Warszawa, 5 grudnia 2014 r.

Transkrypt

1 Warszawa, 5 grudnia 2014 r.

2 2

3 Przewodniczący: prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz Członkowie: dr hab. Iwona Traczyk, prof. nadzw. IŻŻ dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. IŻŻ prof. dr hab. med. Longina Kłosiewicz-Latoszek prof. dr hab. med. Barbara Cybulska prof. dr hab. Jadwiga Charzewska prof. dr hab. med. Wiktor B. Szostak dr med. Wioleta Respondek dr inż. Ewa Rychlik dr inż. Katarzyna Wolnicka Przewodniczący: dr hab. Iwona Traczyk, prof. nadzw. IŻŻ dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. IŻŻ Członkowie: mgr Barbara Wojda mgr Renata Gajowiak mgr Wiktor Szczepaniak mgr Rafał Bartnik mgr Agnieszka Małachowska mgr Irena Gutowska 3

4 W organizacji konferencji wsparcia udzieliła firma Mokate. 4

5 K O N F E R E N C J A Wdrożenie osiągnięć naukowych w zakresie prawidłowego żywienia, w celu zmniejszenia epidemii otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych oraz zmniejszenia wydatków na ochronę zdrowia, przez Komisję Europejską i Światową Organizację Zdrowia Warszawa, Instytut Żywności i Żywienia, 5 grudnia 2014 r. Żywność i żywienie w medycynie prewencyjnej postępy 2014 SESJA I Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Przewodniczący: prof. dr hab. Mirosław Jarosz, prof. dr hab. Longina Kłosiewicz-Latoszek Powitanie prof. dr hab. Mirosław Jarosz 10:00 10:20 Nowe czynniki ryzyka otyłości nowe bariery do pokonania prof. dr hab. Mirosław Jarosz 10:20 10:40 Najnowsze dane dotyczące epidemii nadwagi i otyłości w Europie i Polsce prof. dr hab. Jadwiga Charzewska 10:40 11:00 Najnowsze dane dotyczące sposobu żywienia dzieci i młodzieży w Europie i Polsce dr inż. Katarzyna Wolnicka 11:00 11:20 Programy poprawy żywienia i aktywności fizycznej w zaleceniach Komisji Europejskiej i WHO 2013/2014 prof. dr hab. Mirosław Jarosz, dr inż. Ewa Rychlik 11:20 11:35 Dyskusja 11:35 11:50 Konferencja prasowa Przerwa na kawę 5

6 SESJA II Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym w świetle standardów europejskich? Przewodniczący: prof. dr hab. Jadwiga Charzewska, dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. IŻŻ, dr hab. Iwona Traczyk, prof. nadzw. IŻŻ 11:50 12:10 Profile żywieniowe w promowaniu prozdrowotnych zachowań żywieniowych dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. IŻŻ 12:10 12:30 Zindywidualizowane poradnictwo żywieniowe jaka przyszłość? dr hab. Iwona Traczyk, prof. nadzw. IŻŻ 12:30 12:50 Programy poprawy żywienia dzieci i młodzieży w szkołach ze szczególnym uwzględnieniem programu Owoce w szkole dr inż. Katarzyna Wolnicka 12:50 13:10 Prewencja żywieniowa chorób sercowo-naczyniowych prof. dr hab. Barbara Cybulska, prof. dr hab. Longina Kłosiewicz-Latoszek 13:10 13:30 Tłuszcze w żywieniu prof. dr hab. Wiktor B. Szostak 13:30 13:50 Rozwój wiedzy dotyczącej prewencji cukrzycy prof. dr hab. Wiktor B. Szostak, mgr Aleksandra Cichocka 13:50 14:10 Aktualne standardy leczenia dietetycznego i farmakologicznego otyłości dr Wioleta Respondek 14:10 14:30 Jak poprawa żywienia może zmniejszyć zachorowalność na nowotwory przykład Polski ( ) prof. dr hab. Mirosław Jarosz, dr inż. Ewa Rychlik, dr Włodzimierz Sekuła, prof. nadzw IŻŻ 14:30 15:10 Przerwa na obiad 15:10 16:00 PANEL DYSKUSYJNY Możliwość wdrożenia zaleceń ogólnoeuropejskich w Polsce 16:00 Podsumowanie i zakończenie konferencji 6

7 SESJA I Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Przewodniczący: prof. dr hab. Mirosław Jarosz, prof. dr hab. Longina Kłosiewicz-Latoszek 7

8 Nowe czynniki ryzyka otyłości... Zywnosc i zywienie w medycynie prewencyjnej postepy 2014 prof. dr hab. n. med. Miroslaw Jarosz Wdrozenie osiagniec naukowych w zakresie prawidlowego zywienia, w celu zmniejszenia epidemii otylosci i innych przewleklych chorób niezakaznych oraz zmniejszenia wydatków na ochrone zdrowia, przez Komisje Europejska i Swiatowa Organizacje Zdrowia Warszawa, IZZ, 5 grudnia 2014 r. Walka z dramatem rozwoju epidemii otylosci to najwieksze i najwazniejsze wyzwanie zdrowotne i cywilizacyjne tak dla Polski, jak i dla swiata Dlaczego otylosc? 8

9 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Nadwaga 1,6 mld 2,3 mld Otylosc 400 mln 700 mln * Wg danych WHO 4 Raport WHO, Ateny 2014 obwód talii: K < 80 cm M < 94 cm Williams, Frühbeck (eds.), Obesity,

10 Nowe czynniki ryzyka otyłości... Otylosc(dzieci 3 6 lat) I grupa 6% II grupa 29% Zbyt duzy masy ciala Palenie tytoniu Karmienie piersia < 12 m-cy Sen (dziecka) < 12 godz./d. N. Engl. J. Med., 2013 Programowanie rozwojowe trwale zmiany morfologiczne i fizjologiczne komórek plodu zywienie matki stan odzywienia matki srodowisko zywieniowe wymiana plód-matka Predyspozycje: genotyp plodowy programowanie rozwojowe otylosc cukrzyca nadcisnienie tetnicze zawal udar nowotwory Evans V, 2011 Zalecenia IOM dotyczace przyrostu masy ciala matek w ciazy w zaleznosci od BMI sprzed ciazy Kuschner R.,

11 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? SÓL cichy zabójca masy ciala tkanki tluszczowej obwodu brzucha stan zapalny organizmu (? TNFa, leptyny) Zhu H. et al., Pediatrics, 2014 Dlugosc i jakosc snu: krótszy lub za dlugi Praca przy komputerze > 3 godz. (zwlaszcza u dzieci i mlodziem odziezy) stres metaboliczny, wzrost apetytu Nowe czynniki ryzyka ciecie cesarskie Wieksze ryzyko rozwoju nadwagi i otylosci u dziecka jeden z mechanizmów rodzaj flory bakteryjnej Hyde and Modi, Early Human D evelopment, 2012, 88, Svensson et al., Obesity, 2013, 21,

12 Nowe czynniki ryzyka otyłości... Rodzaj porodu a flora bakteryjna noworodka Ciecie cesarskie brak bakterii z rodzaju Bifidobacterium Poród naturalny flora bogata w bakterie z rodzaju Bifidobacterium, zwlaszcza B. longum i B. catenulatum Bisaucci G. et al., Early Human Development, 2010, 86, Flora bakteryjna a otylosc Mozliwe mechanizmy zwiekszenie dostepnosci energii z pozywienia nasilenie odkladania tluszczu zaostrzenie stanu zapalnego wplyw na odczucie sytosci w OUN Franklin, Current Gastroenterology Reports, 2009, 11, Zwalczanie otylosci musi byc kompleksowe i dotyczyc: powszechnej edukacji zywieniowej i stylu zycia spoleczenstwa (zwlaszcza dzieci i mlodziezy, kobiet w okresie prokreacyjnym i w ciazy) poprawy jakosci zdrowotnej produktów zywnosciowych (np. poprzez redukcje soli, cukrów prostych i tluszczów) wczesnej interwencji na poziomie nadwagi i/lub otylosci brzusznej Nalezy uwzglednic w edukacji tak wazne czynniki, jak zachowania zdrowotne matki, czas snu, praca z komputerem, zywnosc probiotyczna 12

