Sprawozdanie z działalności. Okręgowego Inspektoratu Pracy. w Rzeszowie

Transkrypt

1 Sprawozdanie z działalności Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie w roku 2014 Rzeszów, luty 2015r.

2 SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE 5 1. Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP 5 2. Program działania PIP w roku II. DZIAŁANOŚĆ KONTROLNA INFORMACJE OGÓLNE 14 - kontrole 14 - decyzje inspektorów pracy - decyzje Okręgowego Inspektora Pracy nakazujące zaprzestania działalności określonego rodzaju 17 - decyzje zatwierdzające wykaz prac lekkich, przy wykonywaniu których można zatrudniać młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe 18 - egzekucja administracyjna 19 - sprawdzanie poprawności informacji składanych do ZUS przez płatników składek, zawierających dane do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe 20 - wnioskowanie do ZUS o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe 21 - opiniowanie wniosków dotyczących wydania zgody na wyłącznie elektryczne oświetlenie pomieszczeń pracy lub na ich lokalizację poniżej poziomu otaczającego terenu 21 - wnioski i polecenia inspektorów pracy 22 - wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową 22 - zawiadomienia prokuratury o podejrzeniu popełnienia przestępstwa 25 - skargi i wnioski 26 - powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy 31 - porady prawne i techniczne 32 - rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy 33 - spory zbiorowe 34 - decyzje dotyczące wpisu do ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze 34 - Państwowa Inspekcja Pracy jako instytucja łącznikowa 34

3 III. WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH INFORMACJE SZCZEGÓLOWE Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy ogółem Egzekwowanie praw pracowniczych i innych świadczeń ze stosunku pracy kontrole skargowe Kontrole terminowości wypłat wynagrodzenia zasadniczego Przestrzeganie przepisów o czasie pracy Kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku oraz czasu pracy kierowców Legalność zatrudnienia Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców Agencje zatrudnienia Zatrudnianie pracowników tymczasowych Zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach wskazujących na istnienie stosunku pracy Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Kontrola realizacji postanowień rozp. RM z dnia r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na budowach Kontrole prac budowlanych i rozbiórkowych Kontrole prac przy remontach i budowach dróg Kontrole przestrzegania przepisów bhp podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych Krótkie kontrole w budownictwie Roboty wykonywane w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym) Roboty torowe Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych Kontrole małych placówek handlowych Kontrole przestrzegania zakazu pracy w święta w małych placówkach handlowych Kontrole spełniania wymagań minimalnych dla maszyn do obróbki drewna 109 2

4 12. Poprawa stanu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w zakładach gospodarki komunalnej Egzekwowanie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac w leśnictwie, związanych z pozyskiwaniem i zrywką drewna Ograniczenie zagrożeń wypadkowych podczas eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym w magazynach wielkopowierzchniowych Ograniczenie zagrożeń wypadkowych podczas eksploatacji wózków jezdniowych z napędem silnikowym w pozostałych miejscach wykonywania pracy Ograniczenie zagrożeń w magazynach wysokiego składowania 138 IV. PREWENCJA I PROMOCJA OCHRONY PRACY 141 V. WSPÓŁDZIAŁANIE NA RZECZ OCHRONY PRACY 168 VI. PODSUMOWANIE I WNIOSKI 174 Załączniki: Dane statystyczne z działalności kontrolno - nadzorczej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie w 2014 roku 3

5 I. WPROWADZENIE 1. Podstawy prawne, zakres działania i uprawnienia PIP Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej. Zakres jej zadań, uprawnienia i organizację wewnętrzną określa ustawa z dnia r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 1544) oraz statut stanowiący załącznik do zarządzenia Marszałka Sejmu z dnia r. w sprawie nadania statutu Państwowej Inspekcji Pracy (MP Nr 58, poz. 657 z późn. zm.). Nadzór nad działalnością instytucji sprawuje Rada Ochrony Pracy powołana przez Marszałka Sejmu. Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Jednostkami organizacyjnymi PIP są: Główny Inspektorat Pracy, okręgowe inspektoraty pracy oraz Ośrodek Szkolenia PIP we Wrocławiu. Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar województwa podkarpackiego. W jego ramach funkcjonują trzy oddziały: w Krośnie, Przemyślu i Tarnobrzegu. Do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy w szczególności: nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, czasu pracy, urlopów, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, a także zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonują- 5

6 cym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę nie będącego pracodawcą, na rzecz którego taka praca jest świadczona, kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, wykonywania działalności oraz kontrola przestrzegania obowiązku informowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobotnych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności, opłacania składek na Fundusz Pracy, dokonania wpisu do rejestru agencji zatrudnienia działalności, której prowadzenie jest uzależnione od uzyskania wpisu do tego rejestru, prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z warunkami określonymi w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz prowadzenia działalności przez podmioty kierujące osoby w celu nabywania umiejętności praktycznych, w szczególności odbycia praktyki absolwenckiej, praktyki lub stażu zawodowego, niebędących zatrudnieniem lub inną pracą zarobkową, kontrola legalności zatrudnienia, innej pracy zarobkowej oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców, kontrola wyrobów wprowadzonych do obrotu lub oddanych do użytku pod względem spełniania przez nie zasadniczych lub innych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w odrębnych przepisach, nadzór nad spełnianiem przez pracodawców obowiązków w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom, analizowanie przyczyn chorób zawodowych oraz kontrola stosowania środków zapobiegających tym chorobom, inicjowanie prac badawczych w dziedzinie przestrzegania prawa pracy, a w szczególności bezpieczeństwa i higieny pracy, inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym, udzielanie porad służących ograniczaniu zagrożeń dla życia i zdrowia pracowników, a także w zakresie przestrzegania prawa pracy, 6

7 podejmowanie działań prewencyjnych i promocyjnych zmierzających do zapewnienia przestrzegania prawa pracy, współdziałanie z organami ochrony środowiska w zakresie kontroli przestrzegania przez pracodawców przepisów o przeciwdziałaniu zagrożeniom dla środowiska, kontrola przestrzegania wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, określonych w ustawie z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych, kontrola ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w ustawie z dnia 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych, opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy, wnoszenie powództw, a za zgodą osoby zainteresowanej - uczestnictwo w postępowaniu przed sądem pracy, w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy, wydawanie i cofanie zezwoleń na wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16 roku życia na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową, współpraca z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnianie pracowników, polegająca na udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na określony czas przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej i wskazywaniu organu nadzoru nad rynkiem pracy, właściwego do udzielania żądanej informacji ze względu na zakres jego działania, ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonych w kodeksie pracy oraz wykroczeń, o których mowa w art ustawy z dnia 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, a także innych wykroczeń, gdy ustawy tak stanowią, jak również udział w postępowaniu w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego, 7

8 nadzór i kontrola zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków zajęć odbywanych na jego terenie przez studentów i uczniów niebędących pracownikami, podejmowanie działań w zakresie prowadzenia badań i pomiarów oraz analizowania zagrożeń powodowanych przez czynniki szkodliwe i uciążliwe w środowisku pracy. W celu realizacji tych zadań organy PIP zostały wyposażone w uprawnienie do przeprowadzania czynności kontrolnych u pracodawców oraz w podmiotach, na rzecz których jest wykonywana praca przez osoby fizyczne (bez względu na podstawę świadczenia tej pracy w tym przypadku kontrole dotyczą spraw bhp i legalności zatrudnienia) oraz stosowania środków prawnych w przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, tj.: nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność, skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, nakazania zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę 8

9 na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków, nakazania wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy w przypadku naruszenia trybu, metod, rodzaju lub częstotliwości wykonania tych badań i pomiarów lub konieczności stwierdzenia wykonywania pracy w szczególnych warunkach, nakazania wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi, skierowania wystąpienia lub wydania polecenia w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, w sprawie ich usunięcia, a także wyciagnięcia konsekwencji w stosunku do osób winnych, nakazania umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty dokonanego w tej ewidencji wpisu, nakładania grzywien w drodze mandatów karnych (w maksymalnej wysokości do 2 tys. zł; właściwy organ Państwowej Inspekcji Pracy może jednak w postępowaniu mandatowym nałożyć grzywnę w wysokości do zł, jeżeli ukarany co najmniej dwukrotnie za wykroczenie przeciwko prawom pracownika w ciągu dwóch lat od dnia ostatniego ukarania popełnia ponownie wykroczenie) i kierowania do sądów wniosków o ukaranie. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych inspektorzy pracy upoważnieni zostali do wnioskowania o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe o 100% w stosunku do płatników tej składki, którzy w rażący sposób naruszają przepisy bhp. Państwowa Inspekcja Pracy w trakcie realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz organami administracji państwowej, a w szczególności organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Poli- 9

10 cją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego. 2. Program działania PIP w roku 2014 Państwowa Inspekcja Pracy przede wszystkim realizuje obowiązki wynikające z ustawy z dnia r. o PIP (Dz.U. z 2012r. poz. 404 ze zmianami z 2012r. poz. 1544). Część działań kontrolno nadzorczych podejmowana jest w celu zdiagnozowania skali występujących zagrożeń w przypadkach stosowania nowych technologii i materiałów oraz zaplanowania i wdrożenia w życie działań zapobiegawczych. Zadania kontrolno nadzorcze i prewencyjne są skoncentrowane na branżach i zakładach pracy, w których występuje zdiagnozowany wcześniej zły stan warunków pracy. Pozostałe działania monitorujące są ukierunkowane na wybrane obszary prawa pracy. Uzyskane w ten sposób wyniki, po uwzględnieniu zaleceń Rady Ochrony Pracy, uwag komisji sejmowych i sygnałów pochodzących od partnerów społecznych, opracowywane są zarówno wieloletnie jak i roczne programy działania. W 2014r. realizowany był II etap długofalowych działań prewencyjno - kontrolnych przyjętych na lata , obejmujących następujące zagadnienia: przestrzeganie przepisów prawa pracy przy zatrudnianiu, wzmożony nadzór w wybranej grupie zakładów o wysokiej skali zagrożeń zawodowych, zarządzanie bezpieczeństwem w zakładach zatrudniających do 50 pracowników, w których wystąpiły wypadki przy pracy, działania kontrolne w celu ograniczenia zagrożeń związanych z nanomateriałami, kampania informacyjno promocyjna Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie, kampania informacyjno promocyjna Szanuj życie bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym, kampania informacyjno promocyjna Zanim podejmiesz pracę, 10

11 program prewencyjny małych przedsiębiorców (zatrudniających poniżej 50 pracowników) Zarządzanie bhp prewencja wypadkowa. Program działań jednorocznych, realizowany w 2014r., obejmował następujące tematy: w zakresie bezpieczeństwa pracy: eliminowanie zagrożeń wypadkowych w budownictwie kontrole prac budowlanych i rozbiórkowych, eliminowanie zagrożeń wypadkowych w budownictwie kontrole prac przy budowach i remontach dróg, kontrole warunków pracy w zakładach nowo powstałych, poprawa stanu bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia pracowników w zakładach gospodarki komunalnej (z wyjątkiem oczyszczalni ścieków), eliminowanie zagrożeń występujących podczas eksploatacji urządzeń energetycznych u odbiorców przyłączonych bezpośrednio do sieci średnich napięć, ograniczenie zagrożeń środowiska w wybranych zakładach branży naftowej, egzekwowanie spełniania wymagań minimalnych i zasadniczych dla maszyn do obróbki drewna, egzekwowanie spełniania wymagań zasadniczych dla odzieży ochronnej, eliminowanie nieprawidłowości związanych z niewłaściwą organizacją stanowisk pracy w strefach zagrożenia wybuchem, egzekwowanie przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac w leśnictwie związanych z pozyskiwaniem i zrywką drewna, ograniczenie zagrożeń zawodowych pracowników wykonujących roboty torowe, ograniczenie zagrożeń zawodowych przy eksploatacji wózków jezdniowych w napędem silnikowym, przeciwdziałanie zagrożeniom wypadkowym w zakładach chowu bydła, ograniczenie zagrożeń powodujących potknięcia i poślizgnięcia w miejscu pracy w przedsiębiorstwach zajmujących się handlem hurtowym ze szczególnym uwzględnieniem magazynów (w ramach kampanii SLIC), kontrole przestrzegania przepisów bhp podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych, profilaktyczne badania lekarskie, szkolenia w dziedzinie bhp, 11

12 ocena ryzyka zawodowego, roboty wykonywane w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym), realizacja zadań służby bhp, kontrole przestrzegania przepisów ustawy o produktach biobójczych, zagrożenia związane z występowaniem hałasu w środowisku pracy, kontrole pracodawców, którym podwyższono składkę na ubezpieczenie wypadkowe. w zakresie prawa pracy: wynagrodzenia i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy kontrole skargowe i pozostałe kontrole, kontrole wypłacania wynagrodzenia zasadniczego (wynikającego wprost z umowy o pracę) oraz terminowości tych wypłat, egzekwowanie przestrzegania przepisów prawa wobec pracowników tymczasowych, czas pracy kontrole różnych branż, czas pracy kontrole pracodawców, którzy wprowadzili przedłużony okres rozliczeniowy, czas prowadzenia pojazdu, przerwy i czas odpoczynku (w ramach Krajowej Strategii) oraz czas pracy kierowców, kontrole przestrzegania zakazu pracy w święto w placówkach wielkopowierzchniowych i w innych placówkach handlowych. w zakresie zarówno prawa pracy jak i bezpieczeństwa pracy: egzekwowanie przestrzegania przepisów w podmiotach leczniczych, ograniczenie wpływu szkodliwych czynników środowiska w zakładach odlewniczych, kontrole placówek handlowych wielkopowierzchniowych i pozostałych placówek handlowych. W ramach prowadzonych w 2014r. działań realizowane były następujące programy informacyjno - prewencyjne: w budownictwie, 12

13 w zakresie spełniania minimalnych wymagań bhp przez maszyny i urządzenia użytkowane w produkcji przemysłowej, w leśnictwie, ograniczenie zagrożeń powodujących potknięcia i poślizgnięcia w miejscu pracy w przedsiębiorstwach zajmujących się handlem, ze szczególnym uwzględnieniem magazynów (w ramach kampanii SLIC), Kultura bezpieczeństwa, Zdobądź dyplom PIP, Konkursy ( Pracodawca - organizator pracy bezpiecznej, Najaktywniejszy zakładowy społeczny inspektor pracy, Konkurs dla pracowników młodocianych, Buduj bezpiecznie, Bezpieczne gospodarstwo rolne ). Okręgowy Inspektorat Pracy w Rzeszowie w 2014r. realizował także tzw. temat własny pn. Ograniczenie zagrożeń w magazynach wysokiego składowania. Prowadzone przez OIP działania kontrolne polegały również na sprawdzaniu wykonania przez pracodawców środków prawnych, a zwłaszcza decyzji wydanych w czasie poprzedniej kontroli. Jest to istotny element oceny skuteczności i efektywności działań kontrolnych, ważny również ze względu na objęcie decyzji Państwowej Inspekcji Pracy przepisami o egzekucji administracyjnej. Odrębną grupę stanowiły tzw. kontrole krótkie w budownictwie, czyli działania interwencyjne, podejmowane poza planami kontroli, inspirowane konkretnymi okolicznościami. Kontrole te charakteryzują się szybkością działań, ukierunkowane są na wyeliminowanie bezpośrednich zagrożeń dla życia lub zdrowia pracujących. Szczególne znaczenie dla poprawy praworządności ma działalność Inspekcji Pracy związana z badaniem zgłaszanych skarg pracowniczych oraz oceną prawidłowości informacji - składanych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane niezbędne dla ustalenia wysokości składek na ubezpieczenie wypadkowe. Inną ważną formą działania jest prowadzenie poradnictwa prawnego, technicznego oraz dotyczącego legalności zatrudnienia, świadczonego bezpłatnie. Ten obszar działalności PIP niezmiennie od lat cieszy się dużym zainteresowaniem stron zwracających się po porady (pracodawców, pracowników i innych podmiotów). 13

