych Pozostałe: Skrypty poprzedników, cześć im i chwała Licencja użytkownika 1. Niniejszy materiał ma charakter jedynie pomocy naukowej. Stanowi on interpretację tekstów i wykładów autorów podanych na wstępie, więc nie ponoszą oni odpowiedzialności za żadną z informacji zawartych w skrypcie. 2. Niniejszy materiał jest niekomercyjny. Dozwolone jest jego użytkowanie, rozpowszechnianie i edytowanie pod warunkiem uszanowania prawa autorskiego. 3. Autor nie ponosi odpowiedzialności za używanie, rozpowszechnianie, powoływanie się, niezdanie egzaminu, doświadczenie traumy życiowej, doznanie trwałego uszczerbku na zdrowiu lub kalectwa, śmierć lub wpadnięcie w depresję przez użytkownika niniejszego materiału. 4. Co złego, to nie Starosta. 5. Szczegółowe przepisy dotyczące odpowiedzialności Starosty za cokolwiek znajdują się w 3. i Ucz się ucz, bo nie zdasz. 7. I tak nie zdasz. 8. Trzeba było się nie zapisywać na ostatni termin. Od Starosty Celem tego skryptu było przede wszystkim stworzenie jednego, jednolitego materiału do nauki przed egzaminem z DPiP. Dzieło jest to bez wątpienia monumentalne, choć ilość stron nie powinna być tutaj ostatecznym kryterium nie wszystkie strony są zapełnione w całości z racji rozpoczynania każdego podrozdziału od nowej strony (bo ładniej i wygodniej). Skrypt z pewnością nie jest idealny i nieomylny, mogą się w nim znajdować fragmenty informacji nie mające sensu, balansujące na krawędzi bełkotu bądź sprzeczne ze sobą. Niepodobnym jest oczywiście nauczenie się tego wszystkiego na pamięć (przynajmniej na tym roku i z tego przedmiotu). Lektura tego Skryptu powinna przede wszystkim dać Czytelnikowi ogólny ogląd na każdą z doktryn, co z kolei zapewni mu przynajmniej podstawowe ich zrozumienie. Dzięki temu będzie on w stanie wyprowadzić z posiadanej wiedzy każde zagadnienie, które będzie od niego wymagane, nawet jeśli nie znalazło się ono w Skrypcie bądź zajmowało tam minimalną ilość miejsca. Dlatego też niektóre informacje mogą się powtarzać pomijając już oczywiste trudności z syntezą tak wielu źródeł, wyszedłem z założenia, że każdy będzie mógł w ten sposób zakreślić i przyswoić sobie takie określenie, które będzie dla niego najbardziej zrozumiałe i najłatwiejsze do zapamiętania. Oczywiście, zawsze istnieje ryzyko, że jakaś informacja została w Skrypcie pominięta ale jest to ryzyko, z którym każdy sięgający po jakiekolwiek opracowanie musi się pogodzić. Pozdrawiam i powodzenia, Piotr Sobczak, Starosta

2 SKRYPT STAROSTY 2 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Spis treści CZĘŚĆ I - STAROŻYTNOŚĆ MYŚL POLITYCZNA I PRAWNA STAROŻYTNEJ GRECJI PLATON ARYSTOTELES HELLENISTYCZNA MYŚL POLITYCZNA STAROŻYTNY RZYM CZĘŚĆ II CHRZEŚCIJAŃSTWO, ŚREDNIOWIECZE WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO I W. N.E CHRZEŚCIJAŃSTWO II-III W. N.E CHRYSTIANIZACJA CESARSTWA RZYMSKIEGO IV W. N.E ŚW. AUGUSTYN WŁADZA W ŚREDNIOWIECZU ŚW. TOMASZ Z AKWINU HEREZJE, ZAPOWIEDŹ RENESANSU CZĘŚĆ III RENESANS, REFORMACJA I KONTRREFORMACJA HUMANIZM I KULTURA RENESANSU NICCOLO MACHIAVELLI JEAN BODIN TOMASZ MOORE REFORMACJA KONFLIKTY IDEOWE WIEKU XVII SZKOŁA PRAWA NATURY REWOLUCJA ANGIELSKA THOMAS HOBBES JOHN LOCKE HOBBES A LOCKE CZĘŚĆ IV OŚWIECENIE TŁO EPOKI MYŚL POLITYCZNA OŚWIECENIA MONTESKIUSZ JAN JAKUB ROUSSEAU REWOLUCJA AMERYKAŃSKA REWOLUCJA FRANCUSKA KRYTYKA REWOLUCJI FRANCUSKIEJ... 76

3 SKRYPT STAROSTY 3 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE CZĘŚĆ V XIX I XX WIEK TŁO EPOKI LATA (w przygotowaniu) ROMANTYZM I IDEALIZM NIEMIECKI (w przygotowaniu) GEORG WILHELM FRIEDRICH HEGEL (w przygotowaniu) LATA LATA (w przygotowaniu) CZĘŚĆ VI SOCJALIZM I NURTY POCHODNE SOCJALIZM UTOPIJNY SOCJALIZM NAUKOWY (MARKSIZM) REFORMIZM REWIZJONIZM ANARCHIZM I SYNDYKALIZM KOMUNIZM MARKSIZM INTELEKTUALISTÓW, TEORIA KONWERGENCJI (w przygotowaniu) LIBERALIZM SOCJALNY I SOCJALDEMOKRACJA (w przygotowaniu) CZĘŚĆ VII NACJONALIZM I JEGO POCHODNE DARWINIZM SPOŁECZNY, RASIZM I NACJONALIZM FASZYZM I NAZIZM AUTORYTARYZM, TOTALITARYZM I ICH KRYTYKA CZĘŚĆ VIII LIBERALIZM XIX-WIECZNY LIBERALIZM WSPÓŁCZESNY LIBERALIZM JOHN RAWLS ROBERT NOZICK CZĘŚĆ IX KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA LEON XIII KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA W I POŁ. XX WIEKU KATOLICKA NAUKA SPOŁECZNA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ CZĘŚĆ X Z LOTU PTAKA DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE ZAGADNIENIA WSTĘPNE (w przygotowaniu) POLSKA MYŚL POLITYCZNA (w przygotowaniu) DOKTRYNY PRAWNE (w przygotowaniu)

