Ważny jest także aktywny stosunek ucznia do spostrzeganego ruchu. Uczeń bowiem powinien nie tylko dokładnie widzieć, obserwować określony ruch, ale id

Transkrypt

1 Wpływ metod oddziałujących na intelekt ucznia, na skuteczność uczenia się czynności ruchowej. Opracowanie: mgr Witold Wojtczak Skuteczność uczenia się czynności ruchowej jest uzależniona od dwóch czynników: 1.możliwości motorycznych ucznia 2.zastosowania metody nauczania Pierwszy czynnik, to zespół predyspozycji motorycznych zakodowanych w strukturach organizmu człowieka (ruchliwość, fizyczne i ruchowe cechy motoryczności, uzdolnienia ruchowe, pamięć ruchowa). Drugi czynnik, to metody nauczania, pod pojęciem których określa się planowe postępowanie służące do osiągnięcia określonego celu. W procesie nauczania czynności ruchowej istotną rolę odgrywa postępowanie metodyczne, gdyż dzięki zastosowaniu odpowiedniej metody możemy w znacznym stopniu zmienić strukturę predyspozycji motorycznych, zwiększając tym samym skuteczność uczenia się czynności ruchowych. Z szeregu licznie występujących metod nauczania czynności ruchowej, należy podkreślić istotne znaczenie metod oddziałujących na intelekt ucznia. Postępowanie zmierzające w tym kierunku nazywamy treningiem mentalnym, którego elementami są : 1. Uczenie się ruchów przez zrozumienie-to czynności, które w działalności ruchowej są odbierane w sposób świadomy i racjonalny. W procesie tym pierwszą częścią składową będzie wiedza o przedmiocie nauczania, a więc wiadomości o fizycznych, anatomicznych, biomechanicznych czy fizjologicznych podstawach czynności ruchowej. Wyposażenie ucznia w odpowiednią sumę wiadomości przyczyni się nie tylko do myślowej refleksji nad strukturą danej działalności ruchowej, ale do aktywnej współpracy między nauczycielem a uczniem w procesie nauczania. Istotę zrozumienia w czynności ruchowej stanowi również słowo, jako drugi układ sygnałowy. Uczeń wyrażający w trakcie wykonywania ruchu swe myśli głośno, bądź w formie mowy wewnętrznej, powtarzając sobie i przypominając poszczególne elementy ruchu przed jego wykonaniem, dokonuje stałej konfrontacji między zamierzeniem a efektem. Słowne ujęcie poszczególnych sekwencji ruchu stanowi dodatkowe wzmocnienie w procesie utrwalania się nawyków ruchowych. Racjonalny sposób zachowania się w działalności ruchowej wymaga również programowania działania oraz przewidywania jego skutków. W procesie tym zachodzi transfer szeregu doświadczeń na opanowanie nowych zadań ruchowych, zależności efektów nauczania od skarbca ruchów oraz sumy doświadczeń ruchowych. 2. Uczenie się ruchów przez obserwację-to celowe i świadome spostrzeganie nastawione na uzyskanie danych o określonej strukturze ruchu. Dokonywane jest ono przez wszystkie narządy zmysłowe(informacje akustyczne, dotykowe, kinestetycznoruchowe, wzrokowe). Świadome i celowe spostrzegania w procesie nauczania, to zorganizowanie spostrzegania przez nauczyciela ( np. obserwacja ruchów własnego ciała za pomocą środków audiowizualnych), bądź sama obserwacja ucznia. Nauczanie oparte na celowo ukierunkowanym i zorganizowanym spostrzeganiu powinno prowadzić do zrozumienia działania. Zatem ma uzupełnić procesy myślowe w czasie nauczania sensomotorycznego.