13 13

14 Najnowsze dane dot. nadwagi i otyłości... Najnowsze dane dotyczace NADWAGI I OTYLOSCI w Europie i w Polsce Prof.dr hab. Jadwiga Charzewska Instytut Zywnosci i Zywienia Warszawa, Epidemia czy pandemia otylosci? Dane ze 188 krajów i 21 regionów swiata stwierdzaja Wzrost nasilenia nadwagi i otylosci w ostatnich 33 latach (BMI 25) Mezczyzni 28,8% 36,9% Kobiety 29,8% 38,0% wg. Lancet, 2014 Epidemia czy pandemia otylosci? Liczba osób doroslych z nadmierna masa ciala (otylosc + nadwaga) Wzrosla od 1980 roku do 2013 roku od 857 milionów do 2,1 biliona O 27% wg. Lancet,

15 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? 2013 rok (BMI 25) wybrane kraje ( dorosli ) wg. Lancet, 2014 Nasilenie nadwagi i otylosci (BMI wg. IOTF) dzieci i mlodziezy w krajach gospodarczo rozwinietych rok : Wzrost Chlopcy 16,9% 23,8% 6,9 % Dziewczeta 16,2% 22,6% 6,4 % wg. Lancet, rok (BMI wg. IOTF) wybrane kraje (dzieci i mlodziez < 20 r. zycia ) wg. Lancet,

16 Najnowsze dane dot. nadwagi i otyłości... Częstość nadwagi i otyłości w wieku lat w różnych krajach (Projekt ENERGY, 2010) i w Polsce (Nowe Badanie, 2013) Kryterium BMI wg IOTF 7 Czestosc nadwagi i otylosci w wieku lat w róznych krajach (Projekt ENERGY, 2010) i w Polsce (Nowe Badanie, 2013) Kryterium BMI wg IOTF 8 Czestosc wystepowania nadmiernej (nadwaga + otylosc) i niedoborowej masy ciala wg BMI, klasyfikacja IOTF, Cole i wsp. 2000, Próba z 16 województw, 2013 r. Projekt KIK/34, Zadanie

17 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Trend w czestosci wystepowania nadwagi i otylosci u mlodziezy w wieku lat (próba losowa z Warszawy) (kryterium oceny: BMI wg IOTF) Badanie Instytutu Zywnosci i Zywienia, Charzewska i wsp Badanie Instytutu Zywnosci i Zywienia w ramach Projektu KIK/34, Zadanie 2 Wystepowanie nadmiernej masy ciala ( nadwaga i otylosc) w województwach,2013. Srednia krajowa = 22,3 % 11 Podsumowanie Nasilenie otylosci i nadwagi znaczaco wzrasta na swiecie i w Polsce. Trend ten wykazuje znamiona globalnej pandemii. W kraju wystepuje szybki wzrost otylosci i nadwagi wsród dzieci i mlodziezy, a dodatkowo istnieje duze zróznicowanie miedzy regionalne. Cele wytyczone przez WHO w 2013 roku w postaci zatrzymania trendu wzrostowego ot ylosci do 2025 roku, beda osiagniete pod warunkiem prowadzenia efektywnych, skoordynowanych programów interwencyjnych, na wielu obszarach zwalczania czynników sprzyjajacych rozwojowi nadmiernej masy ciala. 17

18 Najnowsze dane dot. sposobu żywienia dzieci i młodzieży Najnowsze dane dotyczace sposobu zywienia dzieci i mlodziezy w Polsce i Europie dr inz. Katarzyna Wolnicka Racjonalne zywienie dzieci i mlodziezy, uksztaltowanie prawidlowych nawyków zywieniowych i zwiazanych ze stylem zycia procentuje w zyciu doroslym Prawidlowy sposób zywienia rozpoczety dopiero w pózniejszym okresie zycia nie jest w stanie zniwelowac utraconych wczesniej mozliwosci rozwoju psychicznego i fizycznego Wybrane nawyki zywieniowe dzieci i mlodziezy w Polsce NOWE BADANIE 2013 Projekt Szwajcarsko-Polski: KIK/34, Zadanie 2 18

19 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Jak czesto jesz slodycze (np. batony, cukierki, ciastka)? Chłopcy Szkoła podstawowa Czestotliwosc Nigdy mniej niz1 raz jeden dzienw tygodniu Kilka razy w tygodniu codziennie 1 lub wiecej Dziewczęta Szkoła podstawowa Chlopcy (%) Chłopcy Gimnazjum Szkoly podstawowe 1,0 10,6 17,1 44,6 26,7 Dziewczeta (%) 1,1 7,5 13,6 48,0 29,8 Dziewczęta Gimnazjum Chlopcy (%) 1,2 7,4 13,3 49,6 28,5 Gimnazja Dziewczeta (%) 1,2 4,8 11,5 44,4 38,1 kilka razy w tygodniu codziennie 1 raz lub więcej Projekt KIK/34, IZZ, Zadanie 2, 2013 Jak czesto pijesz slodkie napoje typu cola, oranzada, ice tea? Chłopcy Szkoła podstawowa Czestotliwosc Nigdy mniej niz 1 raz jeden dzienw tygodniu Kilka razy w tygodniu codziennie 1 lub wiecej Dziewczęta Szkoła podstawowa Szkoly podstawowe Chlopcy (%) 3,6 18,0 19,8 39,0 19,6 Chłopcy Gimnazjum Dziewczeta (%) 5,7 20,6 21,8 37,1 14,8 Dziewczęta Gimnazjum Chlopcy (%) 2,5 8,1 16,5 46,5 26,4 Gimnazja Dziewczeta (%) 5,5 16,8 17,5 39,8 20,4 kilka razy w tygodniu codziennie 1 raz lub więcej Projekt KIK/34, IZZ, Zadanie 2, 2013 Jak czesto spozywasz dania typu fast-food (pizza, frytki, hamburgery)? Chłopcy Szkoła podstawowa Czestotliwosc Nigdy mniej niz1 raz jeden dzienw tygodniu Kilka razy w tygodniu codziennie 1 lub wiecej Dziewczęta Szkoła podstawowa Szkoly podstawowe Chlopcy (%) 7,7 54,6 22,2 11,9 3,6 Chłopcy Gimnazjum Dziewczeta (%) 8,0 58,5 23,7 8,3 1,5 Dziewczęta Gimnazjum Gimnazja Chlopcy (%) 7,0 51,4 25,5 12,1 4,0 Dziewczeta (%) 9,1 59,2 18,2 11,8 1,7 kilka razy w tygodniu codziennie 1 lub więcej Projekt KIK/34, IZZ, Zadanie 2,

20 Najnowsze dane dot. sposobu żywienia dzieci i młodzieży Jak czesto spozywasz owoce? Chłopcy Szkoła podstawowa Czestotliwosc Nigdy mniej niz1 raz jeden dzienw tygodniu Kilka razyw tygodniu Codziennie 1 raz codziennie wiecej niz1 raz Dziewczęta Szkoła podstawowa Szkoly podstawowe Chlopcy (%) 1,0 3,3 5,4 48,5 14,0 27,8 Chłopcy Gimnazjum Dziewczeta (%) 0,4 1,6 3,9 40,2 20,1 33,8 Dziewczęta Gimnazjum Gimnazja Chlopcy (%) 1,0 3,6 9,2 48,3 16,6 21,3 Dziewczeta (%) 0,2 2,2 8,5 45,0 21,4 22,7 Codziennie 1 raz codziennie więcej niż 1 raz Projekt KIK/34, IZZ, Zadanie 2, 2013 Jak czesto spozywasz warzywa? Chłopcy Szkoła podstawowa Czestotliwosc Nigdy mniej niz1 raz jeden dzienw tygodniu wiecej niz1 w tygodniu Codziennie 1 raz codziennie wiecej niz1 raz Dziewczęta Szkoła podstawowa Szkoly podstawowe Chlopcy (%) 1,1 6,8 9,7 45,9 16,4 20,1 Chłopcy Gimnazjum Dziewczeta (%) 0,7 2,5 6,1 44,2 23,7 22,8 Dziewczęta Gimnazjum Gimnazja Chlopcy (%) 1,6 4,4 10,8 48,0 20,4 14,8 Dziewczeta (%) 0,6 3,8 8,7 44,6 25,6 16,7 Codziennie 1 raz codziennie więcej niż 1 raz Projekt KIK/34, IZZ, Zadanie 2, 2013 Codziennie spozywa I sniadanie II sniadanie Ch?opcy Dziewcz? ta Ch? op cy Szkolapodstawowa 59,8 % 55,0 % 38,3 % Gimnazjum 46,9 % Zakupy w sklepiku szkolnym 70% uczniów Dziewcz?ta 47,2 % 39,8 % 39,1 % 38,1 % Projekt Szwajcarsko-Polski: KIK/34, Zadanie 2,