14 II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA INFORMACJE OGÓLNE W roku 2014 inspektorzy pracy przeprowadzili kontroli w podmiotach. Ponowne kontrole wynikały zwłaszcza z konieczności sprawdzenia wykonania wydanych wcześniej decyzji i wniosków, bądź były efektem złożenia skarg i wniosków. W kontrolowanych zakładach pracowało ponad 214 tys. osób (w tym na podstawie umów o pracę 199 tys., na podstawie umów cywilnoprawnych 11 tys. oraz 1,6 tys. podmiotów samozatrudniających się), w tym ponad 79 tys. kobiet, 870 młodocianych, 20 tys. niepełnosprawnych i 300 cudzoziemców. Zatrudnienie w kontrolowanych zakładach (porównanie lat 2012, 2013 i 2014) 13

15 Zakłady skontrolowane w 2014r. zestawienie wg własności Zakłady skontrolowane w roku 2014 zestawienie wg zatrudnienia 14

16 Zakłady najczęściej kontrolowane w 2014r. zestawienie wg sekcji PKD W związku ze stwierdzonymi podczas kontroli naruszeniami prawa inspektorzy pracy wydali decyzji (pisemnych lub ustnych), w tym: decyzji wstrzymania prac i 722 decyzje wstrzymania eksploatacji maszyn w związku ze stwierdzeniem bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź zdrowia pracujących, decyzji skierowania do innych prac 699 osób zatrudnionych wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, - 37 decyzji zakazujących wykonywania pracy w miejscach, w których stan warunków pracy stanowił bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi, - 56 decyzji nakazujących ustalenie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, decyzji nakazujących wykonanie badań i pomiarów czynników szkodliwych i uciążliwych w środowisku pracy, 15

17 - 385 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzeń lub innych świadczeń ze stosunku pracy dla 10 tys. pracowników na łączną kwotę 17,1 ml zł. Zrealizowanych zostało - do momentu opracowania niniejszego sprawozdania decyzji. Ponad 4,6 tys. pracowników otrzymało należne świadczenia pieniężne na kwotę 8 mln zł. Struktura przedmiotowa decyzji wydanych w roku 2014 Okręgowy Inspektor Pracy w Rzeszowie wydał w 2014r. jedną decyzję nakazującą zaprzestania działalności określonego rodzaju. Decyzje te wydawane są w szczególnych okolicznościach, tzn. jeśli naruszenia przepisów zagrażają życiu lub zdrowiu pracowników, osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, a jednocześnie mają charakter trwały i nie ma możliwości ich usunięcia poprzez realizację decyzji inspektora pracy. Podstawą wydania takiej decyzji jest na ogół niespełnianie wymagań przepisów technicznobudowlanych przez obiekty i pomieszczenia pracy w połączeniu z dużą skalą stwierdzonych innych nieprawidłowości o charakterze stałym. 16

18 Pracodawca, do którego w 2014r. skierowana została w/w decyzja, zatrudniał 14 osób, w tym 10 pracowników. Ponadto cztery osoby wykonywały na jego rzecz pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Przedsiębiorca prowadził działalność związaną z obróbką drewna. Obiekt, w którym znajdowały się stanowiska obsługi trzech maszyn służących do obróbki drewna, tj. pilarki do cięcia wzdłużnego oraz dwóch pilarek wahadłowych do cięcia poprzecznego, wykonany był z blachy i częściowo z desek, które stanowiły nieszczelną (ażurową) przegrodę. Dach był pokryty blachą, ściany i dach nie miały izolacji termicznej, zabezpieczającej przed napływem chłodnego powietrza z zewnątrz. Pomieszczenie pracy nie było ogrzewane, a przegrody budowlane, którymi zostało wydzielone, nie pozwalały na zapewnienie w nim wymaganej przepisami minimalnej temperatury. Ponadto pomieszczenie pracy przy zamkniętych drzwiach zewnętrznych nie było oświetlone światłem dziennym, nie było wyposażone w wentylację ogólną, a miejscowe odciągi pyłu nie zapewniały skutecznego odprowadzenia pyłu ze stanowisk obsługi maszyn stolarskich. Instalacja prądu elektrycznego w obiekcie nie była pyłoszczelna, przez co oprawy oświetleniowe i rozdzielnia elektryczna narażone były na działanie pyłu, a to stwarzało zagrożenie pożarowe. Posadzka w pomieszczeniu produkcyjnym była w złym stanie technicznym, z licznymi ubytkami. Ponowna kontrola przeprowadzona przez inspektora pracy na przełomie grudnia 2014r. i stycznia 2015r. potwierdziła, że pracodawca zaprzestał działalności związanej z obróbką drewna w pomieszczeniu pracy będącym przedmiotem decyzji Okręgowego Inspektora Pracy. W 2014 roku inspektor pracy wydał jedną decyzję zatwierdzającą wykaz prac lekkich, przy wykonywaniu których można zatrudniać młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe. Wnioskodawca (zakład produkcji mięsa i wędlin) zamierzał zatrudnić w okresie wakacji młodocianych w wieku od 16 do 18 lat do różnych prac pomocniczych i porządkowych. W związku z tym, że przedstawione do zatwierdzenia wykazy nie ujmowały prac wymienionych w wykazie prac wzbronionych młodocianym, o których mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia r. w sprawie prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, inspektor pracy wydał pozytywną decyzję w w/w sprawie. 17

19 Z powodu niewykonania przez 70 pracodawców nałożonych na nich obowiązków wynikających z nakazów inspektorzy pracy skierowali 92 upomnienia dotyczące 406 decyzji (175 decyzji w zakresie bhp i 231 decyzji płatniczych). 28% decyzji zostało wykonanych przez pracodawców po otrzymaniu upomnienia, a więc jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Z powyższego wynika, że pracodawcy w niewielkim procencie dobrowolnie wykonują obowiązki nałożone na nich decyzjami inspektorów pracy. W związku z nierealizowaniem decyzji przez pracodawców wszczęto postępowania egzekucyjne. Liczba postępowań egzekucyjnych prowadzonych w roku Liczba wydanych postanowień o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia 16 Liczba pracodawców, na których nałożono grzywny w celu przymuszenia 13 Kwota nałożonych grzywien w celu przymuszenia Kwota wpłacona dobrowolnie z tytułu nałożonych grzywien w celu przymuszenia Kwota grzywien umorzonych pracodawcom w związku z wykonaniem decyzji PIP Liczba pracodawców, którym umorzono grzywny w celu przymuszenia w związku z wykonaniem decyzji PIP Kwota wyegzekwowana przez urzędy skarbowe zł 0 zł zł 2 26,40 zł Na 13 pracodawców, którzy nie wykonali decyzji mimo skierowanych upomnień, nałożono grzywny w celu przymuszenia na łączną kwotę zł. W związku z wykonaniem decyzji PIP nałożone przez organ egzekucyjny grzywny w celu przymuszenia w kwocie zł zostały umorzone, bo został osiągnięty cel postępowania egzekucyjnego. W 2014 roku wydano jedno postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wszczętego jeszcze w 2012 roku. Postanowienie w przedmiocie umorzenia postępowania egzekucyjnego wydano na podstawie art ustawy z dnia 17 czerwca 1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U poz.1019 j.t.) w związku ze stwierdzeniem, że postępowanie egzekucyjne dotyczące należności pieniężnej nie uzyska kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne. Kwota umorzonej grzywny w celu przymuszenia wyniosła zł. 18

20 Do urzędów skarbowych skierowano 10 tytułów wykonawczych na kwotę ,80 zł celem przymusowej egzekucji (w tym kwota grzywien w celu przymuszenia zł). Urzędy skarbowe ściągnęły kwotę 26,40 zł. W okresie sprawozdawczym nastąpił wzrost (w stosunku do roku 2013) z 7 do 13 liczby pracodawców, na których nałożono grzywny w celu przymuszenia. Zauważyć należy, iż większym problemem dla pracodawców jest realizacja decyzji płatniczych niż decyzji bhp. Wynika to najprawdopodobniej z tego, iż pracodawcy nierealizujący decyzji płatniczych w znacznej mierze borykają się z trudnościami finansowymi, często znajdują się na skraju bankructwa. Rekontrole przeprowadzane u takich pracodawców prowadzą w konsekwencji do wystawienia upomnienia, a następnie nałożenia grzywny w celu przymuszenia. Żaden z pracodawców mających kłopoty finansowe nie wpłacił dobrowolnie nałożonych na niego grzywien, w związku z czym zachodziła konieczność skierowania należności do egzekucji przez urząd skarbowy. Znaczna część tytułów wykonawczych obejmujących nałożone na pracodawców grzywny pozostaje, podobnie jak to miało miejsce w latach poprzednich, niezrealizowana przez urzędy skarbowe i kończy się wydaniem postanowień o umorzeniu egzekucji świadczeń pieniężnych. Z informacji od urzędów skarbowych wynika, iż nieskuteczność egzekucji spowodowana jest najczęściej brakiem majątku zobowiązanego, z którego można by skutecznie egzekwować należności lub pracodawca ma wierzytelności korzystające z pierwszeństwa zaspokojenia. W tej sytuacji z uwagi na ekonomikę postępowania egzekucyjnego i nienarażanie wierzyciela na znaczne koszty egzekucyjne również urzędy skarbowe niejednokrotnie ostrożnie podchodzą do podejmowania czynności egzekucyjnych. Na podstawie ustawy o transporcie drogowym inspektorzy pracy wydali w roku sprawozdawczym 10 decyzji nakładających kary pieniężne na łączną kwotę zł. Natomiast kwota, jaka wpłynęła w 2014r. z tytułu nałożenia tych kar pieniężnych, wyniosła zł (z tego zł to kary pieniężne nałożone w 2013r.). Zgodnie z art. 35 ustawy z dnia r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. Nr 199, poz z późn. zm.) inspektorzy pracy w trakcie kontroli dokonują sprawdzenia poprawności danych zawartych w informacji ZUS IWA. Jest to element prewencyjnego i ekonomicznego oddziaływania na kontrolowanych przedsiębiorców. 19

21 W okresie od r. do r. inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili 324 kontrole u 322 pracodawców, w trakcie których sprawdzali poprawność danych kierowanych do ZUS w celu ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe za 2013r. W okresie sprawozdawczym skierowanych zostało do jednostek ZUS osiem informacji o zamieszczeniu nieprawidłowych danych w sprawozdaniu ZUS IWA za 2013r. Z posiadanych przez OIP informacji wynika, że pracodawcy w trakcie pięciu kontroli złożyli do ZUS druki korygujące. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych inspektorzy pracy upoważnieni zostali do wnioskowania o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe o 100% w stosunku do płatników, którzy w rażący sposób naruszają przepisy bhp. Celem wnioskowania jest zwiększenie skuteczności PIP w zakresie prewencji wypadkowej poprzez uruchomienie bodźców ekonomicznych. W 2014 inspektorzy pracy stwierdzili rażące naruszenia przepisów bhp podczas dwóch kolejnych kontroli u 9 pracodawców. W związku z tym skierowali do właściwej jednostki ZUS wnioski o podwyższenie składki wypadkowej. Ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy określają wymagania dla pomieszczeń pracy w zakresie oświetlenia oraz usytuowania ich względem otaczającego terenu. Odstępstwa od tych wymogów możliwe są jedynie w przypadkach uzyskania zgody właściwego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, wydanej w porozumieniu z właściwym Okręgowym Inspektorem Pracy. W związku ze złożonymi wnioskami uzasadnionymi względami technologicznymi w sprawie odstępstw od wymogów przepisów Okręgowy Inspektor Pracy w Rzeszowie wydał w 2014r. 8 opinii pozytywnych oraz 2 opinie negatywne w sprawie zastosowania w pomieszczeniach pracy oświetlenia wyłącznie elektrycznego, a także 15 opinii pozytywnych i 6 negatywnych w sprawie usytuowania pomieszczeń pracy poniżej poziomu otaczającego terenu. W przypadku 29 wniosków brak było przesłanek do prowadzenia postępowania w sprawie udzielenie zgody na odstępstwo. Do organu wyższej instalacji zostało wniesione jedno zażalenie na wydane postanowienie OIP. 20

22 W przypadku stwierdzenia innych naruszeń niż określone w art. 11 pkt 1 7 ustawy o PIP, czyli niepodlegających regulacji w formie decyzji administracyjnych, inspektorzy pracy kierują wnioski i polecenia. W okresie sprawozdawczym skierowali wniosków oraz 344 polecenia. Do dnia opracowania niniejszej analizy zostało wykonanych 83% wniosków, dotyczących głównie zagadnień prawa pracy. M.in. realizując wnioski i polecenia inspektorów pracy pracodawcy wypłacili dla 3,5 tys. pracowników kwotę 2,5 mln zł. Struktura przedmiotowa zagadnień ujmowanych we wnioskach i poleceniach wydanych w roku 2014 W trakcie kontroli inspektorzy pracy ujawnili wykroczenia przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. W związku z powyższym nałożyli 948 grzywien w formie mandatów karnych na sprawców wykroczeń, skierowali 151 wniosków o ukaranie za popełnienie 524 wykroczeń, a także zastosowali wnioski wychowawcze w przypadku popełnienia wykroczeń. W 2014r. inspektorzy pracy ujawnili zdecydowanie większą liczbę wykroczeń przeciwko prawom pracownika pomimo tego, że liczba przeprowadzonych przez inspektorów pracy kontroli była podobna (5.381 kontroli w 2013r. i kontroli w 2014r). 21

23 Najczęściej ujawniano naruszenia przepisów dotyczących przygotowania pracowników do pracy oraz wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pieniężnych. Liczba i podstawa prawna wykroczeń najczęściej ujawnianych w 2014r. art. 283 par. 1 kp nieprzestrzeganie przez nadzór przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, art. 282 par. 1 pkt 1 kp - niewypłacenie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia, art. 281 pkt 5 kp - naruszanie przepisów o czasie pracy lub przepisów o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem i zatrudnianiu młodocianych, art. 119 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia niepowiadomienie przez bezrobotnego właściwego powiatowego urzędu pracy o podjęciu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy o promocji zatrudnienia - niedopełnienie obowiązku opłacania składek na Fundusz Pracy lub nieopłacenie ich w przewidzianym przepisami terminie, art. 281 pkt 6 kp - nieprowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników, art. 281 pkt 1 kp - zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę. Inspektorzy pracy - równie często jak w roku stosowali postępowanie mandatowe. Obwinieni najczęściej decydowali się przyjąć grzywny nałożone mandatem karnym, chcąc uniknąć postępowania przed sądem. W 2014r. inspektorzy pracy nałożyli 948 mandatów na łączną kwotę zł (średnia grzywna zł). W związku z ujawnionymi wykroczeniami inspektorzy pracy skierowali do sądów 151 wniosków o ukaranie. Do czasu opracowania niniejszej analizy sądy wydały 134 wyroki. 22