4 SKRYPT STAROSTY 4 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Kontekst polityczny greckiej refleksji starożytnej Pierwsza uporządkowana refleksja dotycząca: - podziału prawa (natury i pozytywne) - koncepcja wolności, równości, sprawiedliwości - demokracja CZĘŚĆ I - STAROŻYTNOŚĆ 1. MYŚL POLITYCZNA I PRAWNA STAROŻYTNEJ GRECJI Unikalny dar konstruowania teoretycznej refleksji w oparciu o doświadczenia zgromadzone o inne współczesne ludy. Inspirację w refleksji politycznej stanowiło własne greckie doświadczenie (wiedza empiryczna). Brak jednolitego państwa, obszar wspólnej cywilizacji. Punktem odniesienia musi być instytucja państwa. Doświadczenie polityczne miała za punkty odniesienia inny twór, skoro nie było państwa - ok. V. w. p.n.e. pojawiło się polis - punkt odniesienia dla greckiej myśli politycznej. Polis - aglomeracja miejska z przyległymi obszarami rolniczymi, powstaje między IX-VII w. p.n.e. - wspólnota polityczno-religijna Najstarsze modele ustrojowe ustrój monarchiczny - najstarszy obraz greckiego społeczeństwa pochodzi od Homera (Iliada, Odyseja) - monarchia na szczycie której stał otoczony aureolą boskości król (naczelny wódz) - struktura rodowa, władza dziedziczna za potwierdzeniem zasadności władzy cechami charakteru - charakter państwa arystokratyczny - w wyniku bogacenia się następował transfer władzy od monarchy do arystokracji ustrój arystokratyczny - kolonizacja poprzez niziny społeczne, kupiectwo próbuje podważyć monopol arystokratów - bogaci kupcy, żeglarze - nie mają dostępu do władzy, stopniowo gromadzą majątek - emigrują, aby zarabiać pieniądze, przywożą także nowe idee - nie mogą ani pogodzić się ze strukturą władzy, dochodzi do buntu - kolejny transfer władzy - nowy układ polityczny cechuje brak stabilności - pojawia się tyran tyrania - jednostka pochodzenia arystokratycznego, która składa ofertę: "Przekażcie mi władzę, a zrealizuję wasze interesy" - sprawuje władzę w imieniu ludu - nie mógł liczyć na długie poparcie, musiał rządzić przemocą Wzorcowe modele ustrojowe alternatywa dla tyranii arystokratyczny (Sparta) -po upadku władzy królewskiej umocniły się rządy arystokracji, na szczycie drabiny społecznej usadowili się nieliczni obywatele, wyposażeni w pełnię praw obywatelskich demokratyczny (Ateny) - od VI w. ewolucja polityczna zmierza ku demokracji - u podstaw demokratyzacji tkwiły mocno tendencje w gospodarce (kolonizacja, handel, obrót towarowo-pieniężny) - nawrót ku demokracji i równouprawnienie polityczne urzeczywistniały się różnymi drogami (np. przez oligarchię, czasami przez nawrót do tyranii), jednakże najistotniejszymi działaniami w tym kierunku okazały się reformy Solona (VI w. p.n.e.) - V w. p.n.e. złoty wiek ateńskiej demokracji brak dzieła wykładającego zasady tego ustroju w sposób afirmujący - źródła przypadkowe, np. mowa pogrzebowa Peryklesa (pochowek żołnierzy z wojny peloponeskiej) Brak społecznej harmonii i stabilności politycznej w świecie greckim.

5 SKRYPT STAROSTY 5 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Zasady demokracji ateńskiej 1. Wolność - obywatelstwo - bez niewolników, cudzoziemców, kobiet, dzieci - tylko mężczyźni urodzeni w Atenach - isegoria wolność słowa - wolność słowa gwarancją zgody obywatele znają nawzajem swoje poglądy 2. Równość - izonomia równość wobec prawa - z mocy prawa głos każdego obywatela jest tak samo ważny - jednakowe traktowanie przez władze - równy dostęp obywateli do urzędów (kontrola urzędników) - postulat równości w wychowywaniu młodzieży (mniejszość) - postulat równości majątkowa (mniejszość) - sprzeczność: równość traktowania przy braku równości wychowania i majątku - istota ustroju opiera się na w/w różnicach równość wobec prawa i równość w dostępie do sprawowania władzy - obsadzanie urzędów w wyniku losowania - diety za sprawowanie urzędu 3. Rządy prawa - obywatele w życiu publicznym nie podlegają władzy i wpływowi nikogo - rodzin, sąsiadów - obywatele w życiu publicznym podlegli jedynie bezosobowemu autorytetowi prawa - obywatele podlegają prawu które sami stanowią - obywatele podlegają tylko swojej woli więc są ludźmi wolnymi Krytyka demokracji z pozycji arystokracji Ustrój ten nie doczekał się filozoficznej obrony- natomiast przeciwko niemu występowali wszyscy - zwolennicy demokracji uprawiali politykę, a przeciwnicy chwytali za pióro. 1. zabieranie głosu w sprawach publicznych tylko za starannym przygotowaniem intelektualnym i moralnym - etos cnot obywatelskich moralna zdolność poświęcania dobra prywatnego dobru publicznemu - w przeciwnym wypadku anarchizacja życia publicznego - interesy partykularne - zabierający głos muszą być w stanie zdefiniować dobro publiczne aby móc do niego dążyć 2. państwo stanowi instytucjonalizację dobra publicznego powierzane w sposób przypadkowy statystycznie do tego nieprzygotowanym - dobro wyższego rzędu nie będzie systemowo zabezpieczone w sposób taki na jaki daną społeczność stać - programowe odrzucenie przez demokratów służby dobru wspólnemu - najlepszej na jakie stać państwo - rządzy ludzi przypadkowych bez przygotowania moralnego i intelektualnego 3. podległość prawu stanowionemu w demokracji sprowadza się do instytucjonalizacji interesów niezamożnej większości - przy pomocy prawa próbuje osiągnąć to czego inaczej nie może biedota pragnie się wzbogacić - transfer bogactwa podatki progresywne, konfiskaty etc. Myśl polityczna i prawna sofistów Sofiści wędrowni nauczyciele, pojawili się w epoce demokracji w Atenach - efekt ustroju demokratycznego ( zapotrzebowanie o karierze politycznej myślały warstwy niższe) - nauczają sztuki prowadzenia publicznej debaty - przekonywanie, dobór argumentów - nauczają za pieniądze - uczą przekonywania do dowolnych racji - nieistotna jest moralna racja stojąca za argumentacją - nie udzielali oni jednoznacznych odpowiedzi na pytanie, jaka forma rządów jest dobra, a jaka zła - kryterium sukcesu skuteczność w debacie

6 SKRYPT STAROSTY 6 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE - wprowadzenie do greckiej myśli politycznej element racjonalizmu i sceptycyzmu - pionierski wkład do ideologii prawa natury, przenosząc ją z nauk przyrodniczych na grunt nauk o społeczeństwie - człowiek poddany jest dwom prawom państwowemu i natury - zlaicyzowanie podstawowych pojęć politycznych - państwo nie jest tworem sił pozaziemskich, powstało ono z woli ludzi, jego zadania są doczesne krytyka sofistów 1. uczyli do przekonywania skutecznego, a nie wskazywali czy to jest dobre, czy złe 2. brali pieniądze za nauczanie swych uczniów - ludzka wiedza nie powinna być wartością prywatną - moralny obowiązek przekazywania wiedzy młodszemu pokoleniu by służyli dobru publicznemu Sofiści podważają podstawowe tezy greckiej myśli politycznej. Protagoras - punktem wyjścia do życia politycznego jest człowiek, a nie państwo - człowiek jest miarą wszechrzeczy - nowe spojrzenie na państwo - relatywizm - istniał okres bez państwa powstało w celu polepszenia skuteczności zaspokajania potrzeb - państwo powołane mocą woli jednostek - państwo nie jest tworem natury to nieprawda, że każdy z nas rodzi się w państwie jak w rodzinie jest ono niezmienne i niezależne od naszej woli - relatywizm polityczny - ludzie się różnią, mają różne potrzeby, więc różnią się państwa zaspokajające te potrzeby - relatywizm społeczny - wartości społeczne są wspólnym dobrem ludzi - to porozumienie ludzi, a nie natura decyduje o biegu rzeczy - podważał tezę o niezmienności natury ludzkiej - konwencje społeczne które ludzi wiążą są zależne od okoliczności miejsca i czasu - zachowanie dobre i złe jest uwarunkowane od konkretnych okoliczności Gorgiasz - okazjonalizm moralny - istnieje wiele systemów moralnych - różne moralności np. dziecko, dorosły, cywil, wojskowy - wbrew tradycji greckiej Antyfon i Hippiasz - nie ma jednego rodzaju prawa - dualizm prawa - prawo natury i prawo pozytywne - prawo natury - obowiązuje wszystkich i w ten sam sposób, niezmienne, sankcja boska - prawo pozytywne - obowiązuje tylko na terenie danego państwa sankcje prawa pozytywnego (tylko pod jego jurysdykcją) Przyjmuje się sofistów jako protoplastów współczesnych liberałów wyprowadzają wszystkie zasady życia ludzkiego z woli człowieka. Platon i Arystoteles protoplaści współczesnych konserwatystów.