21 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Produkty najczesciej kupowane w sklepiku szkolnym % uczniów słodycze (batony/cukierki/żelki//lizaki) napoje słodkie gazowane i nie gazowane chipsy/chrupki/paluszki ciastka i pieczywo cukiernicze woda produkty mleczne (jogurt/mleko) owoce kanapki Projekt Szwajcarsko-Polski: KIK/34, Zadanie 2, Korzystanie ze sklepiku szkolnego a spozywanie slodkich napojów Zakupy w sklepiku (tak/nie) a czestosc spozywania slodkich napojów (codziennie vs. rzadziej) istotne (p=0,029; dokladny test Fishera) Wplyw nawyków zywieniowych na stan odzywienia dzieci w wieku lat Otylosc =95 centyla (N=31) Nadwaga Norma =5-85 centyla (N=282) Niedowaga < 5 centyla (N=11) =85-95 centyla p (N=56) % Liczba posilków <0,001 <3 16,1 5,4 1,4 9,1 =3 83,9 94,6 98,6 90,9 Spozywanie posilków z rodzina <0,001 codziennie / 5-6 x tygodniu 25,8 35,7 58,9 63,6 rzadziej 74,2 64,3 41,1 36,4 Spozywanie slodkich napojów 0,01 codziennie 29,0 8,9 9,6 9,1 rzadziej niz codziennie 71,0 91,1 90,4 90,9 Spozywanie warzyw i owoców 0,007 rzadziej niz codziennie 64,5 35,7 33,7 18,2 1-2 x dziennie 25,8 41,1 42,5 27,3 3-5 x dziennie 9,7 23,2 23,8 54,5 Spozywanie I sniadania 0,308 codziennie 77,4 80,4 72,0 90,9 rzadziej 22,6 19,6 28,0 9,1 Spozywanie dan fast food 0,827 codziennie / kilka x w tygodniu 3,2 3,6 5,3 9,1 rzadziej 96,8 96,4 94,7 90,9 Wolnicka K., Jaczewska-Schuetz J.: Weight status related to eating behaviors of school aged children in Warsaw. Post. Nauk Med., 2011, 24, 9,

22 Programy poprawy żywienia i aktywności fizycznej... prof. dr hab. n. med. Miroslaw Jarosz dr Ewa Rychlik Programy poprawy zywienia i aktywnosci fizycznej w zaleceniach Komisji Europejskiej i WHO 2013/2014 Instytut Zywnosci i Zywienia w Warszawie Warszawa, 5 grudnia 2014 r. Zaangazowanie Instytutu Zywnosci i Zywienia (w osobie Dyrektora Instytutu prof. Miroslawa Jarosza) w prace Komisji Europejskiej i WHO na rzecz poprawy zywienia i aktywnosci fizycznej: od 2005 roku przedstawiciel Polski ds. wspólpracy z WHO w dziedzinie zywienia (Polish national counterpart for nutrition of the WHO) od 2007 roku czlonek Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. Odzywiania i Aktywnosci Fizycznej (High Level Group on Nutrition and Physical Activity - HLG), dzialajacej w ramach Komisji Europejskiej w latach lider Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Zywienia i Aktywnosci Fizycznej w Polsce (National Information Focal Point for Nutrition and Physical Activity for Poland) w ramach Projektu WHO i KE dotyczacego Monitoringu dzialan w zakresie poprawy zywienia i aktywnosci fizycznej oraz zapobiegania otylosci w Unii Europejskiej (WHO/EC project on Monitoring progress on improving nutrition and physical activity and preventing obesity in the European Union) Programy poprawy zywienia i aktywnosci fizycznej Komisji Europejskiej i WHO opracowane w latach Plan Dzialania Unii Europejskiej w zakresie Zwalczania Otylosci u Dzieci w latach (EU Action Plan on Childhood Obesity ) Deklaracja Wiedenska w sprawie Zywienia i Chorób Niezakaznych w Kontekscie polityki ramowej Zdrowie 2020 (Vienna Declaration on Nutrition and Noncommunicable Diseases in the Context of Health 2020) Europejski Plan Dzialania w dziedzinie Zywnosci i Zywienia w latach (European Food and Nutrition Action Plan ) Deklaracja Rzymska w sprawie Zywienia i Ramowy Plan Dzialania (Rome Declaration on Nutrition and Framework for Action) 22

23 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Plan Dzialania Unii Europejskiej w zakresie Zwalczania Otylosci u Dzieci w latach Cel: Mobilizacja wszystkich krajów czlonkowskich do podejmowania dzialan, które pozwola na zahamowania narastania nadwagi i otylosci wsród dzieci i mlodziezy do roku 2020 Glówne przyczyny opracowania planu: trzykrotny wzrost czestosci wystepowania otylosci po roku 1980 w wielu krajach europejskich wydatki siegajace ok. 7% krajowego budzetu przeznaczonego na sluzbe zdrowia na leczenie chorób zwiazanych z otyloscia ok. 2,8 mln zgonów rocznie na choroby zwiazane z otyloscia w krajach UE bardzo wysoka czestosc wystepowania nadwagi i otylosci wsród dzieci i mlodziezy: wg WHO w 2010 r. 1 na 3 dzieci w wieku 6-9 lat w krajach UE mialo nadwage badz otylosc Etapy opracowywania planu: Inicjatywa Prezydencji Irlandzkiej po nieformalnym spotkaniu Ministrów Zdrowia w Dublinie marzec 2013 r. Opracowanie podstawowej wersji: listopad 2013 r. luty 2014 r. posiedzenia HLG i konsultacje Zaaprobowanie: przedstawiciele Ministrów Zdrowia krajów czlonkowskich lutego 2014 r. na Konferencji Wysokiego Szczebla Odzywianie i aktywnosc fizyczna od dziecinstwa do starosci: wyzwania i szanse (High Level Conference on Nutrition and Physical Activity from Childhood to Old Age: challenges and opportunities ) w Atenach Uaktualnienie 14 marca i 28 lipca 2014 r., obecnie konsultacje nt. wskazników, które beda monitorowane Plan Dzialania Unii Europejskiej w zakresie Zwalczania Otylosci u Dzieci w latach Glówni realizatorzy: 28 krajów czlonkowskich UE Komisja Europejska organizacje miedzynarodowe, w tym WHO spoleczenstwo obywatelskie: organizacje pozarzadowe, instytucje naukowe, przemysl Glówne obszary dzialania: dzialania prozdrowotne w poczatkowym etapie zycia dzialania na rzecz zdrowia dzieci w szkolach i przedszkolach dzialania zwiazane z ulatwieniem dokonywania wyborów sprzyjajacych zdrowiu ograniczenie marketingu i reklamy skierowanej do dzieci edukacja rodzin poprawa aktywnosci fizycznej monitoring i ewaluacja zwiekszenia zakresu prowadzonych badan Plan Dzialania Unii Europejskiej w zakresie Zwalczania Otylosci u Dzieci w latach Najwazniejsze wskazniki monitoringu (ostatnie konsultacje) % nadwagi i otylosci wsród dzieci do 5 roku zycia % nadwagi i otylosci wsród dzieci w wieku 6-9 lat % nadwagi i otylosci wsród dzieci i mlodziezy w wieku 11, 13 i 15 lat % niemowlat karmionych wylacznie piersia przez pierwsze 6 miesiecy zycia % niemowlat karmionych wylacznie piersia przez pierwsze 4 miesiace zycia % osób < 18 roku zycia spozywajacych mniej niz 5 porcji (400 g) warzyw i owoców dziennie sredni udzial energii z nasyconych kwasów tluszczowych w dietach osób < 18 roku zycia srednie spozycie soli ( w g) wsród osób < 18 roku zycia % osób < 18 roku zycia spozywajacych codziennie napoje slodzone cukrem srednia wartosc energetyczna (w kcal) calodziennej diety osób < 18 roku zycia srednie spozycie cukrów ewentualnie cukrów dodanych (w g) dziennie wsród osób < 18 roku zycia % osób w wieku 11 i 15 lat deklarujacych codzienna aktywnosc fizyczna od umiarkowanej do intensywnej Zródla danych: badania krajowe, dane WHO, projekty miedzynarodowe, m.in. Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI), Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) study 23