2 Ważny jest także aktywny stosunek ucznia do spostrzeganego ruchu. Uczeń bowiem powinien nie tylko dokładnie widzieć, obserwować określony ruch, ale identyfikować siebie ze sportowcem, którego obserwuje. 3. Uczenie się ruchu przez wyobraźnię -element ten wiąże się z sumą wiedzy i dokonywaną zorganizowaną obserwacją, a zatem obserwacją ruchów i identyfikacją z przedmiotem obserwacji; czynności te stwarzają możliwość realizacji sensomotorycznego nauczania przez wyobraźnię. W czasie wyobrażania sobie ruchów zachodzą zmiany w układzie nerwowo- mięśniowym człowieka, podobnie- choć w znacznie mniejszym zakresie- do tych, które towarzyszyłyby rzeczywistemu wykonaniu określonego ruchu. Zjawisko to jest tym wyraźniejsze, im większe są doświadczenia ruchowe i intelekt osoby wyobrażającej sobie określony ruch.nauczanie ruchów za pomocą wyobrażeń odtwórczych stosowane jest przede wszystkim jako metoda pomocnicza. Takie nauczanie może służyć jedynie jako doskonalenie znanych już ruchów. Istnieją sytuacje, w których wyobrażenie ruchu musi niekiedy zastąpić ćwiczenia (w czasie choroby, przetrenowania). Im ruch jest bardziej skomplikowany, a uczeń na wyższym poziomie intelektualnym, tym większy będzie udział metod mentalnych w precyzowaniu jego techniki wykonania.. Postępowanie metodyczne w nauczaniu struktury ruchu oparte na świadomym i twórczym postępowaniu, a więc na intelektualizacji nauczania, w równej mierze oddziałuje nie tylko na sferę psychomotoryczną, ale też na sferę poznawczą zawierającą przede wszystkim wiedzę o nauczanym działaniu oraz sferę emocjonalną, określającą postawę i zaangażowanie ucznia w uczeniu się. Praktyka sportowa dowodzi, że w tradycyjnej metodologii nauczania główny akcent kładzie się na sferę motoryczną, natomiast mniejszą uwagę kieruje się na emocjonalne zaangażowanie ćwiczących, a już znaczne niedostatki tkwią w sferze intelektualnej, co w znacznym stopniu może ograniczyć efektywność nauczania. W tradycyjnym uczeniu się czynności ruchowych, zawężąjącym się do instrukcji i pokazu, istnieje niebezpieczeństwo osłabienia umiejętności ruchowych, gdyż takie nauczanie oparte jest na przyswajaniu gotowej wiedzy i sprowadzeniu procesu nauczania do przekazywania uczniowi tylko wiadomości i umiejętności. Taki proces nauczania odbywa się przy biernej i nieświadomej postawie ucznia. Innym negatywnym przykładem takiego sposobu postępowania jest przekonanie o wartościach ogólnych ruchliwości czy ćwiczeń bez ujmowania ich w konkretne czynności motoryczno - sportowe. Tak więc wydaje się, że aby proces nauczania przebiegał w pełnej (efektywnej ) formie oraz wykorzystywał motoryczne predyspozycje i aktywność ruchową, niezbędna jest intelektualizacja procesu nauczania, chodzi tu więc o odpowiedni przekaz informacji, które w sposób świadomy i aktywny były odbierane przez ucznia. W pierwszej kolejności będzie to przekaz informacji słownej i obrazowej, gdzie udowodniono, że w takim postępowaniu uwydatnia się w dużym stopniu zaangażowanie procesów myślowych ucznia. Takie czynności zmierzają nie tylko do bardziej skutecznego poznania polisensorycznego, wielozmysłowego, ale także do rozumienia jego istoty a przede wszystkim do pobudzenia ideomotoryki ćwiczącego. Podczas opisu określonego ćwiczenia następuje myślowe i wyobrażeniowe tworzenie oraz scalanie poszczególnych jego elementów w zamknięty obraz, który w trakcie następującego po nim praktycznego wykonania jest jakby wytyczną w zakresie jego przebiegu. Wyobrażenia motoryczne, które są pochodną intelektualizacji procesu nauczania, są kluczem do sprawnego uczenia się czynności ruchowych.