7 SKRYPT STAROSTY 7 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE 2. PLATON - V/IV w. p.n.e. prawdziwe imię Arystokles - ateński arystokrata, przekonania konserwatywne, - negatywny stosunek do demokracji ateńskiej (uczeń Sokratesa, konserwatyzm) Sokrates - młodych ludzi należy nauczać cnoty (=mądrość), czyniąc to publiczne i bezpłatnie - bezkompromisowa postawa, dyskusje metodą sokratejską - przysparza mu przeciwników wśród władz demokratyczne Ateny oskarżają go o deprawowanie młodzieży, - jeden z 30 tyranów był jego uczniem - skazany na karę śmierci (kara honorowa, lepsza od banicji) - Sokrates wskazywał, że powołaniem filozofa jest także wychowywanie młodzieży, aby uczyć jej rozumu i cnoty Rządy filozofów Ewolucja poleis zmierza ku złemu, degenerują się dopóki rządów nie obejmą filozofowie. Tylko mędrzec może dostrzec idee, zrealizować je w państwie; państwo tworzy wzajemna nasza potrzeba. Demokracja to ustrój najbardziej chwiejny, choć przysłonięty szczelnym parawanem, cechuje go: brak dyscypliny społecznej, respektu dla władzy, anarchia, brak kompetencji rządzących i demoralizacja wśród ludu. Filozofowie jako najdoskonalsi winni sprawować władzę nad tymi stojącymi niżej intelektualnie i moralnie - ponieważ nauczali tak jak Sokrates rozumu i cnoty - rządy roznamiętnionych ignorantów prowadzi do anarchizacji życia publicznego (tacy zabili Sokratesa) - tylko filozof może przenikać tajemnice świata idei i zbliżyć państwo do idealnego wzorca, tworząc organizację doskonałą, odpowiadającą Cnotom - rządy stróżów doskonałych Dwie drogi rządów filozofów 1) bezpośrednie oddanie władzy filozofom (filozof jako kwintesencja działalności ludzkiej) 2) należy przekonać kogoś, kto już jest u władzy, że jest filozofem - Syrakuzy na Sycylii przekonuje Dionizusa Starszego że jest nie tylko władcą, ale i filozofem - Dionizus robi to, co doradza mu Platon - Platon skazany na śmierć, ułaskawiony i sprzedany w niewolę, wykupiony przez przyjaciół - poświęca się pisaniu, zakłada Akademię Pesymizm antropologiczny krytyczne spojrzenie na współczesne ustroje, tendencje do dezorganizacji życia człowieka, ułomność natury ludzkiej Dialogi Platona - Państwo - Prawo Metoda platońska (idealizm) Metafora Jaskini Platońskiej świat idealny która odbija się w realnym (odbicia rzeczy idealnych, cienie, nie mamy dostępu do świata idealnego, celem człowieka jest dążenie do świata idealnego) - idealizm obiektywny - żyjemy w świecie pozorów, refleksów świata idei - rzeczywiste przedmioty będące odpowiednikiem rzeczy doskonałe, wieczne, niezmienne, hierarchiczne - idea jest wzorcem przedmioty rzeczywiste mają tylko niektóre jej cechy - wieczne idee - Dobro, Piękno, Prawda, Sprawiedliwość - one istnieją naprawdę, ludzie mają niedoskonałe wyobrażenie o nich - wielcy twórcy zbliżają się do idei Piękna, ale nie poznają jej w całości - ludzie różnią się wybitne jednostki to filozofowie, państwo rządzone przez nich będzie tak idealne jak jest możliwe, ludzie żyją najlepiej jak potrafią - świat ludzki dostępny zmysłowo, odbicie Świata Idei, mogą one być poznane jedynie intelektualnie - niedoskonała natura ludzka sprawia, że nie możemy się wyrwać ze świata pozorów

8 SKRYPT STAROSTY 8 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE - na szczycie idei jest Dobro sens, cel i przyczyna świata - realizuję dobro gdy czynię to do czego jestem przeznaczony Koncepcja duszy dusza ludzka przed narodzeniem bytuje w Świecie Idei tylko wówczas wszystkie idee są poznawalne (w pełni), po narodzinach dusza zapomina - anamneza refleksja filozoficzna (prawdziwe poznanie) dusza przypomina sobie część wiedzy sprzed narodzin - człowiek nigdy nie może przypomnieć sobie całej idei Części duszy - różne funkcje i cnoty - część rozumowa (Mądrość, odpowiada za prawdzie poznanie) - część impulsywna (Odwaga, charakter, zachowanie, siła woli) - część wegetatywna/pożądliwa (Wstrzemięźliwość, roztropność, zaspokajanie podstawowych potrzeb) Cnota to sprawność moralna. Typologia ustrojów politycznych Platona (Historiozofia) Systematyzacja greckiego doświadczenia politycznego. Filozofia dziejów, przemiany wynikają z celu historii. proces degeneracji ustroju - Każdy następny ustrój jest gorszy od poprzedniego. Nie ma alternatywy dla rządów filozofów nikt nie próbuje zatrzymać postępującej anarchizacji. 1. Timokracja - rządy ludzi odważnych, - wykazali się odwagą na polu bitwy, cieszą się szacunkiem obywateli - najłatwiej godność zdobyć w walce hierarchia wojskowa, surowość i proste życie - stary, ale dobry ustrój - ustrój wzorcowy Greków - ustrój krótki odważni nagradzani największą ilością łupów wojennych - odważni stają się chciwymi -> degeneracja do Oligarchii 2. Oligarchia - rządy ludzi bogatych - chciwość - ustrój zły - koncentracja na interesach oligarchów - pauperyzacja - bogaci bogacą się kosztem współobywateli -> dalsza degeneracja do Demokracji (biedota obala) 3. Demokracja - rządy ludzi biednych tyrania większości - brak kompetencji rządzących, nie wyróżniają się intelektem ani majątkiem - jeśli władza nie będzie rządzić, to nie będzie szanowana przez obywateli niski posłuch - brak obywatelskiej dyscypliny, posłuszeństwa władzy - bogaci oligarchowie spiskują by władzę odzyskać - nikt nikomu nie ufa, jak to w demokracji - dalsza degeneracja => 4. Tyrania - rządy jednego człowieka - przy pomocy siły i strachu W dialogu Państwo wizja ustroju doskonałego. Wizja państwa idealnego Platona Państwo Kształt piramidy (struktura hierarchiczna odzwierciedlająca moralne i intelektualne nierówności ludzi) - odpowiada trójpodziałowi duszy - wiedza (złoto) odwaga (srebro) praca (brąz) - żadna grupa nie osiągnie sama doskonałości, razem tworzą harmonijną całość, ale granice między grupami są nieprzekraczalne( obowiązuje hierarchia wiedzy) - usytuowanie w piramidzie odzwierciedla nasze kwalifikacje moralne i intelektualne.