24 Programy poprawy żywienia i aktywności fizycznej... Deklaracja Wiedenska w sprawie Zywienia i Chorób Niezakaznych w kontekscie polityki ramowej Zdrowie 2020 Przyjeta 5 lipca 2013 r. na Europejskiej Konferencji Ministerialnej WHO na temat Zywienia i Chorób Niezakaznych w kontekscie polityki ramowej Zdrowie 2020 (WHO European Ministerial Conference on Nutrition and Noncommunicable Diseases in the Context of Health 2020), Wieden, 4 5 lipca 2013 r. Zobowiazanie do podjecia dzialan na rzecz zwalczania czynników ryzyka chorób niezakaznych, szczególnie nieprawidlowego zywienia i braku aktywnosci fizycznej Poprawa zywienia moze przyczynic sie do realizacji jednego z globalnych celów dotyczacych chorób niezakaznych tj. zmniejszenia umieralnosci z powodu tych chorób o 25% do roku 2025 Ozywienie i wzmocnienie przeslania Europejskiej Karty Walki z Otyloscia Priorytetowe obszary dotyczace poprawy zywienia: ograniczenie nadmiernego spozycia zywnosci wysokokalorycznej, nasyconych kwasów tluszczowych i kwasów tluszczowych trans, cukru i soli oraz zwiekszenie spozycia warzyw i owoców Wezwanie Regionalnego Komitetu WHO ds. Europy do podjecia prac nad przygotowaniem nowego planu dzialania na rzecz zywnosci i zywienia oraz strategii upowszechniania aktywnosci fizycznej Europejski Plan Dzialania w dziedzinie Zywnosci i Zywienia w latach Glówne przyczyny opracowania planu: najczestsze wystepowanie przewleklych chorób niezakaznych sposród wszystkich 6 regionów WHO 77% zachorowan i prawie 86% przedwczesnych zgonów z powodu choroby ukladu krazenia, cukrzyca, nowotwory i choroby ukladu oddechowego duze rozpowszechnienie najwazniejszych czynników ryzyka, takich jak: nadmierna masa ciala, zbyt wysokie spozycie energii, kwasów tluszczowych nasyconych, kwasów tluszczowych trans, cukru i soli oraz male spozycie warzyw, owoców i produktów pelnoziarnistych dwukrotny wzrost wystepowania róznych zaburzen stanu odzywienia Przyjety na 64. sesji Regionalnego Komitetu WHO ds. Europy wrzesnia 2014 r. w Kopenhadze Zasady przewodnie: Zmniejszenie nierównosci w dostepie do zdrowej zywnosci, zgodnie z zasadami polityki ramowej Zdrowia 2020 Zapewnienie podstawowych praw czlowieka, w tym prawa do zywnosci Wzmocnienie pozycji ludzi i spolecznosci poprzez tworzenie prozdrowotnego srodowiska Promowanie dzialan obejmujacych wszystkie etapy zycia Wykorzystanie strategii opierajacych sie na dowodach Cel strategiczny: Europejski Plan Dzialania w dziedzinie Zywnosci i Zywienia w latach Unikniecie przedwczesnych zgonów oraz znaczne zmniejszenie wystepowania dietozaleznych chorób niezakaznych, otylosci i róznych form niedozywienia wciaz powszechnych w Europejskim Regionie WHO, które sa silnie uzaleznione od spolecznych uwarunkowan zdrowia i maja ogromny negatywny wplyw na samopoczucie i jakosc zycia. Glówne obszary dzialan Promowanie prozdrowotnych produktów spozywczych i napojów Promowanie zdrowego zywienia przez cale zycie, zwlaszcza wsród najbardziej wrazliwych grup ludnosci Wzmocnienie systemów ochrony zdrowia w celu promowania zdrowego zywienia Wzmocnienie systemu nadzoru, monitoringu, oceny i badan naukowych Umacnianie systemów zarzadzania, sojuszy i wspólpracy w celu ksztaltowania polityki prozdrowotnej 24

25 Sesja I: Epidemia otyłości w Europie i Polsce gdzie jesteśmy? Deklaracja Rzymska w sprawie Zywienia Przyjeta na Drugiej Miedzynarodowej Konferencji Zywieniowej (Second International Conference on Nutrition) w Rzymie w dniach listopada 2014 roku Odnosi sie do problemów calego swiata, nie tylko Europy Rózne zaburzenia stanu odzywienia wystepuja w wiekszosci krajów. Ryzyko dotyczy wszystkich grup spoleczno-ekonomicznych, jednak wystepuje duze zróznicowanie stanu odzywienia, zwiazane z nieprawidlowa zawartoscia energii i skladników odzywczych w diecie zarówno pomiedzy poszczególnymi krajami, jak i w obrebie danego kraju W wielu krajach nadal powaznym problemem jest glód i niedozywienie: 805 mln osób cierpi glód, 161 mln dzieci do 5 roku zycia jest przewlekle niedozywionych (zahamowanie wzrstu), a u 2 mld osób wystepuja niedobory skladników odzywczych (witaminy A, cynku, zelaza, jodu). Jednoczesnie we wszystkich regionach gwaltownie wzrasta wystepowanie nadwagi i otylosci (42 mln dzieci do 5 roku zycia ma nadwage, a 500 mln doroslych jest otylych) Zobowiazania do dzialan na rzecz: zwalczania glodu i wszelkich form niedozywienia na swiecie poprawy zywienia ludnosci, uwzgledniajac wszystkie etapy zycia, a takze w sytuacjach zagrozenia zrównowazonego obrotu zywnoscia (od produkcji do spozycia, uwzgledniajac dostep do zywnosci zapewniajacy pokrycie potrzeb zywieniowych) uwzgledniania znaczenia profili zywieniowych w odpowiednich strategiach, politykach, planach dzialania i programach zaangazowania wszystkich zainteresowanych stron i wspierania wspólpracy w obrebie poszczególnych krajów i miedzy krajami poprawy dostepu do informacji na temat zywienia, edukacji i umozliwienia dokonywania swiadomych wyborów Wezwanie WHO, FAO i innych organizacji do wspierania rzadów poszczególnych panstw (na ich prosbe) przy opracowywaniu, umacnianiu i wdrazaniu stosownych polityk, programów i planów, aby bylo mozliwe sprostanie licznym wyzwaniom zwiazanym z nieprawidlowym stanem odzywienia Ramowy Plan Dzialania Dokument towarzyszacy Deklaracji Rzymskiej w sprawie Zywienia Od czasu Miedzynarodowej Konferencji Zywieniowej w 1992 roku na swiecie nastapilo zmniejszenie wystepowania glodu i niedozywienia. Jednak postep w tym zakresie jest nierównomierny i zbyt powolny. Dzis podstawowym wyzwaniem jest poprawa zywienia poprzez wdrazanie spójnych polityk i lepiej skoordynowane dzialania we wszystkich sektorach. Plan zawiera 60 zalecen dotyczacych dzialan majacych na celu ulatwienie realizacji zalozen Deklaracji Rzymskiej i poprawe zywienia, w tym m.in.: zwiekszenie politycznego i spolecznego zaangazowania na rzecz poprawy zywienia na poziomie krajowym poprzez dialog polityczny i oredownictwo ksztaltowanie polityki, w tym polityki rolnej i zywnosciowej, tak, aby uwzgledniala cele zywieniowe oraz opracowywanie i wdrazanie programów zapewniajacych bezpieczenstwo zywnosciowe i zdrowe zywienie spoleczenstwa stopniowe zmniejszanie zawartosci kwasów tluszczowych nasyconych, cukru, soli/sodu oraz kwasów tluszczowych trans w produktach spozywczych i napojach w celu zapobiegania nadmiernemu spozyciu i poprawy wartosci odzywczej zywnosci wykorzystanie mechanizmów i instrumentów, takich jak marketing, reklama, znakowanie zywnosci, bodzce ekonomiczne do promocji zdrowego zywienia wdrazanie regulacji dotyczacych marketingu produktów spozywczych i napojów dla dzieci prowadzenie edukacji zywieniowej i upowszechnienie informacji dotyczacych krajowych zalecen zywieniowych w szkolach, placówkach sluzby zdrowia, osrodkach spolecznych, rolniczych i punktach sprzedazy rozwój, wdrazanie i umacnianie systemów kontroli zywnosci, uwzgledniajac stosowne zmiany w ustawodawstwie zywnosciowym zachecanie rzadów do wytyczenia celów zywnosciowych i okreslenia etapów ich realizacji, a takze do opracowania i wdrozenia systemu monitoringu realizowanych programów i postepu w osiaganiu zalozonych celów. Monitoring powinien byc prowadzony, w najszerszym mozliwym zakresie, w ramach istniejacych mechanizmów Wnioski dla Polski Realizacja zalozen powyzszych dokumentów jest bardzo istotna dla poprawy sytuacji w zakresie zywienia, stanu odzywienia i aktywnosci fizycznej ludnosci Polski, a tym samym poprawy stanu zdrowia Polaków Potrzebne jest jednak systematyczne wdrazanie spójnego programu majacego na celu poprawe zywienia, aktywnosci fizycznej i zdrowia Polaków, w tym realizacja wszystkich niezbednych, czesto komplementarnych zadan, przy zapewnieniu odpowiednich nakladów finansowych Szczególne wazny powinien byc monitoring, pozwalajacy zarówno na rozpoznanie sytuacji wyjsciowej, jak i skutecznosci realizowanych zadan i osiaganych efektów 25