24 Rozstrzygnięcia sądów w 2014r. Na uwagę zasługuje fakt, iż większość rozstrzygnięć (w 105 sprawach) zapadła w postępowaniu nakazowym, jest to bowiem najszybsza forma rozpatrywania spraw przez sądy. W postępowaniach nakazowych sądy orzekły kary grzywny w łącznej wysokości zł; średnia orzeczona kara grzywny zł; najwyższa orzeczona kara grzywny zł. W 16 sprawach sądy orzekły kary grzywny. Łączna wysokości grzywien zł, średnia orzeczona kara grzywny zł. Należy podkreślić, że wysokie kary grzywny sądy orzekały przede wszystkim w przypadku nieodprowadzania w terminie składek na Fundusz Pracy oraz nieterminowych wypłat należności wynikających ze stosunku pracy. Inspektorzy pracy zastosowali także środki oddziaływania wychowawczego, w postaci ostrzeżeń, pouczeń lub zwrócenia uwagi, a dotyczyły one w szczególności nieprawidłowości, które powstały bądź to z winy nieumyślnej, bądź pomyłki i które zostały natychmiast usunięte. Stosując środki wychowawcze, kontrolujący brali także pod uwagę warunki osobiste oraz sytuację majątkową sprawców. Uznawali, że środek wychowawczy spełni swoje cele w zakresie prewencji szczególnej i spowoduje, że osoby te nie popełnią podobnych wykroczeń w przyszłości. 23

25 W 2014r. inspektorzy pracy skierowali do prokuratur 40 zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa (niektóre zawiadomienia kierowano w sprawie więcej niż jednego przestępstwa). Zawiadomienia wyczerpały znamiona następujących przestępstw: art. 225 par. 2 kk udaremnienie lub utrudnienie kontroli inspektora pracy (11 czynów), art. 218 par. 1a kk złośliwe lub uporczywe naruszanie uprawnień pracowniczych (10 czynów), art. 218 par. 2 kk odmówienie ponownego przyjęcia do pracy, o którym to przywróceniu orzekł właściwy organ (jeden czyn), art. 219 kk naruszanie przepisów o ubezpieczeniach społecznych, niezgłaszanie wymaganych danych albo zgłaszanie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość (9 czynów), art. 220 par. 1 kk narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (3 czyny), art. 221 kk niezawiadomienie w terminie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej albo niesporządzenie lub nieprzedstawienie wymaganej dokumentacji (jeden czyn), art. 270 kk podrabianie lub przerabianie dokumentów (4 czyny), art. 271 kk poświadczenie nieprawdy w dokumencie (2 czyny), art. 284 par. 2 kk przywłaszczenie powierzonej rzeczy ruchomej (jeden czyn), art. 227 kk poddawanie się za funkcjonariusza publicznego i wykonywanie czynności związanych z jego funkcją (jeden czyn), art. 35 ust 1 pkt. 2 ustawy o związkach zawodowych utrudnianie wykonywania działalności związkowej prowadzonej zgodnie z przepisami ustawy (jeden czyn), art. 35 ust 1 pkt. 3 ustawy o związkach zawodowych dyskryminowanie pracownika z powodu przynależności do związku zawodowego. Do chwili opracowania niniejszego sprawozdania prokuratorzy wszczęli 35 postępowań przygotowawczych, z których 4 zakończyły się skierowaniem do sądów aktów oskarżenia. W stosunku do dwóch oskarżonych zapadły nieprawomocne wyroki skazujące. W jednym przypadku prokurator skierował do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, wobec oskarżonego sąd zasądził obowiązek uiszczenia świadczenia pieniężnego w kwocie 500 zł na cel wskazany przez sąd. 24

26 W 2014r. do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie wpłynęło skarg i wniosków (spadek o 12% w porównaniu do roku 2013 może świadczyć o tym, że zmniejszyła się nieznacznie liczba przypadków łamania prawa pracy). Porównanie liczby skarg i wniosków, które wpłyneły do OIP w Rzeszowie w latach Z ogólnej liczby skarg - 41% było zasadnych lub częściowo zasadnych, 26% - bezzasadnych, a pozostałe przekazano do załatwienia innym organom (wg właściwości) lub pozostawiono bez rozpoznania; część skarg strony wycofały. Problematyka skarg (najczęściej ujmowane zagadnienia) została przedstawiona na poniższym wykresie. Najczęściej poruszane zagadnienia w skargach i wnioskach w 2014r. 25

27 Najwięcej skarg pochodziło od byłych pracowników, co wskazuje jednoznacznie, że dopiero po ustaniu stosunku pracy pracownicy decydują się na ujawnienie nieprawidłowości występujących w zakładzie, a wcześniej tolerują je z obawy przed utratą zatrudnienia. Ponadto skargi kierowali pracownicy, anonimowi nadawcy oraz inne osoby (m.in. osoby prywatne, członkowie organizacji związków zawodowych). Do organów PIP zgłasza się też coraz więcej osób zatrudnianych na podstawie umów cywilnoprawnych, co może sugerować, iż taki sposób zatrudniania jest często wymuszany przez przedsiębiorców, a pracujący godzą się na taką formę zatrudnienia, by mieć szansę na jakąkolwiek pracę gwarantującą choćby niskie wynagrodzenie. Najliczniejsza grupa problemów zgłaszanych w skargach dotyczyła wynagrodzeń i innych świadczeń wynikające ze stosunku pracy (33%), najczęściej niewypłacania lub nieterminowego wypłacania wynagrodzeń, niewypłacania ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych i/lub dodatku do wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, wynagrodzenia za czas choroby, należności z tytułu podróży służbowej oraz potrąceń z wynagrodzenia za pracę z naruszeniem obowiązujących przepisów. Pracodawcy, uzasadniając brak terminowej wypłaty, powoływali się nadal najczęściej na przyczyny ekonomiczne, tj. brak środków pieniężnych z uwagi na utrudnienia spowodowane niewypłacalnością kontrahentów. Ponadto zdaniem inspektorów pracy, pracodawcy chcąc zminimalizować koszty zatrudnienia obarczali niejednokrotnie pracowników zwiększonymi obowiązkami, co powodowało konieczność wykonywania przez nich pracy w godzinach nadliczbowych a w konsekwencji prowadziło do naruszania praw pracowniczych. Inspektorzy pracy podczas prowadzonych czynności kontrolnych często spotykali się ze strony pracodawców ze świadomym lekceważeniem przepisów i związanym z tym celowym działaniem zmierzającym do ich obejścia. Niekiedy jednak naruszenia przez pracodawców przepisów prawa pracy wynikały z ich nieznajomości lub z błędnej ich interpretacji. Znaczny odsetek uchybień poruszanych w skargach stanowiły nieprawidłowości z zakresu technicznego bezpieczeństwa pracy - 22% wszystkich nieprawidłowości. Zagadnienia z technicznego bezpieczeństwa pracy stanowiły istotny przedmiot zainteresowania PIP, gdyż naruszenia przepisów bhp mają niejednokrotnie bezpośredni wpływ na ochronę życia i zdrowia pracowników, zwłaszcza gdy chodzi o wykonywanie prac związanych ze znacznym wysiłkiem fizycznym, na wysokości 26

28 czy w środowisku szkodliwym dla zdrowia. Naruszenia występujące w tej kategorii związane były z brakiem należytego stanu technicznego pomieszczeń pracy, jak również z zaniechaniem przeprowadzania przez pracodawców obowiązkowych szkoleń czy badań lekarskich. Pracodawcy uzasadniali to trudnościami finansowymi a faktycznie często wynikało to jedynie z ich lekceważącego podejścia do uregulowań prawnych w tym zakresie, czy też ze złych nawyków bądź zaniedbań. 18% ogółu problemów zawartych w skargach dotyczyło stosunku pracy, głównie niepotwierdzania na piśmie rodzaju i warunków umów o pracę, niezgodności rodzaju umowy z charakterem świadczonej pracy, niewydania lub nieterminowego wydania pracownikom świadectw pracy, nieprawidłowości przy rozwiązywaniu umów o pracę. Znaczna część nieprawidłowości sygnalizowanych w skargach dotyczyła zagadnień z zakresu czasu pracy (11% ogółu poruszanych problemów). Naruszenia związane z czasem pracy polegały m.in. na: nieprawidłowościach w zakresie zatrudniania powyżej przeciętnie pięciu dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym, planowania pracy w godzinach nadliczbowych, zatrudniania z naruszeniem przepisów o odpoczynku dobowym i tygodniowym. Podkreślić należy, iż problematyka związana z rozliczeniem czasu pracy należy do skomplikowanych zagadnień prawa pracy i nierzadko przysparza pracodawcom problemów. Zdarzają się jednak wśród przedsiębiorców świadome naruszenia, takie jak planowanie pracy w godzinach nadliczbowych, czy też nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy nieodzwierciedlające rzeczywiście przepracowanych godzin przez pracowników. 5% ogółu badanych problemów dotyczyło legalności zatrudnienia. Z treści skarg i wniosków wynikało, iż pracodawcy nie potwierdzali zawartych umów na piśmie, a także nie zgłaszali lub zgłaszali nieterminowo do ubezpieczenia społecznego oraz nie odprowadzali składek na ubezpieczenie społeczne, czy fundusz pracy. Problemów dotyczących urlopów zgłoszono prawie 4%. Skarżący najczęściej wskazywali na nieudzielanie urlopów wypoczynkowych, nieprawidłowe udzielanie urlopów bezpłatnych (tzn. bez pisemnych wniosków pracowników), brak planów urlopów i nieprawidłowe dzielenie urlopów. Problemy z udzielaniem urlopów często wynikają z nieprawidłowej organizacji pracy w zakładzie lub zbyt małej obsady kadrowej, co w konsekwencji powoduje, że pracownicy mają trudności z uzyskaniem należnego im urlopu wypoczynkowego. 27

29 (2% ogółu). Sprawozdanie z działalności OIP w Rzeszowie w roku 2014 W 2014 roku skargi i wnioski zgłaszały również związki zawodowe Porównanie liczby skarg i wnisków zgłoszonych do OIP w Rzeszowie przez związki zawodowe w latach Problematyka skarg i wniosków zgłaszanych przez organizacje związkowe była bardzo różnorodna i złożona. Dominowały zagadnienia związane z nieprzestrzeganiem przez pracodawców przepisów prawa pracy, w szczególności w zakresie: technicznego bezpieczeństwa pracy, czasu pracy, stosunku pracy, wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy, dyskryminacji, mobbingu i molestowania, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych i urlopów pracowniczych. Problematyka skarg zgłaszanych przez związki zawodowe (najczęściej ujmowane zagadnienia) została przedstawiona na poniższym wykresie. 28

30 Najczęściej poruszane zagadnienia przez związki zawodowe w skargach i wnioskach w 2014r. W 2014r. wzrosła liczba skarg z zakresu czasu pracy (w 2013r. 5% problemów, w 2014r. 20%), natomiast zmniejszyła się z zakresu tematyki dotyczącej wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń (w 2013r. 30% problemów, w 2014r. -14%). W stosunku do roku 2013 wzrosła liczba skarg i wniosków dotyczących dyskryminacji, molestowania i mobbingu (w 2014 roku zagadnienia te stanowiły 2,32% ogółu problemów ujętych w skargach). Porównanie liczby skarg i wnisków nt. dyskryminacji i mobbingu, które wpłyneły do OIP w Rzeszowie w latach

31 Najczęściej zgłaszanymi nieprawidłowościami były: dyskryminacja pracowników ze względu na przynależność związkową, przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą ze względu na płeć, przy kształtowaniu wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia ze względu na płeć czy zatrudnienie na czas określony/nieokreślony, mobbing. Skarżący przedstawiali w skargach działania dyskryminujące najczęściej w sposób ogólny np.: nierówne traktowanie przy wypłacaniu wynagrodzeń oraz innych należności wynikających ze stosunku pracy, pracodawca narusza przepisy kodeksu pracy w zakresie zakazu dyskryminacji ze względu na przynależność związkową, nierówne traktowanie pracowników. Wskazując zaś zarzut mobbingu, podnosili, iż byli poniżani, upokarzani, szykanowani i ośmieszani oraz wyzywani przez przełożonych. Mobbing, molestowanie i dyskryminacja to patologiczne zachowania społeczne, które w ostatnich latach coraz częściej są obserwowane w zakładach pracy. W perspektywie czasowej powodują spadek efektywności pracowników, odejścia z pracy oraz ogólną złą atmosferę w pracy. Z uwagi na fakt, iż zagadnienie mobbingu najczęściej nie znajduje potwierdzenia w dokumentacji kontrolnej, brak jest możliwości stwierdzenia przez inspektora pracy takich działań wobec chęci zachowania pełnej anonimowości przez skarżących. Materia ta w dalszym ciągu jest bardzo trudna dowodowo. Inspektorzy pracy kierując odpowiedzi do skarżących, pouczają ich więc o przysługujących im uprawnieniach, a w szczególności o możliwości dochodzenia odszkodowania na drodze sądowej. W celu przeciwdziałania zjawisku nielegalnego zatrudnienia inspektorzy pracy wnieśli w 2014r. powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy na rzecz trzech osób, z których jedna pracowała na podstawie umowy zlecenia, a dwie świadczyły pracę bez żadnej umowy. Jedno powództwo inspektora pracy zostało oddalone. W dwóch pozostałych sprawach zawarte zostały następujące ugody: - sąd potwierdził, że jednego pracodawcę i osobę wykonującą pracę łączył stosunek pracy; ponadto ustalił na rzecz powoda wysokość rekompensaty finansowej tytułem należności wynikających ze stosunku pracy, w tym ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, obejmującej pracę w niedziele i święta, 30

32 - pracujący odstąpił od żądania ustalenia istnienia stosunku pracy w zamian za co otrzymał rekompensatę finansową. W roku 2014 w Okręgowym Inspektoracie Pracy w Rzeszowie udzielono 25,5 tys. porad, w tym 23,2 tys. porad z zakresu prawnej ochrony pracy oraz 2,3 tys. porad technicznych. Udzielono także 230 porad przedstawicielom związków zawodowych. Przedmiot porad udzielonych w roku 2014 Podmioty, które najczęściej zgłaszały się po porady w roku

