ZAŁOŻENIA NARODOWEGO PROGRAMU ZAPOBIEGANIA NADWADZE I OTYŁOŚCI ORAZ PRZEWLEKŁYM CHOROBOM NIEZAKAŹNYM POPRZEZ POPRAWĘ ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ

Transkrypt

1 ZAŁOŻENIA NARODOWEGO PROGRAMU ZAPOBIEGANIA NADWADZE I OTYŁOŚCI ORAZ PRZEWLEKŁYM CHOROBOM NIEZAKAŹNYM POPRZEZ POPRAWĘ ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ Prof. dr hab. med. Mirosław Jarosz Dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia

2 WSTĘP Program, poprzedzony paroletnimi działaniami przygotowawczymi, prowadzonymi przez Instytut Żywności i Żywienia został podjęty oficjalnie w 2007r. Jest on realizowany w ramach programów polityki zdrowotnej państwa i finansowany z budżetu Ministerstwa Zdrowia. Program jest planowany na 5 lat, ale będzie on niewątpliwie wymagał kontynuacji, co uwzględniono w jego projekcie. Program wykonuje Instytut Żywności i Żywienia, uwzględniając wyniki konsultacji środowiskowych. Nadzór merytoryczny sprawuje Rada Programowa.

3 Założenia i główne kierunki działań w obrębie programu były prezentowane i dyskutowane na Pierwszej Konsultacji Państw Członkowskich na rzecz Ministerialnej Konferencji WHO nt. Walki z Otyłością (First Member States Consultation for the WHO European Ministerial Conference on Counteracting Obesity - Kopenhaga, ) oraz ujęte w raporcie WHO nt. Żywienie, aktywność fizyczna i zapobieganie otyłości: ostatnie wydarzenia polityczne w Regionie Europejskim WHO (Nutrition, physical activity and prevention of obesity: recent policy developments in the WHO European region, August 2006).

4 GENEZA PROGRAMU I JEGO UZASADNIENIE Jak alarmuje Światowa Organizacja Zdrowia, w ciągu ostatnich dwudziestu lat trzykrotnie wzrosła częstość występowania otyłości. W Regionie Europejskim WHO nadwagę ma połowa osób dorosłych i jedna piąta dzieci. Jedna trzecia w tej grupie to osoby, które są już otyłe, a ich liczba szybko wzrasta. Przewiduje się, że jeśli nie zostaną podjęte odpowiednie działania, a występowanie otyłości będzie się zwiększać w takim samym tempie jak w latach 1990, to w 2010 r. dotknie ona 150 mln osób dorosłych i 15 milionów dzieci.

5 Nadwaga i otyłość stanowią przyczynę znacznej części przewlekłych chorób niezakaźnych, skrócenia przeciętnego trwania życia i pogorszenia jego jakości. Ponad milion zgonów rocznie w Regionie Europejskim spowodowanych jest chorobami związanymi z nadmierną masą ciała.

6 Przyczyny nadwagi i otyłości Przyczyny nadwagi i otyłości to narastający brak równowagi pomiędzy pobraniem a wydatkowaniem energii, uwarunkowany z kolei wzrostem spożycia produktów i napojów o wysokiej gęstości energetycznej i radykalnym spadkiem aktywności fizycznej (The challenge of obesity in the WHO European Region and the strategies for response. Summary. Edited by: Francesco Branca, Haik Nikogosian and Tim Lobstein. World Health Organization 2007).

7 Światowa Organizacja Zdrowia uznając, że nieprawidłowe żywienie i mała aktywność fizyczna stanowią dwa główne czynniki ryzyka takich przewlekłych chorób niezakaźnych, jak cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia i niektóre nowotwory, opracowała wytyczne dotyczące działań mających na celu modyfikację tych czynników, ujmując je w Strategii globalnej dotyczącej diety, aktywności fizycznej i zdrowia (Global Strategy on Diet, Physical Activity and Health). Wymieniony dokument i zawarte w nim zalecenia zostały przyjęte przez delegacje państwowe, uczestniczące w 57 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia (22 maja 2004r.).

8 WHO, biorąc pod uwagę przekonujące dowody świadczące o tym, że epidemia nadwagi i otyłości szkodliwych następstw zdrowotnych ma jednak charakter odwracalny, a ich prewencja wymaga zdecydowanego wzmocnienia, zorganizowała następnie Europejską Konferencję Ministerialną nt. WalkI z Otyłością. Odbyła się ona w dniach listopada 2006 r. w Stambule: podczas konferencji reprezentanci 48 krajów Regionu Europejskiego WHO podpisali Europejską Kartę Walki z Otyłością (European Charter on Counteracting Obesity), zawierającą wytyczne dla rządów krajów w Regionie.