3 Biorąc powyższe pod uwagę, w pracy proponuje się przybliżenie i zastosowanie metod opartych na intelektualizacji nauczania, które w swoim założeniu dążą do osiągnięcia zamierzanego celu poprzez świadome i racjonalne zaangażowanie się ucznia. Proponowane postępowanie metodyczne w nauczaniu czynności ruchowych, a w szczególności techniki gier zespołowych uwzględnia etapy procesu uczenia się. Cały proces metodyczny dzieli się na następujące etapy: Etap I Wiadomości wprowadzające o strukturze ruchu danej czynności, o zasadach biomechanicznych występujących w danym zadaniu ruchowym. Podanie celu nauczania danego elementu oraz jego zastosowania w praktyce. Prezentacja zdjęcia obrazującego wykonanie głównej sekwencji ruchu, zobrazowanie techniki ruchu za pomocą rysunków, schematów graficznych. Etap ten ogólnie wprowadza w tematykę nauczania danego ruchu. Dostarcza informacji niezbędnych w regulacji działań biomechanicznych. Podkreśla znaczenie danego elementu, wytwarza w świadomości ucznia ogólny obraz struktury ruchu. Etap II Prezentacja czynności na materiale filmowym w normalnym tempie odtwarzania, a następnie w celu dokładniejszej analizy i trwalszego zapamiętania powtarzanego w zwolnionym ruchu. Taki sposób informacji wizualnej zwiększa aktywność ucznia do samodzielnej analizy prezentowanych sekwencji ruchu, zwiększa też gotowośc do uczenia się oraz pogłębiania umiejętności wnikliwej obserwacji. Etap III Wzorcowy pokaz praktyczny oraz próba samodzielnego wykonania przez ucznia czynności ruchowej. Całościowe wykonanie czynności ruchowej w naturalny sposób z naśladowaniem poprawnej struktury ruchu oprócz wstępnego torowania informacji czuciowomięśniowej posiada ogromne znaczenie motywujące. Silnie oddziałuje emocjonalnie i skłania do opanowania sprawności sportowej, chociaż utrudnia rozpoznanie, w jaki sposób można by tę czynność opanować. W tym sensie stanowi bardzo istotny składnik procesu uczenia się i nauczania. Etap IV Praktyczne opanowanie (metodyka nauczania czynności ruchowej). Nauczanie analityczne wspomagane schematami graficznymi-np. nauczanie programowe lub seria zdjęć ukazująca poszczególne sekwencje ruchu przy wykonaniu danej czynności ruchowej. Na tym etapie szczegółowa analiza dokonywana jest przez nauczyciela prowadzącego zajęcia i dotyczy dokładnego omówienia prezentowanych sekwencji. Należy pamiętać aby czynności ruchowe, w szczególności przy nauczaniu elementów technicznych gier zespołowych, były wykonywane symetrycznie(wywołanie efektu transferu bilateralnego). Czynności w tym etapie zmierzają do całościowego opanowania struktury ruchu. Małe partie umiejętności praktycznych o zwiększającej się skali trudności uzupełnione informacją słowną i wizualną wzbogacają wyobrażenia, ugruntowują nawyk czuciowo-ruchowy oraz kształtują funkcję analizatorów. Taki sposób nauczania w znacznym stopniu eliminuje powstające błędy i zapewnia szybsze opanowanie zadania ruchowego.