33 W roku sprawozdawczym do Okręgowego Inspektorat Pracy w Rzeszowie wpłynęło 13 wniosków o rejestrację zakładowych układów zbiorowych pracy, 68 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych oraz 43 wnioski o wpis informacji (w tym m.in.: 3 o wypowiedzeniu układu, 6 o rozwiązaniu układu na mocy zgodnej woli stron, 13 o zmianę nazwy pracodawcy/organizacji związkowej, 12 o zawieszeniu stosowania układu). Odmówiono rozpatrzenia 13 wniosków, w tym: 3 wniosków o rejestrację układów, 5 wniosków o rejestrację protokołów dodatkowych i 5 wniosków o wpis informacji. Przyczyną odmów były braki formalne. Z zarejestrowanych w 2014r. zakładowych układów zbiorowych pracy 5 układów przewidywało prawo do nagród jubileuszowych oraz korzystniejsze, niż przewidziane powszechnie obowiązującymi przepisami, odprawy emerytalno rentowe, 3 układy przewidywały korzystniejsze zasady wynagradzania za pracę w niedziele i święta, w dni dodatkowo wolne od pracy oraz w porze nocnej, 3 układy zaś wprowadzały dłuższe niż ustawowe okresy ich wypowiedzenia. W porównaniu z rokiem 2013 utrzymała się na podobnym poziomie liczba zawartych przez strony zakładowych układów zbiorowych pracy. Zmniejszyła się natomiast liczba zawartych przez strony protokołów dodatkowych do układów. Z zarejestrowanych w 2014r. układów 2 zostały zawarte po raz pierwszy, a 5 po rozwiązaniu poprzedniego układu. Większość z nowych układów zbiorowych pracy zawartych po rozwiązaniu dotychczasowych, przewiduje co prawda świadczenia niewynikające z powszechnie obowiązujących przepisów prawa, ale niejednokrotnie świadczenia te ustalane są na poziomie niższym niż dotychczas obowiązujące; niektóre z zawartych układów zawierają uregulowania odpowiadające w zasadzie uregulowaniom kodeksowym. Z danych liczbowych wynika również, iż o połowę w porównaniu z rokiem ubiegłym zmniejszyła się liczba wpisanych do rejestru informacji dotyczących rozwiązania układu w następstwie zgodnego oświadczenia woli stron lub wypowiedzenia układu. Zwiększyła się jednak, w porównaniu z rokiem ubiegłym, liczba wpisanych do rejestru informacji dotyczących zawieszenia stosowania układu. Stwierdzić należy, iż strony układu nadal niejednokrotnie nie wykazują się znajomością przepisów regulujących tryb postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy i zmian do układów. Poza stwierdzonymi brakami formalnymi wniosków o rejestrację strony układu niejednokrotnie nie dopełniały obowiązku aktualiza- 32

34 cji dokumentów znajdujących się w aktach rejestrowych. Braki te były uzupełniane dopiero po interwencji Okręgowego Inspektora Pracy. W 2014 r. do OIP w Rzeszowie zgłoszonych zostało 14 sporów zbiorowych. Organizacje związkowe zgłosiły pracodawcom łączne 40 żądań, z których 31 dotyczyło warunków płacy, 4 warunków pracy, jedno - świadczeń socjalnych. Pozostałe cztery żądania nie odpowiadały definicji sporu zbiorowego. Podobnie jak w latach poprzednich, największą liczbę postulatów stanowiły żądania dotyczące podwyżek płac, których w większości przypadków, podobnie jak w latach ubiegłych, pracodawcy nie był w stanie spełnić. Można postawić tezę, że przedsiębiorcy stosują ograniczenia płacowe jako metodę walki z problemem wynikającym ze spowolnienia działalności wywołanej kryzysem ekonomicznym. Najwięcej sporów wszczęto w zakładach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, w tym siedem sporów powstało w szpitalach O zawarciu porozumienia kończącego spór zbiorowy powiadomiły cztery firmy. Ustawa z 19 grudnia 2008r. o emeryturach pomostowych nałożyła na PIP obowiązek kontroli ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz wydawania decyzji w sprawie nakazania umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji. W ramach posiadanych uprawnień inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie w 2014 roku do czasu opracowania niniejszej analizy wydali w tych sprawach pięć decyzji nakazujących wpis oraz 6 decyzji umarzających postępowanie w sprawie. Państwowa Inspekcja Pracy jako tzw. instytucja łącznikowa współpracuje z urzędami państw członkowskich Unii Europejskiej, odpowiedzialnymi za nadzór nad warunkami pracy i zatrudnianie pracowników. Współpraca polega na: 33

35 a) udzielaniu informacji o warunkach zatrudnienia pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez pracodawcę mającego siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, b) informowaniu o stwierdzonych wykroczeniach przeciwko prawom pracowników skierowanych do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez pracodawcę mającego siedzibę w państwie będącym członkiem Unii Europejskiej. W 2014r. z wnioskami o przeprowadzenie czynności wyjaśniających u dziewięciu polskich przedsiębiorców działających na terenie Unii Europejskiej zwróciły się Dyrekcja Generalna ds. Pracy z Francji, organ koncesyjny Gangmasters Licensing Authority z Wielkiej Brytanii oraz Inspekcja Spraw Społecznych i Zatrudnienia w Królestwie Niderlandów. Inspektorzy pracy OIP w Rzeszowie w celu udzielenia odpowiedzi w/w instytucjom przeprowadzili pięć kontroli oraz w czterech przypadkach, gdy nie było możliwości przeprowadzenie kontroli, rozpoznania, podczas których dokonali oceny zagadnień takich jak legalność zatrudnienia, prawidłowość wypłaty wynagrodzenia za pracę oraz długość okresu oddelegowania. Ponadto Okręgowy Inspektor Pracy w Rzeszowie zwrócił się do Głównego Inspektoratu Pracy z wnioskami o skierowanie do partnerów zagranicznych zapytań w sprawie okoliczności i przyczyn trzech wypadków przy pracy, jakim ulegli polscy obywatele w krajach Unii (na Słowacji, w Niemczech i Norwegii). 34

36 III. WYNIKI DZIAŁAŃ KONTROLNYCH INFORMACJE SZCZEGÓŁOWE 1. Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy Podczas kontroli w zakresie prawnej ochrony pracy inspektorzy pracy zwracali uwagę na przestrzeganie przepisów dotyczących wypłat wynagrodzeń i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy. Jest to od kilku lat priorytet działalności Państwowej Inspekcji Pracy - z uwagi na znaczną skalę nieprawidłowości, jak i społeczne konsekwencje niewypełnienia przez pracodawców jednego z podstawowych obowiązków wobec pracowników, wynikających z kodeksu pracy. W 2014 roku szczególnej analizie zostały poddane skargi, w których strony sygnalizowały niewypłacanie świadczeń pieniężnych oraz prawidłowość i terminowość wypłat wynagrodzenia zasadniczego Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia wynikające ze stosunku pracy ogółem Inspektorzy pracy ujawnili nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach w 18% skontrolowanych zakładów. Sytuacja ta nie ulega zmianie od kilku już lat. W 2014 roku, podobnie jak w latach ubiegłych, nadal stwierdzano rażące przypadki łamania przez pracodawców przepisów prawa pracy w zakresie wypłacania pracownikom wynagrodzeń oraz innych należnych im świadczeń pieniężnych. 35

37 Ujawnione nieprawidłowości opiewały na łączną kwotę 19,6 mln zł dla prawie 12 tys. pracowników (w roku mln zł dla 15,6 tys. pracowników). Pracodawcy najczęściej nie wypłacali wynagrodzeń za pracę - 7 tys. pracowników nie wypłacili łącznie 15,7 mln zł. Ponadto nie wypłacano lub zaniżano następujące świadczenia: wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy (900 pracownikom nie wypłacono 730 tys. zł), odprawę pieniężną należną na podst. art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy (140 pracownikom nie wypłacono 660 tys. zł), ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (600 pracownikom nie wypłacono 640 tys. zł), wynagrodzenie lub dodatki za pracę w godzinach nadliczbowych (1,4 tys. pracownikom nie wypłacono 525 tys. zł), inne świadczenia (540 pracownikom nie wypłacono 506 tys. zł), wynagrodzenie za czas choroby (280 pracownikom nie wypłacono 243 tys. zł). Najczęściej nieprawidłowości ujawniano w zakładach zatrudniających do 9 pracowników działających w branży handlu i napraw oraz przemysłowej. 38% 14% 4% do 9 zatrudnionych zatrudnionych zatrudnionych 250 i więcej zatrudnionych 44% Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach zestawienie wg wielkości zatrudnienia 36

38 Zakłady, w których najczęściej ujawniano nieprzestrzeganie przepisów o wynagrodzeniach zestawienie wg PKD Skala nieprawidłowości ujawnionych w roku 2014 wskazuje na brak poprawy w kwestiach związanych z wypłacaniem wynagrodzeń i innych świadczeń pieniężnych należnych ze stosunku pracy. W ciągu kilku ostatnich lat wskaźniki statystyczne ujawnianych nieprawidłowości utrzymują się na podobnym poziomie. Zaniechania, jakich dopuszczają się pracodawcy, naruszają żywotne interesy pracowników, albowiem pozbawiają pracownika świadczeń pieniężnych należnych ze stosunku pracy, służących zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych pracownika i jego rodziny. Niewątpliwie do stwierdzonych uchybień przyczynił się brak środków finansowych. Dane wskazują, iż małe przedsiębiorstwa, dotychczas bardziej elastyczne i - wydawałoby się - bardziej odporne na występujące wahania koniunktury i trudności ekonomiczne zaczynają tracić płynność finansową i nie są w stanie uniknąć zatorów płatniczych. Pracodawcom coraz trudniej jest zdobyć środki finansowe na wypłatę wynagrodzeń. Zdarza się też, że nawet zdecydowana postawa i natychmiastowa reakcja inspektora pracy (ponowna kontrola i wszczęcie postepowania egzekucyjnego) nie są w stanie zapewnić skutecznej egzekucji praw pracowniczych, a jedynym rozwiązaniem dla przedsiębiorcy jest przeczekanie albo zaprzestanie prowadzenia działalności lub 37

39 upadłość, co zaczyna stawać się powszechnie codziennością. Jedną z przyczyn powstania nieprawidłowości była też deklarowana przez pracodawców nieznajomość przepisów, powodująca, iż świadczenia nie były wypłacane lub zaniżano ich wysokość (szczególnie: wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych i za urlop wypoczynkowy, ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy oraz ekwiwalent za używanie własnej odzieży roboczej i jej pranie). Zdaniem inspektorów pracy należy jednak podchodzić z ostrożnością do tych usprawiedliwień, bowiem najczęściej w zakładach ujawniano również nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy, czy wręcz nieewidencjonowanie pracy w godzinach nadliczbowych. Ujawniano również stosowanie niewłaściwej metody naliczania świadczeń, szczególnie w sytuacji nawiązywania i rozwiązywania umów o pracę w trakcie miesiąca, liczenia wynagrodzenia w miesiącu niezdolności pracownika do pracy, wyliczania wynagrodzenia za okres choroby i urlopu wypoczynkowego. Należy zwrócić również uwagę, iż na sferę wynagrodzeń bezpośredni wpływ ma ciągle postępujące zwiększanie obciążeń przedsiębiorców związane ze wzrostem kosztów działalności (koszty najmu, nośników energii, wzrostu minimalnego wynagrodzenia), ale również wzrost cen surowców i materiałów. Negatywne skutki wywołuje również utrzymujący się wysoki kurs walut, co w wielu przypadkach ma wpływ na wynik finansowy przedsiębiorców. Coraz większym problemem dla przedsiębiorców stają się także zatory płatnicze, powodowane wydłużaniem przez kontrahentów terminów płatności za wyprodukowany towar lub świadczoną usługę oraz trudności w pozyskiwaniu zewnętrznych źródeł finansowania działalności w postaci kredytów inwestycyjnych lub obrotowych. Z kolei dla pracownika nadal atrakcyjna jest emigracja zarobkowa, albowiem sytuacja wielu przedsiębiorców nie pozwala na stosowanie konkurencyjnych stawek wynagradzania. Popularne staje się obecnie ustalanie wynagrodzenia na poziomie obowiązującego minimalnego wynagrodzenia za pracę, przy jednoczesnym wypłacaniu części świadczeń (np. wynagrodzeń za godziny nadliczbowe) poza ewidencją. Dopóki więc przedsiębiorcy w szczególności małej i średniej wielkości nie wypracują takiego zasobu wolnego (rezerwowego) kapitału, który mógłby pokrywać wydatki w przypadku okresowej bessy, dopóty występować będą nieprawidłowości. Dlatego sfera ochrony wynagrodzenia za pracę nadal będzie przez PIP szczególnie monitorowana. 38

40 1.2. Egzekwowanie praw pracowniczych i innych świadczeń ze stosunku pracy kontrole skargowe W 2014r. wpłynęło do OIP w Rzeszowie 505 skarg, w których strony sygnalizowały niewypłacanie różnych świadczeń pieniężnych należnych ze stosunku pracy. W celu zbadania problematyki ujętej w skargach inspektorzy pracy przeprowadzili 462 kontrole w 399 zakładach. Prawie 80% zakładów należało do sektora prywatnego, większość zatrudniała od 10 do 49 pracowników, działały głównie w branżach przemysłowej, handlu i naprawach oraz budownictwie. 14% podmiotów zostało skontrolowanych wielokrotnie. Było to efektem wpływu licznych skarg na tych pracodawców, którzy nie wywiązywali się z ciążących na nich obowiązków i jednocześnie determinacji pracowników, którzy nie znajdowali innej drogi dochodzenia swoich roszczeń w większości przypadków słusznych. Zaznaczyć bowiem należy, że zarzuty w sprawie niewypłacania świadczeń pieniężnych potwierdziły się w 249 zakładach (62% skontrolowanych), w których ponad 6 tys. pracowników nie wypłacono prawie 12 mln zł (61% ogólnej sumy niewypłaconych w 2014 roku należności pracowniczych). Kontrole prowadzone w celu zbadania zasadności skarg potwierdziły, że pracodawcy najczęściej nie wypłacali wynagrodzeń za pracę lub wypłacali je nieterminowo. Należności przysługiwały też pracownikom z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych i niezdolności do pracy z powodu choroby. Nie wypłacano także wynagrodzenia i ekwiwalentów pieniężnych za urlop wypoczynkowy oraz odpraw pieniężnych należnych w związku z rozwiązaniem umów o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników. Największą skalę nieprawidłowości (znaczną liczbę pokrzywdzonych i wysokie kwoty niewypłaconych świadczeń) ujawniono w kontrolach będących skutkiem skarg byłych pracowników i związków zawodowych. Wskazuje to jednoznacznie, iż pracownicy pozostający w zatrudnieniu obawiają się składania skarg i aby utrzymać pracę godzą się na nieterminowe otrzymywanie wynagrodzeń, czy nawet obniżanie jego wysokości, przede wszystkim wynagrodzeń za pracę w godzinach nadliczbowych. Wg pracodawców główną przyczyną powstania nieprawidłowości był przede wszystkim brak środków finansowych na wypłatę wynagrodzeń za pracę 39

41 i innych świadczeń pracowniczych. Dotyka to szczególnie zakładów zatrudniających ponad 50 pracowników, które - ze względów ekonomicznych - albo zmuszone były radykalnie ograniczyć zatrudnienie, albo postawione zostały w stan likwidacji lub upadłości. Przedsiębiorcy powołują się w dalszym ciągu na trudności ekonomiczne wywołane kryzysem oraz ogólną sytuację w kraju. Koronnym argumentem są zatory finansowe, spowodowane nieterminowymi wpływami należności, wydłużanymi terminami płatności, wartościowaniem zawieranych kontraktów według kryterium jak najniższej ceny w celu utrzymania bytu zakładu. Charakterystyczne jest, że zwolnionym pracownikom nie są w szczególności wypłacane ekwiwalenty za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe oraz odprawy pieniężne w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracownika. Z kolei pracownicy uważają, że główną i jedyną przyczyną uchybień jest chęć osiągnięcia przez pracodawców, szczególnie w sektorze własności prywatnej, jak największych zysków kosztem zatrudnionych. Uzasadniona jest teza, iż działania prowadzone przez Państwową Inspekcję Pracy, a szczególnie podejmowanie szybkich i nieuchronnych kontroli wobec nierzetelnych pracodawców i duża skuteczność tych działań, skłania pokrzywdzonych pracowników do szukania pomocy przede wszystkim u inspektora pracy, a nie w sądzie. Niebagatelne znaczenie ma także coraz bardziej rozpowszechniająca się wśród pracowników świadomość, że inspektor pracy dysponuje środkami prawnymi, które w sposób szybki i skuteczny pomogą wyegzekwować należne świadczenia. Oczywiście zdarzają się i zdarzać będą sytuacje, gdy podejmowane przez kontrolujących działania są mało skuteczne - ma to miejsce tylko w przypadku, gdy kontrolowany podmiot z przyczyn obiektywnych nie ma możliwości zapewnienia środków na wypłatę świadczeń. W 2014 roku obserwowano to szczególnie w średnich i dużych zakładach, w których nawet jednorazowe niewypłacenie świadczeń dotyczyło dużej liczby pracowników, przez co znacząco rosła kwota należności. Jak można zauważyć, wydatki decydujące o funkcjonowaniu zakładu takie jak: składki na ubezpieczenie społeczne i podatki (z obawy przed egzekucją), opłaty za media (ich odcięcie powoduje definitywne wstrzymanie działalności zakładu), środki na zakup materiałów do produkcji (dającej możliwość uzyskania środków finansowych do dalszego funkcjonowania zakładu) mają pierwszeństwo przed płacami pracowniczymi. Nie ulega wątpliwości, że koszty działalności zakładów ciągle rosną, a ich 40

