WIELKOŚĆ I STRUKTURA DEPOZYTÓW BANKOWYCH ROLNIKÓW INDYWIDUALNYCH W POLSCE A KONIUNKTURA GOSPODARCZA

Transkrypt

1 Wielkość i struktura STOWARZYSZENIE depozytów bankowych EKONOMISTÓW rolników indywidualnych ROLNICTWA w I Polsce AGROBIZNESU a koniunktura... Roczniki Naukowe tom XVI zeszyt Monika Utzig Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie WIELKOŚĆ I STRUKTURA DEPOZYTÓW BANKOWYCH ROLNIKÓW INDYWIDUALNYCH W POLSCE A KONIUNKTURA GOSPODARCZA VALUE AND STRUCTURE OF BANK DEPOSITS OF INDIVIDUAL FARMERS IN POLAND VS. ECONOMIC SITUATION OF THE COUNTRY Słowa kluczowe: depozyty bankowe, rolnicy indywidualni, koniunktura gospodarcza Key words: bank deposits, individual farmers, economic situation Abstrakt. Celem badań było przedstawienie relacji pomiędzy depozytami rolników indywidualnych w Polsce a koniunkturą gospodarczą. Wartość depozytów bankowych rolników indywidualnych w okresie wzrosła około 5-krotnie. Wartość depozytów terminowych i z terminem wypowiedzenia zwiększyła się o 9%, podczas gdy wartość depozytów bieżących wzrosła o 575%, udział depozytów bieżących w depozytach rolników indywidualnych ogółem zwiększył się z 84% w 24 roku do 94% w 213 roku. Policzono również współczynnik korelacji liniowej Pearsona pomiędzy realną stopą wzrostu wartości depozytów bankowych rolników a realną stopą wzrostu PKB. Nie stwierdzono istotnej statystycznie korelacji pomiędzy realną stopą wzrostu wartości depozytów bankowych rolników a realną stopą wzrostu PKB, wystąpiła natomiast istotna dodatnia korelacja pomiędzy stopą wzrostu wartości depozytów terminowych rolników indywidualnych w bankach a realną stopą wzrostu PKB. Wstęp Gospodarstwa domowe, również rolników indywidualnych, podejmują decyzje o rozdysponowaniu posiadanych zasobów finansowych pomiędzy konsumpcję i oszczędności. Gospodarstwa domowe rolników łącząc w sobie funkcje gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa, mogą dodatkowo przeznaczać posiadane środki na działalność inwestycyjną. W sytuacji spowolnienia gospodarczego gospodarstwa domowe, również rolników indywidualnych, dysponują mniejszymi dochodami, co prowadzi do zmniejszenia napływu do zasobu oszczędności, w tym do zmniejszenia wartości depozytów bankowych. Jednocześnie jednak w warunkach pogorszenia koniunktury gospodarczej zmniejsza się zaufanie do bardziej ryzykownych form lokowania kapitału, jaką są lokaty bankowe. Celem pracy było zbadanie zmian wartości i struktury depozytów bankowych rolników indywidualnych w Polsce w latach w zestawieniu ze zmianami koniunktury gospodarczej. Materiał i metodyka badań Jedną z form gromadzenia oszczędności przez gospodarstwa domowe są depozyty bankowe. Wybierane formy oszczędzania zależą od preferencji gospodarstw domowych, związanych z celami oszczędzania. Najczęściej wykorzystywanymi parametrami oceny atrakcyjności produktów oszczędnościowych są: stopa zwrotu, płynność, poziom ryzyka i dostępność. Również fazy życia gospodarstwa domowego wpływają na skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych. Najczęściej obserwowane jest negatywne nastawienie do oszczędzania na początku cyklu życia rodzinnego, następnie pojawia się potrzeba akumulacji kapitału i gromadzenie oszczędności potrzebnych na zabezpieczenie przyszłości dzieci i własne emerytury. W ostatniej fazie cyklu życia znaczenie motywu przezornościowego jeszcze wzrasta, co wynika m.in. ze świadomości konieczności ponoszenia kosztów leczenia w przyszłości [Rytelewska, Kłopocka 21]. Wykorzystano dane NBP obejmujące lata dotyczące depozytów rolników indywidualnych w bankach oraz dane GUS dotyczące kształtowania się realnej stopy wzrostu PKB, będącej miernikiem koniunktury gospodarczej.