9 Podstawowym celem zalecanych działań jest ograniczenie nadwagi i otyłości i odwrócenie wieloletniego trendu. Zgodnie z kartą (przetłumaczoną na jęz. polski i opublikowaną przez Instytut Żywności i Żywienia), w ciągu następnych 4-5 lat w większości krajów powinien nastąpić widoczny postęp, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci i młodzieży, a najpóźniej do 2015 roku powinno być możliwe odwrócenie trendu wzrostowego. WHO będzie monitorować skutki podjętych działań i opracowywać raporty temu poświęcone (pierwszy raport ma być przygotowany w 2010 r).

10 NARODOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA NADWADZE I OTYŁOŚCI ORAZ PRZEWLEKŁYM CHOROBOM NIEZAKAŹNYM POPRZEZ POPRAWĘ ŻYWIENIA I AKTYWNOŚCI FIZYCZNEJ POL-HEALTH jest odpowiedzią naszego kraju na inicjatywy WHO. Uwzględnia on również stanowisko wyrażone w Białej Księdze Komisji Europejskiej pt. Strategia dla Europy odnośnie żywienia, nadwagi i otyłości w aspekcie zdrowia (A Strategy for Europe on Nutrition, Overweight and Obesity related health issues).

11 Dokument ten był poprzedzony Zieloną Księgą Komisji nt. Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym (The Green Paper Promoting healthy diets and physical activity: a European dimension for the prevention of overweight, obesity and chronic diseases ).

12 Ocena realizacji strategii odbywa się m. in. na forum Grupy Wysokiego Szczebla ds. Żywienia i Aktywności Fizycznej, utworzonej przez Komisję Europejską. Na spotkaniach Grupy, reprezentanci krajów członkowskich przestawiają narodowe programy działań oraz ustalana jest dalsza strategia poprawy żywienia i aktywności fizycznej w Europie.

13 Realizacja powyższego programu jest zatem ważnym zobowiązaniem Polski w stosunku do Komisji oraz WHO. Przygotowano go jednak przede wszystkim ze względu na rozpowszechnienie nadwagi i otyłości w Polsce i dotychczasowy brak, w przeciwieństwie do szeregu innych krajów, szerokich, skoordynowanych przedsięwzięć w zakresie ich zapobiegania i zwalczania.

14 Nadwaga i otyłość w naszym kraju dotyczy już niestety ponad połowy ludności dorosłej: według wyników badań ogólnopolskich, przeprowadzonych przez Instytut Żywności i Żywienia w 2000r. (w ramach projektu nt. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych - Household Food Consumption and Anthropometric Survey, wykonanego z pomocą finansową i doradczą FAO), nadmierna masa ciała występowała u około 57% dorosłych mężczyzn i około 49% dorosłych kobiet.

15 Wyniki późniejszych badań, przeprowadzonych w latach (program WOBASZ - Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności) określiły częstość występowania nadwagi i otyłości na ponad 61% wśród dorosłych mężczyzn i na ponad 50% wśród dorosłych kobiet.

16 Świadczy to o tendencji wzrostowej w występowaniu nadwagi i otyłości w naszym kraju, szczególnie w przypadku mężczyzn. Nadmierna masa ciała częsta jest także niestety wśród dzieci i młodzieży: według cytowanych badań Instytutu Żywności i Żywienia, miało ją 20% chłopców i prawie 15% dziewcząt.

17 Działania w kierunku zmniejszenia tej epidemii miałyby także korzystny wpływ na sytuację w zakresie tych przewlekłych chorób niezakaźnych, jak choroby układu krążenia i niektóre nowotwory złośliwe, w przypadku których żywienie i aktywność fizyczna stanowią główne czynniki ryzyka: choroby układu krążenia są niestety znacznie większym zagrożeniem życia w Polsce niż średnio w krajach UE: poziom umieralności z powodu tych chorób wśród osób w wieku lata jest w naszym kraju o 71% wyższy od przeciętnego w UE (Sytuacja zdrowotna ludności Polski. Pod redakcją Bogdana Wojtyniaka i Pawła Goryńskiego. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2008).

18 W przypadku nowotworów złośliwych natomiast jeżeli umieralność w naszym kraju będzie nadal zmniejszała się w takim tempie, to obecny przeciętny poziom umieralności w UE zostanie osiągnięty za lat w przypadku mężczyzn a w przypadku kobiet dopiero za kilka pokoleń (Wojtyniak i Goryński, 2008).