42 skala uzależniona jest od wielkości zatrudnienia i prowadzonej działalności. Ma to bezpośredni wpływ na poziom płac, jak również realizację obowiązku ich wypłaty Kontrole terminowości wypłat wynagrodzenia zasadniczego Intencją wprowadzenia w 2014 roku tego zadania do harmonogramu pracy PIP było poszerzenie wiedzy na temat skali nieprawidłowości w zakresie terminowości wypłacania wynagrodzeń, a także uzyskanie informacji na temat stosunku liczby kontroli, w których stwierdzono nieprawidłowości w powyższym zakresie i wydano środki prawne, do ogólnej liczby kontroli, w których problem terminowości wypłaty wynagrodzenia zasadniczego był badany. Inspektorzy pracy przeprowadzili 443 takie kontrole. W ich trakcie stwierdzili nieterminowe wypłacanie wynagrodzenia zasadniczego za pracę w 40 zakładach dla 700 pracowników na łączną kwotę 1,7 mln. zł. W ocenie inspektorów pracy przeprowadzających kontrole w ramach powyższego tematu przyczynami stwierdzonych nieprawidłowości były głównie trudności ekonomiczne kontrolowanych pracodawców związane z pogłębiającym się kryzysem ekonomicznogospodarczym. Najpoważniejsze problemy finansowe wystąpiły w zakładach zatrudniających do 9 oraz od 10 do 49 pracowników branży przetwórczej (mięsnej, owocowowarzywnej) oraz handlowej, co niejednokrotnie wiązało się jak informowali przedsiębiorcy z nałożonym przez Rosję embargiem na polskie produkty. 41

43 2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy Inspektorzy pracy ujawnili nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy podobnie jak w roku w co czwartym skontrolowanym zakładzie; nieprawidłowości dotyczyły 22 tys. pracowników (w 2013 roku 23 tys. pracowników). 31% 8% 3% do 9 zatrudnionych zatrudnionych zatrudnionych 58% 250 i więcej zatrudnionych Zakłady, w których ujawniono nieprzestrzeganie przepisów o czasie pracy zestawienie wg wielkości zatrudnienia Zakłady, w których ujawniono najwięcej nieprawidłowości w zakresie czasu pracy zestawienie wg PKD 42

44 Najczęściej ujawniano następujące nieprawidłowości: nieokreślenie systemów, rozkładów i okresów rozliczeniowych czasu pracy (uchybienia dotyczyły 10 tys. pracowników), nieprowadzenie lub nierzetelne prowadzenie ewidencji czasu pracy (dot. 3,8 tys. pracowników), nietworzenie rozkładów czasu pracy (dot. 1,8 tys. pracowników), nieustalenie w umowie o pracę pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy liczby godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy, za które przysługuje dodatek do wynagrodzenia (dot. 900 pracowników), zatrudnianie pracowników z naruszeniem przepisów o odpoczynku dobowym lub tygodniowym (dot. 600 pracowników), niezapewnienie dnia wolnego w zmian za pracę w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (dot. 500 pracowników), zatrudnianie powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym (dot. 400 pracowników), nieprawidłowe ustalenie tygodniowego wymiaru czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (dot. 300 pracowników), naruszanie przepisów o pracy w porze nocnej (dot. 270 pracowników), nieprzestrzeganie przepisów dotyczących czasu pracy osób niepełnosprawnych (dot. 200 pracowników), nieprawidłowe wprowadzenie sześcio- lub dwunastomiesięcznego okresu rozliczeniowego (dot. 150 pracowników), zatrudnianie powyżej dopuszczalnej liczby godzin nadliczbowych (dot. 100 pracowników), nieprawidłowe udzielenie czasu wolnego za czas przepracowany ponad ustaloną normę (100 pracowników), nieudzielenie przerwy wliczanej do czasu pracy (dot. 90 pracowników). Na podstawie przeprowadzonych kontroli należy stwierdzić, iż pracodawcy nadal nie przestrzegają przepisów o czasie pracy. Spowodowane jest to - po pierwsze - małą świadomością prawną służb odpowiedzialnych za te kwestie, a po drugie - niewątpliwie większym zaangażowaniem pracodawców w ekonomiczną stronę prowadzonej działalności. W 2014 roku, podobnie jak i w 2013, wielu pracodawców szcze- 43

45 gólną uwagę skupiało na trudnościach finansowych, kwestie pracownicze były niejednokrotnie odsuwane na plan dalszy. Kolejne naruszenia przepisów generowały zmiany przepisów z zakresu czasu pracy, obowiązujące od 23 sierpnia 2013r. Podstawową przyczyną nierzetelnego prowadzenia ewidencji czasu pracy był brak jednoznacznych uregulowań prawnych w zakresie szczegółowego sposobu prowadzenia tej ewidencji. Stosowane w zakładach programy kadrowe do ewidencjonowania czasu pracy nie przewidują w ogóle możliwości wskazywania w ewidencji godzin rozpoczynania i kończenia pracy przez pracownika w poszczególnych dobach, a tym samym uniemożliwiają prawidłowe rozliczenie czasu pracy. Po wprowadzeniu nowych przepisów większość programów kadrowych nie została przystosowana do rozliczania wyjść osobistych pracowników, czy też zatrudnienia w ruchomych rozkładach czasu pracy. Nierzetelność ewidencji czasu pracy wynikała również z błędnego przekonania pracodawcy, iż np. w przypadku przebywania pracownika w podróży służbowej nie ma konieczności ewidencjonowania jego godzin pracy w tych dniach. Często błędy wynikały z tego, że pracodawcy nie przykładali większej wagi do tych dokumentów i np. w sposób automatyczny tworzyli karty ewidencji czasu pracy na podstawie list obecności pracowników, w których znajdowały się jedynie ich podpisy w poszczególnych dniach. Przyczyną niezaprowadzenia ewidencji czasu pracy u kontrolowanych przedsiębiorców było w większości przypadków zwykłe zaniedbanie tego obowiązku. Niewątpliwie nieprawidłowe prowadzenie ewidencji czasu pracy wynika w dalszym ciągu z braku jednoznacznych przepisów w tym zakresie oraz braku jednolitego wzoru ewidencji. Brak wyraźnego obowiązku przechowywania przez pracodawcę harmonogramów czasu pracy utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia, prawidłowe rozliczenie czasu pracy pracownika. Jednak od 23 sierpnia 2013r., czyli od dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów o czasie pracy, kwestia sporządzania i przechowywania grafików czasu pracy jest dla pracodawców bardziej jasna. Problemem jest natomiast nieuregulowanie kwestii zmiany grafiku w trakcie jego obowiązywania i terminu podawania do wiadomości pracowników nowej jego wersji. Naruszanie zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia czasu pracy wynikało z nieznajomości obowiązujących przepisów. Pracodawcy wiedzieli, że za pracę w dniu wolnym należy pracownikowi udzielić innego dnia wolnego od pracy, jednak nie 44

46 zwracali uwagi na to, by odbywało się to do końca danego okresu rozliczeniowego. Ponadto niektórzy pracodawcy uważali, że zrekompensowanie pracownikowi pracy w dniu wolnym w formie pieniężnej zwalnia ich z obowiązku udzielenia innego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Pracodawcy byli także błędnie przekonani, że za pracę w dniu wolnym od pracy z tytułu przekroczenia pięciodniowego tygodnia pracy wystarczy pracownikowi udzielić takiej samej liczby godzin wolnych w innym dniu. Nieprzestrzeganie przez pracodawców przepisów dotyczących odpoczynków dobowych oraz zatrudniania pracowników powyżej obowiązującego dobowego wymiaru czasu pracy wynikało przede wszystkim z nieznajomości zagadnień dotyczących doby pracowniczej oraz sposobu ustalania i rozliczania czasu pracy pracownika. W dalszym ciągu inspektorzy pracy ujawniali liczne naruszenia z tym związane, które najczęściej występowały w przypadku wykonywania przez pracowników pracy na zmiany. Błędne planowanie zmian przez pracodawcę lub zamienianie się zmianami przez pracowników to najczęstsze bezpośrednie przyczyny naruszeń w tym zakresie. Ponadto na podstawie przeprowadzonych kontroli można sformułować ogólny wniosek o niewielkiej znajomości przepisów z zakresu prawa pracy przez najmniejszych przedsiębiorców, którzy samodzielnie wykonują w zakładach pracy obowiązki kadrowo-płacowe. U średnich przedsiębiorców, w strukturze których funkcjonują działy kadrowe, problemy z ewidencjonowaniem czasu pracy praktycznie do tej pory nie występowały, lecz obecnie po wprowadzeniu ruchomych rozkładów czasu pracy i procedury wyjść prywatnych nawet w tych zakładach pojawił się problem ewidencjonowania czasu pracy. Jeszcze inaczej ta kwestia wygląda u dużych pracodawców, u których - pomimo istnienia rozbudowanych struktur kadrowych - obowiązek planowania i rozliczania czasu pracy jest przeniesiony na poziom kierowników poszczególnych komórek organizacyjnych. Planowanie i rozliczanie czasu pracy przez te osoby generuje liczne nieprawidłowości, które nie są już weryfikowane przez działy kadrowopłacowe pracodawców. Kierownicy poszczególnych komórek organizacyjnych pracodawców w pierwszej kolejności dbają bowiem o ciągłość produkcji, a planowanie i rozliczanie czasu pracy pracowników jest ostatnią kwestią, która ich zajmuje. 45

47 3. Kontrole czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku oraz czasu pracy kierowców W roku 2014 inspektorzy pracy przeprowadzili 42 kontrole, podczas których oceniali czas prowadzenia pojazdu, przerwy i czas odpoczynku oraz czas pracy kierowców zatrudnionych u 42 pracodawców. Nieprawidłowości stwierdzono w co czwartym skontrolowanym zakładzie. Część kontroli została przeprowadzona w wyniku skarg złożonych przez pracowników lub byłych pracowników. Przedsiębiorcy zajmowali się krajowym i międzynarodowym przewozem rzeczy (zarobkowym i na potrzeby własne). Firmy transportowe działające na terenie województwa podkarpackiego są w zdecydowanej większości firmami małymi, posiadającymi przeważnie samochody ciężarowe wyposażone w tachografy analogowe i zatrudniającymi po kilku kierowców. Inspektorzy pracy skontrolowali 29,6 tys. dni pracy 175 kierowców, którzy obsługiwali 451 pojazdów. Po stwierdzeniu nieprawidłowości w zakresie czasu jazdy i postoju, obowiązkowych przerw i czasu odpoczynku kierowców inspektorzy pracy nałożyli na przedsiębiorców 10 kar pieniężnych, o których mowa w ustawie o transporcie drogowym, na łączną kwotę zł. Skierowali również do pracodawców 67 wniosków zawartych w wystąpieniach. Ujawnione nieprawidłowości Nieprzestrzeganie obowiązku odbierania od kierowcy oświadczenia o wymiarze zatrudnienia albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy oraz przeciętnej tygodniowej liczbie godzin wykonywanych przewozów drogowych lub innych czynności na innej podstawie niż stosunek pracy Przestrzeganie przepisów dotyczących maksymalnego dobowego czasu Odsetek kierowców, w stosunku do których ujawniono uchybienia pracy, jeśli praca wykonywana jest w porze nocnej Niezapewnienie odpoczynku dziennego 6 Nieprzestrzeganie dziennego limitu czasu jazdy 4 Niezapewnienie wymaganej przerwy przy prowadzaniu pojazdu przez okres dłuższy niż 4,5 godziny

48 W 2014r. nastąpiła istotna poprawa w zakresie przestrzegania przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie międzynarodowego i krajowego transportu drogowego przepisów o czasie pracy kierowców. Zarówno w dużych jak i w małych zakładach skala naruszeń przepisów była porównywalna. Zauważalne są starania pracodawców zmierzające do osiągnięcia poprawy przestrzegania przepisów, a polegające na podejmowaniu działań organizacyjnych, powierzaniu wyspecjalizowanym firmom zewnętrznym dokonywania rozliczeń czasu pracy kierowców lub zatrudnianiu specjalistów do rozliczania czasu pracy, dokonywaniu zakupów programów do analizy czasu pracy oraz bardziej precyzyjnym planowaniu tras przejazdów. W firmach, w których po wcześniejszych kontrolach inspektorów pracy dokonano inwestycji i zakupiono programy komputerowe do rozliczania czasu pracy kierowców lub przeznaczono środki na szkolenia pracowników zarządzających transportem i rozliczających czas pracy kierowców, osiągnięto znaczą poprawę w zakresie przestrzegania przepisów o czasie pracy kierowców. Analizy dokonywane przy użyciu specjalistycznych programów spowodowały, że przedsiębiorcy zdecydowanie szybciej są w stanie reagować na naruszenia przepisów i stosować wobec kierowców środki dyscyplinujące. Jednak ze względu na to, że w dalszym ciągu przedsiębiorcy większą wagę przywiązują do uzyskania efektu ekonomicznego z prowadzonej działalności niż do przestrzegania przepisów o czasie pracy kierowców nie można oczekiwać całkowitej poprawy w tym zakresie. Dlatego kontrole tej tematyki będą kontynuowane w latach kolejnych z dotychczasową intensywnością. 47

49 4. Legalność zatrudnienia 4.1. Kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli polskich Inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili w 2014 roku kontrole w podmiotach. Podobnie jak w latach ubiegłych wśród kontrolowanych podmiotów dominowały zakłady o zatrudnieniu do 9 osób. Najwięcej kontroli przeprowadzono w sektorach gospodarki, w których na podstawie wyników kontroli z lat poprzednich przewidywano wysokie ryzyko wystąpienia naruszeń prawa, tj. w podmiotach prowadzących działalność w zakresie handlu, przetwórstwa przemysłowego, budownictwa, zakwaterowania i usług gastronomicznych oraz transportu i gospodarki magazynowej. Kontrole tematyki legalności zatrudnienia i wykonywania pracy zarobkowej przeprowadzono między innymi w związku z informacjami kierowanymi do OIP w Rzeszowie przez osoby świadczące pracę bez potwierdzenia jej warunków, byłych pracowników oraz przez inne organy (m.in. urzędy skarbowe, urzędy pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Policję). Obejmowano nimi również podmioty, które we wcześniejszym okresie naruszały przepisy kodeksu pracy, dotyczące nawiązywania umów o pracę oraz postanowienia ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, w tym przede wszystkim te, które nie poinformowały inspektorów pracy o wykonaniu wniosków zawartych w wystąpieniach. Stwierdzono, że w 2014 roku 109 osobom zatrudnionym w 69 podmiotach nie potwierdzono na piśmie rodzaju i warunków zawartych z nimi umów o pracę, natomiast w stosunku do 27 osób 25 pracodawców dopełniło tego obowiązku z opóźnieniem. 170 osób zatrudnionych w 93 firmach nie zostało zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego, natomiast 453 podmioty dopełniły tego obowiązku z opóźnieniem dla 1075 pracowników i zleceniobiorców. Porównanie skali nieprawidłowości do roku 2012 i 2013 przedstawiono na poniższych wykresach: 48