26 SESJA II Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym w świetle standardów europejskich? Przewodniczący: prof. dr hab. Jadwiga Charzewska, dr inż. Katarzyna Stoś, prof. nadzw. IŻŻ, dr hab. Iwona Traczyk, prof. nadzw. IŻŻ 26

27 Profile żywieniowe w promowaniu prozdrowotnych zachowań... Profile zywieniowe w promowaniu prozdrowotnych zachowan zywieniowych Katarzyna Stos 5 grudnia 2014 r. Instytut Zywnosci i Zywienia Deklaracja wiedenska w sprawie zywienia i chorób niezakaznych w kontekscie polityki ramowej Zdrowie 2020, WHO 2013 Deklaracja Wiedenska opracowana przez WHO regionu europejskiego potwierdza wciazgwaltowny wzrost nadwagi i otylosci, szczególnie u dzieci. Koniecznoscpodejmowania dzialanna rzecz zmniejszenia spozycia energii, kwasów tluszczowych nasyconych, izomerów trans, cukrów i soli oraz zwiekszenia spozycia warzyw i owoców, poprzez promowanie reformulacjiskladu zywnosci, etykietowanie przyjazne konsumentom i narzedzia profilowania zywieniowego, które ulatwilyby wybór zdrowych produktów. Grupa spoleczenstwa, na która zwraca sie szczególna uwage sa dzieci. Profile zywieniowe The science of categorizing foods according to their nutritional composition Nutrient Profiling Report of a WHO/IASOTechnical Meeting LONDON, UNITED KINGDOM 4-6 OCTOBER 2010 The science of classifying or rankingfoods according to their nutritional composition for reasonsrelated to preventing disease and promoting health M. RaynerBritish Heart Foundation Health Promotion ResearchGroup, Department of Public Health, University of Oxford, UK(2013) 27

28 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Profile zywieniowe oparte na aktualnych zaleceniach zywieniowych moga sluzyc: promowaniu prozdrowotnych zachowan zywieniowych. ochronie konsumentów przed skutkami promowania zywnosci jako szczególnie odzywczej lub korzystnej dla zdrowia, podczas, gdy zwiekszone spozycie takich produktów z punktu widzenia prawidlowego zywienia nie jest pozadane. Profile zywieniowe odnosza sie: do poziomu skladników odzywczych w zywnosci (np. wysoka zawartosctluszczu; niska zawartosctluszczu; obnizonej zawartosci tluszczu; zródlo blonnika; wysoka zawartosctluszczu, cukru i soli/sodu) Guiding principles manual and framework (Nutrient Profiling Report of a WHO/IASO Technical Meeting LONDON, UNITED KINGDOM 4-6 OCTOBER 2010) 1. Planowanie tworzenia modelu profili zywieniowych. 2. Opracowanie procedury tworzenia modelu profili zywieniowych (np. wybór skladnika, grupy populacyjnej, korzystny lub niekorzystny profil lub obydwa, czy istniejacy model czy nowy, kategorie zywnosci, wylaczenia). 3. Walidacja modelu profili zywieniowych. 4. Wdrozenie, monitoring i ocena poprawnosci dzialania modelu profili zywieniowych. Nutrient Profiling Report of a WHO/IASO Technical Meeting LONDON, UNITED KINGDOM 4-6 OCTOBER

29 Profile żywieniowe w promowaniu prozdrowotnych zachowań... Analiza skladu wybranych produktów spozywczych w oparciu o Tabele skladu i wartosci odzywczej oraz przykladowa analiza modelu profilowania substancji odzywczych opracowanego przez FoodStandardsAgency(FSA) (tzw. modelu brytyjskiego ) Opracowane przez Instytut Zywnosci i Zywienia (2013 r.) W modelu zastosowano system punktów przyznawanych za zawartoscdanego skladnika odzywczego w 100 g produktu. Skladniki odzywcze podzielono na dwie grupy: Grupa A - obejmujaca wartosc energetyczna, kwasy tluszczowe nasycone, cukry i sód Grupa C - obejmujaca zawartosc owoców, warzyw i orzechów, blonnika pokarmowego i bialka. Wynik profilu danego produktu spozywczego otrzymuje sieodejmujac od sumy punktów A sumepunktów C. Produkty spozywcze, które uzyskaja4 i wiecejpunktów Napoje, które uzyskaja1 i wiecejpunktów, klasyfikowane sa jako mniej zdrowe i podlegajakontroli instytucji Ofcomw zakresie telewizyjnej reklamy zywnosci skierowanej do dzieci Model profilowania substancji odzywczych opracowany przez FSA stosowany jest w Wielkiej Brytanii w kontekscie telewizyjnej reklamy zywnosci skierowanej do dzieci. Model profilowania substancji odzywczych stosowany przez FSA 29

30 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Przyklad profilowania substancji odzywczych z zastosowaniem modelu profilowania substancji odzywczych desery mleczne Produkt Wartosc odzywcza Punkty Deser twarogowy, termizowany, kakaowy Wartosc energetyczna 655 kj Bialko 13,9 g Weglowodany 11,1 g w tym cukry 10,4 g Tluszcz 6,2 g w tym kwasy tluszczowe nasycone 3,7 g Blonnik 0,1 g Sód 35 mg Wapn 77 mg Punkty A w. energetyczna 1 kw. tl. nasycone 3 cukry 2 sód 0 razem pkt. A = 6 Punkty C owoce, warzywa i orzechy 0 blonnik 0 bialko 5 Razem pkt. C = 5 Lacznie A C = 6-5 = 1 Wedlug modelu profilowania substancji odzywczych stosowany przez FSA produkt móglby byc reklamowany Opracowane przez Instytut Zywnosci i Zywienia Przyklad profilowania substancji odzywczych z zastosowaniem modelu profilowania substancji odzywczych desery mleczne Produkt Wartosc odzywcza Punkty Deser mleczny, ryzowo-jablkowy Wartosc energetyczna 562 kj Bialko 2,8 g Weglowodany 23,6 g w tym cukry 16,2 g Tluszcz 3,0 g w tym kwasy tluszczowe nasycone 2,0 g Blonnik 0,3 g Sód 54 mg Wapn 86 mg Punkty A w. energetyczna 1 kw. tl. nasycone 1 cukry 3 sód 0 razem pkt. A = 5 Punkty C owoce, warzywa i orzechy 0 blonnik 0 bialko 1 Razem pkt. C = 1 Lacznie A C = 5-1 = 4 Wedlug modelu profilowania substancji odzywczych stosowany przez FSA produkt zaklasyfikowano jako mniej zdrowy Opracowane przez Instytut Zywnosci i Zywienia Podsumowanie Przeprowadzona analiza brytyjskiego modelu profilowania zywnosci na podstawie skladu wybranych produktów spozywczych wykazala, ze dla wielu produktów spozywczych zaproponowany model moze byc skutecznym narzedziem profilowania zywnosci. Jednoczesnie wiele produktów spozywczych, których spozycie moze byczalecane nie spelnilo ustalonych kryteriów. Nalezaloby rozwazyc mozliwosc opracowania charakterystycznych kryteriów dla poszczególnych grup zywnosci, pozwalajacych na uwzglednienie ich roli w zywieniu np. wprowadzenie modyfikacji punktacji dostosowujac ja do polskiej zywnosci. 30

31 Zindywidualizowane poradnictwo żywieniowe... Zindywidualizowane poradnictwo zywieniowe - jaka przyszlosc sc? IWONA TRACZYK, INSTYTUT ZYWNOSCI I ZYWIENIA Wprowadzenie opiera siena poradzie dietetycznej dostosowanej do indywidualnych potrzeb kazdego czlowieka uwzgledniajacej jego stan zdrowia, styl zycia oraz/i uwarunkowania genetyczne. Definicja Projektu Food4me - finansowanego w ramach 7 Programu Ramowego UE Wprowadzenie Nutrigenomika, nutrigenetyka, metabolomika laczace zagadnienia z obszaru zywienia i genetyki daja coraz szerszy poglad na funkcjonowanie organizmu czlowieka na poziomie komórkowym, na zapotrzebowanie na skladniki odzywcze, zdolnosc reagowania na interwencje zywieniowe zaleznie od osobniczych róznic genetycznych. Roche HM.: Nutrigenomics- new approaches for human nutrition research. J SciFood Agr., 2006, 86, (8), ; Afman L., MüllerM.: Nutrigenomics: From Molecular Nutrition to Prevention of Disease. J Am Diet Assoc., 2006, 106, ; Gillies P.J.: Nutrigenomics: the Rubicon of molecular nutrition. J Am Diet Assoc., 2003, 103, 50-55; SubbiahM.T.: Understanding the nutrigenomicdefinitions and concepts at the food-genome junction. OMICS., 2008, 12, (4), ; GibneyM.J., GibneyE.R.: Diet genes and disease: implications for nutrition policy. Proc NutrSoc., 2004, 63,