19 CELE PROGRAM U POL-HEALTH Celem ogólnym Programu jest poprawa żywienia, zwiększenie aktywności fizycznej i poprawa stanu odżywienia ludności w Polsce jako niezbędnego warunku powstrzymania epidemii nadwagi i otyłości, a także zmniejszania częstości występowania żywieniowych czynników ryzyka przewlekłych chorób niezakaźnych poprzez:

20 ułatwienie świadomego wyboru produktów żywnościowych poprzez edukację społeczeństwa, w tym na temat znakowania żywności i oświadczeń żywieniowych, oddziaływanie i współpracę z przemysłem spożywczym na rzecz produkcji żywności o walorach prozdrowotnych, stałe upowszechnianie wiedzy w społeczeństwie na temat roli żywienia i aktywności fizycznej w prewencji pierwotnej przewlekłych chorób niezakaźnych, ustawiczne kształcenie i podnoszenie kwalifikacji grup zawodowych zajmujących się zdrowiem człowieka (lekarze, pielęgniarki, dietetycy),

21 opracowanie i wdrażanie systemu poradnictwa dietetycznego do podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz szpitali, oddziaływanie na rzecz stworzenia dzieciom i młodzieży możliwości uczestniczenia w pozalekcyjnych zajęciach sportoworekreacyjnych na terenie szkół i miejsc zamieszkania, wdrażanie standardów żywienia w szpitalach w celu poprawy skuteczności leczenia i zmniejszenia jego kosztów, opracowanie i wdrażanie systemu poradnictwa w zakresie poprawy aktywności ruchowej pacjentów hospitalizowanych z różnych przyczyn w celu poprawy skuteczności leczenia.

22 ZAKŁADA SIĘ, ŻE REALIZACJA PROGRAMU PRZYNIESIE NASTĘPUJACE EFEKTY: zwiększenie świadomości żywieniowej społeczeństwa; modyfikację modelu żywienia na prozdrowotny; zmniejszenie częstości występowania żywieniowych czynników ryzyka chorób dietozależnych; wypracowanie modelu postępowania zwiększającego aktywność fizyczną wszystkich grup wiekowych i wzrost świadomości społecznej w zakresie roli ruchu w zachowaniu zdrowia i sprawności fizycznej; zmniejszenie częstości występowania nadwagi, otyłości, hipercholesterolemii, hiperlipidemii oraz hiperhomocysteinemii; poprawę żywienia i aktywności fizycznej dzieci i młodzieży oraz ludności dorosłej, w tym powyżej 65 roku życia;

23 obniżenie występowania przedwczesnej niepełnosprawności fizycznej oraz przedwczesnej umieralności z powodu chorób układu krążenia, nowotworów żywieniowozależnych, osteoporozy oraz chorób układu pokarmowego; wydłużenie dalszego przeciętnego trwania życia; zmniejszenie kosztów leczenia przewlekłych chorób niezakaźnych oraz skutków ekonomicznych niepełnosprawności i przedwczesnej umieralności; wdrożenie do systemu podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej metodologii oceny stanu odżywienia, jako jednego z podstawowych narzędzi wczesnej diagnostyki nadwagi i otyłości, z wyróżnieniem jej rodzajów, w aspekcie stopnia zagrożenia zdrowia; sukcesywne zwiększanie na rynku asortymentu żywności o obniżonej zawartości tłuszczu, soli i cukru.

24 WYNIKI DOTYCHCZASOWEJ REALIZACJI PROGRAMU W pierwszym roku realizacji Programu (2007) opracowano i przygotowano do druku 2 monografie, będące wytycznymi do wdrażania prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży w szkołach: Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące aktywności fizycznej i zdrowego stylu życia Obiady szkolne dla dzieci szkół podstawowych i gimnazjalnych, z podaniem jadłospisów na 2 poziomach ekonomicznych. W roku 2008 zorganizowano 4 konferencje szkoleniowe w zakresie problematyki programu - każda dla ok. 200 osób z przygotowaniem zróżnicowanych materiałów w zależności od reprezentowanego środowiska.

25 W związku z problematyką Programu, uwzględniając wysokie spożycie soli w Polsce i jego niekorzystne efekty zdrowotne oraz biorąc pod uwagę zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia, a także postulat Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. Żywienia i Aktywności Fizycznej, powołanej przez Komisję Europejską, Instytut Żywności i Żywienia przygotował Stanowisko w sprawie podjęcia inicjatyw zmierzających do zmniejszenia spożycia soli w Polsce. Stanowisko, wytyczające kierunki niezbędnych działań, zostało skonsultowane z przedstawicielami zainteresowanych środowisk podczas spotkania we wrześniu 2008r., zorganizowanego pod Patronatem Ministra Zdrowia.

26 W ramach działań przygotowawczych, poprzedzających podjęcie Programu opublikowano w wydawnictwach Instytutu Żywności i Żywienia obszerne studium nt. Otyłość, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków, przedstawiające diagnozę stanu odżywienia, aktywności fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych w naszym kraju. Szczegółowy wykaz zadań planowanych na lata można znaleźć w Programie opublikowanym na stronie: e_otylosci_ pdf

27 BARIERY I ZAGROŻENIA Dramatycznie małe dotychczasowe finansowanie Programu w stosunku do planowanych kosztów: określono je łącznie na ponad 12 mln zł. na okres 5 lat. Środki, przyznane faktycznie w latach wyniosły jedynie 430 tys. zł. Spodziewane finansowanie roku 2009, wynoszące około 1 mln zł, pozostanie również znacznie niższe od planowanej średniej rocznej, wynoszącej około 2,4 mln. zł.