4 Etap V Ukazanie na materiale filmowym sposobu wykonania danej czynności ruchowej przez ćwiczącego ucznia, a następnie porównanie w/w materiału z wzorcowym wykonaniem w naturalnej sytuacji walki sportowej-przy nauczaniu techniki gier zespołowych. Opracowanie materiału filmowego powinno uwzględnić spowolnienie obrazu w celu zwiększenia odbierania informacji wizualnej. Taki sposób postępowania nie tylko wzbogaca świadomą analizę wykonywanego zadania ruchowego, ale też wytwarza krytyczne ustosunkowanie się do jego realizacji(porównanie z wzorcem). Czynności te zwiększają również motywację do uczenia się oraz służą wyobrażeniu czynności ruchowej, tworząc umysłowy program skutecznego wykonania. Etap VI Poprawne opisanie danej czynności ruchowej (wyobrażenia motoryczneideomotoryka)-trening mentalny. Wyobrażenia te powinny nie tylko dotyczyć wykonania przez uczącego się określonej czynności w warunkach wyizolowanych, ale również wyobrażenia w/w elementu w różnych sytuacjach np. na bieżni, skoczni, macie,boisku. Intensywne wyobrażenia i słowne uzupełnienia wywołują bioelektryczną aktywność, podobną do tej, która występuje przy czynnościach ruchowych,realnych. Psycholodzy twierdzą, że sportowiec nie może wykonać tego, czego wcześniej sobie nie wyobraził. Każde świadome działanie poprzedzone jest bardziej lub mniej uświadomionym wyobrażeniem tego, do czego zmierzamy(np. przed wykonaniem rzutu karnego piłkarz wyobraża sobie, w jaki sposób wykona uderzenie do bramki i w który róg uderzy piłką). Etap VII Dotyczy przede wszystkim nauczania elementów technicznych gier zespołowych i polega na samodzielnym wykonaniu danego elementu w formie fragmentu gry. Takie zadanie powoduje, że w ćwiczeniach tych w oparciu o wcześniejsze doświadczenia praktyczne i teoretyczne uczeń sam w sposób heurystyczny stara się efektywnie rozwiązać zadanie ruchowe. Teoretycy wychowania fizycznego twierdzą, że należy koordynacyjnym strukturąomukładu nerwowo-mięśniowego dać możliwość samodzielnego opanowania danego zadania ruchowego i znalezienia indywidualnie prawidłowego jego rozwiązania.. Sposób ten pozwala uczniowi wyszukiwać główne punkty oporu, oznacza to wyszukiwanie takich miejsc w całej czynności, które mają decydujące znaczenie dla wykonania zadania. Zadania te mogą również ukazać indywidualne predyspozycje pozwalające efektywnie rozwiązać działalność ruchową, np. zdolności szybkościowe, koordynacyjne, czy też pewne nawyki ułatwiające skuteczne wykonanie zadania ruchowego. Takie czynności w sposób aktywny i świadomy wzmacniają działalność ruchową przy jej skutecznym wykonaniu, wzmagają więc dodatkowo motywację do uczenia się określonej czynności ruchowej. Etap VIII Wspólna ocena wykonania zadania ruchowego przez ucznia i nauczyciela. Analiza sytuacji ruchowej (wskazanie pozytywnych i negatywnych czynników) nie tylko praktycznie wzbogaca nawyk ruchowy, ale też pozwala na większą świadomość w wykonywaniu tej czynności przez uczącego się. Dalsze czynności związane z intelektualizacją procesu nauczania, to dobór ćwiczeń ukierunkowanych i specjalnych, których treść wpływa na strukturę cech umysłowych umożliwiających racjonalizację podejmowanych decyzji. Ćwiczenia takie, oddziałujące na tzw. intelekt ucznia, kształtują zdolności warunkujące racjonalne i skuteczne zachowanie się w różnych sytuacjach walki sportowej.

5 Podsumowując, należy zauważyć, że w racjonalnym postępowaniu dążącym do skuteczności opanowania struktury ruchowej danej czynności należy jak najwięcej motywować ucznia do myślenia. Myślowe angażowanie ucznia w proces uczenia się, analiza kontaktów słownych i pokazowych nauczyciela z uczniem oraz dobór ćwiczeń pod kątem ich sprawności w tworzeniu wyobrażeń motorycznych sprzyja tworzeniu planów i programów działania, które w znacznym stopniu mogą przyczynić się do efektywniejszego opanowania umiejętności w procesie nauczania. BIBLIOGRAFIA 1.Czabański B. Uczenie się techniki sportowej. Warsztaty badawcze, AWF, Warszawa 2.Czabański B. Wybrane zagadnienia uczenia się i nauczania techniki sportowej. AWF, Wrocław, Gracz J, Sankowski T. Psychologia sportu. AWF, Poznań, Kotuchna D. Intelektualizacja procesu nauczania techniki sportowej. Trener, PZPN, Warszawa, Orawiec W. Wykorzystanie filmu w treningu sportowym. RCMSzKFiS, Sport Puni A. C. Rola wyobrażeń ruchowych."kultura Fizyczna 6, Włodarski Z. Odbiór treści w procesie uczenia się, wyd. 2, PWN, Warszawa Wirtualna Edukacja Teoria i filozofia nauczania Nr21/