2 3 Monika Utzig Aby ocenić związek pomiędzy stopą wzrostu depozytów rolników w bankach a stopą wzrostu produktu krajowego brutto wyznaczono współczynnik korelacji liniowej Pearsona oraz zweryfikowano istotność uzyskanej korelacji. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona wyliczono cov( X, Y ) jako iloraz kowariancji i iloczynu odchyleń standardowych rxy =. Istotność korelacji σ Xσ Y n 2 zbadano porównując wartość empiryczną t = r XY ze stablicowaną wartością statystki t 2 1 rxy dla przyjętego poziomu istotności oraz liczby stopni swobody n 2 [Starzyńska 22]. Wyniki badań Cykl koniunkturalny obejmuje wahania agregatowych wielkości w gospodarce. W klasycznym ujęciu wyodrębnia się cztery fazy cyklu koniunkturalnego: ekspansję, recesję, zastój i ożywienie, a we współczesnych gospodarkach zwykle występują cykle wzrostowe, charakteryzujące się występowaniem faz przyspieszonego oraz spowolnionego wzrostu [Jędruchniewicz 213]. Przyczynami występowania spowolnienia gospodarczego mogą być zjawiska o charakterze szokowym, zewnętrznym, takie jak nagły wzrost cen surowców, krach giełdowy czy błędna polityka gospodarcza. Współcześnie najczęstszą przyczyną załamań gospodarczych są zawirowania na rynkach finansowych, które przekładają się na realną sferę gospodarki [Skórska 212]. Koniunktura gospodarcza wpływa zarówno na wartość depozytów, jak i kredytów gospodarstw domowych. Badania wskazują, że w sytuacji pogorszenia się tempa wzrostu gospodarczego gospodarstwa domowe preferują lokaty jako bezpieczniejszą od powiązanych z rynkiem kapitałowym formę lokowania oszczędności [Utzig 213]. Dodatkowo, gospodarstwa domowe różnią się pod względem realizowanych strategii oszczędnościowych, determinowanych przez czynniki finansowe, fiskalne, ekonomiczne, prawne, technologiczne, demograficzne, psychologiczne i kulturowe [Rytelewska, Kłopocka 21]. W Polsce pod względem liczebności dominują jednak gospodarstwa domowe postępujące zgodnie ze strategiami określanymi mianem konserwatywnej oraz wybitnie biernej. Gospodarstwa domowe realizujące te strategie w swoim portfelu oszczędnościowym posiadają wyłącznie lokaty bankowe i/lub gotówkę [Anioła, Gołaś, 213]. Najważniejszym i najczęściej wykorzystywanym miernikiem określającym fazy cyklu koniunkturalnego jest produkt krajowy brutto (PKB). Realną stopę wzrostu PKB w Polsce w badanych latach przedstawiono na rysunku 1. Analiza wartości kwartalnej stopy wzrostu realnego PKB (rys. 1) wykazała, że w Polsce nie było w ostatnim okresie kryzysu gospodarczego, a jedynie spowolnienie wzrostu. Pierwsza fala spowolnienia gospodarczego wystąpiła w latach 27-29, a druga w latach W przypadku pierwszej fali spowolnienia gospodarczego zarówno dynamika tego spowolnienia, jak i tempo odbicia były znaczne. Druga fala spowolnienia charakteryzowała się mniejszą dynamiką i łagodniejszym odbiciem. 8% 6% 4% 2% % 24_I 24_II 24_III 24_IV 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 212_I 212_II 212_III 213_I 213_II 213_III 213_IV Rysunek 1. Stopa wzrostu realnego PKB w Polsce w latach Figure 1. Real GDP growth rate in Poland in the span of Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [ 214] Source: own study based on GUS data [ ]