9 SKRYPT STAROSTY 9 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Filozofowie - selekcja młodych ludzi w całym państwie: najzdolniejsi uczeni - najpierw sprawności fizycznej (3 lata, 17-20), potem studia ogólne (10 lat), potem 5 lat filozofii, potem 15 lat sprawowania urzędów publicznych, dopiero wtedy będą filozofami - najbardziej rozbudowana dusza rozumowa - najbliżsi Światu Idei - każdy człowiek posiada pierwotny potencjał zostania filozofem - nie liczy się urodzenie - nie ma znaczenia płeć - filozofowie kierują się zasadami rozumu, nie są skrępowani prawem; prawo jest zbyt sztywne wobec różnorodnej i zmieniającej się rzeczywistości Strażnicy i wojownicy ich zadaniem jest obrona państwa wszystkich obywateli - odpowiednie przygotowanie cnoty: męstwo i honor - poświęcanie zdrowia i życia dobru wyższego rzędu - nauka sprawności fizycznej, wyższa wiedza ogólna - wyższa kultura wzajemnych relacji muzyka (muzyka to kultura ogólna) - realizują prawo bezpieczeństwo bezpieczne i zewnętrzne - od 20 roku życia najsilniejsi na wojowników (po wychowaniu fizycznym) Wytwórcy - Rolnicy i rzemieślnicy ich zadaniem jest praca, utrzymują nią siebie, swoje rodziny i pozostałych obywateli - cnoty: umiaru i powstrzymywania popędów ciała (Wstrzemięźliwość) - odpowiednie przygotowanie skłaniając ich do praktykowania cnót: umiaru i poskramiania pożądliwości ciała - prymitywna i podstawowa wiedza o świecie, podstawowe wierzenia religijne (pozwalające uporządkować własne doświadczenia przy prymitywnej wiedzy) - nieprzygotowani do filozofii, mają czerpać satysfakcję z pracy, życia rodzinnego, własności etc. - niewolnicy to rzeczy poza klasyfikacją Filozofom i strażnikom nie wolno nikomu nic posiadać na własność jeśli ktoś sprawuje władzę, to łatwiej mu się wzbogacić. - mają służyć państwu (dobru publicznemu) nie może być konfliktu pomiędzy interesem prywatnym a publicznym - dostarczanie przez wytwórców Filozofom i strażnikom nie wolno zakładać rodzin aby nie doprowadzić do uszczerbku dobra publicznego - wyjściem jest kojarzenie par w drodze losowania kojarzenie na czas krótki (dobre geny) - dzieci wychowywane przez państwo, wychowywane anonimowo, potem selekcja Stabilizacja i harmonia, kosztem zaniku indywidualności. - remedium na brak politycznej harmonii i stabilizacji, ale projekt ten odbywał się kosztem całkowitego i bezwarunkowego ludzkich dążeń i planów dobru państwa. - Zanik ludzkiej indywidualności. - organiczna koncepcja państwa - każda grupa spełnia odmienną funkcję dla dobra całej wspólnoty, - podstawą funkcjonowania państwa jest harmonia - realizacja Dobra - czwarta cnota Sprawiedliwości człowiek w sposób harmonijny korzysta ze wszystkich trzech części swej duszy Wyjątkowość ustroju w starożytności. Państwo totalne dobro jednostki wartością wtórną. Prawa Po zrewidowaniu swoich poglądów Platon pisze dialog Prawa. - każdy może posiadać coś na własność - każdy może zakładać rodziny - porównywalne majątki wszystkich obywateli - obywatele delektują się tym kim są i tym co mają nie wolno im wyjeżdżać za granicę (mogliby przywieźć idee) - państwo organizuje wydarzenia, igrzyska i ceremonie religijne - państw o musiało wiedzieć i rejestrować czego naprawdę obywatele pragną obywatele opowiadają o swoich sąsiadach Całkowite podporządkowanie dobru publicznemu. W 1945 Karl Popper Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie Platon, Hegel, Marks odpowiedzialni za powstanie społeczeństwa totalitarnego. Harmonia jednostka to element harmonii określona przez pełnioną funkcję społeczną. Społeczeństwo to zaprojektowana harmonia posiadająca określone funkcję. Władza to kompetencja wynikająca z doskonalenia się. Państwo jest tożsame ze społeczeństwem. Prawo to instrument realizacji projektu. Własność to kategoria dyskwalifikująca w życiu publicznym

10 SKRYPT STAROSTY 10 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE 3. ARYSTOTELES - uczeń Platona, ze Stagiry (Stagiryta) - wykształcenie lekarskie, nauczyciel Aleksandra Macedońskiego - kiedy jego wychowanek zdobył władzę, wrócił do Aten - nie udało mu się objąć Akademii, założył więc własną szkołę Liceum - posiadał rozległą wiedzę (przyrodoznawstwo, fizyka, logika, ekonomia, etyka, estetyka, polityka) Platon idealista doktryna preskryptywna Arystoteles empiryk doktryna deskryptywna Cnota, dzielność etyczna są możliwe do osiągnięcia tylko wobec innych. Empiryzm - nowa metoda badawcza, w głębi swej duszy był on lekarzem, a nie filozofem - odrzuca system platoński twórca empiryzmu - poznanie zmysłowe (doświadczenie -> kontrola rozumu) - doświadczenie ważniejsze od apriorycznych założeń - z cech wspólnych należałoby wyprowadzić prawa ogólne - gromadził fakty o ustrojach greckich i na ich podstawie wyciągnął wnioski Myślenie wspólnotowe Człowiek - człowiek to istota polityczna, społeczna stworzony do życia w społeczeństwie - człowiek nie jest samowystarczalny - poza państwem mogą żyć jedynie istoty nadludzkie (bogowie) i bogowie (idiotes) - istnienie człowieka w państwie jest związane z realizacją społecznej i rozumnej natury, uzyskuje eudajmonia - człowiek cieszy się dobrym życiem (eudajmonia) jeśli zaspokojone są jego potrzeby: - związane z bezpieczeństwem, - związane z pomyślnością materialną (dobrobytem) - związane z rozwojem duchowym Wspólnota - podstawową komórką społeczną jest rodzina - państwo jako system rodzin - relacje władzy (charakter naturalny) - relacje mąż żona (naturalna władza męża nad żoną) - relacje ojciec dzieci (naturalna władza ojca nad dziećmi) - relacje pan niewolnik (naturalna władza nad niewolnikiem rzecz) - relacje gospodarcze (sposób w jaki funkcjonuje rodzina by móc realizować potrzeby wszystkich jej członków) - gmina jako zbiór rodzin - relacje mikro = relacje makro - rodzina nie jest samowystarczalna nie zaspokaja potrzeb np. pomyślności ekonomicznej - wspólnota jest naturalna, ponieważ zaspokaja w naturalny sposób nasze naturalne potrzeby - żadnej wspólnoty nie wybieramy rodzimy się w nich, nie wybieramy Państwo - podmiot naturalny, doskonałość, tylko i wyłącznie w ramach państwa człowiek może realizować swoje potrzeby. - synteza mniejszych wspólnot, rodzinnych i wiejskich, jest jednak od niech doskonalsze, bo jest samowystarczalne - celem jest zapewnienie wszechstronnego rozwoju materialnych i duchowych potrzeb człowieka - organizacja Suwerenna, wszechogarniająca, wyznaczona przez porządek naturalny. - forma: najlepsza będzie politea, monarchia lub arystokracja. - państwo jest zjawiskiem naturalnym, nie wybieramy go, spędzamy w nim całe nasze życie. - tak jak zjawiskiem naturalnym jest wszechświat. - sofiści myśleli odwrotnie- państwo jest tworem ludzkim (państwo zaspokaja potrzeby skuteczniej, ale nie jest zjawiskiem naturalnym). Liberał chętnie spojrzy na sofistów- dla niego punktem wyjścia będzie konkretny człowiek. To kim człowiek jest, wynika z całości charakteru państwa- państwo jest koniecznym punktem wyjścia, a człowiek jest jego częścią. Jaki jest sens istnienia człowieka bez państwa - żaden.