50 - w odniesieniu do kontrolowanych osób w odniesieniu do kontrolowanych podmiotów niepotwierdzenie pracownikowi na piśmie rodzaju i warunków umowy o pracę; 2 - potwierdzenie pracownikowi z opóźnieniem rodzaju i warunków umowy o pracę; 3 - niezgłoszenie zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego; 4 - zgłoszenie zatrudnionych do ubezpieczenia społecznego z opóźnieniem; Jak wynika z analizy powyższych danych, stwierdzono niewielki odsetek osób zatrudnianych na czarno (podobnie jak w latach 2012 i 2013). Nadal aktualne pozostają obserwacje poczynione w latach ubiegłych, tzn. zarówno pracodawcy, jak i pracobiorcy w czasie rozpoczynania kontroli przez inspektorów pracy solidarnie twierdzili, że dany dzień jest jednym z pierwszych dni pracy tych osób, a praca jest najczęściej świadczona od poniedziałku. Na budowach, w placówkach handlowych i gastronomicznych nie jest przechowywana dokumentacja pracownicza, która najczęściej znajduje się, w przypadku małych firm, w biurach rachunkowych. Dlatego też, w trakcie kontroli kontynuowanych w siedzibie pracodawcy, bądź 49

51 w siedzibie inspektoratu pracy, pracodawca przedstawiał umowy dla wszystkich zatrudnionych (często cywilnoprawne), jak również przedkładał potwierdzenia zgłoszenia pracujących do ubezpieczenia społecznego, na co pozwala mu siedmiodniowy termin na dopełnienie tego obowiązku. Zauważyć należy, że nadal stwierdzano niewywiązywanie się przez pracodawców i przedsiębiorców z obowiązku zgłaszania zatrudnianych do ubezpieczenia społecznego w wymaganym terminie. Może to stanowić potwierdzenie tezy, iż strony stosunku pracy antydatują fakt zawarcia umowy, bowiem na przedstawianych inspektorom pracy umowach o pracę często brak było daty potwierdzenia jej otrzymania przez pracownika. Ponadto wynika to ze stosowania przez pracodawców nieformalnych okresów prób i sprawdzeń umiejętności zatrudnianych osób, które w przypadku niekontynuowania dalszego zatrudnienia pozostają nigdzie niezaewidencjonowane. Podobnie jak w latach ubiegłych nadal do OIP napływała duża liczba anonimowych informacji o zatrudnianiu na czarno, jak również informacji kierowanych przez osoby podpisujące się nazwiskiem oraz podające adresy fikcyjnych osób. W większości przypadków osoby zatrudniane bez potwierdzenia na piśmie rodzaju i warunków zawartej umowy informowały Inspekcję Pracy o tych okolicznościach dopiero po ustaniu zatrudnienia, głównie w sytuacjach niewypłacenia im wynagrodzenia za wykonaną pracę. Z tego względu w niektórych przypadkach działania inspektorów pracy były mało skuteczne, bowiem stwierdzano, że przedsiębiorcy nie prowadzą już działalności gospodarczej lub nikogo nie zatrudniają. Nieznacznie zwiększyła się liczba ujawnionych przypadków podjęcia przez osoby bezrobotne zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bez powiadomienia o tym właściwego powiatowego urzędu pracy. Z wymienionego obowiązku w 2014 roku nie wywiązało się 19% bezrobotnych, a co szósty bezrobotny (16%) nie zachował terminu zgłoszenia do PUP faktu podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Na podkreślenie zasługuje fakt, że 7% osób, które w dniu rozpoczęcia kontroli przez inspektora pracy były zarejestrowane jako bezrobotni wywiązało się w wymaganym terminie z obowiązku poinformowania PUP o świadczeniu pracy. Naruszenia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia w opisanym wyżej zakresie wynikają z braku wiedzy bezrobotnych o obowiązku zgłaszania podjęcia zatrudnienia również na podstawie umowy cywilnoprawnej, ale przede wszystkim z braku pewności kontynuowania zatrudnienia, szczególnie związanego z realizacją krótkotrwałych robót wykonywanych przez małe podmioty gospodarcze (głównie w budownictwie). 50

52 W sprawie 1% pracowników podano nieprawdziwe dane mające wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy. Zatrudnianym osobom faktycznie wypłacano wyższe wynagrodzenie, zaś w dokumentacji firm wykazywano kwotę brutto minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym okresie (lub niższą), która stanowiła podstawę wymiaru składki na Fundusz Pracy. Ponadto niektórzy z przedsiębiorców nie przekazywali do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych deklaracji określających dochody uzyskiwane przez zatrudniane osoby (ZUS DRA i ZUS RCA), jak i czynili to z opóźnieniem, niekiedy nawet kilkumiesięcznym. Tak mała liczba ujawnionych w tym zakresie naruszeń wynikała z zainteresowania obu stron - pracodawców i pracobiorców, aby nie wykazywać na listach płac i w deklaracjach rozliczeniowych faktycznie uzyskiwanych dochodów. Nieliczne informacje w tym zakresie pochodziły od osób, z którymi rozwiązano stosunek pracy i które już bez obawy o utratę zatrudnienia przyznawały się, jakie faktycznie wynagrodzenie zostało im wypłacone. Stwierdzono także nieopłacenie składek na Fundusz Pracy z tytułu zatrudniania 8% osób objętych badaniem. Łączna kwota nieopłaconych składek wyniosła zł. Dla 11% pracowników i zleceniobiorców składki na Fundusz Pracy nie były opłacane w przewidzianym przepisami terminie. Zaznaczyć należy, że niektóre z podmiotów, które nie opłaciły składek do dnia rozpoczęcia kontroli przez inspektora pracy, również we wcześniejszym okresie nie wywiązywały się z tego obowiązku. Porównanie skali nieprawidłowości do roku 2012 i 2013 przedstawiono na poniższych wykresach: - w odniesieniu do kontrolowanych osób

53 - w odniesieniu do kontrolowanych podmiotów niezgłaszanie do ZUS wymaganych i prawdziwych danych mających wpływ na wymiar składek na Fundusz Pracy 2 - nieopłacanie składek na Fundusz Pracy 3- opłacanie składek na Fundusz Pracy z opóźnieniem Przedstawione nieprawidłowości w zakresie prawidłowości i systematyczności opłacania składek na Fundusz Pracy wynikają przede wszystkim z sytuacji ekonomicznej zakładów. W niektórych z nich, w których zaległości obejmują okres kilku a nawet kilkunastu miesięcy stwierdzano, że również z opóźnieniem są wypłacane pracownikom wynagrodzenia. Natomiast w przypadkach niewielkich zaległości były one natychmiast opłacane jeszcze w trakcie kontroli inspektorów pracy. Obowiązku w tym zakresie dopełniło aż 78% pracodawców, którzy przed rozpoczęciem kontroli nie opłacili składek w wymaganym terminie Kontrole legalności zatrudnienia cudzoziemców W 2014 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 100 kontroli legalności wykonywania pracy przez cudzoziemców, w tym 79 podmiotów, które powierzały pracę 296 cudzoziemcom spoza UE/EOG/Szwajcarii (głównie z Ukrainy, Gruzji i Chin). Na postawie umów o pracę zatrudnionych było 225 cudzoziemców, pozostali pracowali na podstawie umów cywilnoprawnych. Obowiązek posiadania zezwolenia na pracę na terytoriom Polski dotyczył 154 obcokrajowców. 52

54 Najwięcej podmiotów kontrolowanych należało do następujących sekcji PKD: przetwórstwo przemysłowe (23%), handel i naprawy (21%), zakwaterowanie i usługi gastronomiczne (15%). Nielegalnie wykonywało pracę 11 cudzoziemców (obywateli Ukrainy i Chin). Cudzoziemcy wykonywali pracę na innym stanowisku lub na innych warunkach niż określone w zezwoleniu na pracę, nie posiadali wymaganego zezwolenia lub innego dokumentu uprawniającego do wykonywania pracy na terytorium RP (w tym trzech cudzoziemców wykonywało pracę na rzecz innego podmiotu niż ten, który wystawił i zarejestrował oświadczenie o zamiarze powierzenia pracy cudzoziemcowi). Pracodawcy (często cudzoziemcy) tłumaczyli, że przyczyną nieprawidłowości jest nieznajomość przepisów prawa, a zmianę warunków umowy na inne, niż określone w zezwoleniu na pracę (w tym warunków dotyczących wysokości wynagrodzenia za pracę) nie powinno się traktować jako rażące naruszenie przepisów skutkujące dla nich sankcjami. Podejmując próby usprawiedliwiania nieprawidłowości stwierdzanych przez inspektorów w zakresie zatrudniania cudzoziemców pracodawcy zrzucali winę na: czasochłonność i sformalizowanie procedur w postępowaniu w sprawie uzyskania dla cudzoziemca zezwolenia na pracę, bardzo niski poziom udzielanych porad prawnych (w niektórych przypadkach całkowity ich brak), w organach wydających zezwolenia na pracę, jak też w organach rejestrujących oświadczenia o zamiarze powierzenia pracy zarobkowej, brak dostatecznej informacji dla podmiotów zatrudniających cudzoziemców o sankcjach karnych wynikających z nieprzestrzegania przepisów dotyczących nielegalnego powierzania pracy cudzoziemcom. Według pracodawców ustawodawca powinien pozostawić szerszą swobodę w kształtowaniu wysokości wynagrodzenia za pracę dla zatrudnianych cudzoziemców w szybko zmieniających się warunkach gospodarczych i ekonomicznych. Natomiast zdaniem inspektorów pracy, w 2014 roku, do głównych przyczyn stwierdzanych nieprawidłowości w zakresie legalności zatrudnienia cudzoziemców nie można zaliczyć celowego i świadomego działania pracodawców (przedsiębiorców). Wszystkie osoby wykazane jako nielegalnie pracujące miały zawarte na piśmie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawne co świadczyć może o tym, że wolą powierzających pracę było legalne zatrudnienie cudzoziemców. 53

55 Cudzoziemcy objęci kontrolą w stosunku do których wykazano nieprawidłowości, nie mieli świadomości, że praca przez nich wykonywana - świadczona jest bez dopełnienia wszystkich wymaganych procedur, czy też spełnienia wymagań wynikających z zezwolenia na pracę. Zarówno pracodawcy, jak też pracownicy cudzoziemcy uważali, że skoro uzyskali zezwolenie na pracę lub posiadali jakiekolwiek zarejestrowane zaproszenie (jak nazywane jest przez nich oświadczenie o zamiarze powierzenia wykonywania pracy) to w zakresie warunków zatrudnienia, mogą dowolnie kształtować treść umów w oparciu o przepisy kodeksu pracy lub przepisy kodeksu cywilnego. Nieznajomość lub powierzchowna znajomość obowiązujących regulacji prawnych w zakresie zatrudniania cudzoziemców oraz błędna interpretacja przepisów dotyczących legalności zatrudnienia, była główną przyczyną stwierdzonych przez kontrolujących naruszeń. Inspektorzy pracy ujawnili także nieprawidłowości z zakresu prawa pracy, tj. naruszanie przepisów w zakresie wypłaty wynagrodzeń za pracę (wypłacano wynagrodzenia za pracę w kwotach niższych niż wymagane, określone w zezwoleniu na pracę i nieterminowe wypłacanie wynagrodzeń za pracę). Stwierdzono również nieopłacanie lub nieterminowe opłacanie składek na Fundusz Pracy oraz niezgłoszenie lub nieterminowe zgłoszenie cudzoziemców do ubezpieczenia społecznego. W 2014 roku skala ujawnionych nieprawidłowości w zakresie zatrudniania cudzoziemców nie była znacząca. Nie stwierdzono zatrudniania cudzoziemców nielegalnie przebywających na terytorium RP, co może wskazywać, że zlokalizowane na terenie województwa podkarpackiego mniejsze ośrodki miejskie nie dają perspektyw do zatrudnienia i zarobienia odpowiednich pieniędzy, umożliwiających życie na poziomie usprawiedliwiającym ryzyko ponoszone przez cudzoziemca podejmującego pracę w takich warunkach. Prace na budowie ostatnich odcinków autostrady A4 nie miały wpływu na wzrost liczby cudzoziemców pracujących na terenie województwa podkarpackiego. Z obserwacji wynika, że liczba cudzoziemców spoza Unii Europejskiej jest bardzo mała i jeśli już są to osoby wykonujące prace mało specjalistyczne. Podobnie jak w latach ubiegłych pomimo bezpośredniego sąsiedztwa z Ukrainą skala nielegalnego zatrudniania obywateli tego kraju jest minimalna. Wysoki wskaźnik bezrobocia w województwie, niższe płace niż w innych województwach, zwłaszcza centralnych i zachodnich, powodują, że pracodawcy nie poszukują pracowników zza 54

56 wschodniej granicy. Wymagania płacowe stawiane przez cudzoziemców są coraz wyższe, co powoduje, że tracą oni na atrakcyjności na polskim rynku pracy. Pracę w Polsce traktują jako przejściową, tzw. zapoznanie się z europejskim rynkiem pracy i systemem pracy z perspektywą dalszego wyjazdu na zachód Europy Agencje zatrudnienia W 2014 roku inspektorzy pracy skontrolowali 14 podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia (jeden podmiot był kontrolowany dwukrotnie), nieprawidłowości ujawnili w 13 z nich. Dwie kontrole były wynikiem skarg, dwie - monitoringu ogłoszeń, ofert itp., zamieszczanych przez agencje zatrudnienia w mediach, a trzy zostały przeprowadzone na wniosek Marszałka Województwa Podkarpackiego. Faktyczną działalność agencji zatrudnienia wykonywało jedynie osiem agencji, świadcząc usługi w zakresie: - pracy tymczasowej (3 agencje), - pośrednictwa pracy w zakresie kierowania osób do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych (2 agencje), - poradnictwa zawodowego (2 agencje), - doradztwa personalnego (jedna agencja). Cztery agencje nie podjęły jeszcze żadnej działalności deklarując zamiar prowadzenia usług w przyszłości, a dwie zaprzestały prowadzenia działalności objętej certyfikatem. Inspektorzy pracy ujawnili następujące nieprawidłowości: 6 agencji nie podawało w dokumentach związanych z prowadzeniem agencji numeru wpisu do rejestru agencji zatrudnienia, 4 agencje nie przekazały Marszałkowi Województwa informacji o zmianach objętych wpisem do rejestru agencji, a jedna agencja przekazała taką informację po terminie, 2 agencje nie złożyły informacji z działalności agencji zatrudnienia za rok 2013, w jednej agencji w informacji stwierdzono nieprawidłowości w jej treści, a 5 agencji złożyło wymagane informacje po terminie, 55