3 Wielkość i struktura depozytów bankowych rolników indywidualnych w Polsce a koniunktura W statystykach NBP dotyczących należności i zobowiązań banków wobec poszczególnych podmiotów do kategorii gospodarstwa domowe zaliczano trzy grupy podmiotów: osoby prywatne, przedsiębiorcy indywidualni oraz rolnicy indywidualni. Na rysunku 2 przedstawiono wartość zobowiązań banków wobec rolników indywidualnych w latach z uwzględnieniem waluty zobowiązania. W analizowanym okresie walutowe zobowiązania banków wobec rolników stanowiły marginalną ich część, nie przekraczając 2% udziału. Wartość depozytów rolników indywidualnych w bankach w badanym okresie zwiększyła się około 5-krotnie z poziomu około 2 mld zł w pierwszych kwartałach 24 roku do około 1 mld zł w 213 roku. Wysoki przyrost wartości depozytów rolników w bankach po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej (UE) wynikał z uruchomienia i kontynuowania dopłat bezpośrednich i innych instrumentów wspierania rolnictwa w ramach realizacji wspólnej polityki rolnej, których wysokość zmieniała się również wraz ze zmianami kursu euro do złotego [Kata 211]. Dotychczasowe badania pokazują, że wartość depozytów bieżących rolników indywidualnych w monetarnych instytucjach finansowych zwiększa się wraz ze wzrostem kwoty zrealizowanych jednolitych płatności obszarowych, która wzrastała corocznie od poziomu 25% (w 24 roku) do 1% (w 213 roku) poziomu płatności stosowanych w UE (na 3 kwietnia 24 roku) [Utzig 212]. Na rysunku 3 przedstawiono wartość zobowiązań banków wobec rolników indywidualnych w latach (według stanu na koniec kwartału) z uwzględnieniem podziału na depozyty bieżące i terminowe. W analizowanym okresie wartość depozytów bieżących rolników indywidualnych w bankach wzrosła o 575%, podczas gdy wartość depozytów terminowych zwiększyła się w znacznie mniejszym stopniu, bo tylko o 9%. W latach na skutek szybszego przyrostu wartości depozytów bieżących niż depozytów terminowych rolników indywidualnych udział tych drugich zmalał 18 z poziomu około 17% na początku okresu do około 6% na końcu okresu. Wartość 18depozytów bieżących 15 rolników w bankach ulega silnym zmianom sezonowym, co związane jest z terminami płatności dokonywanych na rzecz rolników przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, które mają miejsce od 12 1 grudnia do 3 czerwca roku następującego po roku, w którym złożono 9 wniosek o przyznanie płatności [Ogólne zasady 214]. Jak wynika z wcześniejszych 9 badań, 6 płatności bezpośrednie istotnie zwiększają wartość depozytów rolników indywidualnych 6 3w bankach, znacząco poprawiając płynność finansową gospodarstw rolnych [Utzig 212]. 24_I 24_II 24_III 24_IV 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 24_II 24_III 24_IV 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 12 złotowe depozyty / zloty złotówkowe/deposits walutowe / foreign in PLN currency 1 złotowe / zloty walutowe depozyty / foreign w walutach currency zagranicznych/depostis in foreign currency 8 depozyty złotówkowe/ deposits in PLN _III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 212_I 212_II 212_III 24_I 24_II 24_III 24_IV 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 212_I 212_II 212_III 213_I 213_II 213_III 213_IV złotowe / zloty 213_I 213_II 213_III 213_IV walutowe / foreign currency Rysunek 2. Zobowiązania banków wobec rolników indywidualnych z uwzględnieniem waluty zobowiązania według stanu na koniec kwartału w latach Figure 2. Bank deposits and other liabilities to farmers (stocks at the end of the quarter) by deposit currency in the span of Źródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP [ ] Source: own study based on NBP data [ ] 3 212_I 212_II 212_III 213_I 213_II 213_III 213_IV depozyty w walutach zagranicznych/ depostis in foreign currency