32 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Wprowadzenie Bioaktywne skladniki pozywienia moga: po interakcji z receptorem, zachowywacsiejak czynniki transkrypcyjne, które wiazac siez DNA mogabezposrednio wplywacna ekspresjegenu; zmieniac strukture DNA, lub bialek chromatyny, powodujac aktywacje lub represje procesu transkrypcji (interakcje epigenetyczne) zmieniacekspresjelub funkcje genów w warunkach wystepowania okreslonych polimorfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP, ang. single nucleotide polimorphism). zachodzace reakcje mogaprowadzicdo zaburzenmetabolizmu i wplywacna potrzeby zywieniowe danej osoby, a dalej na jej zdrowie OrdovasJ.M.: Genetic interactions with diet influence the risk of cardiovascular disease.amj ClinNutr., 2006, 83(suppl), ; Kaput J., Rodriguez R.L.: Nutritional genomics: the next frontier in the postgenomicera. PhysiolGenomics, 2004, 16, (2), MECHANIZMY ODDZIALYWANIA SKLADNIK ADNIKÓW POZYWIENIA NA EKSPRESJE GENÓW Substancje zawarte w pozywieniu z wysokim powinowactwem do receptorów jadrowych: kwas retinowy, witamina D, wolne kwasy tluszczowe. Substancje te, oddzialujac jako ligandy receptorów jadrowych, wplywaja bezposrednio na proces ekspresji genów. PieszkaM., Pietras M.P.: Nowe kierunki w badaniach zywieniowych nutrigenomika. Rocz. Nauk. Zoot., 2010, 37, 83- Getek M., Czech N., FiziaK. i wsp.: nutrigenomoka bioaktywne skladniki zywnosci. Postepy Hig Med. Dosw(online), 2013, 67, Moss T.J., WallrathL.L.: Connections between epigenetic gene silencing and human disease. Mutat. Res., 2007, 618 MECHANIZMY ODDZIALYWANIA SKLADNIK ADNIKÓW POZYWIENIA NA EKSPRESJE GENÓW FenchM.: Genome health nutrigenomicsand nutrigenetics diagnosis and nutritional treatment of genome damageon a individual basis. FoodChwm. Toxicol., 2008, 46 PieszkaM., Pietras M.P.: Nowe kierunki w badaniach zywieniowych nutrigenomika. Rocz. Nauk. Zoot., 2010, 3 Winnicki K.: Drugi kod, czyli co determinuje regiony aktywnosci transkrypcyjnejoraz miejsca inicjacji replikacji. PostepyHigMed Dosw., 2009, 63 OrdovasJ.M.: Genetic interactions with diet influence the risk of cardiovascular disease.amj Clin Nutr., (suppl), 443 Getek M., Czech N., Fizia K. i wsp.: nutrigenomoka bioaktywne skladniki zywnosci. PostepyHigMed. Dosw(online), 2013, 67 Moss T.J., WallrathL.L.: Connections between epigenetic gene silencing and human disease. Mutat. Res.,

33 Zindywidualizowane poradnictwo żywieniowe... MECHANIZMY ODDZIALYWANIA SKLADNIK ADNIKÓW POZYWIENIA NA EKSPRESJE GENÓW Kaput J., Rodriguez R.L.: Nutritional genomics: the next frontier in the postgenomicera. PhysiolGenomics, 2004, 16, (2) KerstenS.: Peroxisomeproliferatoractivated receptors and lipoprotein metabolism. PPAR Research, 2008, Article ID , DesvergneB., MichalikL., WahliW.: Transcriptional regulation of metabolism. PhysiolRev., 2006, 86, (2). Nagata R., NishioY., SekineO. i wsp.: Single nucleotide polymorphism (-468 Glyto A) at the promoter region of SREBP-1c associates with genetic defect of fructose induced hepatic lipogenesis. J BiolChem., 2004, 9, 279 (28). ZMIANY EPIGENETYCZNE Mechanizmy, poprzez które metylacjamoze prowadzicdo blokowania ekspresji genów: 1.dodanie grupy metylowej zmienia przestrzennastrukturesekwencji DNA uniemozliwiajac przylaczenie sieczynnika trankrypcyjnego, który w efekcie nie rozpoznaje swej docelowej sekwencji. 2.zmetylowanieDNA prowadzi do przylaczenia specyficznych bialek pokrywajacych DNA -uniemozliwia czynnikom transkrypcyjnymdostep do chromatyny Reakcje metylacjiregulowane saprzez metylotransferazy(dnmt, ang. DNA methyltransferase, DNA MTase). Moss T.J., WallrathL.L.: Connections between epigenetic gene silencing and human disease. Mutat. Res., 2007, 618, FuksF.: DNA methylationand histonemodifications: teaming up to silence genes. CurrOpinGenet Dev., 2005,15. Fan G, HutnickL.: Methyl-CpGbinding proteins in the nervous system. CellRes., 2005, 15 (4). Lukasik M., KarmalskaJ., SzutowskiM.M. i wsp.: Wplyw metylacjidna na funkcjonowanie genomu. Biul. Wydz. Farm., 2009, 2, 13. WaterlandR.A., JirtleR.L.: Transposable elements: targets for early nutritional effects on epigenetic gene regulation. Mol Cell Biol., 2003, 23. ZMIANY EPIGENETYCZNE AktywnoscenzymatyczaDNMT mogamodyfikowacsubstancje pochodzace z diety: niektóre polifenole, np. gallusanepigalokatechiny, katechiny, epikatechiny, zawarte w herbacie, szczególnie w zielonej, kwercytyna, której zródlem sazólta i czerwona cebula, szalotka, ciemne winogrona, brokuly, kwas foliowy, którego metabolit 5-metylenotetrahydrofolian dostarcza grupy metylowej w reakcji przeksztalcania homocysteinyw metionine, a dalej w S-adenozylometionine. W reakcji uczestniczy reduktaza metylenotetrahydrofolianu(mthfr) Moss T.J., WallrathL.L.: Connections between epigenetic gene silencing and human disease. Mutat. Res., 2007, 618. WaterlandR.A., DolinoyD.C., Lin J.R. i wsp.: Maternal methyl supplements increase offspring DNA methylationat Axinfused. Genesis, 2006,

34 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... POLIMORFIZMY POJEDYNCZYCH NUKLEOTYDÓW (SNP) Novembre J. Nature, 2008 SalmelaW. i wsp. PlooSONE 2008 Wystepowanie polimorfizmów w obrebie genów kodujacych: PPAR-a, PPAR-ß, apolipoproteine 1 (apo A1), apoa4, apob, apoe, apoc3, lipaze lipoproteinowa, lipaze watrobowa, lipaze sródblonkowa, watrobowe bialko wiazace kwasy tluszczowe zwiazane zane jest ze zróznicowanymi zmianami w gospodarce lipidowej w odpowiedzi na skladniki diety Polimorfizm genu dla ponadtlenkowej dysmutazy manganowej ma znaczenie w narazeniu na: raka piersi u kobiet, które spozywajamale ilosci owoców i warzyw oraz raka prostaty u mezczyzn u których stwierdzano niski potencjal antyoksydacyjny osocza. Masson L.F., Mc Neill G., AvenellA.: Genetic variation and the lipid response to dietary intervention: a systematic review. Am. J. Clin. Nutr., 2003, 77. Masson L.F., Mc Neill G.: The effect of genetic variation on thelipid response to dietary change: recent findings. Curr. Opin. Lipidol., 2005, 16. Podsumowanie 34