11 SKRYPT STAROSTY 11 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Typologia ustrojów Państwo jest zbiorem jednostek; odwrotnie niż Platon twierdzi że nie ma doskonałego ustroju, ale można mówić o dobrych i złych. Rząd służy temu, kto rządzi. Kształt ustroju zależy od: siły i efektu walk społecznych, stanu gospodarki, charakteru narodu, położenia geograficznego, wielkości terytorium, a także od zróżnicowania majątkowego społeczeństwa. Ustroje właściwe - władza realizuje dobro wspólne Ustroje zdegenerowane - władza dąży tylko do partykularnych interesów Rządy jednej osoby Rządy grupy Rządy większości Monarchia Arystokracja Politea Tyrania Oligarchia Demokracja Monarchia - król rządzi za zgodą poddanych - nie stoi ponad prawem, - ma na uwadze dobro ogółu Arystokracja - arystokracja ducha, etos cnót obywatelskich - rządzą ku najlepszemu pożytkowi państwa i obywateli Tyrania - rządy jednostki dla własnej korzyści Oligarchia - rządzą bogaci dla korzyści bogaczy Demokracja nie funkcjonuje bo korupcja, rządy biedoty (Platon demokracja zabiła Sokratesa) - rządy biednych, którzy szukają korzyści dal siebie, a nie dla całego społeczeństwa - z niepohamowanej demokracji rodzi się tyrania Cnota Umiaru - najważniejsza z cnót - dotyczy każdej ludzkiej aktywności - dotyczy również cnót Politea Terapia Arystotelesa - politea, opierająca się na stanie średnim - jest on naturalnie predysponowany aby byli w nim dobrzy obywatele. Dobro publiczne ma wówczas pierwszeństwo przed dobrem prywatnym. - rządy wszystkich, ale myślą o dobrze wspólnym - pryzmat klasowy krzywa wypadkowa rządów bogatych i biednych - rządy klasy średniej - bogaci zdemoralizowani przez własność, biedota dąży do wzbogacenia się - Etyka cnota Umiaru, polityka złotego środka - mieszanina oligarchii i demokracji, z przewagą drugiej - harmonijne połączenie wolności i porządku (hierarchii) - realizacja polityki złotego środka i stabilizacja Podział społeczeństwa na znakomitych i lud - kryterium może być wiedza, urodzenie, cnota, najczęściej jest to majątek - znakomici - to niepracujący posiadacze - bogactwo, wykształcenie, cnota - nie muszą utrzymywać się z pracy własnych rąk, pracuje dla nich lud, zatem mają dość czasu na refleksję - wykształcenie prowadzi ich do moralnego doskonalenia. Lud nie ma na to czasu. - zdemoralizowani bogactwem - cechuje ich chciwość i żądza pieniędzy - lud - brak bogactwa, brak wykształcenia, brak cnoty - zdemoralizowany- przez brak pieniędzy - zawistny, skłonny do buntu, bieda demoralizuje tak samo jak bogactwo

12 SKRYPT STAROSTY 12 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Niewolnictwo - stan średni - też posiada własność, ale pracują na mniej hańbiących stanowiskach, - nie są zdemoralizowani bogactwem, ani chciwi czy skłonni do buntu; - ich cnotami jest umiarkowanie, rozsądek, kroczenie pośrodku drogi, uszanowanie własności - największym stopniu są w stanie utożsamiać się z dobrem publicznym - muszą za to państwo przejąć odpowiedzialność. - jeśli takich ludzi będzie wystarczająco dużo, wtedy możliwe będzie utrzymanie stabilności i hierarchii - problem niewolnictwa wypływa z niedoskonałości gospodarki i potrzeb cywilizacyjnych - stan przejściowy rozwój techniki wyprze niewolników z produkcji - prawo natury: pewni ludzie są stworzeni do niewoli, nie posiadają rozumu tylko siłę fizyczną, niewola jest dla nich pożyteczna i sprawiedliwa, są poza państwem z natury niewolnicy są barbarzyńcami, Grecy są ludźmi wolnymi - gdy brali jeńców, odprawiali ich do domu, Grek-jeniec traktowany był jako gość - prawo ludzkie: nie wszyscy, którzy są niewolnikami, są nimi z natury, niektórzy są na podstawie prawa ludzkiego Inaczej było w starożytnym Rzymie - można było spotkać niewolnika inteligentnego (nierzadko mądrzejszego od swego pana) - był on droższy. Prawo natury Prawo natury - to powszechne i niezmienne reguły, które rządzą wszechświatem, a więc także i naszym światem i światem życia społecznego. - ich treść jest możliwa do poznania, kiedy przyglądamy się temu światu. - postanowienia prawa natury są obecnie w każdym z nas, - wszystko, czemu się przyjrzymy wskazuje na ład i harmonię wszechświata. - niektórzy z nas poznają je w sposób bardziej dokładny niż inni. (nie znaczy to, że mogą nami rządzić tylko filozofowie) - te postanowienia mają być przestrzegane w prawach stanowionych, jeśli więc prawo natury będzie przestrzegane, zapanuje w państwie taki sam ład i harmonia jak we wszechświecie - wtedy trzy potrzeby zostaną zaspokojone i będziemy się cieszyć dobrym życiem. W odróżnieniu od sofistów widzi prawo natury także w instytucjach stworzonych przez człowieka. Istnieje prawo stanowione i naturalne niesprzeczne ze sobą, do prawa naturalnego zalicza sprawiedliwość, własność i władzę. Sprawiedliwość jest trwałą dyspozycją (jak doskonałość etyczna), - sprawiedliwość legalna postępowanie zgodnie z prawem i słusznością; może być - wyrównawcza (pomiędzy jednostkami) - rozdzielcza (państwo wobec jednostek) Idea przewodnia to wspólnota. Jednostka to podporządkowana całości istota społeczna. Społeczeństwo to organiczna wspólnota naturalna. Władza to pochodna natury. Państwo to zjawisko naturalne, tożsame ze społeczeństwem. Własność służy dobremu życiu życie oparte na cnocie umiaru. Gloryfikował Arystoteles polis - było ono punktem odniesienia. Wkrótce polis przeszło do historii, a kres jemu położył właśnie wychowanek Arystotelesa - Aleksander Wielki. Okres klasyczny zakończył się. Fundamentalnym zadaniem filozofii było teraz sformułowanie odpowiedzi na pytanie jak żyć bez polis? Polis dawało to odpowiedź na to, jak żyć. Samo istnienie polis wskazywało bowiem, jak człowiek ma się doskonalić.