4 32 Monika Utzig depozyty złotówkowe/ deposits in PLN _I 24_II 24_I 24_III 24_III 24_IV 24_IV 25_I 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II I V II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_I 29_IV 29_II 29_III 21_I 29_IV 21_II 21_III 21_IV 21_II 21_III 211_I 21_IV 211_II 211_III 211_IV 211_I 211_II 212_I 211_III 212_II 212_III 211_IV 213_I 213_II 213_III 213_IV 1,2 depozyty i inne i inne zobowiązania bieżące bieżące / overnight / depozyty i inne i inne zobowiązania terminowe oraz oraz depozyty depozyty z terminem z terminem wypowiedzenia / deposit / deposit with with agreed maturity and agreed redeemable maturity at and notice redeemable,8 at notice Rysunek 3. Zobowiązania banków wobec,4 rolników indywidualnych (depozyty bieżące i terminowe) według stanu na koniec kwartału w latach Figure 3. Bank deposits and other liabilities to farmers (stocks at the end of the quarter) according by deposit, maturity in the span of Źródło: jak na rys. 2 Source: see fig. 2 -,4 1,6 1,2,8,4 1,6 212_II 212_III 213_I 213_II 213_III 213_IV 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 212_I 212_II 212_III depozyty i inne zobowiązania terminowe oraz depozyty z terminem wypowiedzenia / deposit with agreed maturity and redeemable at notice depozyty i inne zobowiązania bieżące / overnight depozyty w walutach zagranicznych/ depostis in foreign currency, -,4 25_I I 25_IV 26_I 26_II 26_III 26_IV I II V 28_I 28_II 28_III 28_IV 29_I 29_II 29_III 29_IV 21_I 21_II 21_III 21_IV 211_I 211_II 211_III 211_IV 212_I 212_II 212_III 213_I 213_II 213_III 213_IV depozyty i inne zobowiązania terminowe oraz depozyty z terminem wypowiedzenia / deposit Rysunek 4. Dynamika zobowiązań banków wobec rolników indywidualnych z podziałem na depozyty bieżące with agreed maturity and redeemable at notice i terminowe według depozyty stanu i inne na zobowiązania koniec kwartału bieżące w / latach overnight (w ujęciu realnym) Figure 4. Dynamics of bank deposits and other liabilities to farmers (stocks at the end of the quarter) according by deposit maturity in the span of (in real terms) Źródło: jak na rys. 2 Source: see fig. 2 Na rysunku 4 przedstawiono dynamikę depozytów bieżących i terminowych rolników indywidualnych w bankach w ujęciu realnym. Ze względu na silne wahania sezonowe, policzono dynamikę w odniesieniu do analogicznego okresu poprzedniego roku. Dynamika wartości realnych depozytów bieżących i terminowych rolników indywidualnych w bankach zmniejszała się w początkowym okresie. Związane to było z tym, że przed 24 rokiem wartość depozytów rolników w bankach była relatywnie niewielka i towarzyszyła im zwiększająca się kwota dopłat bezpośrednich. Należy również zauważyć, że dynamika depozytów rolników nie podążała za dynamiką depozytów innych podmiotów zaliczanych do kategorii gospodarstw domowych, co świadczy o tym, że depozyty rolników indywidualnych były determinowane przez specyficzne czynniki, takie jak koniunktura w rolnictwie czy wsparcie sektora z funduszy publicznych [Kata 211].