35 Programy poprawy żywienia dzieci i młodzieży... Programy poprawy zywienia dzieci i mlodziezy w szkolach, ze szczególnym uwzglednieniem programu Owoce w szkole dr inz. Katarzyna Wolnicka Dlaczego szkola i przedszkole? Sz kola, prze dszkole, w których dz ieci i mlodzie z przeby waja przez wiele godzin nie moz e pozo sta c o bojetna wo be c ich w ymo gów rozw ojow ych. W sz kole i p rz edszkolu, gdz ie naturaln ym p rocesem jest n auczan ie i kszta?towan ie postaw, istnieje sze reg moz liwosci wdrazan ia zasad prawid?owego stylu zycia po przez m.in. pro gramy edu kacyjne z apewn ian ie p rawidlowo z bila nsowany ch posi?k ów org anizacja w spólnych sn iadan na terenie szkoly dobór odpowiedniego asortymentu sklepików szkolnych zachecanie do róznych form codziennej aktywnosci fizycznej Dlaczego szkola i przedszkole? Najbardzie j skutecz ne programy edukacyjne z z akresu prawidlowego zywienia i aktywn osci fizy cznej opieraja sie na srodowisku szko lny m badz prz edszkolnym bedac ym centrum dzialan, obe jmujacym takze rodziny czy tez lo kalna spolecz nosc. Dzialania wsród dzieci i mlodziezy w plywaja n a przyszle zdrowie i uksztaltow anie nawyków calych g enera cji 35

36 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Aktywnosc fizyczna w szkole Ilosc lekcji wf zo sta?a w ostatnich latach z wiekszo na w szkolach podstaw owych. Jednak problemem jest niec hec mlodzie zy do lekcji wychowania fizycznego. Dz ieci przynosza z wolnienia od lekarzy, rodziców. Ro zwiazan ie m wydaje sie by? mozliwosc wyboru przez uczniów fo rmy akty wnosci fizycz nej n a lekcjac h np. dla dziew czat nie przepadajacy ch za g ra mi ze sp olo wymi ae robic, ta niec itp. (na podstawie opinii uczniów, róznorodnosc) System motywacji uczniów, w f na zalic zenie a nie na oc ene. Ocenianie dobryc h checi, za palu i za angazo wania a nie wyniku. Aktyw nosc fizyczn a powinna k ojarzy c sie z przyjemnoscia. Czesto pope ln ian ymi bledami przez nauczy cie li je st faworyz owanie bardzie j wysp orto wanych uczniów i poswiecan ie im wiece j czasu. Warto równiez zwrócic uwag e, ze je dyn ie 30% uczn iów korzy sta z a ktywnosci fizycz nej organizowan ej p rzez szkolw po lekcjach. Organizacja polityki zywieniowej w szkolach w Europie Wsp. Ministerstw Min. Zdrowia Min. Edukacji Min. Rolnictwa Ryc. Ministerstwa odpowiedzialne za rozwój polityki zywieniowej w szkolach w UE oraz Norwegii i Szwajcarii. Storcksdieck S., KardakisT., Wollgast J., et al : Mapping ofnational School Food Policies across the EU28 plus Norway and Switzerland JRC Science And Policy Reports2014 Ryc. Regulacje prawne czy wytyczne w postaci rekomendacji W 18 krajach Europy istnieja obowiazkowe normy (kolor pomaranczowy), w 16 pozostalych - dobrowolne wytyczne (kolor niebieski). 36

37 Programy poprawy żywienia dzieci i młodzieży... Szwec ja: Programy w szkolach w Europie W 5 szkolach: zastapiono asortyment sklepików szkolnych produktami wska zanymi w zywieniu dzieci: owoce, warzywa, soki, napoje i przetwory mleczne dokonano zmian menu w stolówkach szkolnych na prozdrowotne. W innych 5 szkolach: sklepiki i stolówki szkolne pozostawiono bez zmian Po 4 latach: szkola gdzie dokonano zmian spadek nadwagi z 22% do 16% szkola gdzie nie dokonano zmian wzrost nadwagi z 18% do 21% Programy edukacyjne w Polsce Szkola/Przedszkole Przyjazne Zywieniu i Aktywnosci Fizycznej w ramach projektu szwajcarsko-polskiej wspólpracy KIK-34 Szkola/przedszkole uczestnic zace w p ro gramie ma za z ada nie tworzenie na teren ie p lac ówki srodowiska sprzy jajacego realiz acji za loz en prog ramu zwalczan ia nadwag i i otylosci, promujacego prawidlowe zywienie i aktyw nosc fizyczna poprz ez spe ln ienie odpowiednich, opraco wanych kryteriów. Placówk a, któ ra p omysln ie w drozy program zg odnie z opracow anymi kryteriami, do stanie certyfikat Szkoly/Przedszkola Przyjaznej Zywieniu i Aktywnosci Fizycznej. Programy edukacyjne w Polsce Program Owoce i warzywa w szkole jest kontynuacja programu Owoce w szkole realizowanego w latach szkolnych 2009/ /2014. Glównym celem p ro gramu jest trwa la zmian a na wyków zywien iow ych dzieci p oprzez zw iekszenie udzialu owoc ów i warzyw w ich c odzienn ej diec ie o ra z propagow anie zdrowego odzywiania poprzez dzialania towarzyszace o charakterze edukacyjnym. W Polsce prog ra m skierowan y jest do dzieci uczeszczajacych regularnie do szkól podstawowych, tj. realizujacych obowiazek roczneg o przygotow ania przedszkolnego oraz dzieci klas I-III. Program finansowany jest ze srodków pochodzacych z budzetu UE (88%) oraz srodków pochodzacych z budzetu krajo wego (12%), a calkowity budzet programu w roku szkolnym 2014/2015 wynosi ok. 23,3 mln EUR (96,8 mln PLN). Dz iecio m uczestn icz acym w programie udostep nia sie 2,3 razy w tygodniu sw ieze owo ce i wa rz ywa (przyg otowane do bez posredn ie go spozycia, wystarczajaco rozw iniete, do jrzale, z drowe) o ra z so ki. Dziec i otrzymuja jablka, gruszki, truskawki, bo rów ki ameryk anskie, marchewk e, slodka papryke, rzodkiewki, pomidorki i kalarepe oraz soki owoc owe i warzywne. Kazde dz iecko uczestn iczace w prog ra mie otrzymuje jednorazowo p orcje skladajaca sie z jedne go produktu owo cowego i jednego produktu w arzywnego. 37

38 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Spozycie owoców i warzyw Program Owoce w szkole przyczynil sie do istotnego wzrostu spozycia owoców i warzyw przez dzieci w dni szkolne Spozycie owoców i warzyw w dni szkolne bylo o 21% wyzsze w grupie dzieci uczestniczacych w programie w porównaniu do grupy kontrolnej Wiedza dzieci na temat prawidlowego zywienia W trakcie trwania programu wzrosla wiedza dzieci na temat zalecanej ilosci warzyw i owoców Dzieci uczestniczace w programie czesciej niz dzieci nieuczestniczace udzielaly prawidlowych odpowiedzi na pytanie o liczbe zalecanych porcji owoców i warzyw w codziennej diecie Edukacja dzieci w szkole moze tez wplywac na edukacje rodziców z zakresu prawidlowego zywienia Program Owoce w szkole prowadzony w szkolach podstawowych równiez przyniósl korzystne efekty odnosnie postaw rodziców co do zywienia ich dzieci powodujac: czestsze zachecanie dzieci przez rodziców do spozywania owoców i warzyw, czestsze dawanie warzyw dzieciom do szkoly oraz podawanie krojonych owoców w domu. 38

39 Prewencja żywieniowa ChSN... Prewencja zywieniowa chorób sercowo-naczyniowych Wytyczne europejskie prof. dr hab. med. Barbara Cybulska, prof. dr hab. med. Longina Klosiewicz-Latoszek Czynniki ryzyka chorób ukladu krazenia Modyfikowalne czynniki ryzyka Nieprawidlowe stezenie cholesterolu i trójglicerydów Nadwaga i otylosc Cukrzyca Nadcisnienie tetnicze Nieprawidlowe zywienie Nadmierne spozycie alkoholu Palenie papierosów Mala aktywnosc fizyczna Stres Zespól metaboliczny Podsumowanie cech zdrowego stylu zycia i zdrowego wyboru zywnosci w celu redukcji ryzyka SN (ESC/EAS Guidelines for management od dyslipidaemia 2011) Zalecenia zywieniowe powinny brac pod uwage lokalne zwyczaje; mozna jednak promowac zdrowy wybór zywnosci z innych kultur Nalezy spozywacróznorodne produkty. Spozycie energii powinno bycdostosowane do profilaktyki nadwagi i otylosci. Nalezy zachecac do spozywania owoców, warzyw, straczkowych, orzechów, produktów zbozowych z pelnego ziarna i ryb (szczególnie tlustych). Tluszcz nasycony powinien byc zastepowany wyzej wymienionymi produktami oraz jednoi wielonienasyconymi tluszczami roslinnego pochodzenia Tluszcz ogólem < 35% energii calk., tluszcz nasycony < 7% energii, tluszcz trans < 1% energii, cholesterol < 300 mg/d Spozycie soli < 5 g/d (unikanie soli na stole, ograniczenie solenia podczas gotowania i wybieranie swiezej i mrozonej niesolonej zywnosci; wiele produktów przetworzonych i gotowych dan maja duzo soli). Tym, którzy pija napoje alkoholowe zaleca sie umiarkowanie (< g/d dla kobiet i < g/d dla mezczyzn. Abstynencja jesli HTG. Nalezy ograniczac napoje i zywnosc z dodatkiem cukru, w szczególnosci jesli HTG. Regularna aktywnosc fizyczna przynajmniej 30 min/d Unikanie palenia produktów tytoniowych i ekspozycji na nie 39