13 SKRYPT STAROSTY 13 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Kultura hellenistyczna 4. HELLENISTYCZNA MYŚL POLITYCZNA - Hellenizm - kultura, która powstała w wyniku podboju przez Aleksandra Macedońskiego Królestwa Persów - po śmierci Aleksandra imperium rozpadło się na mniejsze państewka - przemieszanie kultur greckiej z kulturą wschodu. - proces rozpoczął w sposób celowy już Aleksander Macedoński - celem jest zbliżenie Europy do Azji, pojął za żonę córkę króla perskiego - język grecki stał się językiem urzędowym- nie wyrażono w nim jednak wartości wyłącznie greckich, tylko wartości powstające i syntezy - podziały na Greków- barbarzyńców należały do przeszłości, np. Stary Testament- napisany w Aleksandrii po grecku - jedyną formą władzy na Wschodzie była nieograniczona monarchia - monarcha był czynnikiem jednoczącym, gwarantem - władza hellenistycznego monarchy przeważała nawet władzę monarchy absolutnego - odbierany przez swych poddanych jako człowiek i Bóg - jest i bogiem i człowiekiem - by rządzić rozległym imperium Aleksander musiał przystać na taką koncepcję władzy - miało to daleko idące konsekwencje prawne i ideowe- władca musiał przewyższać wszystkich poddanych - akty jego woli, decyzje, rozkazy były wynikiem ponadludzkiej metafizycznej sprawiedliwości - żaden z poddanych nie był władny odmówić wykonania tych rozkazów - kara zarówno pozytywna, jak i po śmierci -nie mogło być więc mowy o jakimkolwiek nieposłuszeństwie - zupełne wyłączenie jednostki z życia politycznego - Grecy z dnia na dzień stracili możliwość oddziaływania na życie publiczne, przestali być obywatelami - katastrofa cywilizacyjna- osobowość obywatela dotychczas wskazywała polis - miał on poświęcić swą prywatę dla dobra publicznego, rozwój moralny który powodowałby wzięcie odpowiedzialności - monarchia hellenistyczna niczego takiego nie wymagała - oczekiwała posłuszeństwa Polis nie mogło już odpowiedzieć na pytanie jak żyć- każdy musiał zrobić to sam powstaje filozofia hellenistyczna, o wiele większym ładunek etycznym niż w poprzednich przypadkach. Cynizm - najstarsza szkoła hellenistyczna (IV w. p.n.e.), jej założycielem był Antystenes (uczeń Grogiasza i Sokratesa) - Krates, Diogenes z Synopy - cynicy doświadczyli upadku dawnego świata i rozkładu starych struktur - należy żyć własnym życiem, kształtować swą osobowość bez oglądania się na formy proponowane przez nowe państwo - żyć cnotliwie, zgodnie z naturą - podążamy za zewem natury, impulsem naturalnym - najważniejszą wartością w życiu człowieka jest jego szczęście = cnota = życie zgodne z naturą - szczęście pozbawione było wyrafinowania intelektualnego, najważniejsze było zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych = daleko posunięty prymitywizm - np. głód - życie sprowadzi się do zaspokojenia głodu. Zjedzmy sąsiada- zaspokoimy swój głód- będzie to dowodem życia cnotliwego, zgodnego z naturą - np. pożądanie jeśli podoba nam się nasza siostra, to powinniśmy ją posiąść, pragniemy jej tak samo bez względu na to czy jest z nami spokrewniona czy nie - to, że uważamy inaczej jest wynikiem pewnej konwencji, a nie natury - ludzie się umówili, że w pewnych sytuacjach nie można zachowywać się zgodnie z naturą - dobre życie to przezwyciężenie konwencji - np. własność, służba wojskowa, praca, podległość administracji, instytucja państwa. - cynicy to kosmopolici, bo przynależność do jakiegokolwiek polis jest wynikiem konwencji - Diogenes żył w beczce - jest to przejaw życia zgodnego z naturą. - Diogenes i Aleksander Wielki - państwo więc przez sam fakt istnienia uniemożliwia życie zgodnie z naturą, Aleksander nie ma niczego, co mógłby dać filozofowi - poglądy skrajnie indywidualistyczne Cynicy są prekursorami XIX i XX- wiecznego anarchizmu. Odrzucał on koncepcję państwa.

14 SKRYPT STAROSTY 14 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Epikureizm - Epikur, wykształcony w Atenach - życie cnotliwie życie pełne rozkoszy - cieszymy się przyjemnościami, unikamy przykrości - każda rozkosz jest dobra, ale nie każda rozkosz jest równa rozkoszy, aczkolwiek każda jest warta przeżycia - hierarchia rozkoszy - zmysłowe, intelektualne, estetyczne, przyjaźń - rozkosze należy dobierać tak, aby nie zakłócały wewnętrznego spokoju - do pełnej wolności można dojść jedynie wyzbywając się strachu, wszelkich trosk i zmartwień - wyprowadzenie reguły życia publicznego - negacja naturalistycznego prymitywizmu - jakiej to rozkoszy mógł zaznać Diogenes mieszkając w beczce? - nie można oddalać zdobyczy cywilizacyjnych - należy korzystać z własności, nie można jednak poświęcić jej wszystkiego - takie życie nie ma nic wspólnego z rozkoszą - np. by utrzymać bogactwo, trzeba poświęcić wszystko dla pieniędzy, lepiej delektować się umiarkowanym majątkiem - państwo zapewnia ład i porządek - bez niego nie ma rozkoszy - należy przestrzegać konwencji politycznych i społecznych - nic wspólnego nie ma z rozkoszą polityka - Arystoteles: dobre życie to życie w państwie, aktywny udział w życiu publicznym - Epikur: stosunek do państwa jest taki jak do własności (jest ważne, ale nie należy w całości mu się oddawać) - wyjątek - gdy państwo jest zagrożone należy mu się poświęcić, walczyć o nie (bez państwa nie ma rozkoszy) - prawdziwego mędrca nie pociąga również religia - pochwała egoizmu jednostki i postawy aspołecznej Epikurejczycy są prekursorami utylitaryzmu. Stoicyzm - Zenon z Kiten i Chryzyp z Cylicji - pojawił się na przełomie IV i III w. p.n.e., a przetrwał do IV-V w. n.e - oficjalna filozofia hellenistyczna - nurty poprzednie nie odegrały wielkiej roli w kształtowaniu myśli hellenistycznej - oddziaływanie stoicyzmu szybko wyszło poza obszar kultury hellenistycznej- - np. u schyłku Republiki w Rzymie - Cyceron, w Cesarstwie - Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz - stoicyzmowi wiele zawdzięcza chrześcijaństwo - racjonalistyczna filozofii, operująca kategoriami uniwersalnymi - elastyczność w stosunku do zmiennej rzeczywistość - punktem wyjścia wszechświat, rządzi nim rozum Logos - zapewnia ład i harmonię (rozumny ład i harmonia) - istota tego ładu i harmonii sprowadza się do tego, że każda część posiada swe miejsce - rośliny, zwierzęta, ludzie, bogowie - rozum przenika każdą część świata, sprawiając, że jest to twór ożywiony Tylko ludzie i bogowie zajmują ważne, poczesne miejsce - są istotami racjonalnymi, kierują się rozumem. - zasada determinizmu (wszystkim rządzi los, przeznaczenie) - zasada fatalizmu (spokój wobec przeciwności losu) - każdy może być mędrcem (do mądrości dochodzi się w wyniku żmudnej pracy) - cnota wyrafinowane intelektualnie (ludzie z natury są dobrzy, wszelka skłonność do zła jest z zewnątrz) - cnota to wartość absolutna i niepodzielna, tak mężczyzn, jak i kobiet, wolnych i niewolników - mądrość jest identyczna z wolnością (człowiek mądry jest wolny)

15 SKRYPT STAROSTY 15 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE - stoicyzm aprobował własność prywatną i społeczną nierówność - stoicyzm był najbliższy polityce -narzędzie realizacji swojej filozofii kosmosu - państwo musiało jednak spełniać określone warunki - musiało być tworem rozumnym - każda forma ustrojowa może być dobra, przy zachowaniu racjonalności - prawo synchronizacja prawo naturalnego z państwowym Stoicki spokój (apatia) - dystans wobec wszystkiego co nas otacza - trzeba sobie uzmysłowić, jakie jest nasze miejsce we wszechświecie i żyć zgodnie z wiedzą - trzeba podejmować trwające całe życie wysiłki - nie tylko trzeba sobie to uzmysłowić, ale trzeba też z tym faktem się pogodzić - wtedy w naszym wnętrzu zapanuje taka sama harmonia jak we wszechświecie- - jeśli będziemy się kierować rozumem, to stłumimy emocje, zanim one do nas dojdą - stan stoickiego mędrca - kogoś, kto kieruje się wyłącznie rozumem - np. pies przykuty do jadącego wozu musi się pogodzić i biec razem z nim - lepiej delektować się tym co jest, okiełznać wszystkie emocje. - ludzie są różni- w mniejszości ludzie są w stanie kierować się rozumem - przytłaczająca większość jest kierowana emocjami - nie są w stanie nad nimi zapanować - moralnie taki ktoś staje się zwierzęciem, niezależnie od tego kim jest - Seneka pisał, że Aleksander Wielki stał na granicy Indii, ale był zniewolony emocjami, nie mógł ich podbić Epiktet - wolność wewnętrzna jest zupełnie niezależna od stosunku zewnętrznego - do 40 roku życia był niewolnikiem - gdy jego pan dowiedział się, iż jego sąsiad został prokonsulem, to mógł niewolnika bić, ale to pan był zniewolony, a niewolnik zachował wolność wewnętrzną - wolność i niewola wewnętrzna i zewnętrzna - wolność wewnętrzna jest wartością absolutnie najwyższą Sokrates - niedościgniony wzór stoików - nikomu innemu się to nie udało - nie pozwolił by emocje związane z jego skazaniem zakłóciły jego wolność Stoicyzm a polityka - prawo natury nakazuje nam czynić dobro - w życiu politycznym można wyrządzić dobro i zło - wszystko zależy od tego czy postępujemy zgodnie z naszymi zasadami - możemy angażować się w życie polityczne tak długo jak mamy czyste sumienie - jeśli nie można dojść do porozumienia, to pozostaje samobójstwo - Seneka, który nie mógł dojść do porozumienia z Neronem Stoicy z natury nie byli egoistami, byli społecznie zaangażowani. Stoicyzm nie był buntowniczy, najbliżej mu do konserwatyzmu.