57 jedna agencja nie oznaczała ogłoszeń jako oferty pracy tymczasowej, w 2 agencjach zajmujących się pośrednictwem pracy do pracodawców zagranicznych stwierdzono nieprawidłowości dotyczące zawierania umów z osobami kierowanymi do pracy za granicą i umów z pracodawcami zagranicznymi oraz uchybienia dotyczące przekazywania pisemnej informacji osobom kierowanym do pracy przed ich wyjazdem za granicę, jedna agencja pobierała od osób kierowanych do pracy inne opłaty niż te określone w przepisach ustawy, niezgodnie z zakazem ich pobierania, jedna agencja nie przekazała osobom kierowanym do pracodawcy zagranicznego informacji dotyczącej zaliczania udokumentowanych okresów pracy u pracodawców zagranicznych do stażu pracy na terenie RP. Najpoważniejsze nieprawidłowości ujawniono w agencjach prowadzących działalność w zakresie pośrednictwa pracy do pracodawców zagranicznych, a wynikały one przede wszystkim z braku wiedzy osób prowadzących agencje na temat obowiązków, jakie ciążą na agencji w szczególności przy wykonywaniu tego rodzaju usług. Natomiast w przypadku agencji zatrudnienia działających w obszarze prowadzenia usług z zakresu doradztwa personalnego oraz pośrednictwa zawodowego stwierdzano najmniej nieprawidłowości, a jeżeli były one ujawniane to dotyczyły przeważnie drobnych uchybień o charakterze informacyjnym. W ocenie inspektorów pracy ma to związek z tym, iż agencje te ubiegają się o środki z funduszy unijnych, których przydział i rozdysponowanie są ściśle kontrolowane. Ponadto przedsiębiorcy ci traktują certyfikat agencji zatrudnienia jako dodatkowy atut w przetargach na środki z funduszy unijnych. Po 6 przeprowadzonych kontrolach Okręgowy Inspektor Pracy powiadomił Marszałka Województwa Podkarpackiego o naruszeniach przepisów prawa przez agencje zatrudnienia. W ich wyniku wykreślono z rejestru zatrudnienia trzy agencje, a w przypadku czwartej toczy się jeszcze postepowanie odwoławcze w związku z wydaną decyzją o wykreśleniu z rejestru. Natomiast w stosunku do dwóch agencji umorzono postępowanie w związku z usunięciem przez agencje wykazanych nieprawidłowości. 56

58 4.4. Zatrudnianie pracowników tymczasowych W 2014 roku inspektorzy pracy skontrolowali 3 agencje pracy tymczasowej oraz 7 podmiotów zatrudniających pracowników, skierowanych do nich przez agencje tzw. pracodawców użytkowników. Inspektorzy pracy ujawnili nieprawidłowości tylko w dwóch agencjach pracy tymczasowej, które dotyczyły przede wszystkim nieuzyskania od pracodawcy użytkownika informacji o warunkach wykonywania pracy tymczasowej w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz o wysokości wynagrodzenia za pracę, która ma być powierzona pracownikom tymczasowym, określonego w przepisach o wynagrodzeniu obowiązujących u pracodawcy użytkownika. Najczęściej powtarzające się nieprawidłowości u pracodawców użytkowników to: zatrudnianie pracowników tymczasowych przez pracodawców użytkowników niezgodnie z definicją pracy tymczasowej zawartą w przepisach ustawy o zatrudnianiu pracowników tymczasowych, nieprzekazanie lub przekazanie z opóźnieniem agencji przez pracodawców użytkowników informacji o wysokości wynagrodzenia za pracę, która ma być powierzona pracownikom tymczasowym obowiązującego u pracodawcy oraz o warunkach wykonywania pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, nieuzgodnienie lub braki w uzgodnieniach między pracodawcami użytkownikami a agencjami pracy tymczasowej w zakresie ustalenia na piśmie warunków pracy tymczasowej oraz realizowania obowiązków dotyczących pracowników tymczasowych (przed zawarciem umowy o pracę z pracownikiem tymczasowym), które dotyczyły np. wymagań kwalifikacyjnych do wykonywania pracy, przewidywanego okresu jej wykonywania, wymiaru czasu pracy, określenia strony pokrywającej koszty podróży służbowej, przekroczenie przez pracodawców użytkowników dopuszczalnego okresu zatrudnienia tymczasowego za pośrednictwem jednej agencji pracy tymczasowej. W ocenie inspektorów pracy ujawnione nieprawidłowości wynikają m.in. z nieprecyzyjnego określenia w ustawie o zatrudnieniu pracowników tymczasowych pojęcia pracy tymczasowej, co prowadzi do nadużywania tej formy zatrud- 57

59 nienia przez przedsiębiorców. Wynika to również z braku sankcji z tytułu naruszeń przepisów wymienionej ustawy dla agencji zatrudnienia i pracodawców użytkowników. 5. Zawieranie umów cywilnoprawnych w warunkach wskazujących na istnienie stosunku pracy W trakcie 136 kontroli inspektorzy pracy sprawdzili prawidłowość zawierania: umów zlecenia z 520 osobami, - 42 umów o dzieło z 42 osobami, - 42 umów zawartych z 42 osobami fizycznymi prowadzącymi jednoosobowo działalność gospodarczą, - 6 innych umów cywilnoprawnych (kontrakty menadżerskie, umowy o praktyki absolwenckie) z 6 osobami. W trakcie tych kontroli zostało rozpatrzonych 15 skarg, w których strony wskazywały na zawieranie umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło) zamiast umów o pracę, wykonywanie pracy bez jakiejkolwiek umowy, a następnie zawieranie przed kontrolą umowy cywilnoprawnej oraz zatrudnianie na podstawie tzw. kontraktu menadżerskiego zamiast na podstawie umowy o pracę. Tylko dwie skargi okazały się zasadne. Inspektorzy pracy ustalili, że 44 pracodawców zawarło 195 umów cywilnoprawnych (zlecenia, o dzieło) w warunkach wskazujących na istnienie stosunku pracy. Najczęściej w warunkach właściwych dla stosunku pracy zawierane były umowy zlecenia, bardzo rzadko umowy o dzieło. Wskazuje to, że coraz częściej umowy o dzieło zawierane są zgodnie z ich celem i przeznaczeniem, np. dla realizacji usługi czy wykonania konkretnej pracy. W przypadku pozostałych rodzajów umów cywilnoprawnych inspektorzy pracy nie stwierdzili nieprawidłowości. 58

60 W ocenie inspektorów pracy główne przyczyny naruszeń prawa to lekceważenie przez pracodawców przepisów warunkujących zatrudnianie na podstawie umów cywilnoprawnych, podyktowane w dużej mierze chęcią ograniczenia kosztów pracy, niedostateczna wiedza przedsiębiorców oraz pracowników o obowiązujących uregulowaniach prawnych dotyczących dopuszczalności zatrudniania na podstawie umów cywilnoprawnych oraz na temat różnic pomiędzy umowami o pracę a umowami cywilnoprawnymi rzutującymi na uprawnienia pracownicze, a także niekorzystna dla pracowników sytuacja na rynku pracy, która powoduje, że podjęcie pracy na podstawie umów cywilnoprawnych jest dla wielu osób jedyną szansą na zatrudnienie. Pracodawcy natomiast najczęściej wskazywali wysokie koszty pracy, które wymuszają zatrudnienie osób na podstawie umów cywilnoprawnych, brak jednoznacznych uregulowań prawnych zakazujących świadczenia pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, sezonowość produkcji, co czyni zawieranie umów o pracę nieuzasadnionym oraz chęć dodatkowego zarobku w przypadku młodych ludzi (studentów, uczniów) oraz emerytów. Skutkiem działań inspektorów pracy 27 pracodawców zawarło z 61 osobami umowy o pracę w miejsce dotychczasowych umów zleceń. Należy podkreślić, że bardzo skutecznym środkiem prawnym, który doprowadza do zgodności rodzaju umowy z rzeczywistymi warunkami pracy, jest polecenie, które jest realizowane jeszcze w trakcie trwania kontroli. W 2014r. w wyniku realizacji poleceń doszło do przekształcenia w umowy o pracę dotychczasowych umów cywilnoprawnych zawartych z 32 osobami. 6. Badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy W 2014 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili 113 kontroli związanych z badaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. W wyniku tych wypadków poszkodowanych zostało 135 osób (122 pracowników oraz 13 osób pracujących na innej podstawie niż stosunek pracy). Spośród 59

61 wszystkich poszkodowanych osób 11 poniosło śmierć, 29 doznało ciężkich uszkodzeń ciała, a 95 osób odniosło lekkie obrażenia. Liczbę i rodzaj zbadanych w 2014r. wypadków w porównaniu do roku 2013 przedstawiają poniższe tabele: rok tabela 1 zbadane wypadki przy pracy liczba wypadków, w tym ciężkie ogółem śmiertelne zbiorowe lekkie liczba poszkodowanych, w tym ogółem śmier ć ciężkie uszkodzenie ciała lekkie obrażenia rok tabela 2 poszkodowani w wypadkach zbiorowych skutek wypadku ciężkie ogółem śmierć uszkodzenie ciała lekkie obrażenia Zgłoszenia o zdarzeniach wypadkowych pochodziły głównie od policji i pracodawców. Dokonując analizy gromadzonych w systemie PIP danych dotyczących wypadków przy pracy można ustalić, że: - najwięcej wypadków wydarzyło się w zakładach przemysłowych (53), budowlanych (22) oraz handlowych (15), - najwięcej wypadków (32) miało miejsce w dużych zakładach zatrudniających od 50 do 249 pracowników, - większość poszkodowanych stanowili mężczyźni (112), w grupie wiekowej lat (47), pracujący krócej niż rok (41), - wypadkom najczęściej ulegali robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (63), operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń (26) oraz pracownicy zatrudnieni przy pracach prostych (20), 60

62 - 121 poszkodowanych uległo wypadkom w nominalnym czasie pracy, 4 - w godzinach nadliczbowych (zagadnienie nie dotyczy 10 osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych), - najczęściej poszkodowani ulegali wypadkom podczas produkcji, przetwarzania, magazynowania (53) oraz innych prac (38), a także podczas wydobycia, prac ziemnych i prac budowlanych (16), - najczęściej były to miejsca produkcji przemysłowej (61) oraz tereny budów (22), - najwięcej pracowników uległo wypadkom podczas obsługi maszyn (31), podczas wykonywania innych czynności (24), podczas poruszania się (22) oraz w trakcie prac narzędziami ręcznymi (14), - wypadki powodowane były głównie przez takie wydarzenia jak: utrata kontroli nad maszyną, środkami transportu, transportowanym ładunkiem oraz poślizgnięcie, potknięcie się, upadek osoby (po 22), - poszkodowani najczęściej doznawali złamań kości (34), ran i powierzchownych urazów (29), amputacji urazowych (18) oraz licznych urazów (12). Inspektorzy pracy ustalili łącznie 541 przyczyn wypadków, w tym 251 przyczyn organizacyjnych, 198 przyczyn ludzkich oraz 92 przyczyny techniczne. przyczyny wypadków przy pracy 0,37 0,46 0,17 przyczyny organizacyjne przyczyny ludzkie przyczyny techniczne Przyczyny organizacyjne to głównie niewłaściwa ogólna organizacja pracy (34%) oraz niewłaściwa organizacja stanowisk pracy (9%). Przyczyny ludzkie to przede wszystkim: nieprawidłowe zachowanie pracownika (16%), niewłaściwe samowolne zachowanie pracownika (8%) i brak lub niewłaściwe posługiwanie się przez pracownika czynnikiem materialnym (5%). Przyczyny techniczne to w szczególności wady konstrukcyjne lub niewłaściwe rozwiązania techniczne i ergonomiczne czynnika materialnego (14%). 61

63 W 2014r. najwięcej indywidualnych wypadków przy pracy ze skutkiem śmiertelnym i ciężkim wydarzyło się podczas wykonywania prac związanych z obsługą maszyn w przetwórstwie przemysłowym. W roku sprawozdawczym na terenie działania Okręgowego Inspektoratu Pracy Rzeszów nastąpił spadek liczby wypadków przy pracy ze skutkiem śmiertelnym oraz ciężkim w budownictwie. tabela 3 - poszkodowani w wypadkach zbadanych w 2014 roku wg sekcji PKD pracodawców LICZBA POSZKODOWANYCH W WYPADKACH PRZY PRACY SEKCJA PKD ZBADANYCH W 2014R. Ciężkie Lekkie śmierć uszkodzenie ciała uszkodzenie ciała Przetwórstwo przemysłowe Budownictwo Handel i naprawy Dostawa wody Opieka zdrowotna i pomoc społ Wytwarzanie energii Transport i gospodarka magazynowa Finanse i ubezpieczenia Edukacja Usługi administrowania Działalność profesjonalna tabela 4 poszkodowani w wypadkach w budownictwie zbadanych w latach Rok kontroli Liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnie ciężko W celu wyeliminowania nieprawidłowości ujawnionych w trakcie badania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy inspektorzy pracy wydali 260 decyzji (182 na piśmie, 77 ustnych, jedną wpisano do dziennika budowy), w tym 14 decyzji wstrzymania prac, 25 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn, 7 decyzji zakazujących wykonywania prac oraz 2 decyzje skierowania do innych prac 3 pracowników. Skierowali także 155 wniosków zawartych w wystąpieniach. 62

64 W stosunku do osób winnych 146 wykroczeń przeciwko prawom pracowników, inspektorzy pracy zastosowali postępowanie wykroczeniowe i nałożyli 81 grzywien w postaci mandatów karnych na łączną kwotę zł. Wobec czterech osób winnych naruszeń prawa inspektorzy pracy skierowali do sądów wnioski o ukaranie. We wnioskach tych postawiono łącznie 9 zarzutów popełnienia wykroczeń. Jedną osobę sąd ukarał grzywną, a w stosunku do pozostałych trzech obwinionych postępowanie sądowe nie zakończyło się jeszcze prawomocnym wyrokiem. W toku prowadzonych kontroli inspektorzy pracy udzielili ogółem 887 porad dotyczących zagadnień związanych z wypadkami przy pracy, w tym 632 porady techniczne, 216 porad prawnych oraz 39 porad z zakresu legalności zatrudnienia. Przykłady wypadków zbadanych przez inspektorów pracy w roku 2014 Poniżej opisano przykłady ilustrujące najtragiczniejsze w skutkach wypadki przy pracy, jakie miały miejsce w zakładach branży przetwórstwa przemysłowego oraz w budownictwie. Śmierć dwóch pracowników w odlewni Wypadek wydarzył się w zakładzie przetwórstwa przemysłowego, który między innymi zajmuje się produkcją odlewów z metali lekkich. W dniu zdarzenia trzech pracowników wykonywało prace polegające na oczyszczaniu odlewu wykonanego ze stopu magnezu o wadze ok. 140 kg. Prace te wykonywali pod wolnostojącą wiatą osłoniętą z trzech stron blachą falistą. Odlew oczyszczali za pomocą ręcznych szlifierek pneumatycznych i elektrycznych. Około godziny wystąpiło silne iskrzenie na silniku szlifierki elektrycznej, a następnie jej zapalenie. Pracownik próbował wyrzucić szlifierkę na zewnątrz wiaty, ale zbyt krótki przewód zasilający spowodował, że nie mógł tego uczynić. Na posadzce początkowo pojawił się niewielki ogień, a po chwili cała wiata stanęła w płomieniach. Stojący najbliżej wyjścia pracownik wybiegł na zewnątrz nie doznając żadnych obrażeń. Dwaj pozostali pracownicy, znajdujący się wewnątrz wiaty, doznali rozległych poparzeń całego ciała, w wyniku których kilkanaście dni później zmarli. Wydarzeniem powodującym wypadek był pożar pyłu magnezu (Mg) znajdującego się w powietrzu i na podłodze wiaty. 63