40 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Zdrowa dieta powinna miec nastepujace cechy Nasycone kwasy tluszczowe powinny pokrywac< 10% energii ogólem: nalezy je zastepowac wielonienasyconymi Spozycie trans nienasyconych kwasów tluszczowych powinno byc tak male jak to mozliwe. Preferowanie niespozywanie z zywnosci przetworzonej i < 1% energii ogólem z naturalnych zródel pokarmowych < 5 g soli/d g blonnika/d z pelnoziarnistych produktów zbozowych, owoców i warzyw 200 g owoców/d (2-3 porcje) 200 g warzyw (2-3 porcje) Ryba przynajmniej 2 x w tygodniu (1 x tlusta) Spozycie alkoholu nalezy ograniczac do 20 g/d dla mezczyzn i 10 g/d dla kobiet Zalecenia zywieniowe w cukrzycy w celu prewencji ChSN (1) Kazda dieta o ograniczonej wartosci energetycznej dla redukcji nadmiaru masy ciala Tluszcz ogólem < 35% energii, jesli nadwaga to < 30% energii Nasycone kwasy tluszczowe < 10% energii (jesli LDL-C to < 8%) Jednonienasycone kwasy tluszczowe 10-20% energii Wielonienasycone kwasy tluszczowe do 10% energii porcje na tydzien tlustych ryb morskich - zalecane zródla roslinne kwasów tluszczowych n-3 (olej rzepakowy, olej sojowy, orzechy i niektóre zielone warzywa lisciaste) Cholesterol < 300 mg/d ESC Guidelines on diabetes, prediabetes and cardiovascular disease developed in collaboration with the EASD 2013 Zalecenia zywieniowe w cukrzycy w celu prewencji ChSN (2) Blonnik pokarmowy > 40 g/d - = 5 porcji/d warzyw bogatych w blonnik lub owoców oraz > 4 porcje/tydzien nasion roslin straczkowych zapewni minimum potrzeb - produkty zbozowe powinny byc pelnoziarniste i bogate w blonnik Alkohol w umiarkowanej ilosci, jesli pacjent w ogóle spozywa to nie wiecej niz 10 g/d dla kobiety i 20 g/d dla mezczyzny ESC Guidelines on diabetes, prediabetes and cardiovascular disease developed in collaboration with the EASD

41 Prewencja żywieniowa ChSN... Zalecenia odnosnie zywienia i stylu zycia w prewencji i leczeniu nadcisnienia tetniczego Redukcja spozycia soli zalecane 5-6 g/d Alkohol w umiarkowanej ilosci nie wiecej niz g/d mezczyzni i nie wiecej niz g/d kobiety Zwiekszenie spozycia warzyw, owoców i nisko tluszczowych produktów mlecznych Redukcja masy ciala do BMI < 25 kg/m² i obwodu w talii < 102 cm u mezczyzn i < 88 cm u kobiet Regularny wysilek fizyczny przynajmniej 30 minut 5-7 dni w tygodniu Zaprzestanie palenia papierosów 2013 ESH/ESC Guidelines for the management of arterial hypertension Zalecenia zywieniowe w ostatnich Wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z lat w celu redukcji ryzyka ChSN porównanie (1) Tluszcze ogólem SFA Postepowanie w dyslipidemii % ogólu energii < 10% ogólu energii, jesli hipercholesterol. < 7% tluszcz powinien pochodzic ze zródel MUFA i PUFA Prewencja ChSN w praktyce klinicznej, 2012 < 10% ogólu energii i zastepowanie przez PUFA Cukrzyca, stan przedcukrzycowy i ChSN, 2013 < 35 % ogólu energii jesli otylosc < 30% < 10% ogólu energii, jesli hipercholesterol. < 8% MUFA > 10% ogólem energii (10-20%) Stabilna choroba wiencowa, 2013 < 10% ogólu energii i zastepowanie przez PUFA Nadcisnienie tetnicze, 2013 Zalecane ubogo tluszcz. prod. mleczne PUFA Tluszcze trans < 10% ogólu energii < 1% ogólu energii < 1% ogólu energii do 10% ogólu energii < 1% ogólu energii < 1% ogólu energii Cholesterol < 300 mg/dzien < 300 mg /dzien Sól Blonnik Warzywa Owoce g/dzien, w tym 7-13 g blonnik rozpuszczalny Surowe i gotowane Swieze i mrozone < 5 g/dzien g/dzien z pelnoziarnistych prod. zbozowych, owoców i warzyw 200 g/dzien (2-3 porcje) 200 g/dzien (2-3 porcje) 40 g/dzien w tym polowa blonnik rozpuszczalny Warzywa, owoce i prod. z pelnego ziarna < 5 g/dzien g/dzien z pelnoziarnistych prod. zbozowych, owoców i warzyw 200 g/dzien (2-3 porcje) 200 g/dzien (2-3 porcje) 5-6 g/dzien Zalecane zwiekszenie spozycia warzyw i owoców Ryby Alkohol Zalecenia zywieniowe w ostatnich Wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego z lat w celu redukcji ryzyka ChSN porównanie (2) Masa ciala Postepowanie w dyslipidemii 2011 Tluste: 2-3 porcji w tygodniu. Regularnie inne zródla PUFA n-3 (orzechy, olej lniany, soja) Ci, którzy pija, nie wiecej niz g/dzien mezczyzni i g kobiety Nawet umiarkowana redukcja masy ciala. Dzienny deficyt energii podczas odchudzania kcal Prewencja ChSN w praktyce klinicznej, 2012 Przynajmniej 2x w tygodniu w tym 1 porcja tlustej ryby Ci, którzy pija nie wiecej niz 20 g/dzien- mezczyzni i 10 g kobiety Redukcja masy ciala u osób z nadwaga i otylych. Najnizsza ogólna umieralnosc przy BMI kg/m². Obwód w talii < 102 cm u mezczyzn i < 88 cm u kobiet. Cukrzyca, stan przedcukrzycowy i ChSN, 2013 Tluste: 2-3 porcje w tygodniu; zródla roslinne PUFA n-3 (np. olej rzepakowy, olej sojowy, zielone warzywa lisciaste) Ci, którzy pija nie wiecej niz 20 g/dzien mezczyzni i 10 g kobiety Redukcja masy ciala lub przynajmniej stabilizacja u umiarkowanie otylych Stabilna choroba wiencowa, 2013 Przynajmniej 2x w tygodniu, w tym 1 porcja tlustej ryby Ci, którzy pija nie wiecej niz 20 g/dzien - mezczyzni i 10 g kobiety Spozycie energii aby osiagnac lub utrzymac zdrowa mase ciala tj. BMI < 25 kg/m² Nadcisnienie tetnicze, 2013 Ci, którzy pija nie wiecej niz g/dzien - mezczyzni i g kobiety - Redukcja masy ciala. BMI okolo 25 kg/m², obwód w talii < 102 cm u mezczyzn i < 88 cm u kobiet 41

42 Sesja II: Jak można przeciwdziałać otyłości i przewlekłym chorobom niezakaźnym... Badanie IMPACT: Przyczyny spadku zgonów wiencowych Spadek zgonów wiencowych w Polsce M. O'Flaherty, ESC,2014 Zmiany w spozyciu zywnosci w latach w Polsce Artykul Zmiana (%) Artykul Zmiana (%) Maslo* Tluszcz zwierzecy Mleko Wolowina Tluszcz roslinny Drób Owoce Nasycone kw. tluszczowe -19 Wielonienasycone kw. tluszczowe +32 *W latach spozycie masla spadlo z 7 kg do 3,8 kg na osobe wg IZZ 42