16 SKRYPT STAROSTY 16 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Grecja a Rzym 5. STAROŻYTNY RZYM - cnotą dla starożytnych Greków była wiedza, dążenie poznania prawdy = dzieła filozoficzne - dla Rzymian cnotą jest męstwo (virtus) = imperium - niewielka skłonność do rozważań teoretycznych nastawienie na praktykę która może być wykorzystana do podboju świata Świat rzymski to jedna wspólnota - nacjonalizm, (w starożytnym tego słowa znaczeniu) - uznawanie wyższości narodu rzymskiego nad innymi - prawo do rządzenia światem Państwo - dobro wspólne obywateli - wspólnota obywateli (civitas), rzecz wspólna (res publica) - przekonanie o republikańskości państwa. - imperium to pojęcie władzy, nie jest tożsame z pojęciem państwa - przestrzenny zasięg terytorialny władzy realizowanej przez Rzymian - granice państwa to granice władzy nad obszarem - imperator podmiot wykonujący władzę, wódz - potem rozszerzono to pojęcie to ten kto stojąc na czele civitas rzymskiego zarządzał prowincjami Autorytet - szacunek, cześć, jaką darzy się osobę czy instytucję - podmiot obdarzony autorytetem nie dysponował władzą- autorytet wynikał z czci, nie władzy - Rzymian charakteryzował tradycjonalizm - instytucje polityczne zasługiwały na szacunek, bo im dawniejsza instytucja, tym lepsza. - autorytet Rzymianie wiązali z cnotą - oddanie służbie państwu - cnotliwy Rzymianin to taki, który służy państwu - magistratura była z jednej strony zaszczytem, z drugiej obowiązkiem realizowanym bezpłatnie Synteza myśli greckiej i rzymskiej - w II/I w. p.n.e, myśl rzymska została połączona z myślą hellenistyczną, stąd najwybitniejsi rzymscy myśliciele byli stoikami - przyczyny: - kosmopolityzm i uniwersalizm odpowiadał rzymskiej idei ekspansji - ład kosmiczny. - stoicki mędrzec w warunkach rzymskich utożsamiany został z rzymską arystokracją (cnoty jej przypisywane) - uzasadnienie obowiązku odpowiedzialności za państwo Katon Starszy - krytyka hellenizacji Rzymu - Rzymianie mają oczywiste prawo prowadzenia podbojów - hellenizacja to załamanie się tradycyjnego modelu państwa - Rzymianie przestali być dzielni, stali się łapczywi na sukces - ambicje powinny być hamowane - złamanie powinności jednostki wobec ogółu - pesymizm dziejowy - zanik cnót rzymskich doprowadzi do upadku imperium rzymskiego - powrót do cnót pierwotnych prostoty i sumienności - katońska wizja w programie ugrupowania popularów (bracia Grakhowie) - powrót do społeczeństwa chłopów - ludzi prostych, równych sobie Polibiusz - afirmacja hellenizacji - - grecki niewolnik, został wykupiony - poglądy eklektyczne - od Arystotelesa - podziału ustrojów na dobre i złe (zjawisko degeneracji ustrojów) - ustrój rzymski przykładem stoickiego ładu i harmonii - cykliczność biegu dziejów jest determinizmem- człowiek może tylko opóźnić przemiany - np. poprzez ustrój mieszany - republika rzymska jako przykład oolitem - konsulowie (monarchia), senat (arystokracja), zgromadzenie ludowe(demokracja ) - powód sukcesu, państwo rzymskie trwać będzie tak długo, jak to możliwe

17 SKRYPT STAROSTY 17 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE I/II w. n.e.- urzeczywistnia się wizja Katona, wodzowie walczą o władzę. Pojawił się nurt naprawy rzeczpospolitej - ratujący republikanizm, przywracający harmonię Marek Tuliusz Cycero - I w. p.n.e., z pochodzenia ekwita (tzw. nowa arystokracja) - stoik - świat jest harmonią i ładem - autor licznych prac, m.in. wielkich traktatów O państwie, O prawach, O powinnościach Człowiek - jest wytworem obejmującej go natury, dwoistość człowieka - człowiek jest wytworem natury, charakteryzuje go ziemskie pochodzenie - człowiek jest panem natury, dzięki swemu rozumowi panuje w przyrodzie - władając rozszerza własny byt i wiedzę - potrzeba życia we wspólnocie, człowiek to zwierzę polityczne (Arystoteles) Państwo - arystotelesowskie rozumienie państwa - nie jest przypadkową gromadą ludzi, jest wspólnotą zorganizowaną - cechą państwa jest istnienie w nim władzy - skłonność ludzi do życia we wspólnocie węzeł państwa i prawa - arystotelesowskie cele państwa - szczęście obywateli - czynnikiem tworzącym władzę jest prawo przedmiotowe - jest ono przesiąknięte sprawiedliwością (wątek platoński, stoicki). - państwo musi być sprawiedliwe, nie może istnieć bez sprawiedliwości - sprawiedliwość rozdzielcza przyznanie każdemu obywatelowi udziału w rządzeniu państwem - choć Cycero nie był zwolennikiem republiki demokratycznej - każdy ma prawo do udziału we władzy, ale udział ten zależy od cnoty - pochodną tej cnoty jest majątek i pozycja społeczna Wróg pospólstwa- egalitaryzmu gospodarczego. Bał się rewolucji biedoty, był też przeciwnikiem demokracji - rządy motłochu. Najlepsza forma ustroju - model mieszany (Arystoteles) - należy dbać o istniejący model ustrojowy - tylko on wyraża stoicki uniwersalizm - zabezpieczenie ustroju poprzez utrzymanie równowagi wewnętrznej - zgoda społeczna - akceptacja przez cnotliwych obywateli powszechnego sojuszu jako środka ratującego państwo rzymskie przed upadkiem. - musi dojść do porozumienia ludu z arystokracją - jeśli porozumienie niemożliwe, jednostka powinna zostać ustanowiona rządcą rzeczpospolitej - elitarny solidaryzm - skupia wokół siebie najlepszych, zapewni poszanowanie hierarchii i uratuje republikę 1. ma być filozofem i mężem stanu (Platon) 2. ma być arystokratą, 3. ma dążyć do uratowania republiki Zwolennicy Cycerona uważają, że jest to dowód rozumności i rozumienia dziejów. Cezaryzm - kres republikanizmu zaczynają dominować postawy monarchiczne - cezaryzm to nie tyle ideologia, co system rządów - republika: jednostka rządzi, bo zostało jej to delegowane - cezaryzm: jednostka rządzi, bo zdobyła władzę, jest i była najlepszya - sukcesy militarne i polityczne pozwoliły jednostce rządzić, staje się ona wszechwładna - jest czynnikiem jednoczącym państwo - postulat nadania prymatu boskości