5 Wielkość i struktura depozytów bankowych rolników indywidualnych w Polsce a koniunktura Aby zweryfikować, czy istnieje zależność pomiędzy wartością depozytów rolników w bankach a koniunkturą gospodarczą, obliczono współczynnik korelacji liniowej Pearsona pomiędzy realną stopą wzrostu wartości zobowiązań (bieżących i terminowych) banków od rolników a stopą wzrostu realnego PKB (tab. 1). Nie wystąpiła istotna statystycznie korelacja między stopą wzrostu depozytów bieżących a stopą wzrostu PKB, natomiast wystąpiła taka korelacja w odniesieniu do depozytów terminowych istotna statystycznie dla poziomu ufności 5%. Dodatnia korelacja pomiędzy realną Tabela 1. Współczynnik korelacji liniowej Pearsona pomiędzy stopą wzrostu wartości depozytów rolników w bankach a stopą wzrostu PKB Table 1. Pearson correlation coefficient between value farmer s bank deposits growth rate and real GDP growth rate Depozyty bankowe rolników/farmer s bank depostis stopą wzrostu wartości depozytów terminowych rolników w bankach a realną stopą wzrostu PKB świadczy o tym, że w warunkach wzrostu gospodarczego wartość depozytów terminowych rolników w bankach rośnie, a spada w warunkach pogorszenia koniunktury gospodarczej. Wnioski 1. Wartość depozytów bankowych rolników indywidualnych w okresie wzrosła około 5-krotnie. Udział depozytów walutowych nie był znaczący i wynosił w analizowanym okresie poniżej 2%. Wartość depozytów terminowych i z terminem wypowiedzenia zwiększyła się o 9%, podczas gdy wartość depozytów bieżących wzrosła o 575%, udział depozytów bieżących w depozytach rolników indywidualnych ogółem zwiększył się z 84% w 24 roku do 94% w 213 roku. 2. W latach nie wystąpiła istotna statystycznie korelacja pomiędzy realną stopą wzrostu wartości depozytów bankowych rolników a realną stopą wzrostu PKB, ale wystąpiła istotna dodatnia korelacja pomiędzy stopą wzrostu wartości depozytów terminowych rolników indywidualnych w bankach a realną stopą wzrostu PKB. Literatura Współczynnik korelacji liniowej Pearsona/Pearson linear correlation coefficient Istotność korelacji/ Correlation significance Bieżące/Overnight,138 nie/no Terminowe/With tak/yes (α =5%),515 agreed maturity nie/no (α =5%) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych na rys. 1 i 2 Source: own study based on data form fig. 1 and 2 Anioła P., Gołaś Z. 213: Strategie oszczędnościowe gospodarstw domowych w Polsce, J. Agribus. Rural Dev., 1(27), 213, Jędruchniewicz A. 213: Struktura cen w polskim cyklu gospodarczym. Faza wzrostu, Bank i Kredyt, nr 44(1), Kata R. 211: Korzystanie z usług bankowych przez rolników indywidualnych w Polsce, J. Agribus. Rural Dev., 4(22), Ogólne zasady wypłaty płatności, -zasady-wyplaty-platnosci.html, dostęp Rytelewska G., Kłopocka A. 21: Wpływ czynników demograficznych na poziom i strukturę oszczędności gospodarstw domowych w Polsce, Bank i Kredyt, nr 41(1), Skórska A. 212: Zmiany sytuacji na polskim rynku pracy jako konsekwencja kryzysu gospodarczo-finansowego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Ekonomia, nr 245, Starzyńska W. 22: Statystyka praktyczna, PWN, Warszawa, 292, 31. Utzig M. 212: Korzystanie z rynku depozytowo-kredytowego przez rolników w Polsce, Rocz. Ekon. Rol. i Rozw. Obsz. Wiej., t. 99, z. 4, Utzig M. 213: Aktywa finansowe gospodarstw domowych a koniunktura gospodarcza, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Ekonomia, nr 35, dostęp dnia dostęp dnia

6 34 Monika Utzig Summary The aim of the paper was to present relationship between bank deposits of individual farmers in Poland and economic situation. The value of individual farmers bank deposits increased about 5-times in the span of The value of deposit with agreed maturity increased by 9%, when the value of overnight deposits increased by 575%, the share of overnight deposits in individual farmer s total deposits increased from 83% in 24 to 94% in 213. In the article Pearson correlation coefficient between value farmer s bank deposits growth rate and real GDP growth rate was also calculated. There is no significant correlation between overnight farmer s bank deposits real growth rate and GDP real growth rate, but positive significant correlation between individual farmer s deposits with agreed maturity real growth rate and GDP real growth rate was observed. Adres do korespondencji dr Monika Utzig Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej ul. Nowoursynowska 166, Warszawa tel. (22) monika_utzig@sggw.pl