65 W świetle ustalonych okoliczności zdarzenia prawdopodobną przyczyną zapalenie się pyłu magnezu było iskrzenie na komutatorze szlifierki elektrycznej. Pył magnezu powstający podczas szlifowania dostawał się m.in. do wnętrza szlifierki elektrycznej, która iskrzyła. Iskry spowodowały zapłon bardzo drobnego pyłu zalegającego w urządzeniu, a następnie całej szlifierki. Po odrzuceniu szlifierka upadła na podłogę, co spowodowało miejscowe wzniecenie pyłu w powietrzu, na skutek obrotów tarczy. Zastosowana blokada wyłącznika faktycznie spowodowała, iż urządzenie nie wyłączyło się samoczynnie. Po krótkim czasie nastąpił lokalny wybuch wznieconego pyłu Mg, który następnie wzniecił duże warstwy pyłu osadzonego na podłodze wiaty. W wyniku pożaru nastąpiło zapalenie się odlewu o wadze ok. 140 kg, a następnie jego całkowite spalenie. Zapaliły się również zanieczyszczone pyłem magnezowym ubrania pracowników. Inspektor pracy ustalił, że miejsce wykonywania prac zostało zorganizowane pod stalową wiatą, która wraz z instalacjami wewnętrznymi - sprężonego powietrza i elektryczną nie posiadały żadnej dokumentacji projektowej. Wewnątrz obiektu instalację sprężonego powietrza wyposażono w gniazda do podłączenia szlifierek pneumatycznych, a instalację elektryczną w gniazda elektryczne m.in. do podłączenia piaskarki. Instalacja elektryczna nie została wykonana w wersji przeciwwybuchowej lub przeciwiskrowej. Była wykonana prowizorycznie bez pomiarów skuteczności ochrony przeciwporażeniowej. Ponadto ustalono, że szlifowanie odlewów magnezu wykonywano na prowizorycznie urządzonych stanowiskach pracy pod wiatą, które nie zapewniały bezpiecznego wykonywania prac szlifierskich, podczas których powstawał pył Mg tworzący z powietrzem mieszaniny palne i wybuchowe. Stanowiska pracy nie były wyposażone w miejscowe wyciągi pyłu Mg. Z zeznań świadków wynika, iż podłączenie do instalacji sprężonego powietrza kilku szlifierek pneumatycznych powodowało spadek ciśnienia powietrza i ich zatrzymywanie się w czasie szlifowania. To z kolei powodowało, że pracownicy używali do szlifowania szlifierek elektrycznych, przy akceptacji osób z nadzoru. Jak ustalono podczas szlifowania odlewów Mg do spryskiwania tarcz stosowano preparat o właściwościach skrajnie łatwopalnych, który zapobiegał przyklejaniu się szlifowanego stopu Mg do tarczki lub listków szlifierskich. 64

66 W trakcie kontroli ustalono, że pracodawca: dopuścił do wykonywania pracy pracowników bez poddania ich szkoleniu stanowiskowemu w zakresie bezpiecznego wykonywania prac oczyszczania odlewów z magnezu, nie ustalił stopnia szkodliwości dla zdrowia pracowników prowadzonego procesu technologicznego oczyszczania odlewów z magnezu i nie podjął odpowiednich środków profilaktycznych, nie dokonał oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaniem prac oczyszczania odlewów z magnezu i nie zapoznał pracowników z ryzykiem zawodowym związanym z pracami oczyszczania odlewów z magnezu. Ponadto inspektor pracy stwierdził m. in.: zatrudnianie pracowników w narażeniu na czynniki szkodliwe w środowisku pracy tj.: - pył respirabilny i pył całkowity powyżej wartości dopuszczalnej NDS, - hałas powyżej wartości dopuszczalnej NDN (nawet do wartości 18,62 krotności NDN), - hałas ultradźwiękowy powyżej wartości dopuszczalnej NDN (nawet do wartości 37,6 krotności NDN), brak instrukcji stanowiskowych w zakresie bezpiecznej obsługi maszyn i urządzeń oraz bezpiecznego sposobu wykonywania prac, nieprawidłowości w zakresie wyposażenia i stosowania przez pracowników odzieży roboczej, brak aktualnych badań i pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy: natężenia hałasu ultradźwiękowego, stężenia pyłu respirabilnego, stężenia substancji chemicznych, mikroklimatu gorącego, prowadzenie prac w pomieszczeniach niespełniających wymogów w zakresie bezpieczeństwa pracy (za mała wysokość kabin oczyszczaczy) przy występowaniu przekroczenia czynników szkodliwych dla zdrowia: pyłu respirabilnego, pyłu całkowitego, hałasu. W trakcie kontroli stwierdzono wiele innych nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa pracy, co skutkowało wydaniem przez inspektora pracy 38 decyzji nakazowych oraz 28 wniosków. Inspektor pracy po zakończeniu kontroli skierował do właściwej miejscowo prokuratury zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa 65

67 z artykułu Kodeksu karnego, polegającego na niedopełnieniu obowiązków i narażeniu pracowników na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Dodatkowo skierował wniosek do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe. Według uzyskanych informacji, prokuratura wszczęła postępowanie karne wobec osób podejrzanych o popełnienia przestępstwa. Dokumentacja fotograficzna z kontroli - wiata po pożarze Śmierć pracownika przy obsłudze prasy do odpadów Do tragicznego w skutkach wypadku przy pracy doszło w kwietniu 2014r. w mieleckim zakładzie prowadzącym działalność w zakresie przetwarzania odpadków. W dniu wypadku poszkodowany pracownik obsługiwał maszynę do prasowania odpadów belownicę kanałową marki PAAL typu: Pacomat V-65 C. Około godziny 7.45 poszkodowany spostrzegł nieprawidłową pracę obsługiwanej maszyny. Otworzył drzwi serwisowe belownicy i wszedł do wnętrza komory zgniotu, aby sprawdzić przyczynę nieprawidłowej pracy. W tym momencie maszyna samoistnie ruszyła i nastąpił normalny cykl roboczy tłoczyska prasy. Przebywający w komorze pracownik został zmiażdżony i poniósł śmierć na miejscu. Inspektor pracy badający wypadek ustalił następujące przyczyny: użytkowanie maszyny z niesprawnym technicznie systemem ochronnym, który powinien blokować ruch płyty prasującej po otwarciu drzwiczek serwisowych, nieodłączenie maszyny od zasilania i niezablokowanie włącznika sieciowego w położeniu wyłączony przed wejściem poszkodowanego w strefę niebezpieczną, tj. w strefę zgniotu, 66

68 zniszczone ostrzeżenia w formie piktogramów, umieszczone przez producenta na maszynie informujące i ostrzegające o zagrożeniach w miejscach niebezpiecznych, dopuszczenie do pracy pracownika bez szkolenia stanowiskowego z zakresu bhp, niezapoznanie poszkodowanego z instrukcją obsługi belownicy PAAL, zawierającą procedury postępowania przy poszczególnych czynnościach, niezapewnienie do stałej dyspozycji pracowników instrukcji bhp w zakresie obsługi belownicy zawierającej dostateczny zakres informacji, brak przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego na stanowisku obsługi belownicy, niepoddanie poszkodowanego przeszkoleniu okresowemu w dziedzinie bhp. W związku z poczynionymi ustaleniami inspektor pracy wydał 4 nakazy na piśmie zawierające łącznie 32 decyzje oraz skierował do pracodawcy wystąpienie zawierające 17 wniosków. Po zakończeniu kontroli w związku ze stwierdzeniem popełnienia wykroczeń przeciwko prawom pracowniczym inspektor pracy skierował do sądu wniosek o ukaranie osoby winnej naruszeń przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dokumentacja fotograficzna z kontroli belownica kanałowa Śmierć na budowie Wypadek miał miejsce w maju 2014r. na terenie budowy domu jednorodzinnego w niewielkiej miejscowości województwa podkarpackiego. Na porannej odprawie pracodawca z firmy świadczącej usługi transportowe mieszanki betonowej wydał pracownikom polecenie wykonania betonowania stropu poddasza na budynku mieszkalnym. Jeden z pracowników miał pojechać samochodem wyposażonym w pompę do betonu, 67

69 a drugi samochodem specjalistycznym przeznaczonym do przewozu betonu tzw. gruszką. Po wydaniu tego polecenie pracodawca opuścił siedzibę firmy. Operator pompy samowolnie zmienił decyzję właściciela zakładu i na budowę wyjechał innym pojazdem tj. pompogruszką, która nie posiadała dokumentów zezwalających na eksploatację wydanych przez Transportowy Dozór Techniczny. Po przybyciu na miejsce poszkodowany przepompowywał beton i rozprowadzał go wężem po stropie. Prawdopodobnie w celu obserwacji sposobu rozprowadzania betonu, poszkodowany wszedł na strop i trzymając wąż od pompogruszki sterował całym cyklem pracy przy pomocy radiopilota. Podczas tych czynności znajdował się na stropie zlokalizowanym na wysokości około 6 metrów nad poziomem terenu. Nie stosował hełmu ochronnego. Około godziny 8:45 pracownicy pracujący na budowie usłyszeli hałas. Po przybyciu zobaczyli, że operator pompogruszki został przygnieciony złamanym wysięgnikiem pompy. W wyniku tego zdarzenia poszkodowany doznał licznych ciężkich obrażeń głowy powodujących natychmiastową śmierć. Przeprowadzona przez inspektora pracy kontrola wykazała, że wydarzeniem powodującym wypadek było uszkodzenie mechaniczne ramienia pompy i w konsekwencji niekontrolowany upadek tego ramienia na strop i poszkodowanego. Przyczynami wypadku było: użytkowanie sprzętu niesprawnego technicznie, niedopuszczonego do eksploatacji przez Transportowy Dozór Techniczny, brak nadzoru ze strony pracodawcy nad pracą pracowników - pracownik samowolnie zmienił decyzje pracodawcy dotyczącą użycia właściwego sprzętu roboczego, brak nadzoru nad pracownikami wykonującymi prace szczególnie niebezpieczne na terenie budowy, brak zabezpieczenia pompogruszki, nieposiadającej decyzji zezwalającej na eksploatację przed jej uruchomieniem (pozostawienie w stacyjce pojazdu kluczy, co umożliwiło uruchomienie samochodu przez pracownika), brak poddania poszkodowanego instruktażowi stanowiskowemu na stanowisku operator pompogruszki potwierdzonego w karcie szkolenia wstępnego w dziedzinie bhp, niestosowanie przez poszkodowanego hełmu ochronnego, przebywanie pracownika w strefie zagrożenia niezgodnie z instrukcją obsługi pompogruszki (poszkodowany trzymał wąż i sterował radiopilotem), 68

70 wykonywanie przez poszkodowanego pracy na wysokości około 6 metrów, wbrew posiadanym przeciwwskazaniom zdrowotnym zapisanym w zaświadczeniu lekarskim, tj. przeciwwskazaniu do pracy na wysokości powyżej 3 metrów, niewłaściwa organizacja stanowiska pracy polegająca na wykonaniu prac w warunkach ograniczonej widoczności i prac na wysokości, nieprawidłowo sporządzona ocena ryzyka zawodowego, niezawierająca wszystkich wymaganych informacji. W wyniku stwierdzonych nieprawidłowości inspektor pracy wydał nakaz zakazu wykonywania pracy oraz nakaz na piśmie zawierający 4 inne decyzje. Ponadto do pracodawcy skierowano 2 wystąpienia pokontrolne zawierające łącznie 14 wniosków. Wobec osoby winnej naruszeń prawa zastosowano postępowanie wykroczeniowe i nałożono grzywnę w postaci mandatu karnego. Dokumentacja fotograficzna z kontroli - uszkodzony wysięgnik pompogruszki na budowanym budynku Dokumentacja fotograficzna z kontroli - część uszkodzonego wysięgnika pompogruszki 69

71 6.1. Kontrola realizacji postanowień rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105 poz. 870) W 2014 roku inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Rzeszowie przeprowadzili 178 kontroli u 174 przedsiębiorców w zakresie kontroli poprawności sporządzanych przez pracodawców dokumentacji powypadkowych. Podczas tych kontroli zbadano 421 dokumentacji powypadkowych, w tym 31 dotyczących zdarzeń nieuznanych za wypadki przy pracy. Inspektorzy pracy ujawnili: w 31 zakładach 54 nieprawidłowości w zakresie zgłaszania wypadków, w 124 zakładach 399 nieprawidłowości w zakresie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, w 65 zakładach 149 nieprawidłowości w zakresie przedstawiania lub zastosowania wniosków i środków profilaktycznych, w 12 zakładach 19 nieprawidłowości dotyczących rejestracji wypadków przy pracy. zgłoszenie wypadku przez poszkodowanego w odległym terminie 15% 5% 4% zawiadomienie o wypadku właściwego inspektora PIP w odległym terminie niezawiadomienie o wypadku właściwego inspektora pracy PIP 76% niezgłoszenie wypadku przez przełożonego osoby poszkodowanej Nieprawidłowości wy stępujące przy zgłaszaniu wypadków przy pracy 70

72 11% 10% 9% 5% 3% 3% 2% 1% 17% 1% 38% ustalenie tylko części przyczyn wypadku niezamieszczenie w protokole powypadkowym naruszonych przez pracodawcę przepisów prawa pracy ustalenie innych przyczyn niż wynikajacych z analizy inspektora pracy przystapienie do ustalania okoliczności i przyczyn wypadku z nieuzasadnioną zwłoką zaniechanie oględzin miejsca wypadku niewłaściwy skład zespołu powypadkowego niedotrzymanie 5-cio dniowego terminu zatwierdzania protokołu powypadkowego przez pracodawcę brak informacji nt. przyczyn opóźnienia w dochodzeniu powypadkowym ustalenie tylko okoliczności wypadku nieprzystapienie do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku bądź niesporządzenie dokumentacji powypadkowej inne Nieprawidłowości występujące podczas ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy 71

73 23% 16% 61% ustalenie środków i wniosków profilaktycznych nieadekwatnych do przyczyn wypadków niezastosowanie przez pracodawcę środków i wniosków profilaktycznych nieokreślenie środków i wniosków profilaktycznych, w tym wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku, na którym miał miejsce wypadek Nieprawidłowości dotyczące ustalania i stosowania środków i wniosków profilaktycznych 37% 63% nierejestrowanie wszystkich wypadków brak rejestru wypadków Nieprawidłowości dotyczące rejestrowania wypadków przy pracy W celu wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali 17 decyzji, w tym 13 na piśmie i 4 ustne. Wydane decyzje dotyczyły: - zapewnienia prowadzenia rejestru wypadków przy pracy 10 (59%) decyzji, - nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy 7 (41%) decyzji. Ponadto wystosowano do pracodawców 439 wniosków w 141 wystąpieniach oraz skierowano 3 polecenia. 72