18 SKRYPT STAROSTY 18 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Etap I pryncypat - utrzymanie pozorów republikanizmu - założenia stworzone przez Oktawiana Augusta - pryncypat tak naprawdę był tylko magistraturą, współcześnie nadajemy mu przymiot cezaryzmu - princeps- pierwszy w senacie, pierwszy wśród równych (primus inter pares) - władza to realizowanie urzędu - brak dziedziczenia władzy - elekcyjna, bo lud jest suwerenem - wydaje ustawę, w której oddaje władzę kolejnemu princepsowi - princeps jest żywym prawem - proces ubóstwiania princepsa - zaczęto mu nadawać cechy boskości. - jedynowładztwo zapewnia pokój i porządek wewnętrzny po latach wojny domowej(pax romana) Marek Aureliusz - rządy dynastii Antoninów ("rządy dobrych cesarzy") - pełna akceptacja zasad nowego ustroju, a dobrzy cesarze starali się być filozofami - Marek Aureliusz realizuje platoński ideał filozofa na tronie - władza - służy poddanym, zadaniem władzy jest opieka, władza jest wszechobecna w państwie - świat - jest ładem, organizmem, wszystko się zmienia, każdy element służy realizacji jego funkcji (istnienie jest celowe) - człowiek - jest istotą rozumną (tak jak bogowie), jest stworzony do życia w społeczeństwie (idea solidarności) - państwo - jest uniwersalnym cesarstwem, wspólnotą wszystkich ludzi (a nie obywateli) Etap II - dominat - kształtuje się już w II w. n.e. - całkowite odrzucenie pojęcia republiki i obywatela - zastąpił go poddany - podstawowe cechy 1. wszechwładza cesarza, skupienie w jednym ręku 2. całkowita uległość poddanych - dożywotniość władzy, nie musi już być oparta na autorytecie legitymacja z boskości monarchy - zanika rzymski nacjonalizm - świat imperium rzymskiego to jedna wspólnota - ideał władzy w okresie dominatu to władza absolutna - zanika podział na Rzymian i ich poddanych, na mocy edykty Karakalli- 212 r. - wszyscy są poddanymi (choć sam edykt nadaje obywatelstwo) - władza cesarska jest czynnikiem łączącym - słabość - źródło władzy cesarskiej - podbijając obszary o różnej tradycji cesarze kumulowali różne tradycje - różni bogowie, różne źródła - np. słońce (kult Solus Invictus - symbolika solarna) - promień słoneczny to powiązanie władzy ze słońcem - orzeł- ptak cesarski- tylko on jest w stanie patrzeć w słońce Swój sukces w imperium rzymskim chrześcijaństwo zawdzięcza swojemu monoteizmowi - żadna religia politeistyczna nie legitymizowała władzy w sposób wystarczający.

19 SKRYPT STAROSTY 19 DOKTRYNY POLITYCZNE I PRAWNE Myśl polityczna Nowego Testamentu CZĘŚĆ II CHRZEŚCIJAŃSTWO, ŚREDNIOWIECZE 1. WCZESNE CHRZEŚCIJAŃSTWO I W. N.E. Pojawienie się chrześcijaństwa w Palestynie miało miejsce w szczególnym kontekście polityczno-ideowym. Rzymianie w I w. p.n.e. zajmują Izrael ideowe wrzenie w środowiskach opiniotwórczych społeczności żydowskiej. - faryzeusze religijni i konserwatywni totalne wycofanie się z życia politycznego, przestrzeganie zasad Pisma i tradycji żydowskiej i oczekiwania Mesjasza - saduceusze część żydowskiej społeczności i tradycji, ale stosunkowo zamożni i otwarci na kulturę hellenistyczną z perspektywy filozofii hellenistycznej uważali, że należy otwierać się na formę dialogu i współpracy wysondowanie szans porozumienia z Rzymianami - zeloci będąc dumni z tego, że są Żydami, kultywują żydowską religię i tradycją, oczekują na nadejście Mesjasza ale także jako wydarzenia polityczno-religijnego (poprowadzi do zwycięskiej walki z Rzymem o niepodległość Izraela) - esseńczycy nie wystarczy być dobrym i religijnym Żydem, ale trzeba odnowienia przymierza narodu wybranego z Bogiem (aby dowieść prawdziwego bycia Żydem) - kwestie typowe dla doktryn są w Ewangeliach marginalne podstawowe przesłanie Ewangelii sprowadza się do moralnej odnowy ludzkiej kondycji, możliwej dzięki męce, śmierci i zmartwychwstaniu Syna Bożego - doktryną moralnego przeobrażenia świata świata upadłego wskutek grzechu pierworodnego - zasadniczą rzeczą jest więź człowieka z Bogiem - jeśli fundamentem dla życia są takie relacje (życie wieczne), to na dalszy plan schodzą relacje człowieka z innymi ludźmi (bliźni jako obraz Boga, ale ludzkie urządzenia świata doczesnego własność, władza, państwo, prawo) - z perspektywy chrześcijanina wszystko co spotyka nas w życiu doczesnym jest trzeciorzędnym spełnienie chrześcijanina następuje w życiu pozagrobowym - chrześcijanin na ziemi jest pielgrzymem życie na ziemi jest ważne (szansa realizacji nauczania Chrystusa danie świadectwo przyjęcia nauczania zasady wiary i moralności chrześcijańskiej), decyduje bowiem czy chrześcijanin zostanie zbawiony (ważne z perspektywy przyszłości w życiu wiecznym). - Chrystus powtarza, że nie z tego świata jest jego królestwo chrześcijanin przygotowuje się do życia w królestwie wiecznym - indyferentyzm wobec zagadnień doczesnych (królestwa pochodzą od szatana Ewangelia św. Łukasza, kuszenie Jezusa na górze Synaj) - ułożenie relacji z władzą państwową tak, by nie przeszkadzały w realizacji celu fundamentalnego ( Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie ) - to co chrześcijaninowi może zaoferować władza ziemska nie ma znaczenia (ale nie może przeszkadzać) - rzymską racją stanu było rządzić bez użycia siły, pozwolić lokalnym społecznością kultywować ich religie i tradycje, jak dalece nie zagraża to rzymskiej pozycji w prowincji (Cycero) - miejscowe społeczności mogły się cieszyć własną tożsamością, ale byli rządzeni przez postanowienia rzymskiego prawa (ius gencium stoicka część logosu) - Palestyna wymyka się stoickiej racjonalności kraj o niezwyklej intensywnej religijności, silne powiązanie religii z polityką - Chrystus nie nawiązuje dialogu z Piłatem układanie się z nim nie ma sensu, bo nic nie zmieni w życiu wiecznym ma on określoną misję do spełnienia na Ziemi Pierwsi chrześcijanie Źródła ideowe - żydowski mesjanizm (stale podsycany wśród narodu wybranego) - wpływy filozofii hellenistycznych (zwłaszcza stoicyzmu) - działalność samego Jezusa i Jego uczniów (np. św. Paweł) Pierwsi chrześcijanie byli skłonni wierzyć, że państwo jest dziełem Szatana - dopiero w średniowieczu ojcowie Kościoła zreinterpretowali biblijny fragment szatan kłamał, królestwa z kuszenia nie były jego - chrześcijanin powinien zachowywać daleko idący dystans wobec instytucji politycznych władzy jako takiej - pierwsi chrześcijanie żyją zgodnie z Ewangelią - ewangeliczny dystans od państwa - członkowie pierwszych gmin chrześcijańskich to ludzie prości i biedni otwarci na idee antypaństwowe Indywidualizm - człowiek ma być wolny od ingerencji państwa w sferze wiary - sfera indywidualnych uprawnień - Sąd Ostateczny to sąd nad każdym człowiekiem a nie nad wspólnotą